Główne kierunki w psychologii

Pięć głównych podejść w psychologii to podejście:

fizjologiczne

psychoanalityczne

behawiorystyczne

poznawcze

humanistyczne

Podejście fizjologiczne:

Zgodnie z nazwą podejścia psychologowie, którzy je reprezentują szukają metod opisu i wyjaśnienia funkcji psychicznych w biologii. Nasze zachowanie, a także to co myślimy i czujemy wyznaczane jest przez nasze stany fizjologiczne. Zakres zjawisk i problemów, którymi interesuje się psychologia fizjologiczna jest szeroki. Szczególnie ostatnio gwałtownie rozwijają się badania układu nerwowego (przede wszystkim mózgu) i systemu hormonalnego, bada się wzajemne oddziaływanie tych systemów i ich wpływ na czynności umysłowe.

Innym wątkiem badań w ramach podejścia biologicznego jest rola dziedziczności w zachowaniu. Ustalono, że cechy przekazywane dziedzicznie zapisane są w chemicznym kodzie naszych genów. I chociaż wiadomo jak przekazywane są cechy fizyczne, możliwość dziedziczenia inteligencji i osobowości jest znacznie mniej oczywista. Wiąże się z tym zagadnienie wpływu dziedziczności i środowiska na rozwój psychiki

Redukcjonizm i problem psychofizyczny

Niektórzy uczeni są przekonani, że wszystkie zjawiska psychiczne można opisać jako procesy fizjologiczne, dokładniej – jako procesy mózgowe. Takie fizjologiczne podejście nazywane jest redukcjonizmem.

Redukcjonizm w psychologii fizjologicznej oparty jest na założeniu, że możemy zrozumieć, czym są czynności psychiczne, badając takie elementarne zjawiska, jak procesy nerwowe, ruchy mięśni czy procesy chemiczne.

Problem redukcjonizmu wiąże się ściśle z innym ciągle aktualnym i kontrowersyjnym zagadnieniem jakim jest problem psychofizyczny. Dotyczy on relacji pomiędzy umysłem (lub świadomością) a cielesnymi procesami neurofizjologicznym, zagadnienia ich wzajemnego wpływu.

Niektóre rezultaty badań psychologii fizjologicznej

w 1861 r lekarz Paul Brocca ogłosił teorię o mózgowej lokalizacji funkcji psychicznych.

W l. dwudziestych XX w. Karl Lashley (???) wykazał za pomocą doświadczeń ze szczurami, że to czego one się nauczyły lub zapamiętały, ulega zaburzeniu po zniszczeniu pewnych obszarów ich kory mózgowej.

W l. pięćdziesiątych J. Olds i P. Milner, używając metody elektrostymulacji mózgu zidentyfikowali ośrodek przyjemności w mózgu szczura.

Hans Selye zapoczątkował badania nad fizjologicznymi zmianami związanymi ze stresem, jakim podlegają ludzie i zwierzęta. Badania te pozwoliły na stworzenie teorii ogólnego zespołu przystosowania. Jest to syndrom konstelacji hormonalnych, biochemicznych i innych organicznych zmian, które się pojawiają gdy jednostka podlega szkodliwym bodźcom zwanych stresami i wchodzą w interakcję z innymi czynnikami fizjologicznymi.

Przeprowadzono wiele badań w celu wyjaśnienia natury i źródeł schizofrenii. Pozwoliły one na zidentyfikowanie społ., kulturowych i rodzinnych czynników odpowiedzialnych za rozwój tej choroby. Zgromadzono m.in. dowody na to, ze schizofrenia lub pewne jej odmiany mają źródła genetyczne. Badania jednak nie wykluczają także innych źródeł tej choroby.

Ocena podejścia fizjologicznego

Podejście fiz jest próbą zrozumienia i wyjaśnienia biologicznych podstaw zachowania. Tylko w podejściu fiz usiłuje się ustalić związki pomiędzy zachowaniem a genetycznym wyposażeniem organizmu.

Podejście psychoanalityczne

Podejście to wyrasta z teorii nieświadomości przedstawionej przez Freuda.

Psychoanaliza jako terapia

Ta forma terapii jest szeroko stosowana w leczeniu nerwic, niekiedy też w leczeniu nie neurotycznych zaburzeń zachowania. Psychoanalitycy zakładają, e obszarem konfliktów psychologicznych jest nieświadomą część naszej osobowości. Dlatego celem psychoanalizy jest zgłębienie nieświadomości danej osoby w celu zrozumienia przyczyn nienormalnych zachowań.

Terapia klasycznej psychoanalizy oparta jest na przeniesieniu na psychoanalityka myśli i odczuć jego klienta, na swobodnych skojarzeniach, podczas których klient mówi to co przychodzi mu na myśl, oraz na analizie snów, polegającej na interpretowaniu przez psychoanalityka marzeń sennych klienta.

Postfreudyści

Anna Freud, córka Zygmunta Freuda – należała do zapoczątkowanego w l. 30 ruchu mającego na celu stworzenie pełnej psychoanalitycznej interpretacji problemów dzieciństwa, zajmowała się problemami starszych dzieci i młodzieży. Anna uważała, że terminem “psychoanaliza” nie można określać każdej techniki, która koncentruje się na nieświadomości, pomijając wszystko inne.. wyrażała też pogląd, że ojciec jej przecenił rolę motywów seksualnych we wczesnym dzieciństwie, a zlekceważył ich rolę w wieku młodzieńczym. Uważała ten wiek za czas wzmocnienia aktywności energii seksualnej budzącego uśpione seksualne uczucia i pragnienia.

Melanie Klein stworzyła technikę terapeutyczną do celów analizy zabaw dziecięcych, co pozwoliło na zastosowanie teorii psychoanalitycznej w opisie dzieci między 2 – 6 rokiem życia. Terapia zabawą to stosowany przez psychoanalityków sposób dotarcia poprzez zabawę do dziecięcej nieświadomości, aby pomóc dziecku w rozwiązywaniu jego problemów emocjonalnych. Metody Melanii Klein pozwoliły zrozumieć psychikę małych dzieci. Wyznaczyły główny kierunek rozwoju ortodoksyjnej psychologii w W. Brytanii

Erik Errikson, sądził, że Freud przeceniał wpływ seksu na rozwój osobowości, nie doceniał zaś wpływu czynników społecznych. Według Erriksona rozwój psychiczny jednostki przebiega – wbrew temu co sądził Freud – raczej poprzez stadia psychospołeczne niż psychoseksualne. Inaczej niż Freud podkreślający szczególne znaczenie dzieciństwa dla późniejszego rozwoju, Erikson uważał, że całe ludzkie życie może być podzielone na stadia, wyznaczone przez kryzysy życiowe, których przezwyciężenie prowadzi do rozwoju i ukształtowania zrównoważonej osobowości. Większość swojej praktyki klinicznej poświęcił Errikson problemom wieku dojrzewania. Wielkim uznaniem psychologów cieszył się jego pogląd, iż występujący w wieku dojrzewania konflikt pomiędzy tożsamością a wymogami roli jest centralnym kryzysem rozwoju.

Ocena podejścia psychoanalitycznego

Teoria Freuda miała fundamentalne znaczenie dla naszego poznania rozwoju ludzkiej osobowości. Wiele badań było inspirowanych jego teorią o szczególnym wpływie wczesnego dzieciństwa na rozwój osobowości oraz jego próbami prześledzenia indywidualnych różnic w ludzkim rozwoju.

Niektórzy jednak badacze utrzymują, że ponieważ zjawiska opisywane przez Freuda nie są czymś bezpośrednio obserwowalnym, trudno sformułować precyzyjne prawa ogólne i sprawdzalne hipotezy. Poza tym użyta przez Freuda metoda klinicznego opisu przypadków, nie poparta analizami ilościowymi i statystycznymi, czyni jego teorię mało precyzyjną i trudną do weryfikacji. Także fakt zbadania przez niego tylko ograniczonej liczby dorosłych stawia pod znakiem zapytania zawarte w jego teorii uogólnienia, odnoszące się do wszystkich ludzi.

Podejście behawiorystyczne (teoria uczenia się)

Podczas gdy psychologowie fizjologiczni koncentrują się na dziedziczeniu zachowań i ich uwarunkowania przez biologiczne struktury, behawioryści badają uwarunkowanie środowiskowe, pomijając to wszystko co dzieje się wewnątrz organizmu. Starają się raczej odpowiedzieć na pytania:

w jakich warunkach pojawia się określone zachowanie?

Jak określone bodźce wpływają na zachowanie?

Jak konsekwencje zachowania wpływają na to zachowanie?

Zagadnienia te są istotne z punktu widzenia behawiorystów, zakładających, że człowiek kształtowany jest poprzez swe interakcje z otoczeniem. Uczenie się i doświadczenie determinują – zdaniem behawiorystów – to jakimi ludźmi się stajemy.

Do przedstawicieli tego nurtu zalicza się przede wszystkim I. Pawłowa i E. Thorndike’a, oraz J. Watsona i C. Hulla. Behawioryzm miał zasadniczy wpływ na rozwój psychologii w I poł. XX w. Wyrosła z niego psychologia bodźca – reakcji ma nadal swoich zwolenników. Najważniejszym jej przedstawicielem jest B.F. Skinner, który w studiach nad uwarunkowaniem sprawczym badał bodźce wywołujące określone reakcje, wpływ nagród i kar na te wywołane zachowania oraz zmiany w zachowaniu jakie przynosi manipulowanie systemem kar i nagród.

Terapie behawiorystyczne

Techniki terapeutyczne oparte na procesach warunkowania nazywane są modyfikacją zachowania lub terapią behawioralną.

Modyfikacja zachowania. Technika używana w celu zmiany lub usunięcia niepożądanego zachowania. Opera się ona na zasadzie płynącej z uwarunkowania sprawczego, że zachowanie mające pozytywne następstwa, czyli wzmocnienie pozytywne, będzie się najprawdopodobniej powtarzać, podczas gdy zachowanie, które nie jest wzmacniane będzie zanikać.

Terapia behawioralna. Terapia ta ma usunąć wadliwe zachowanie i zastąpić je pożądanym. Jeden z przykładów tego typu techniki to systematyczne zmniejszanie wrażliwości. Np. pacjent mający irracjonalne lęki jest na początku uczony odprężania się. Dalej stopniowo przedstawia mu się obiekt budzący lęk, robi się to jednak etapami, tak aby pacjent nauczył się tolerowania obecności przedmiotu obaw.

Ocena podejścia behawiorystycznego

Podejście to jest jednym z najsilniej oddziaływujących na psychologie. To podejście przyczyniło się do znacznego wzrostu rozumienia funkcjonowania psychologicznego oraz dostarczyło wielu technik zmieniających niepożądane zachowanie.

Krytykę podejścia behawiorystycznego sprowadza się do następujących punktów:

jest to punkt widzenia, w którym nie zwraca się uwagi na dziedzinę świadomości i subiektywnego doświadczania, jest to też perspektywa nie pozwalająca na badanie roli jaką w ludzkim zachowaniu pełnia czynniki biolog.

Jednostki są widziane jako istoty bierne, zdane na łaskę otoczenia. Ten nacisk na determinizm środowiskowy nie pozostawia miejsca na pojecie wolnej woli jednostki.

Teorie uwarunkowania klasycznego i sprawczego nie nadają się do opisu spontanicznych, nowych i twórczych zachowań.

Kwestionowane jest także nadmierne opieranie się na badaniach zwierząt.

Psychologowie kliniczni, stosujący terapie behaw. są krytykowani za to, że lecząc symptomy chorób psychicznych, pomijają ich głębsze przyczyny.

Podejście poznawcze

Psychologowie poznawczy sądzą, że aby w pełni zrozumieć zachowanie człowieka należy zbadać to co się dzieje w jego wnętrzu. Te wen procesy są nazywane procesami pośredniczącymi, jako , że pośredniczą one pomiędzy bodźcem i zachowaniem. Składają się na nie: percepcja, myślenie, rozwiązywanie problemów, procesy językowe i pamięć.

Psychologowie ci stawiają pytania typu:

jak pamiętamy?

Dlaczego zapominamy?

Jakich strategii używamy rozwiązując problemy?

Jakie są stosunki między językiem i myśleniem?

Jak tworzymy pojęcia?

Sądzi się ogólnie, że procesy poznawcze nie funkcjonują oddzielnie i przypadkowo, lecz są zorganizowane. Dlatego umysł ludzki porównywalny jest do komputera, a ludzie widziani są jako jednostki przetwarzające informację z zewnątrz, kodując ją i interpretując, a następnie magazynujące i wykorzystujące dane.

Metody badań

R.L. Gregory (1972 r.) w swoich eksperymentach nad złudzeniami wzrokowymi uzyskał rezultaty wskazujące na to, że gdy dwuwymiarowe figury nie są prezentowane na płaskim papierze ale w formie świetlistych, zawieszonych w ciemności figur, są wtedy odbierane jako figury trójwymiarowe.

M. Neisser sprawdzał teorię wykrywania cech w sytuacji rozpoznawania wzorów. Teoria ta utrzymuje, ze wzory liter alfabetu składają się z pewnej liczby cech elementarnych, takich jak linie poziome, poprzeczne, czy krzywe. Rozpoznając literę, mózg wykrywa te elementarne cechy. W ten sposób Neisser potwierdza w teorii zawartą hipotezę, że im mniej mamy wspólnych cech pomiędzy szukaną literą a literami z otoczenia, tym szybciej wzór jest analizowany przez mózg.

E.F. Loftus badała pamięć naocznych świadków. Sprawdzała hipotezę, że pamiętanie jest rodzajem rekonstrukcji, z czego wynika, iż pamięć wydarzeń nie zawsze jest dokładna, gdyż rekonstruujemy przeszłość wg tego, w co wierzymy, że mogłoby się lub powinno było się wydarzyć. Wg Loftus zjawisko to występuje w sytuacjach zeznawania w procesie sadowym, a przypominanie przez świadka wydarzenia zależą od sposobu zadawania mu pytań.

Modele w psychologii poznawczej

Jedną z trudności jaką napotyka psychologia poznawcza jest to, że próbuje ona badać procesy nie podlegające bezpośredniej obserwacji

Podejście humanistyczne

jej początki przypadają na lata 40-ste, szczytowy okres rozwoju przypada na lata 60-te

była protestem przeciw humanizmowi - brak autentycznej osoby, człowiek reaktywny nie akceptowany; oraz psychoanalizie – słabość człowieka

podkreślali rolę autonomii człowieka, wolnej woli, systemu wartości, dążeń życiowych

duży wpływ miała fenomenologia i egzystencjonalizm

Bugental – zebrał wszystkie humanistyczne postulaty :

człowiek jest unikalną całością, czymś więcej niż sumą swoich części, osoba człowieka jest spójnym systemem; humaniści nie zajmowali się pojedynczymi jednostkami, zaburzenie jedności wewnętrznej wpływa na różne zaburzenia psychologiczne.

podstawową właściwością natury ludzkiej jest jej rozwój; badali co pomaga a co przeszkadza rozwojowi człowieka.

główną motywacją człowieka jest dążenie do samorealizacji, samo spełnienia, które dokonuje się w toku naturalnego rozwoju.

człowiek z natury jest dobry; jego naturalne dążenia są zawsze twórcze, pozytywne, konstruktywne; wszelka agresja jest zaburzeniem.

ludzkie zachowanie uwarunkowane jest obecnym, aktualnym doświadczeniem ( tu i teraz); nie ważne jest coś z przeszłości ani z przyszłości.

człowiek żyje w środowisku ludzkim i jest uwikłany w szereg powiązań interpersonalnych; wielość ról i oczekiwań może zaburzyć rozwój.

człowiek jest świadomy, a świadomość jest podstawowym czynnikiem ludzkiego istnienia; w świadomości zapisana jest większość doświadczeń.

człowiek dysponuje wolnym wyborem; zaburzenia w rozwoju mogą to wyeliminować.

człowiek działa nie tylko świadomie ale i celowo nadając sens własnej egzystencji.

Wg HITTA : psychologia zainteresowana jest :

1. człowiekiem jako takim

2. sensem kondycji ludzkiej

3. szuka wartości humanistycznych wynikających z ludzkiego doświadczenia

4. wszelka wiedza jest względna i ulega zmianom

5. nadawali kluczową rolę doświadczeniu ludzkiemu – podejście fenomologiczne

6.nie neguje dorobku innych psychologii chce je włączyć w swoje badania

7. osobowość to osoba człowieka.

Wg Karla ROGERSTA centralnym konstruktem wyjaśniającym pojęcie osobowości to struktura “ja”, która pojawia się w dzieciństwie poprzez doświadczenia dziecka i zapamiętywanie symboliczne w świadomości człowieka, wraz z jej rozwojem rozwija się potrzeba samoakceptacji, jest bezwarunkowa, chce doświadczać siebie w sposób pozytywny bez względu na komunikaty innych; komunikaty niespójne dla dziecka zagrażają integracji poprzez zniekształcenia; doświadczenia negatywne zepchnięte do nieświadomości zostają nie ustrukturyzowane i zniekształcone.

Akcentuje olbrzymią rolę otoczenia, które decyduje o obronie pozytywnego swojego “ja”. Zaburzenia polegają na tym, że człowiek skupia się na obronie a nie na rozwoju. Wewnętrzna wolność wytwarza się jeśli człowiek potrafi się w pełni akceptować, swoje uczucia i wszystko co jest związane z “ja”, pozwala na dokonywanie wolnych wyborów, do samorealizacji- osoba taka całkowicie odpowiada za swoje czyny, jest spontaniczna, całkowicie niezależna od zewnętrznych ograniczeń.

SAMOREALIZACJA to wg MASLOVA :

1. postawa pełna miłości; wyróżnił 2 typy :

* egoistyczna- zaspokajanie swoich potrzeb, jest skoncentrowana na tym aby zaspokajać te potrzeby

* typu B – to potrzeba dawania a niżeli brania, to skupianie się na innych

2. postawa twórcza – to taki proces który wzbogaca wewnętrzną strukturę człowieka

3. zachowania altruistyczne

4. rozwój własnego JA.

Jest wiele sprzeczności w postulatach humanistów

Rozwój nie jest odległym celem do którego dąży, jest stawaniem się, on zachodzi, staje się, jest spontaniczny.

Maslov badał warunki jakie sprzyjają rozwojowi:

* przyzwolenie, podziw, pochwała

* sytuacja bezpieczna dla człowieka, gratyfikująca potrzeby, uspokajająca

* sytuacja podtrzymania emocjonalnego, brak zagrożeń

* nie może być sytuacji oceniających i porównujących.

Maslov pisał : Rozwój następuje wtedy kiedy kolejny krok na przód postrzegany jest jak coś

wspaniałego.

dwie tendencje, które wpływają na człowieka

--------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------

OBRONA ß OSOBAa ROZWÓJ

jeśli człowiek koncentruje się na obronie to się nie rozwija- zagrożone jest bezpieczeństwo wewnętrzne, rozwój jest nieatrakcyjny bo stwarza niebezpieczeństwo, że nie ma wolnych wyborów. Jeśli wybiera się rozwój to jest on atrakcyjny- blokuje obronę przed lękiem, stratami- jest nieatrakcyjny. Dziecku powinno się uatrakcyjniać rozwój, minimalizować obawy przed nim, zagwarantować bezpieczeństwo. Wtedy rozwój jest niekończącą się drogą wolnych wyborów.

WARUNKI OPTYMALNEGO ROZWOJU DZIECKA wg MASLOVA :

1. dziecko musi rozwijać się w otoczeniu z poczuciem bezpieczeństwa

2. musi mieć poczucie samoakceptacji, buduje poczucie własnej wartości, ufa sobie

3. może zaryzykować rozwój, który dokonuje się przez wolny wybór czyli spontaniczny, samodzielny, zgodny z subiektywną satysfakcją. Otoczenie dziecka nie powinno narzucać mu wyborów, ale może proponować pewne rozwiązania ale nigdy ich nie narzucać, wtedy dziecko ma uatrakcyjniony rozwój.

Psychologowie stworzyli kilka rodzajów terapii, które koncentrują się na umożliwianiu rozwoju.

Wszystkie koncentrują się na pomocy rozwoju zablokowanym przez obronę, poprzez odblokowanie różnych reakcji interpersonalnych. Ruch psychologów rozwinął grupy spotkaniowe, które pomagają w rozwijaniu się.

Rogers uważał, że muszą być spełnione trzy warunki aby pomóc “klientowi” ;

a. terapeuta, który ma pomóc swojemu klientowi musi być spontaniczny, musi być sobą (autentyczny),wyrażać swoje uczucia w sposób bezpośredni

b. pełnym empatii – musi mieć zdolność współodczuwania tego co czuje klient

c. musi bezwarunkowo akceptować swojego klienta.

Podejście humanistyczne miało wpływ na rozwinięcie się wychowania bezstresowego, gdzie powinno się dbać o integrację osobowości dziecka, które z natury jest dobre , rozszerzać pole świadomości poprzez refleksyjność nad sobą i życiem, pomagać w formułowaniu swojej osobowości.

TEORIA MOTYWACJI LUDZKIEJ MASLIVA

stworzył w niej hierarchię potrzeb

1. potrzeby podstawowe - to potrzeby biologiczne, uczucia i bezpieczeństwa, samoakceptacji; muszą być zaspokojone w pierwszej kolejności, jeżeli nie są to wtedy nie ma rozwoju

2. meta potrzeby – dążenie do uczciwości, sprawiedliwości, piękna; są warunkiem rozwoju ale po zaspokojeniu ww potrzeb.

* interesowały go jednostki twórcze zarówno zmarłe jak i żyjące, samo realizujące się

* jest 16 cech które charakteryzują ludzi twórczych, których opisywał, m.in. Jefferson, Lincoln, Churchil i in. :

-ludzie ci byli nastawieni do świata realistycznie

- mieli doznania mistyczne, wewnętrzne, duchowe, mieli doznania szczytowe

- identyfikowali się z ludzkością

- ich wartości i postawy były demokratyczne

- mieli poczucie humoru

- tworzyli związki trwałe pełne miłości, głęboko uczuciowe

- akceptowali siebie

- byli spontaniczni

- koncentrowali się na problemach innych a nie na sobie

- wykazywali potrzebę odosobnienia

- oceniali niekonwencjonalnie.

Zalety koncepcji humanistycznej :

* rozszerzenie wiedzy na temat dążeń człowieka

* podkreślenie pozytywnych przeżyć

Wady :

* czy człowiek z natury jest dobry?

* czy nie popełniamy błędów?

* czy jedynym motywem jest samorealizacja?

* czy tu i teraz jest ważne?

* badaczy raził fakt, że przywłaszczono sobie nazwę “humanistyczna”, uważano twórców tej koncepcji za bardziej moralistów niż obiektywnych badaczy.

Emocje i motywacje

Proces emocjonalny i jego komponenty

Człowiek jest systemem, który reguluje sam siebie oraz swoje stosunki z otoczeniem. Ważną rolę pośredniczącą w regulacji odgrywają procesy emocjonalne. Możemy wyróżnić dwa podstawowe komponenty procesu emocjonalnego:

komponent pobudzenia emocjonalnego

komponent znaku emocji (dodatni lub ujemny)

dodatkowo cześć procesów emocjonalnych możemy scharakteryzować pod wzgl jakościowym, czyli wyróżnić komponent modalności emocjonalnej.

Pobudzenie emocjonalne

Podstawową cechą charakterystyczną emocji jest zmiana ogólnego pobudzenia, która wiąże się ze wzrostem poziomu aktywacji, a wyraża się w następujących formach:

w formie wzrostu napięcia mięśniowego, co w części przypadków prowadzi do wzrostu aktywności motorycznej (niepokój ruchowy, tiki)

w formie wzrostu intensywności procesów umysłowych, co wyraża się w przyśpieszeniu biegu skojarzeń (kłębienie się myśli)

w formie pobudzenia tzw. autonomicznego układu nerwowego; pobudzenie to prowadzi do zmian czynności narządów wewnętrznych.

Znak emocji

Emocje mogą występować w dwóch głównych formach:

ujemnej (cierpienie, przykrość, niezadowolenie)

dodatniej (rozkosz, przyjemność, zadowolenie)

cechą charakterystyczną emocji ujemnej jest wytwarzanie tendencji do przerwania aktywności, która tą emocję wywołała, bądź przerwania kontaktu ze źródłem tej emocji. Przeciwnie, cechą charakterystyczną emocji dodatniej jest wytwarzanie tendencji do podtrzymywania odpowiedniej aktywności bądź odpowiedniego kontaktu. Przerwanie kontaktu ze źródłem negatywnej emocji nie jest równoznaczne z przerwaniem samej emocji. Emocja może trwać jeszcze przez jakiś czas po ustaniu czynnika, który ja wywołał, a nawet w pewnych wypadkach może wzmagać się wraz z upływem czasu – jest to tzw. efekt inkubacji. Zachowanie kontaktu ze źródłem dodatniej emocji prowadzi do stopniowego jej zaniku, jeżeli cechy źródła się nie zmieniają (zobojętnienie). Jeżeli kontakt jest długi, intensywny, w ustabilizowanych warunkach może dojść do powstania emocji negatywnych.

Emocje o różnym znaku mają różne konsekwencje ekspresyjne, tzn. różne są ich przejawy mimiczne, pantomimiczne, wokalne.

Jakość (modalność) emocji

Procesy emocjonalne różnią się od siebie, co wiąże się z różnorodnością czynników je wywołujących i różnorodnością reakcji przez emocje wywoływanych (reakcji emocjonalnych). Niektóre emocje wywołują tendencje do reagowania w określonym kierunku. Są to:

ciekawość; pobudzająca do czynności badawczych

strach; pobudzający do ucieczki lub powodujący niekiedy zahamowanie, znieruchomienie itp.

gniew; pobudzający do ataku

wstręt; pobudzający do odsunięcia od siebie bądź “trzymania się z dala”

nadzieja; skłaniająca się do zachowań, które ja umacniają (przybliżają jej spełnienie)

znak i jakość emocji mogą być oceniane na podstawie obserwacji zachowania się, za pomocą analizy zeznań osób badanych, na podstawie przebiegu czynności umysłowych.

Niektóre z tych metod pozwalają określić z pewnym przybliżeniem siłę emocji. Siła procesu emocjonalnego jest to nasilenie tendencji do wykonania reakcji odpowiadającej danej emocji; tendencji takiej można przypisać tym większą siłę, im większe przeszkody (wen lub zewn) muszą się pojawić, aby powstrzymać wyzwolenie reakcji emocjonalnej.

Przeszkodami wen są zasady, normy czy standardy, a przeszkodami zewn są możliwe kary za wykonanie danej reakcji. Emocje bardzo silne, które charakteryzują się wysokim stopniem pobudzenia i mają gwałtowny przebieg nazywamy afektami.

Czynniki wywołujące emocje

czynniki naturalne tj. te które wywołują emocje dzięki wrodzonym właściwościom organizmu (pierwotne bodźce emocjonalne)

czynniki które zostały związane z nimi przez doświadczenie (wtórne bodźce emocj.)

czynniki, których właściwości opierają się na relacji między oczekiwaniami podmiotu a informacjami z jakimi się styka

pierwotne bodźce emocjonalne

emocje powstają pod wpływem bodźców zmysłowych oraz bodźców pochodzących z narządów wen. Na ogół bodźce bardzo silne i nagłe wywołują emocje ujemne – strach, czasami gniew; bodźce słabe – emocje dodatnie.

Pobudzenie emocjonalne wywołane przez bodźce wen., których źródłem jest niezaspokojenie potrzeb organizmu, nazywane bywa popędem.

Wtórne bodźce emocjonalne

Bodźce neutralne tj. te które same przez się nie wywołują procesu emocjonalnego, bądź też bodźce mające tylko “zabarwienie emocjonalne”, mogą nabywać zdolności do wywoływania silnych emocji dzięki powiązaniu z bezwarunkowymi bodźcami emocjonalnymi. (przykład: u chłopca wywołano strach przed szczurem działając w chwili pokazywania szczura bardzo silnym, powodującym strach dźwiękiem). Sytuacja, którą spostrzega się jako zagrażającą może wywołać jedną z 3 głównych reakcji emocjonalnych: strach, gniew, przygnębienie. Strach występuje gdy czynnik zagrażający spostrzegany jest jako silniejszy, ale jednostka ma szansę ucieczki. Gniew – gdy jednostka odczuwa swoją przewagę wobec czynnika zagrażającego. Przygnębienie – gdy nie ma możliwości uniknięcia zagrożenia.

Emocje i oczekiwanie

U człowieka wytwarzają się oczekiwania co do mogących nastąpić zdarzeń oraz co do wyników własnych czynności, czyli wytwarzają się określone nastawienia. Rozbieżność miedzy oczekiwaniem a rzeczywistością jest źródłem emocji. Ważnym źródłem emocji są relacje miedzy oczekiwaniami co do naszych działań a osiągniętymi rezultatami. Osiągnięcie oczekiwanego rezultatu wywołuje emocje dodatnie, nieosiągnięci ujemne. Natężenie tych emocji zależy od stopnia niepewności co do możliwości osiągnięcia wyniku oraz co do jego osiągniętej wartości: im większa niepewność tym silniejsze emocje dodatnie, natomiast im większa pewność, tym silniejsze emocje ujemne w razie niepowodzenia.

Ogólna charakterystyka procesu motywacyjnego

Zachowanie emocjonalne jest reakcją na zaistniały bodziec emocjonalny. Organizmy wyższe zdolne są do wykonania czynności ukierunkowanych na osiągnięcie wyników. Mechanizmem warunkującym zdolności do takiej regulacji jest mechanizm motywacyjny.

Proces motywacyjny i jego komponenty

Jest to proces regulacyjny, który pełni funkcje sterowania czynnościami, tak aby doprowadziły one do osiągnięcia określonego wyniku. Aby powstał proces motywacyjny muszą być spełnione dwa podstawowe warunki:

wynik musi być przez podmiot oceniany jako użyteczny

podmiot musi mieć przeświadczenie, że wynik ten da się w danych warunkach osiągnąć.

Motywacja może być charakteryzowana przez dwie główne właściwości: kierunki natężenie.

kierunek motywacji charakteryzujemy przez wskazanie wyniku, ku któremu zmierza czynność. Osiągnięcie wyniku powoduje, że natężenie motywacji obniża się lub spada do zera, powoduje też wystąpienie dodatnich emocji.

Natężenie motywacji może być scharakteryzowane za pomocą trzech do pewnego stopnia skorelowanych parametrów: siła, wielkość, intensywność.

Siła procesu motywacyjnego jest to stopień w jakim dany motyw kontroluje zachowanie. Motyw jest tym silniejszy, im trudniej skłonić człowieka do zmiany kierunku podjętej działalności.

Wielkość motywu – od niego zależy rozmiar wyników, bądź liczba czynności potrzebnych do zaspokojenia motywu. Motyw jest tym większy im więcej potrzeba, aby go zaspokoić.

Intensywność to właściwość, od której zależy poziom mobilizacji organizmu związany z realizacją danego motywu. Zależy od niej ilość energii zużytej dla osiągnięcia danego celu (wyniku): wzrostowi intensywności motywu odpowiada zwiększenie zdolności i siły reakcji itp. intensywność motywacji wzrasta głównie w sytuacjach, w których działalność natrafia na przeszkody lub też, gdy nie doprowadza do spodziewanego wyniku. Ważnym czynnikiem determinującym intensywność jest sposób jej uruchomienia. Motywacja wywołana przez działanie czynników negatywnych łatwiej osiąga dużą intensywność niż motywacja wywołana przez działanie czynników dodatnich. Silna motywacja nie musi być zarazem intensywna, jeżeli człowiek nie napotyka poważniejszych przeszkód w swym działaniu. Innym czynnikiem warunkującym intensywność motywacji jest ogólna dojrzałość osobowości.

Wynik osiągany w procesie motywacyjnym jest użyteczny, jeśli pośrednio lub bezpośrednio przyczynia się do redukcji określonego napięcia motywacyjnego. Przyczynia się do tego bezpośrednio wtedy, gdy dzięki jego osiągnięciu zostają zaspokojone określone potrzeby. Pośrednio określony wynik przyczynia się do redukcji napięcia motywacyjnego wtedy, gdy jego osiągnięcie stwarza (lub polepsza) warunki dla uzyskania tego rodzaju rezultatów przez dostarczenie odpowiednich narzędzi, uprawnień, materiałów.

Napięcie motywacyjne

Jest to specyficzny stan pobudzenia aparatu regulacji wyrażający się w tendencji do podjęcia mniej lub bardziej sprecyzowanej aktywności. Napięcie motywacyjne jest rejestrowane w świadomości jako chęć zrobienia czegoś.

Napięcie może mieć charakterystykę ujemną lub dodatnią. Napięcie ujemne wyraża się w postaci poczucia braku czegoś, poczucia pozbawienia czegoś, cierpienia, obaw, stanu frustracyjnego. Napięcie dodatnie powstaje wtedy gdy formują się dążenia do lepszego niż dotychczas zaspokojenia potrzeb, pojawia się pragnienie realizacji nowych, atrakcyjnych zadań, pragnienie podejmowania nowych form aktywności, gdy formują się aspiracje, ideały, nowe zadania.

Napięcie motywacyjne może być doraźne lub trwałe. Doraźne napięcie wpływa na przebieg aktualnych czynności jednostki, trwale napięcie może mieć formę napięcia potencjalnego,. Napięcie potencjalne wiąże się z istnieniem trwałych, niezaspokojonych potrzeb niezrealizowanych aspiracji, niewykonanych zadań.

Redukcja napięcia motywacyjnego:

napięcie motywacyjne słabnie lub zanika pod wpływem osiągnięcia przez jednostkę pożądanego stanu rzeczy

napięcie może opadać spontanicznie, jeżeli trwało bardzo długo

napięcie podlega zmianom wskutek cyklicznych zmian zachodzących w ustroju

napięcie motyw. może być usuwane przez inne konkurencyjne, silne napięcia

napięcie motyw może być zredukowane pod wpływem jakichkolwiek bardzo silnych podrażnień i związanych z nimi gwałtownych reakcji

napięcie motyw może być zredukowane pod wpływem niespecyficznych oddziaływań czynników biochemicznych (środki uspokajające, narkotyki)

Procesy emocjonalne wyodrębnione wg kryterium ich siły i trwałości:

nastroje – stany emocjonalne nie skierowane na określony przedmiot; wywołane są przez różne wydarzenia, które mają dla człowieka znaczenie dodatnie lub ujemne. Są to przeżycia niezbyt silne ale długotrwałe.

Afekty – procesy emocjonalne silne, a jednocześnie krótkotrwałe. Charakteryzują się tym, że osoby w stanie afektu tracą panowanie nad sobą; wyrażają się w czynach gwałtownych np.: wybuch gniewu.

Namiętności – uczucia długotrwałe i bardzo silne; niekiedy wywierają istotny wpływ na całokształt zachowania się człowieka; bardzo wysoki poziom aktywacji ośrodkowego ukł nerwowego powoduje pogorszenie adekwatnej oceny sytuacji.

Dojrzałość emocjonalna – to umiejętność świadomego kierowania swym zachowaniem emocjonalnym i uczuciowego przystosowania się do środowiska społ.

Wpływ emocji na zachowanie

W zależności od stopnia intensywności emocji ich wpływ na procesy poznawcze jest różny. Można wyróżnić 5 stopni intensywności emocji:

1 st. – intensywność emocji jest bliska zeru lub w ogóle jej brak. Człowiek kieruje się dochodzącymi do niego infor. bodźcowymi, na tym poziomie odbierane są bodźce mające jakieś znaczenie – zawierają pewien ładunek emocjonalny, dzięki czemu znaczenie to staje się pozytywne lub negatywne.

2 st. – słabe natężenie emocjonalne. Procesy poznawcze przebiegają sprawnie, niezależnie od znaku emocji (+ lub -)

3 st. – emocje o średniej sile. Podlegają w pełni kontroli jednostki, mają wpływ na procesy poznawcze; zmiany tych procesów korespondują z treścią emocji.

4 st. – silne emocje. Selekcja czynności poznawczych, intensywne emocje (efekty) utrzymujące się dłużej sprawiają, ze nasze spostrzeżenia, wyobrażenia i myśli zostają podporządkowane dominującemu stanowi emocji.

5 st. – maksymalne natężenie emocji. Wszystkie procesy umysłowe zostają podporządkowane emocjom.