Dydaktyka jako nauka

Pojęcia wg Wincentego Okonia

• Edukacja –

to ogół oddziaływań służących formowaniu się (zmienianiu, rozwijaniu) zdolności życiowych człowieka.

• Wychowanie –

świadome i celowe działanie pedagogiczne zmierzające do osiągnięcia względnie stałych skutków (zmian rozwojowych)
w osobowości wychowanka.

• Uczenie się – proces nabywania względnie trwałych zmian w szeroko rozumianym zachowaniu (wiadomości, umiejętności, nawyki, postawy) w toku bezpośredniego
  i pośredniego poznawania rzeczywistości (doświadczenia
  i ćwiczenia).

• Kształcenie – system działań zmierzających do tego, aby uczącej się jednostce umożliwić poznanie świata, przygotowanie do zmieniającego się świata
  i ukształtowanie własnej osobowości.

• Nauczanie –

proces kierowania uczeniem się uczniów w toku planowej pracy nauczyciela z uczniami.

• Podstawowe pojęcia w pedagogice

EDUKACJA

WYCHOWANIE KSZTAŁCENIE

NAUCZANIE UCZENIE SIĘ

SYSTEM OŚWIATOWO-WYCHOWAWCZY

Dydaktyka – nauka o kształceniu i samokształceniu, ich celach i treści
oraz metodach, środkach i organizacji. Nauka zarówno teoretyczna, jak i praktyczna.

Dydaktyka ogólna i dydaktyki szczegółowe (metodyki).

• Tradycje dydaktyki sięgają…

Starożytna Grecja:

• Sokrates – arcymistrz dialogu jako metody nauczania – uczenia się

• Platon – stworzył koncepcję wiecznych idei,
  jako tego, co naprawdę istnieje oraz nakreślił hierarchiczny model zinstytucjonalizowanego systemu kształcenia

• Arystoteles – nazwany ojcem dydaktyki

Starożytny Rzym:

• Kwintylian i Seneka – retoryka

• … aż po

XX wiek:

• rozwój badań empirycznych i interdyscyplinarnych

• rozwój psychologii i socjologii

• powstanie wielu różnych szkół psychologicznych i dydaktycznych, w tym psychologii i socjologii wychowania oraz dydaktyki eksperymentalnej

• Dydaktyka jako teoria kształcenia jest nauką teoretyczną i praktyczną.

Teoria:

• potocznie – zespół twierdzeń wyjaśniających daną rzeczywistość oraz mechanizmy jej przekształcania

• w naukach empirycznych – system twierdzeń tłumaczących jakieś fakty w sposób logicznie niesprzeczny. Składają się nań prawa nauki, hipotezy i definicje, powiązane ze sobą tak, że prawa ogólne znajdują uzasadnienia i wyjaśnienie w prawach i hipotezach bardziej szczegółowych.

Dydaktyka – wiele różnych metod badań

Analizuje:

- systemy dydaktyczne funkcjonujące w poszczególnych krajach
- cele i treść procesu kształcenia
- zasady
- metody
- formy organizacyjne
- środki pracy dydaktyczno-wych.

Na podstawie wyników ustala się i opisuje obiektywne, stale powtarzające się związki i relacje zachodzące między zjawiskami i procesami nauczania, uczenia
i uczenia się oraz formułuje rządzące nimi prawidłowości.

Metody służące do badania zjawisk i procesów dydaktycznych:

• Sondaż diagnostyczny

• Studium indywidualnych przypadków

• Monografia

• Eksperyment

• Analizy porównawcze

• Pomiar dydaktyczny

• Badanie w działaniu

• Sondaż diagnostyczny

Stosuje w trakcie pracy różne techniki badawcze.

• Techniki:

• obserwacja,

• wywiad,

• ankieta,

• badanie dokumentów,

• techniki socjometryczne,

• badanie wytworów,

• techniki pomiaru,

• analizy statystyczne

• testy dydaktyczne

Proces kształcenia:

Proces – to ciąg powiązanych ze sobą i wzajemnie zależnych od siebie zjawisk, wydarzeń i przemian.

Proces kształcenia:

Uczeniem się ucznia kierujemy w ramach działania edukacyjnego, które polega na wywoływaniu planowych zmian w uczniu.

Proces kształcenia (nauczania):

1. Cele kształcenia

2. Zasady i reguły nauczania

3. Metody nauczania

4. Formy organizacyjne nauczania

5. Środki kształcenia

Proces kształcenia czyli od projektu do efektu

Trzy psychologiczne szkoły uczenia się

Szkoła poznawcza – interesuje się procesami związanymi z uczeniem się.

Szkoła behawioralna – zajmuje się zachowaniami nauczyciela i innymi czynnikami zewnętrznymi mającymi wpływ na proces uczenia się.

Szkoła humanistyczna – rozpatruje kształcenie jako środek służący zaspokajaniu emocjonalnych i rozwojowych potrzeb uczącego się.

1. Szkoła poznawcza, czyli konstruktywizm:

• chodzi o nauczanie mające na celu rozumienie

• należy więc budować wiedzę na wiadomościach już przyswojonych przez ucznia

• uczenie się to proces fizyczny – podczas nauki neurony w mózgu łączą się tworząc sieć, w której zapisana jest nowa wiedza

• uczenie się jest skuteczne, gdy zachodzi proces tworzenia osobistych hipotez – uczeń sam konstruuje swoją wiedzę

Uczenie się i pamięć

Pamięć krótkotrwała – przechowuje informacje zdobywane za pośrednictwem zmysłów oraz te, o których aktualnie myślimy.
Krótko!
Jeśli te informacje zostały przetworzone, zrozumiane
i uporządkowane, przekazywane są do pamięci długotrwałej.

Pamięć długotrwała – przechowuje informacje zrozumiane w pamięci krótkotrwałej.
Jednak nie przypominane lub nie wykorzystywane będą zapomniane.

Zapominanie i zapamiętywanie to procesy automatyczne.

Rady dla nauczycieli:

• nie przekazuj zbyt szybko nowego materiału

• rób przerwy na „przetrawienie” informacji

• organizuj uczniom zajęcia, w których zastosują podane informacje (uporządkują w swojej pamięci)

• pamiętaj, że informacje przechowywane w pamięci długotrwałej muszą być przypominane i często używane

Taksonomia Benjamina Blooma – zadania i umiejętności
w procesie uczenia się:

WIEDZA (powiedz, przypomnij, zdefiniuj, opisz)

ROZUMIENIE (wytłumacz, zinterpretuj, dokonaj klasyfikacji, opisz)

ZASTOSOWANIE (zrób to, kiedy pokażą ci jak)

ANALIZA (rozważ oddzielnie każdą z części – porównaj, podaj powody, wymień przyczyny i skutki)

Dwa sposoby analizy: za pomocą „noża” lub „okularów”; pytanie dlaczego?

SYNTEZA (twórz, planuj, wymyślaj), rozwiązywanie problemów

OCENA (osądzaj, spójrz krytycznie), nadanie czemuś wartości, określenie silnych i słabych stron

2. Szkoła behawioralna, czyli nagrody i motywacja

• uczący się powinien w trakcie pracy otrzymywać nagrody, czyli wzmocnienia

• wzmocnienie powinno być zastosowane od razu po zachowaniu, którego oczekiwaliśmy

• uczenie się zachodzi stopniowo, powtarzające się sukcesy sprzyjają uczeniu się

• pamiętamy to, czego doświadczaliśmy często i w niezbyt odległej przeszłości

Cykl budujący
w procesie nauczania:

SUKCES (ucznia) →

WZMOCNIENIE (na przykład pochwała, zadowolenie z siebie) →

WIARA W SIEBIE (uczeń bardziej pewny siebie, lepsza samoocena) →

MOTYWACJA (lepsza praca, intensywny wysiłek) → SUKCES → WZMOCNIENIE → itd.

Cykl niszczący
w procesie nauczania:

PORAŻKA →

KRYTYKA LUB
BRAK WZMOCNIENIA →

BRAK WIARY W SIEBIE →

MOTYWACJA SŁABNIE → PORAŻKA itd.

Wzmacnianie motywacji

Motywacja =
Oczekiwania x Wartość

Oczekiwania –
wiara uczącego się w to, że odniesie sukces

Wartość – jaką wartość ma uczenie się
w oczach ucznia

3. Szkoła humanistyczna, czyli zaspokajanie emocjonalnych potrzeb uczącego się

• najważniejsze wartości to czynniki emocjonalne, osobisty wzrost
  i rozwój ucznia;
  niestety ignorowane w społeczeństwie nadmiernie materialistycznym, obiektywnym
  i mechanistycznym

• psychologowie humanistyczni wierzą, że społeczeństwo, szkoły
  i koledzy są po to, aby zaspokajać potrzeby poszczególnych uczniów – nie odwrotnie

• uczniowie powinni mieć możliwość doskonalenia własnych zainteresowań i talentów, by jak najpełniej rozwijać się w niepowtarzalnym, indywidualnym kierunku

3. Główne zasady szkoły humanistycznej (najczęściej w kształceniu dorosłych):

1. Uczący się powinien sam sobą kierować:

nauczyciel wspiera w wyborach, negocjuje indywidualny „kontrakt zdobywania wiedzy”, „plan działania”

materiał i tempo nauczania dostosowane jest do danej osoby

studenci sami angażują się w naukę, mają silną motywację

Propozycje w tradycyjnej szkole –
zostawić uczniom wybór przy rozdzielaniu zadań i zadawaniu prac domowych (aby rozwijali swoje zainteresowania), wybierać zadania stymulujące pomysłowość i budzące ciekawość

2. Uczniowie powinni być odpowiedzialni za swoją naukę:

- wybierają styl uczenia i treści

- biorą na siebie odpowiedzialność za skuteczność kształcenia

- aktywnie podchodzą do swojej nauki, zniechęcani są do nadmiernego korzystania z pomocy nauczyciela

Propozycja w tradycyjnej szkole –
proponować uczniowi, aby sam starał się rozwiązać napotkany problem

3. Samoocena jest lepsza niż ocena nauczyciela:

- samodzielne ocenianie własnej pracy uczy niezależności

- testy przygotowywane i oceniane przez nauczyciela sprzyjają pamięciowemu uczeniu się i pracy dla ocen, odwracając uwagę od prawdziwego uczenia się i osobistego rozwoju

Propozycja w tradycyjnej szkole –
uczniowie sami oceniają swoje zadania, nauczyciel stawia ocenę wtedy, gdy nie była adekwatna

Motywacja

Geoff Petty, Nowoczesne nauczanie. Praktyczne wskazówki i techniki.
GWP, Sopot 2010.

• Przyczyny, dla których ludzie chcą się uczyć:

1. To, czego się uczę, jest przydatne

2. Kwalifikacje, które zdobędę w trakcie nauki,
   są mi potrzebne

3. W szkole zwykle odnoszę sukcesy i to poprawia moja samoocenę

4. Zdobędę akceptację nauczycieli i kolegów, jeśli będę się dobrze uczyć

5. Spodziewam się, że konsekwencje zaniedbywania nauki będą nieprzyjemne ( i doświadczę ich bardzo szybko)

6. To, czego się uczę, jest interesujące i budzi moją ciekawość

7. Czynności związane z uczeniem się są przyjemne

• Wzmacnianie motywacji:

Ad. 1. To, czego się uczę, jest przydatne

Nauczyciel musi postarać się powiązać nauczane treści z zainteresowaniami uczniów.

Ad. 2. Kwalifikacje, które zdobędę w trakcie nauki, są mi potrzebne

Należy przypominać cele nauczania, podkreślać przydatność wiedzy w przyszłości.

„Po co to wszystko?”

Ad. 3. W szkole zwykle odnoszę sukcesy
i to poprawia moja samoocenę
„Marchewka”

Co może zrobić nauczyciel?

1. Zadbaj o to, żeby uczniowie dokładnie wiedzieli:

- czego się od nich oczekuje

- jak mają to zrobić

- gdzie mogą otrzymać pomoc

2. Niektóre zadania muszą być proste, aby wszyscy uczniowie doświadczyli sukcesu. Jednak inne zadania mogą być bardziej wymagające, aby zdolniejsi uczniowie mogli się rozwijać.

3. Każdy sukces w nauce nagradzaj pochwałami i wyrazami uznania, natychmiast po ukończeniu pracy.

4. Często warto stawiać uczniom cele osobiste.

Ad. 4. Zdobędę akceptację nauczycieli i kolegów, jeśli będę się dobrze uczyć

Uczniowie potrzebują akceptacji:

- nauczyciela, najczęściej tego, którego lubią

- rówieśników, z którymi się porównują

Rywalizacja:

a) może być źródłem silnej motywacji.
Jednak wzrost motywacji i pewności siebie u zwycięzców idzie w parze ze spadkiem motywacji i pewności siebie
u przegranych.

b) niektórzy uczniowie lubią wytykać błędy kolegom i bez litości wyśmiewać się z nich – ich postawa świadczy o lęku o brak osobistych sukcesów szkolnych; częściej spotykana jest
u uczniów słabych, rzadziej u dobrych.

Nauczyciel nie może zezwolić na takie zachowania.

Należy budować u uczniów postawę zaufania we własne siły.

• Nauczyciel nigdy nie może żartować,
  ani szydzić z uczniów i ich pracy.

Ad. 5. Spodziewam się, że konsekwencje zaniedbywania nauki będą nieprzyjemne
( i doświadczę ich bardzo szybko)

• „Kij”.

• Sprawdziany i testy mogą być też źródłem motywacji, a ich regularność będzie zachęcała do uczenia się podczas lekcji.

• Niezdany test też może motywować,
  jeśli uczący się wierzy, że go może zdać. Nieustanne porażki niszczą motywację.

Ad. 6. To, czego się uczę, jest interesujące
i budzi moją ciekawość
Ad. 7. Czynności związane z uczeniem się są przyjemne

Sposoby na pobudzenie zainteresowania uczniów:

• Okazuj zainteresowanie i entuzjazm

• Koncentruj się na tym, co jest ciekawe – na pytaniach,
  a nie przekazywaniu faktów

• Pokaż, że to, czego uczysz, jest ważne w codziennym życiu (przedmioty, film, goście, wycieczka)

• Wykorzystaj pomysłowość uczniów i naturalną chęć wyrażania siebie

• Zadbaj o to, żeby uczniowie byli aktywni

• Regularnie zmieniaj uczniom zajęcie

• Przydzielaj zaskakujące nowe zadania

• Korzystaj z rywalizacji

• Omawiając temat wykorzystuj przykłady „z życia wzięte” (case study)

• Używaj zagadek i paradoksów

Wzmacnianie motywacji:

Nauczyciel może uczniom pomóc zaspokoić potrzeby niższego rzędu, dbając o to, aby:

- wszyscy czuli się docenieni i akceptowani przynajmniej przez nauczyciela. Staraj się organizować pracę grupową (potrzeba przynależności)

- wszyscy doświadczali sukcesu i byli chwaleni
(potrzeba szacunku)

• rutynowe zadania dawały od czasu do czasu możliwość podejmowania decyzji, twórczej pracy
  i stwarzały okazje do wyrażania własnej indywidualności i rozwijania zainteresowań.

Nauczyciel powinien budzić ciekawość i często zachęcać uczniów do samodzielnego myślenia (potrzeba samorealizacji)

Taksonomia celów kształcenia

Józef Półturzycki Dydaktyka

Cel

• oznacza nie tylko konkretne zadanie, jakie należy osiągnąć,

• ale także ogólny kierunek działań, klimat, w którym się to działanie odbywa.

Teleologia nauka o celach

(od greckiego telos — osiągający cel i logos — nauka)

Cele

• to wytyczne i zadania dla procesu kształcenia,

• określają jego wymagania programowe

• oraz oczekiwane rezultaty

Od celów formułowanych na wartościach i potrzebach zaczyna się świadome kształcenie.

wartości

• Wartości służą rozwojowi

• Potrzeby człowieka są zaspokajane przez wartości,
  a także motywują do różnych działań

• Wartości istnieją obiektywnie niezależnie od potrzeb
  i motywów działalności człowieka, kształtują osobowość konkretnych ludzi i ukierunkowują ich dążenia.

• Człowiek przyswaja sobie wartości poprzez kulturę,
  w której wychowuje się i wyrasta.

• Prawda, dobro, piękno – wartości uniwersalne

TAKSONOMIA CELÓW KSZTAŁCENIA

Dziedziny celów:

1. poznawcza

2. emocjonalna

3. psychomotoryczna

W DZIEDZINIE POZNAWCZEJ – SZEŚĆ KATEGORII:

1. wiadomości

2. analiza

3. synteza

4. rozumienie

5. zastosowanie

6. ocena

SFERA EMOCJONALNA – PIĘĆ KATEGORII:

1. odbiór bodźców emocjonalnych, z uwagą

2. działanie, z wyrażaniem zgody na nie

3. wartościowanie

4. systematyzacja

5. wybór własnego stałego systemu wartości

Sfera psychomotoryczna:

1. percepcja - obserwowanie działań osób bardziej doświadczonych

2. naśladownictwo

3. ćwiczenia prowadzące do nawyku

4. automatyzacja czynności

5. perfekcyjne wykonywanie

Taksonomia

• Określa wskazania do kształcenia

• Wyznacza przebieg i zakres kształcenia

• Przygotowuje wskazania do kontroli

POZIOMY PODEJMOWANIA DECYZJI I FORMUŁOWANIA CELÓW EDUKACYJNYCH:

1. cele ogólne (polityka oświatowa)

2. cele kierunkowe (zarządzanie oświatą)

3. cele operacyjne (praktyka dydaktyczna)

Główne cele szkolnictwa muzycznego:

• preorientacja w zakresie zdolności i przydatności do systematycznego kształcenia,

• wielostronny rozwój muzyczny,

• szczególna opieka nad talentami muzycznymi,

• profesjonalizacja

Cele nauczania – pierwszy etap edukacyjny

1. Zainteresowanie ucznia muzyką.

2. Rozbudzanie zamiłowania do muzyki.

3. Rozwijanie uzdolnień muzycznych ucznia w sposób dostosowany do jego wieku i predyspozycji.

4. Nauczanie podstaw gry na instrumencie.

5. Rozwijanie umiejętności technicznych i interpretacyjnych.

6. Nauczanie zasad notacji w stopniu umożliwiającym samodzielne odczytywanie zapisu nutowego.

7. Przygotowanie do samodzielnego opracowywania krótkich i łatwych utworów.

8. Wdrożenie do systematycznego i świadomego ćwiczenia.

9. Rozwijanie naturalnej potrzeby ekspresji twórczej ucznia i kształcenie wyobraźni artystycznej.

10. Rozwijanie umiejętności muzykowania zespołowego.

11. Przygotowanie ucznia do publicznych występów estradowych, zachęcanie do aktywnego uczestnictwa w życiu muzycznym.

12. Zapoznanie ucznia z podstawową wiedzą o muzyce.

13. Kształtowanie wrażliwości estetycznej i poczucia piękna.

14. Przygotowanie absolwentów do dalszego kształcenia
w szkole muzycznej II stopnia.

Nowa podstawa programowa przedstawia efekty kształcenia

Cele i zadania nauczyciela w procesie dydaktycznym

Proces kształcenia:

• Uczeniem się ucznia kierujemy
  w ramach działania edukacyjnego, które polega na wywoływaniu planowych zmian w uczniu.

Proces – to ciąg powiązanych ze sobą i wzajemnie zależnych od siebie zjawisk, wydarzeń i przemian.

• Proces kształcenia (nauczania):

• 1. Cele kształcenia

• 2. Zasady i reguły nauczania

• 3. Metody nauczania

• 4. Formy organizacyjne nauczania

• 5. Środki kształcenia

Tok postępowania nauczyciela:

cele – treść – zasady - metody – formy organizacyjne – środki kształcenia

Taksonomia celów kształcenia

Dziedziny celów:

• 1. poznawcza - (wiedza)

• 2. emocjonalna. – (postawy)

• 3. psychomotoryczna (umiejętności)

Operacjonalizacja celów kształcenia:

Cele kształcenia opisują zmianę, jaką chcemy w uczniach uzyskać.

Cel główny:…………..
(Zapoznanie z……………………,
Rozwijanie zainteresowań ………)

Wiadomości, umiejętności, postawy.

Operacjonalizacja celów kształcenia:

Cele operacyjne – zdania, w których podmiotem jest uczeń

Uczeń potrafi………

Uczeń analizuje……

Uczeń czyta ………

Uczeń rozwiązuje………

Plan metodyczny – konspekt – scenariusz lekcji

• Przetwarza treść kształcenia
  w sytuacje dydaktyczne skłaniające uczniów do wykonywania przewidzianych czynności.

• Sposoby kierowania uczeniem się uczniów w sytuacjach dydaktycznych to metody kształcenia.

• Plan metodyczny – konspekt – scenariusz lekcji

• Czynności uczniów (np. odkrywanie, czytanie, słuchanie, wykonywanie) są pierwszoplanowe.

• Czynności nauczyciela (np. pokaz, opowiadanie, prowadzenie pogadanki, naprowadzanie, prowadzenie ćwiczeń, utrzymywanie ładu, sprawdzanie, ocenianie) są drugoplanowe.

Kolejność planowania metodycznego:

1. czynności uczniów, ustalone w planie wynikowym

2. wyposażenie – środki dydaktyczne niezbędne do uczenia się tych czynności

3. czynności nauczyciela, mające zapewnić skuteczność uczenia się tych czynności

4. czas planowany na daną sytuację dydaktyczną

Części dobrego planu metodycznego (konspektu, scenariusza lekcji):

1. Część wstępna

uzgodnienie celów lekcji,

podniesienie motywacji do uczenia się, organizacja zajęć, nawiązanie do wcześniejszej wiedzy

2. Część główna

czynności uczniów ćwiczenia itp.

czyli przyswajanie,
odkrywanie,
przeżywanie,
działanie

(jako drogi uczenia się)

3. Część końcowa

podsumowanie (wspólne),
wnioski,
oceny,
plany na przyszłość (uczniów!!!)

końcowe uznanie dorobku lekcji,
czyli włączenie go przez ucznia
w system wiedzy osobistej i nadanie jej wartości światopoglądowej
– w formie otwartej dyskusji

Zasady i reguły dydaktyczne

• ukierunkowują wszelkie czynności nauczyciela i uczniów
  w procesie kształcenia, zaś metody wskazują sposoby realizacji planowanych celów i zadań.

• odpowiadają na pytanie dlaczego należy uczyć tak czy inaczej,
  metody - na pytanie jak.

• Zasady nauczania: to normy postępowania dydaktycznego

Zasady nauczania wg Czesława Kupisiewicza:

1. Zasada poglądowości.

2. Zasada przystępności w nauczaniu.

3. Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie kształcenia.

4. Zasada systematyczności.

5. Zasada trwałości wiedzy uczniów.

6. Zasada operatywności wiedzy uczniów.

7. Zasada łączenia teorii z praktyką.

1. Zasada poglądowości:

• zwana także zasadą bezpośredniości

• unikanie nadmiernego werbalizmu

• zdobywanie wiedzy o rzeczywistości przez bezpośrednie poznawanie rzeczy i zjawisk, wydarzeń i procesów lub przez zetknięcie z ich „zastępnikami”, czyli pomocami naukowymi (obrazy, modele, słowa, wykresy, tabele, filmy, fotografie itp.)

• wymaga uwzględnienia właściwości rozwoju psychofizycznego uczniów – stadia rozwoju myślenia: obrazowo-konkretne, formalne, hipotetyczno-dedukcyjne

• zasada ta dotyczy także ułatwiania zrozumienia i zapamiętania myśli, pojęć i praw przez graficzne lub innego rodzaju symboliczne przedstawienie abstrakcji

• dotyczy również pokazu wykonania odpowiednich czynności

2. Zasada przystępności w nauczaniu

• wymaga uwzględnienia właściwości rozwoju psychofizycznego uczniów – poziomu wiedzy, doświadczenia i możliwości opanowania nowej

• zwana jest również zasadą stopniowania trudności

• wynika z niej, że w nauczaniu należy:

* przechodzić od tego, co bliższe, do tego co dalsze

* przechodzić od tego, co jest dla uczniów łatwiejsze, do tego co trudniejsze

* przechodzić od tego, co jest uczniom znane, do tego co nowe i nieznane

* uwzględniać różnice w tempie pracy i stopniu zaawansowania w nauce poszczególnych uczniów

3. Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie kształcenia:

• ukierunkowanie aktywności uczniów - uwzględnianie ich możliwości i zainteresowań

• poznanie potrzeb poznawczych i zainteresowań uczniów poprzez:

* zaznajamianie uczniów z celami i zadaniami kształcenia – tworzą się motywy nauki

* urozmaicony tok lekcji

* stosowane pomoce naukowe

• stwarzanie sytuacji wymagających dostrzegania i wyjaśniania niezgodności między poznawanymi faktami a posiadaną wiedzą

• stwarzanie warunków sprzyjających wdrażaniu uczniów do zespołowych form pracy

4. Zasada systematyczności:

• została wyprowadzona z analizy procesu kształcenia i powinna być stosowana zarówno przez ucznia (uczenie się), jak i przez nauczyciela, kierującego pracą uczniów

• nauczyciel powinien przestrzegać w swej pracy reguł:

a) ujmować materiał nauczania we właściwej kolejności, aby tworzył logiczną całość, gwarantując zrozumienie i trwałe przyswojenie

b) stale nawiązywać do materiału opanowanego

c) właściwie dzielić materiał nauczania na określone porcje

d) wiązać poszczególne porcje w całość

e) podkreślać sprawy i tematy zasadnicze

f) dbać o systematyczne opanowywanie wiedzy i zdobywanie umiejętności przez uczniów

g) stosować streszczenia i syntetyzujące powtórzenia przerabianego materiału

h) systematycznie przygotowywać się do zajęć dydaktycznych, dokonywać starannej analizy tematu każdej lekcji, starannie przemyśleć zadawane prace domowe

5. Zasada trwałości wiedzy uczniów:

• konieczność zabiegów dydaktycznych po to, aby uczniowi ułatwić trwałe zapamiętanie poznanych wiadomości i zdobytych umiejętności

• korzystne jest posługiwanie się następującymi regułami dydaktycznymi:

1) należy odpowiednio ukierunkować zainteresowania uczniów i wytworzyć pozytywne motywy uczenia się

2) przygotować zajęcia pod względem organizacyjnym i dydaktycznym w ten sposób, aby uczniowie brali w nich aktywny udział

3) liczbę i częstotliwość ćwiczeń należy dostosować do zdolności i tempa pracy poszczególnych uczniów

4) ćwiczenia służące utrwaleniu przerobionego materiału powinny mieć miejsce dopiero po sprawdzeniu, czy wszyscy uczniowie dobrze go zrozumieli

5) częstotliwość powtórzeń powinna być zgodna z krzywą zapominania (największa bezpośrednio po nauczeniu się)

6) ważną formą utrwalania wiadomości jest systematyzowanie połączone z samodzielnym ich stosowaniem przez uczniów, zwłaszcza przy rozwiązywaniu problemów

7) należy wdrażać uczniów do teoretycznej i jeśli to możliwe, empirycznej weryfikacji omawianych prawidłowości, zasad i reguł – to sprzyja utrwalaniu wiedzy i posługiwaniu się nią w praktyce

8) należy stosować systematyczną kontrolę wyników nauczania i oceny pracy

6. Zasada operatywności wiedzy uczniów:

• dotyczy racjonalnego posługiwania się zdobytą wiedzą w praktyce przez uczniów, posługujących się tą wiedzą w sposób świadomy, wykazujący inicjatywę i samodzielność, a przede wszystkim gotowość do myślenia alternatywnego
  i nowatorskiego

• jest to wdrażanie dzieci i młodzieży do dostrzegania, formułowania i samodzielnego rozwiązywania napotykanych problemów

7. Zasada łączenia teorii z praktyką:

• tak jak poprzednia zasada dotyczy zastosowania takich rodzajów rozumowania: wnioskowania, dowodzenia, tłumaczenia i sprawdzania

I dodatkowo zasady (J. Półturzycki)

• zasada kształtowania umiejętności uczenia się:
  - przygotowanie do samokształcenia,
  - rozwijanie technik uczenia się:
  * planowanie pracy
  * doskonalenie metod nabywania informacji
  * sposoby rejestrowania informacji
  * sposoby zapamiętywania itp.

• zasada indywidualizacji i zespołowości

• zasada ustawiczności kształcenia:
  - m.in. rozwój zainteresowań, wdrażanie
  do samodzielności, rozbudzenie potrzeby dalszego uczenia się

Zasady wg Wincentego Okonia:

• Zasada systemowości

• Zasada poglądowości

• Zasada samodzielności

• Zasada związku teorii z praktyką

• Zasada efektywności

• Zasada stopniowania trudności

• Zasada związku indywidualizacji
  z uspołecznieniem

Zasady nauczania według Leona Markiewicza (szkoła muzyczna!)

1. zasada indywidualnego traktowania ucznia

2. zasada przystępności nauczania

3. zasada stopniowania trudności

4. zasada aktywnego i świadomego udziału uczniów w procesie nauczania

5. zasada wiązania teorii z praktyką

6. zasada poglądowości

7. zasada systematyczności

8. zasada trwałości wyników nauczania.

Planowanie pracy dydaktycznej

• Lekcja

• Planowanie pracy dydaktycznej

…gruntownie przemyślany przewidywany przebieg i wyniki określonych wydarzeń i procesów zgodnie z projektem czynności, który obejmuje z jednej strony listę zadań, jakie mają być wykonane w ustalonych terminach, z drugiej zaś wskazuje wykonawców, metody, środki
i warunki, w jakich i za pomocą jakich te zadania mają być zrealizowane.

• Lekcja – podstawowa jednostka planowania dydaktycznego

• Struktura – zależna od realizowanych celów i zadań dydaktycznych

• Lekcje (w nauczaniu zbiorowym):

  1. zaznajamianie uczniów z nowym materiałem

  2. systematyzowanie i utrwalanie

  3. kontrola i ocena

Schemat lekcji indywidualnej gry na instrumencie wg Danuty Markiewiczowej:

1. sprawdzenie pracy domowej

2. podanie i pokaz nowego problemu, jego nazwy, znaczenia danej umiejętności lub nawyku

3. ustalenie zasad i reguł, które obowiązują podczas treningu danej umiejętności

4. objaśnienie sposobów pracy nad utrwaleniem danej umiejętności w samodzielnej pracy domowej ucznia

5. wykonanie jednej lub kilku próbek zadań przez ucznia pod kontrolą nauczyciela

6. ustne podsumowanie przez ucznia opracowanego na lekcji zagadnienia

7. zadanie pracy domowej mającej na celu utrwalenie danej umiejętności lub nawyku

• Typy lekcji wg Markiewiczowej:

1. lekcja poświęcona nabywaniu nowych umiejętności

2. lekcja poświęcona utrwaleniu umiejętności i nawyków

3. lekcja poświęcona nabywaniu umiejętności samodzielnej pracy w domu

4. lekcja powtórzeniowa

5. lekcja problemowa

6. lekcja poświęcona kształtowaniu wyrazu muzycznego przed grą publiczną

Powyższe typy (1-5) nie występują w postaci czystej

Henryk Kierski „Niektóre problemy gry na klarnecie” – opisuje konieczne etapy lekcji:

1. przygotowanie się, skupienie, koncentracja, chęć grania

2. rozluźnienie aparatu gry (gamy, ćwiczenia)

3. realizacja zadania głównego

4. podsumowanie

5. zadanie domowe

Błędy organizacji lekcji:

• przypadkowy układ

• przeładowanie materiału

• zbyt dużo problemów rozpraszających uwagę ucznia

Antoni Cofalik – o nauce gry na skrzypcach

Dobra lekcja:

• z której uczeń wynosi określoną wiedzę na temat gry i konkretne umiejętności

• różnorodna, bogata w treść, ale nie przeładowana

• lekcje są różne i powinny być stosowane na przemian: chłodne i gorące, muzyczne
  i wyczynowe, intelektualne i poetyczne

• lepiej na lekcji zrobić mniej (wybrane zagadnienia), ale naprawdę dobrze

• Lekcja indywidualna może ulec zmianie, bo zależy od przygotowania ucznia

• Dlatego dobrze jest lekcję rozpocząć od pytania o rodzaj ćwiczenia w domu –
  to ważna wiedza dla nauczyciela

Przygotowanie nauczyciela do lekcji:

• metodyczne – program nauczania, rozkład materiału, znajomość zasad i metod nauczania

• rzeczowe (merytoryczne) – znajomość podręczników (szkół gry), wydawnictw nutowych, repertuaru, stylów wykonawczych, życiorysów kompozytorów i wykonawców, interpretacji utworów

• W celu przygotowania się do kolejnych lekcji nauczyciel powinien szczerze odpowiedzieć sobie na pytania:

1. czy lekcja zachęciła i pobudziła ucznia do samodzielnej pracy w domu, czy wpłynęła dodatnio na jego stosunek do muzyki?

2. czego uczeń podczas lekcji się dowiedział i czego nauczył? Czy uwagi, poprawki i wyjaśnienia nie były chaotyczne?

3. czy uczeń dokładnie i jasno wiedział, jakie zadania ma wykonać w domu?

4. jaki nastrój panował na lekcji? Nudy, zapału, entuzjazmu, sztywny, przyjacielski, nerwowy, wzbudzający w uczniu lęk, zniechęcający go do pracy, czy mobilizujący go?

5. o ile wzbogaciło się doświadczenie nauczyciela?

Wdrażanie ucznia do samodzielnej pracy w domu:

• rezultaty ćwiczeń domowych są wprost proporcjonalne do metod pracy podanych na lekcji

• należy przestrzegać pewnych wskazań

• Wskazania dla nauczyciela dotyczące samodzielnej pracy ucznia w domu

1. organizowanie pracy domowej powinno stanowić integralną całość łącznie z pracą domową

2. należy z góry przewidzieć odpowiednią ilość czasu lekcji na zadawanie pracy domowej

3. zakres i metoda pracy domowej powinna wynikać
z poziomu pracy lekcyjnej i być jej kontynuacją

4. zadawanie pracy domowej może nastąpić po uprzednim upewnieniu się o realnej możliwości jej wykonania

5. nauczyciele wyznaczający pracę domową powinni to czynić w porozumieniu ze sobą, a nie wyłącznie na własną rękę
i niezależnie od siebie

6. utrzymywanie stałej współpracy nauczycieli szkoły
z rodzicami może znacznie przyczynić się do usprawnienia nauczania