Temat: Główne kierunki w psychologii
Introspekcjonizm
Pole zainteresowań: psychologia jest nauką o świadomości; strukturze i procesach świadomości.
Metoda: introspekcja (wywiad z ludźmi)
Ograniczenia i słabe strony metody
Opis: Introspekcja to wywiad z ludźmi. Charakteryzuje się słabością tabu, sugestią, kłamstwem. Obszarem działania jest przedmiot, świadomość. Nie ma miejsca na wartości w przypadku tej metody.
Behawioryzm
Pole zainteresowań: psychologia jest nauką o zachowaniu
Schematy {S-R}→ bodziec: reakcja i {S-O-R}→ bodziec: zmienne pośredniczące (czarna skrzynka), reakcje.
Metody nabywania wiedzy, umiejętności i dopasowywanie się do środowiska: Warunkowanie dzieli się na: klasyczne i instrumentalne (sprawcze).
Opis: przedefiniowanie przedmiotu/nazwy. Może być kilku obserwatorów. W warunkowaniu klasycznym organizm dopasowuje się do środowiska. Punktem wyjścia jest odruch bezwarunkowy. Reakcja odruchowa przebiega bez uświadomienia, to znaczy, że nerwy wywołują odruch (pobudzają mięśnie) przed powiadomieniem mózgu. Warunkowanie instrumentalne pokazuje w jaki sposób są definiowane za pomocą nagród i kar (przykład ze szczurem poddanym eksperymentowi: szczur za wykonanie danego polecenia dostawał nagrody, z czasem przyzwyczaił się do tego - opisywany przykład jest Sinera. Skiner stworzył skrzynkę, w której przez naciśnięcie pewnego przycisku w klatce pojawiało się jedzenie, szczury były głodne). Nie ma miejsca tu również na wartości.
Dodatkowe pojęcia ważne w omawianiu kierunku behawioryzm:
Odruch bezwarunkowy - reakcja wrodzona (odruch), automatyczna, zachodzi przez pobudzenie odpowiednich receptorów, zakończeń nerwowych, nerwów czuciowych oraz pobudzenie organów efektorowych (głównie mięśni) poprzez nerwy ruchowe lub autonomiczne.
Odruch warunkowy - nabyta reakcja organizmu. Odruch warunkowy klasyczny powstaje podczas życia osobnika na bazie odruchu bezwarunkowego. Występuje dopiero po analizie danego bodźca przez ośrodek kojarzenia w mózgowiu, głównie w pniu mózgu. Powstawanie odruchów warunkowych wynika z powtarzalności pewnych sytuacji oraz integracyjnej funkcji mózgowia, które korzystając z danych przekazywanych przez różne zmysły może postrzegać otoczenie wieloaspektowo. Wprawdzie bodźcem powodującym wydzielanie śliny jest obecność w pysku pokarmu, lecz podczas jedzenia pies widzi otoczenie, widzi pokarm (jego formę), czuje zapach i rejestruje wiele innych cech sytuacji. Każdy z tych elementów może stać się bodźcem warunkowym i wywoływać ślinienie, o ile pies będzie głodny.
Bodziec (w psychologii) - jakiekolwiek zdarzenie, które może spowodować za pośrednictwem układu nerwowego jakąkolwiek reakcję (ruchową lub emocjonalną). Bodziec może mieć charakter prosty, odpowiadający rozumieniu bodźca w fizjologii albo złożony z wielu bodźców prostych. W tym sensie bodźcem może być percypowane zachowanie innej osoby, słowo lub dłuższa wypowiedź, cała sytuacja wyróżniona ze względu na istotne dla jednostki czynniki etc. Bodźce bezwarunkowe - powodują stałą, odziedziczoną specyficzną reakcję bezwarunkową (odruch bezwarunkowy). Bodźce warunkowe - powodują nabytą, wyuczoną reakcję warunkową. Bodźce dyskryminacyjne - w paradygmacie warunkowania sprawczego bodźce sygnalizujące dostępność czynnika wzmacniającego, lub będące takim wzmocnieniem. Bodźce nowe, bodźce konfliktowe, bodźce znaczące - nieznane jednostce, niejasne lub informujące o znaczeniu sygnału dla jednostki uruchamiają reakcję orientacyjną. Bodźce wyzwalające - bodźce przyspieszające wystąpienie reakcji emocjonalnej (np. agresji) oraz ukierunkowujące ją na określony przedmiot. Bodźce społeczne - bodźce pochodzące od innych ludzi, bądź skojarzone z innymi ludźmi.
Wzmocnienie, wzmocnienie pozytywne, wzmocnienie dodatnie to sytuacja (np. wyjście z klatki) lub bodziec pojawiający się w odruchu warunkowym klasycznym po bodźcu warunkowym, a w odruchu instrumentalnym po bodźcu warunkowym (takim sygnałem może być samo umieszczenie zwierzęcia w eksperymentalnym pomieszczeniu) i wymaganej w danym eksperymencie reakcji organizmu. Efektem wzmocnienia pozytywnego jest powstanie i podtrzymanie wyuczonej reakcji w odpowiedzi na bodźce warunkowe, rzadziej jej intensyfikacja (w fizjologicznym zakresie).
Różnicowanie nie mam definicji jak masz to dopisz!
Generalizacja bodźca w psychologii — reagowanie (bez uczenia) na podobny bodziec przez tę samą reakcję; siłę reakcji wyznacza podobieństwo bodźców; oprócz podobieństwa zmysłowego (np. kształtu) powodem może być "podobieństwo" znaczeniowe — tzw. generalizację semantyczną, dotyczy to np. słów o zbliżonym znaczeniu;
Psychoanaliza
Pole zainteresowań: wpływ procesów nieuświadomionych na zachowania
Podstawowe terminy: Id, Ego, Superego, mechanizmy obronne.
Słabości i ograniczenia.
Wkład w psychologię
Opis: My mamy pewną wewnętrzną energię i trzeba tą energię rozładować. Według Freuda energia to instynkt życia i instynkt śmierci - te Popendy energetyzują nasze zachowanie. Superego to przeciwieństwo popędu, blokuje nas. Superego to zachowanie, pewne wartości które na zachowanie wpływają. Id - równoważy superego. Mechanizmy obronne obserwuje się od psychoanalizy. Podświadomość wpływa na nasze zachowanie.
Pojęcia:
Ego - jedna ze struktur osobowości . Często rozumiane w znaczeniu ja jednostki ludzkiej. Ego w modelu psychoanalitycznym, to podstawowa struktura, obok superego oraz id. Ego wytwarza się ponieważ zaspokojenie potrzeb organizmu wymaga działań w świecie rzeczywistym (obiektywnym) poprzez przekształcanie wyobrażeń w spostrzeżenia. Jest podporządkowane zasadzie rzeczywistości, działa za pośrednictwem procesu wtórnego, sprawuje kontrolę nad funkcjami poznawczymi i intelektualnymi. Ta część osobowości decyduje o przystąpieniu do działania, które popędy i w jaki sposób zostaną zaspokojone, oraz o tym które życzenia zostaną wyparte. Zasadnicza rola ego to godzenie wymagań organizmu z warunkami środowiskowymi czyli id i superego. Nie należy jednak popełniać błędu utożsamiając ego i świadomość. Nie wszystkie obszary ego są świadome. W obszar ego zaliczane są mechanizmy obronne, które ze swej natury nie są świadome.
Id jest jedną ze struktur osobowości w modelu psychoanalitycznym, obok ego oraz superego. Id jest rodzajem "brzucha matki", w którym dochodzi do ukształtowania ego i superego. Zawiera w sobie dziedziczne i wrodzone wyposażenie psychiczne z popędami włącznie, działa na zasadzie impulsów i natychmiastowej gratyfikacji, zaspokojenia potrzeb. Pozostaje w ścisłym związku z procesami fizjologicznymi z których czerpie energię. Id reprezentuje wewnętrzny świat subiektywnych doznań i nie posiada żadnej wiedzy o rzeczywistości obiektywnej. Nie potrafi tolerować przyrostów energii, które są odczuwane jako powodujące dyskomfort napięcia. Zasada redukcji napięcia, zgodnie z którą działa id nosi nazwę zasady przyjemności. Redukcja ta zachodzi za pomocą czynności odruchowych (redukują napięcie natychmiast) i procesu pierwotnego (redukuje złożone reakcje psychiczne). Id jest sferą biologiczną człowieka.
Superego jest jedną ze struktur osobowości w modelu psychoanalitycznym, obok ego oraz id. Superego stanowi wewnętrzną reprezentację wartości moralnych i ideałów uznawanych przez daną społeczność, które przekazywane są dziecku przez rodziców w procesie socjalizacji. Jest to instancja „moralna”, dążąca do doskonałości (w przeciwieństwie do id kierującego się zasadą przyjemności). Główne funkcje superego to hamowanie impulsów id, przekonywanie ego, aby cele realistyczne zastąpiło moralnymi. Jest to ostatni wykształcający się element osobowości, kształtuje się pod wpływem kar i nagród, stosowanych przez rodziców. To, co wychowawcy aprobują i nagradzają, włączane jest w obręb subsystemu superego - ja idealnego. Sumienie karze, wywołując poczucie winy, ja idealne nagradza, powodując poczucie dumy. Samokontrola zajmuje miejsce kontroli sprawowanej przez rodziców. Superego jest sferą moralną człowieka.
Mechanizmy obronne - pojęcie wprowadzone przez twórcę psychoanalizy, Zygmunta Freuda i przejęte przez współczesną psychologię. Oznacza metody radzenia sobie z wewnętrznymi konfliktami w celu ochrony osobowości (ego), zmniejszenia lęku, frustracji i poczucia winy. Na ogół są one nawykowe i nieuświadomione.
W pewnym nasileniu występują u praktycznie każdego człowieka i pełnią rolę przystosowawczą, są niezbędne. Mechanizmy obronne są jednak zawsze zniekształceniem zachowania lub oglądu rzeczywistości, stosowane nadmiernie lub nieadekwatnie do sytuacji mogą utrudniać funkcjonowanie. Dobrze, gdy w zachowaniu jednostki jest ich duży repertuar, a ich dobór i intensywność jest zależna od sytuacji (elastyczność stosowania). Można wówczas mówić o efektywności i braku patologii związanej z mechanizmami obronnymi.
Psychologia humanistyczna
Pole zainteresowań: człowiek jako całość (podejście holistyczne)
Cechy charakterystyczne: nastawienie na wartości i etykę.
Główne założenia: Człowiek jest ze swej natury dobry, rozwija się poprzez zaspokajanie potrzeb, które są ułożone hierarchicznie (Maslow)
Główne słabości i ograniczenia.
Wkład w psychologię: próba zobaczenia człowieka odnośnie rozwoju, a także wkład w teorię i budowanie motywacji. Człowieka traktujemy całościowo.
Słabości według Maslowa: wynikają z istoty człowieka; problem Hioba np. jeśli ktoś się znajdzie w jego sytuacji np. będzie gdzieś wysoko i nagle spadnie, to pytanie jest następujące: czy się podniesie i spróbuje jeszcze raz czy się podda, jedni na pewno spróbują inni się poddadzą.
Opis: Maslow powiedział kiedyś „człowiek się rozwija…” - w zasadzie nie da się tego utrzymać są tam emitowane elementy kulturowe. Stwierdza się tu na jakim poziomie związku oddziaływania jest człowiek
Psychologia kognitywna
Pole zainteresowań: procesy poznawcze traktowane jako przetwarzanie informacji
Metody: budowanie modeli, symulacje procesów przy użyciu modeli
Główne założenie: człowiek jest bytem przetwarzającym informacje
Słabości i ograniczenia: przez słabości metoda nie spełnia swoich zadań.
Wkład w psychologię.
Opis: krótko i długotrwała pamięć. Zaleta: duży wpływ metody. Wada: człowiek jest marionetką, przetwarza on informacje, nie odpowiedziano jednakże na pytanie dlaczego on te informacje w ogóle przetwarza.
Psychologia ewolucjonistyczna
Pole zainteresowań: zachowania człowieka jako egzemplarza gatunku ukształtowanego w procesie ewolucji.
Główne założenia: spora część zachowań to efekt procesów ewolucyjnych modyfikowanych przez sytuacje kulturowe.
Słabości i ograniczenia.
Wkład w psychologię.
Opis: postawiono tamę dla kulturowego tłumaczenia. Tłumaczyli ją biologicznie tzn. im więcej dzieci tym większa szansa na tę metodę.
Psychologia środowiskowa
Opis: jest długofalowa. Będziemy więcej czasu zbierać informacje niż wnioskować.