Główne kierunki w psychologii

Pięć głównych podejść w psychologii to podejście:

• fizjologiczne

• psychoanalityczne

• behawiorystyczne

• poznawcze

• humanistyczne

Podejście fizjologiczne:

Zgodnie z nazwą podejścia psychologowie, którzy je reprezentują szukają metod opisu i wyjaśnienia funkcji psychicznych w biologii. Nasze zachowanie, a także to co myślimy i czujemy wyznaczane jest przez nasze stany fizjologiczne. Zakres zjawisk i problemów, którymi interesuje się psychologia fizjologiczna jest szeroki. Szczególnie ostatnio gwałtownie rozwijają się badania układu nerwowego (przede wszystkim mózgu) i systemu hormonalnego, bada się wzajemne oddziaływanie tych systemów i ich wpływ na czynności umysłowe.

Innym wątkiem badań w ramach podejścia biologicznego jest rola dziedziczności w zachowaniu. Ustalono, że cechy przekazywane dziedzicznie zapisane są w chemicznym kodzie naszych genów. I chociaż wiadomo jak przekazywane są cechy fizyczne, możliwość dziedziczenia inteligencji i osobowości jest znacznie mniej oczywista. Wiąże się z tym zagadnienie wpływu dziedziczności i środowiska na rozwój psychiki

Redukcjonizm i problem psychofizyczny

Niektórzy uczeni są przekonani, że wszystkie zjawiska psychiczne można opisać jako procesy fizjologiczne, dokładniej - jako procesy mózgowe. Takie fizjologiczne podejście nazywane jest redukcjonizmem.

Redukcjonizm w psychologii fizjologicznej oparty jest na założeniu, że możemy zrozumieć, czym są czynności psychiczne, badając takie elementarne zjawiska, jak procesy nerwowe, ruchy mięśni czy procesy chemiczne.

Problem redukcjonizmu wiąże się ściśle z innym ciągle aktualnym i kontrowersyjnym zagadnieniem jakim jest problem psychofizyczny. Dotyczy on relacji pomiędzy umysłem (lub świadomością) a cielesnymi procesami neurofizjologicznym, zagadnienia ich wzajemnego wpływu.

Niektóre rezultaty badań psychologii fizjologicznej

1. w 1861 r lekarz Paul Brocca ogłosił teorię o mózgowej lokalizacji funkcji psychicznych.

2. W l. dwudziestych XX w. Karl Lashley (???) wykazał za pomocą doświadczeń ze szczurami, że to czego one się nauczyły lub zapamiętały, ulega zaburzeniu po zniszczeniu pewnych obszarów ich kory mózgowej.

3. W l. pięćdziesiątych J. Olds i P. Milner, używając metody elektrostymulacji mózgu zidentyfikowali ośrodek przyjemności w mózgu szczura.

4. Hans Selye zapoczątkował badania nad fizjologicznymi zmianami związanymi ze stresem, jakim podlegają ludzie i zwierzęta. Badania te pozwoliły na stworzenie teorii ogólnego zespołu przystosowania. Jest to syndrom konstelacji hormonalnych, biochemicznych i innych organicznych zmian, które się pojawiają gdy jednostka podlega szkodliwym bodźcom zwanych stresami i wchodzą w interakcję z innymi czynnikami fizjologicznymi.

5. Przeprowadzono wiele badań w celu wyjaśnienia natury i źródeł schizofrenii. Pozwoliły one na zidentyfikowanie społ., kulturowych i rodzinnych czynników odpowiedzialnych za rozwój tej choroby. Zgromadzono m.in. dowody na to, ze schizofrenia lub pewne jej odmiany mają źródła genetyczne. Badania jednak nie wykluczają także innych źródeł tej choroby.

Ocena podejścia fizjologicznego

Podejście fiz jest próbą zrozumienia i wyjaśnienia biologicznych podstaw zachowania. Tylko w podejściu fiz usiłuje się ustalić związki pomiędzy zachowaniem a genetycznym wyposażeniem organizmu.

Podejście psychoanalityczne

Podejście to wyrasta z teorii nieświadomości przedstawionej przez Freuda.

Psychoanaliza jako terapia

Ta forma terapii jest szeroko stosowana w leczeniu nerwic, niekiedy też w leczeniu nie neurotycznych zaburzeń zachowania. Psychoanalitycy zakładają, e obszarem konfliktów psychologicznych jest nieświadomą część naszej osobowości. Dlatego celem psychoanalizy jest zgłębienie nieświadomości danej osoby w celu zrozumienia przyczyn nienormalnych zachowań.

Terapia klasycznej psychoanalizy oparta jest na przeniesieniu na psychoanalityka myśli i odczuć jego klienta, na swobodnych skojarzeniach, podczas których klient mówi to co przychodzi mu na myśl, oraz na analizie snów, polegającej na interpretowaniu przez psychoanalityka marzeń sennych klienta.

Postfreudyści

1. Anna Freud, córka Zygmunta Freuda - należała do zapoczątkowanego w l. 30 ruchu mającego na celu stworzenie pełnej psychoanalitycznej interpretacji problemów dzieciństwa, zajmowała się problemami starszych dzieci i młodzieży. Anna uważała, że terminem “psychoanaliza” nie można określać każdej techniki, która koncentruje się na nieświadomości, pomijając wszystko inne.. wyrażała też pogląd, że ojciec jej przecenił rolę motywów seksualnych we wczesnym dzieciństwie, a zlekceważył ich rolę w wieku młodzieńczym. Uważała ten wiek za czas wzmocnienia aktywności energii seksualnej budzącego uśpione seksualne uczucia i pragnienia.

2. Melanie Klein stworzyła technikę terapeutyczną do celów analizy zabaw dziecięcych, co pozwoliło na zastosowanie teorii psychoanalitycznej w opisie dzieci między 2 - 6 rokiem życia. Terapia zabawą to stosowany przez psychoanalityków sposób dotarcia poprzez zabawę do dziecięcej nieświadomości, aby pomóc dziecku w rozwiązywaniu jego problemów emocjonalnych. Metody Melanii Klein pozwoliły zrozumieć psychikę małych dzieci. Wyznaczyły główny kierunek rozwoju ortodoksyjnej psychologii w W. Brytanii

3. Erik Errikson, sądził, że Freud przeceniał wpływ seksu na rozwój osobowości, nie doceniał zaś wpływu czynników społecznych. Według Erriksona rozwój psychiczny jednostki przebiega - wbrew temu co sądził Freud - raczej poprzez stadia psychospołeczne niż psychoseksualne. Inaczej niż Freud podkreślający szczególne znaczenie dzieciństwa dla późniejszego rozwoju, Erikson uważał, że całe ludzkie życie może być podzielone na stadia, wyznaczone przez kryzysy życiowe, których przezwyciężenie prowadzi do rozwoju i ukształtowania zrównoważonej osobowości. Większość swojej praktyki klinicznej poświęcił Errikson problemom wieku dojrzewania. Wielkim uznaniem psychologów cieszył się jego pogląd, iż występujący w wieku dojrzewania konflikt pomiędzy tożsamością a wymogami roli jest centralnym kryzysem rozwoju.

Ocena podejścia psychoanalitycznego

Teoria Freuda miała fundamentalne znaczenie dla naszego poznania rozwoju ludzkiej osobowości. Wiele badań było inspirowanych jego teorią o szczególnym wpływie wczesnego dzieciństwa na rozwój osobowości oraz jego próbami prześledzenia indywidualnych różnic w ludzkim rozwoju.

Niektórzy jednak badacze utrzymują, że ponieważ zjawiska opisywane przez Freuda nie są czymś bezpośrednio obserwowalnym, trudno sformułować precyzyjne prawa ogólne i sprawdzalne hipotezy. Poza tym użyta przez Freuda metoda klinicznego opisu przypadków, nie poparta analizami ilościowymi i statystycznymi, czyni jego teorię mało precyzyjną i trudną do weryfikacji. Także fakt zbadania przez niego tylko ograniczonej liczby dorosłych stawia pod znakiem zapytania zawarte w jego teorii uogólnienia, odnoszące się do wszystkich ludzi.

Podejście behawiorystyczne (teoria uczenia się)

Podczas gdy psychologowie fizjologiczni koncentrują się na dziedziczeniu zachowań i ich uwarunkowania przez biologiczne struktury, behawioryści badają uwarunkowanie środowiskowe, pomijając to wszystko co dzieje się wewnątrz organizmu. Starają się raczej odpowiedzieć na pytania:

• w jakich warunkach pojawia się określone zachowanie?

• Jak określone bodźce wpływają na zachowanie?

• Jak konsekwencje zachowania wpływają na to zachowanie?

Zagadnienia te są istotne z punktu widzenia behawiorystów, zakładających, że człowiek kształtowany jest poprzez swe interakcje z otoczeniem. Uczenie się i doświadczenie determinują - zdaniem behawiorystów - to jakimi ludźmi się stajemy.

Do przedstawicieli tego nurtu zalicza się przede wszystkim I. Pawłowa i E. Thorndike'a, oraz J. Watsona i C. Hulla. Behawioryzm miał zasadniczy wpływ na rozwój psychologii w I poł. XX w. Wyrosła z niego psychologia bodźca - reakcji ma nadal swoich zwolenników. Najważniejszym jej przedstawicielem jest B.F. Skinner, który w studiach nad uwarunkowaniem sprawczym badał bodźce wywołujące określone reakcje, wpływ nagród i kar na te wywołane zachowania oraz zmiany w zachowaniu jakie przynosi manipulowanie systemem kar i nagród.

Terapie behawiorystyczne

Techniki terapeutyczne oparte na procesach warunkowania nazywane są modyfikacją zachowania lub terapią behawioralną.

Modyfikacja zachowania. Technika używana w celu zmiany lub usunięcia niepożądanego zachowania. Opera się ona na zasadzie płynącej z uwarunkowania sprawczego, że zachowanie mające pozytywne następstwa, czyli wzmocnienie pozytywne, będzie się najprawdopodobniej powtarzać, podczas gdy zachowanie, które nie jest wzmacniane będzie zanikać.

Terapia behawioralna. Terapia ta ma usunąć wadliwe zachowanie i zastąpić je pożądanym. Jeden z przykładów tego typu techniki to systematyczne zmniejszanie wrażliwości. Np. pacjent mający irracjonalne lęki jest na początku uczony odprężania się. Dalej stopniowo przedstawia mu się obiekt budzący lęk, robi się to jednak etapami, tak aby pacjent nauczył się tolerowania obecności przedmiotu obaw.

Ocena podejścia behawiorystycznego

Podejście to jest jednym z najsilniej oddziaływujących na psychologie. To podejście przyczyniło się do znacznego wzrostu rozumienia funkcjonowania psychologicznego oraz dostarczyło wielu technik zmieniających niepożądane zachowanie.

Krytykę podejścia behawiorystycznego sprowadza się do następujących punktów:

1. jest to punkt widzenia, w którym nie zwraca się uwagi na dziedzinę świadomości i subiektywnego doświadczania, jest to też perspektywa nie pozwalająca na badanie roli jaką w ludzkim zachowaniu pełnia czynniki biolog.

2. Jednostki są widziane jako istoty bierne, zdane na łaskę otoczenia. Ten nacisk na determinizm środowiskowy nie pozostawia miejsca na pojecie wolnej woli jednostki.

3. Teorie uwarunkowania klasycznego i sprawczego nie nadają się do opisu spontanicznych, nowych i twórczych zachowań.

4. Kwestionowane jest także nadmierne opieranie się na badaniach zwierząt.

5. Psychologowie kliniczni, stosujący terapie behaw. są krytykowani za to, że lecząc symptomy chorób psychicznych, pomijają ich głębsze przyczyny.

Podejście poznawcze

Psychologowie poznawczy sądzą, że aby w pełni zrozumieć zachowanie człowieka należy zbadać to co się dzieje w jego wnętrzu. Te wen procesy są nazywane procesami pośredniczącymi, jako , że pośredniczą one pomiędzy bodźcem i zachowaniem. Składają się na nie: percepcja, myślenie, rozwiązywanie problemów, procesy językowe i pamięć.

Psychologowie ci stawiają pytania typu:

• jak pamiętamy?

• Dlaczego zapominamy?

• Jakich strategii używamy rozwiązując problemy?

• Jakie są stosunki między językiem i myśleniem?

• Jak tworzymy pojęcia?

Sądzi się ogólnie, że procesy poznawcze nie funkcjonują oddzielnie i przypadkowo, lecz są zorganizowane. Dlatego umysł ludzki porównywalny jest do komputera, a ludzie widziani są jako jednostki przetwarzające informację z zewnątrz, kodując ją i interpretując, a następnie magazynujące i wykorzystujące dane.

Metody badań

1. R.L. Gregory (1972 r.) w swoich eksperymentach nad złudzeniami wzrokowymi uzyskał rezultaty wskazujące na to, że gdy dwuwymiarowe figury nie są prezentowane na płaskim papierze ale w formie świetlistych, zawieszonych w ciemności figur, są wtedy odbierane jako figury trójwymiarowe.

2. M. Neisser sprawdzał teorię wykrywania cech w sytuacji rozpoznawania wzorów. Teoria ta utrzymuje, ze wzory liter alfabetu składają się z pewnej liczby cech elementarnych, takich jak linie poziome, poprzeczne, czy krzywe. Rozpoznając literę, mózg wykrywa te elementarne cechy. W ten sposób Neisser potwierdza w teorii zawartą hipotezę, że im mniej mamy wspólnych cech pomiędzy szukaną literą a literami z otoczenia, tym szybciej wzór jest analizowany przez mózg.

3. E.F. Loftus badała pamięć naocznych świadków. Sprawdzała hipotezę, że pamiętanie jest rodzajem rekonstrukcji, z czego wynika, iż pamięć wydarzeń nie zawsze jest dokładna, gdyż rekonstruujemy przeszłość wg tego, w co wierzymy, że mogłoby się lub powinno było się wydarzyć. Wg Loftus zjawisko to występuje w sytuacjach zeznawania w procesie sadowym, a przypominanie przez świadka wydarzenia zależą od sposobu zadawania mu pytań.

Modele w psychologii poznawczej

Jedną z trudności jaką napotyka psychologia poznawcza jest to, że próbuje ona badać procesy nie podlegające bezpośredniej obserwacji

Podejście humanistyczne

• jej początki przypadają na lata 40-ste, szczytowy okres rozwoju przypada na lata 60-te

• była protestem przeciw humanizmowi - brak autentycznej osoby, człowiek reaktywny nie akceptowany; oraz psychoanalizie - słabość człowieka

• podkreślali rolę autonomii człowieka, wolnej woli, systemu wartości, dążeń życiowych

• duży wpływ miała fenomenologia i egzystencjonalizm

• Bugental - zebrał wszystkie humanistyczne postulaty :

1. człowiek jest unikalną całością, czymś więcej niż sumą swoich części, osoba człowieka jest spójnym systemem; humaniści nie zajmowali się pojedynczymi jednostkami, zaburzenie jedności wewnętrznej wpływa na różne zaburzenia psychologiczne.

2. podstawową właściwością natury ludzkiej jest jej rozwój; badali co pomaga a co przeszkadza rozwojowi człowieka.

3. główną motywacją człowieka jest dążenie do samorealizacji, samo spełnienia, które dokonuje się w toku naturalnego rozwoju.

4. człowiek z natury jest dobry; jego naturalne dążenia są zawsze twórcze, pozytywne, konstruktywne; wszelka agresja jest zaburzeniem.

5. ludzkie zachowanie uwarunkowane jest obecnym, aktualnym doświadczeniem ( tu i teraz); nie ważne jest coś z przeszłości ani z przyszłości.

6. człowiek żyje w środowisku ludzkim i jest uwikłany w szereg powiązań interpersonalnych; wielość ról i oczekiwań może zaburzyć rozwój.

7. człowiek jest świadomy, a świadomość jest podstawowym czynnikiem ludzkiego istnienia; w świadomości zapisana jest większość doświadczeń.

8. człowiek dysponuje wolnym wyborem; zaburzenia w rozwoju mogą to wyeliminować.

9. człowiek działa nie tylko świadomie ale i celowo nadając sens własnej egzystencji.

Wg HITTA : psychologia zainteresowana jest :

1. człowiekiem jako takim

2. sensem kondycji ludzkiej

3. szuka wartości humanistycznych wynikających z ludzkiego doświadczenia

4. wszelka wiedza jest względna i ulega zmianom

5. nadawali kluczową rolę doświadczeniu ludzkiemu - podejście fenomologiczne

6.nie neguje dorobku innych psychologii chce je włączyć w swoje badania

7. osobowość to osoba człowieka.

Wg Karla ROGERSTA centralnym konstruktem wyjaśniającym pojęcie osobowości to struktura “ja”, która pojawia się w dzieciństwie poprzez doświadczenia dziecka i zapamiętywanie symboliczne w świadomości człowieka, wraz z jej rozwojem rozwija się potrzeba samoakceptacji, jest bezwarunkowa, chce doświadczać siebie w sposób pozytywny bez względu na komunikaty innych; komunikaty niespójne dla dziecka zagrażają integracji poprzez zniekształcenia; doświadczenia negatywne zepchnięte do nieświadomości zostają nie ustrukturyzowane i zniekształcone.

Akcentuje olbrzymią rolę otoczenia, które decyduje o obronie pozytywnego swojego “ja”. Zaburzenia polegają na tym, że człowiek skupia się na obronie a nie na rozwoju. Wewnętrzna wolność wytwarza się jeśli człowiek potrafi się w pełni akceptować, swoje uczucia i wszystko co jest związane z “ja”, pozwala na dokonywanie wolnych wyborów, do samorealizacji- osoba taka całkowicie odpowiada za swoje czyny, jest spontaniczna, całkowicie niezależna od zewnętrznych ograniczeń.

SAMOREALIZACJA to wg MASLOVA :

1. postawa pełna miłości; wyróżnił 2 typy :

* egoistyczna- zaspokajanie swoich potrzeb, jest skoncentrowana na tym aby zaspokajać te potrzeby

* typu B - to potrzeba dawania a niżeli brania, to skupianie się na innych

2. postawa twórcza - to taki proces który wzbogaca wewnętrzną strukturę człowieka

3. zachowania altruistyczne

4. rozwój własnego JA.

Jest wiele sprzeczności w postulatach humanistów

Rozwój nie jest odległym celem do którego dąży, jest stawaniem się, on zachodzi, staje się, jest spontaniczny.

Maslov badał warunki jakie sprzyjają rozwojowi:

* przyzwolenie, podziw, pochwała

* sytuacja bezpieczna dla człowieka, gratyfikująca potrzeby, uspokajająca

* sytuacja podtrzymania emocjonalnego, brak zagrożeń

* nie może być sytuacji oceniających i porównujących.

Maslov pisał : Rozwój następuje wtedy kiedy kolejny krok na przód postrzegany jest jak coś

wspaniałego.

dwie tendencje, które wpływają na człowieka

OBRONA ß OSOBAà ROZWÓJ

jeśli człowiek koncentruje się na obronie to się nie rozwija- zagrożone jest bezpieczeństwo wewnętrzne, rozwój jest nieatrakcyjny bo stwarza niebezpieczeństwo, że nie ma wolnych wyborów. Jeśli wybiera się rozwój to jest on atrakcyjny- blokuje obronę przed lękiem, stratami- jest nieatrakcyjny. Dziecku powinno się uatrakcyjniać rozwój, minimalizować obawy przed nim, zagwarantować bezpieczeństwo. Wtedy rozwój jest niekończącą się drogą wolnych wyborów.

WARUNKI OPTYMALNEGO ROZWOJU DZIECKA wg MASLOVA :

1. dziecko musi rozwijać się w otoczeniu z poczuciem bezpieczeństwa

2. musi mieć poczucie samoakceptacji, buduje poczucie własnej wartości, ufa sobie

3. może zaryzykować rozwój, który dokonuje się przez wolny wybór czyli spontaniczny, samodzielny, zgodny z subiektywną satysfakcją. Otoczenie dziecka nie powinno narzucać mu wyborów, ale może proponować pewne rozwiązania ale nigdy ich nie narzucać, wtedy dziecko ma uatrakcyjniony rozwój.

 

Psychologowie stworzyli kilka rodzajów terapii, które koncentrują się na umożliwianiu rozwoju.

Wszystkie koncentrują się na pomocy rozwoju zablokowanym przez obronę, poprzez odblokowanie różnych reakcji interpersonalnych. Ruch psychologów rozwinął grupy spotkaniowe, które pomagają w rozwijaniu się.

Rogers uważał, że muszą być spełnione trzy warunki aby pomóc “klientowi” ;

a. terapeuta, który ma pomóc swojemu klientowi musi być spontaniczny, musi być sobą (autentyczny),wyrażać swoje uczucia w sposób bezpośredni

b. pełnym empatii - musi mieć zdolność współodczuwania tego co czuje klient

c. musi bezwarunkowo akceptować swojego klienta.

Podejście humanistyczne miało wpływ na rozwinięcie się wychowania bezstresowego, gdzie powinno się dbać o integrację osobowości dziecka, które z natury jest dobre , rozszerzać pole świadomości poprzez refleksyjność nad sobą i życiem, pomagać w formułowaniu swojej osobowości.

TEORIA MOTYWACJI LUDZKIEJ MASLIVA

stworzył w niej hierarchię potrzeb

1. potrzeby podstawowe - to potrzeby biologiczne, uczucia i bezpieczeństwa, samoakceptacji; muszą być zaspokojone w pierwszej kolejności, jeżeli nie są to wtedy nie ma rozwoju

2. meta potrzeby - dążenie do uczciwości, sprawiedliwości, piękna; są warunkiem rozwoju ale po zaspokojeniu ww potrzeb.

* interesowały go jednostki twórcze zarówno zmarłe jak i żyjące, samo realizujące się

* jest 16 cech które charakteryzują ludzi twórczych, których opisywał, m.in. Jefferson, Lincoln, Churchil i in. :

-ludzie ci byli nastawieni do świata realistycznie

- mieli doznania mistyczne, wewnętrzne, duchowe, mieli doznania szczytowe

- identyfikowali się z ludzkością

- ich wartości i postawy były demokratyczne

- mieli poczucie humoru

- tworzyli związki trwałe pełne miłości, głęboko uczuciowe

- akceptowali siebie

- byli spontaniczni

- koncentrowali się na problemach innych a nie na sobie

- wykazywali potrzebę odosobnienia

- oceniali niekonwencjonalnie.

 

Zalety koncepcji humanistycznej :

* rozszerzenie wiedzy na temat dążeń człowieka

* podkreślenie pozytywnych przeżyć

 

Wady :

* czy człowiek z natury jest dobry?

* czy nie popełniamy błędów?

* czy jedynym motywem jest samorealizacja?

* czy tu i teraz jest ważne?

* badaczy raził fakt, że przywłaszczono sobie nazwę “humanistyczna”, uważano twórców tej koncepcji za bardziej moralistów niż obiektywnych badaczy.

 

 

Emocje i motywacje

Proces emocjonalny i jego komponenty

Człowiek jest systemem, który reguluje sam siebie oraz swoje stosunki z otoczeniem. Ważną rolę pośredniczącą w regulacji odgrywają procesy emocjonalne. Możemy wyróżnić dwa podstawowe komponenty procesu emocjonalnego:

• komponent pobudzenia emocjonalnego

• komponent znaku emocji (dodatni lub ujemny)

dodatkowo cześć procesów emocjonalnych możemy scharakteryzować pod wzgl jakościowym, czyli wyróżnić komponent modalności emocjonalnej.

Pobudzenie emocjonalne

Podstawową cechą charakterystyczną emocji jest zmiana ogólnego pobudzenia, która wiąże się ze wzrostem poziomu aktywacji, a wyraża się w następujących formach:

• w formie wzrostu napięcia mięśniowego, co w części przypadków prowadzi do wzrostu aktywności motorycznej (niepokój ruchowy, tiki)

• w formie wzrostu intensywności procesów umysłowych, co wyraża się w przyśpieszeniu biegu skojarzeń (kłębienie się myśli)

• w formie pobudzenia tzw. autonomicznego układu nerwowego; pobudzenie to prowadzi do zmian czynności narządów wewnętrznych.

Znak emocji

Emocje mogą występować w dwóch głównych formach:

• ujemnej (cierpienie, przykrość, niezadowolenie)

• dodatniej (rozkosz, przyjemność, zadowolenie)

cechą charakterystyczną emocji ujemnej jest wytwarzanie tendencji do przerwania aktywności, która tą emocję wywołała, bądź przerwania kontaktu ze źródłem tej emocji. Przeciwnie, cechą charakterystyczną emocji dodatniej jest wytwarzanie tendencji do podtrzymywania odpowiedniej aktywności bądź odpowiedniego kontaktu. Przerwanie kontaktu ze źródłem negatywnej emocji nie jest równoznaczne z przerwaniem samej emocji. Emocja może trwać jeszcze przez jakiś czas po ustaniu czynnika, który ja wywołał, a nawet w pewnych wypadkach może wzmagać się wraz z upływem czasu - jest to tzw. efekt inkubacji. Zachowanie kontaktu ze źródłem dodatniej emocji prowadzi do stopniowego jej zaniku, jeżeli cechy źródła się nie zmieniają (zobojętnienie). Jeżeli kontakt jest długi, intensywny, w ustabilizowanych warunkach może dojść do powstania emocji negatywnych.

Emocje o różnym znaku mają różne konsekwencje ekspresyjne, tzn. różne są ich przejawy mimiczne, pantomimiczne, wokalne.

Jakość (modalność) emocji

Procesy emocjonalne różnią się od siebie, co wiąże się z różnorodnością czynników je wywołujących i różnorodnością reakcji przez emocje wywoływanych (reakcji emocjonalnych). Niektóre emocje wywołują tendencje do reagowania w określonym kierunku. Są to:

• ciekawość; pobudzająca do czynności badawczych

• strach; pobudzający do ucieczki lub powodujący niekiedy zahamowanie, znieruchomienie itp.

• gniew; pobudzający do ataku

• wstręt; pobudzający do odsunięcia od siebie bądź “trzymania się z dala”

• nadzieja; skłaniająca się do zachowań, które ja umacniają (przybliżają jej spełnienie)

znak i jakość emocji mogą być oceniane na podstawie obserwacji zachowania się, za pomocą analizy zeznań osób badanych, na podstawie przebiegu czynności umysłowych.

Niektóre z tych metod pozwalają określić z pewnym przybliżeniem siłę emocji. Siła procesu emocjonalnego jest to nasilenie tendencji do wykonania reakcji odpowiadającej danej emocji; tendencji takiej można przypisać tym większą siłę, im większe przeszkody (wen lub zewn) muszą się pojawić, aby powstrzymać wyzwolenie reakcji emocjonalnej.

Przeszkodami wen są zasady, normy czy standardy, a przeszkodami zewn są możliwe kary za wykonanie danej reakcji. Emocje bardzo silne, które charakteryzują się wysokim stopniem pobudzenia i mają gwałtowny przebieg nazywamy afektami.

Czynniki wywołujące emocje

1. czynniki naturalne tj. te które wywołują emocje dzięki wrodzonym właściwościom organizmu (pierwotne bodźce emocjonalne)

2. czynniki które zostały związane z nimi przez doświadczenie (wtórne bodźce emocj.)

3. czynniki, których właściwości opierają się na relacji między oczekiwaniami podmiotu a informacjami z jakimi się styka

pierwotne bodźce emocjonalne

emocje powstają pod wpływem bodźców zmysłowych oraz bodźców pochodzących z narządów wen. Na ogół bodźce bardzo silne i nagłe wywołują emocje ujemne - strach, czasami gniew; bodźce słabe - emocje dodatnie.

Pobudzenie emocjonalne wywołane przez bodźce wen., których źródłem jest niezaspokojenie potrzeb organizmu, nazywane bywa popędem.

Wtórne bodźce emocjonalne

Bodźce neutralne tj. te które same przez się nie wywołują procesu emocjonalnego, bądź też bodźce mające tylko “zabarwienie emocjonalne”, mogą nabywać zdolności do wywoływania silnych emocji dzięki powiązaniu z bezwarunkowymi bodźcami emocjonalnymi. (przykład: u chłopca wywołano strach przed szczurem działając w chwili pokazywania szczura bardzo silnym, powodującym strach dźwiękiem). Sytuacja, którą spostrzega się jako zagrażającą może wywołać jedną z 3 głównych reakcji emocjonalnych: strach, gniew, przygnębienie. Strach występuje gdy czynnik zagrażający spostrzegany jest jako silniejszy, ale jednostka ma szansę ucieczki. Gniew - gdy jednostka odczuwa swoją przewagę wobec czynnika zagrażającego. Przygnębienie - gdy nie ma możliwości uniknięcia zagrożenia.

Emocje i oczekiwanie

U człowieka wytwarzają się oczekiwania co do mogących nastąpić zdarzeń oraz co do wyników własnych czynności, czyli wytwarzają się określone nastawienia. Rozbieżność miedzy oczekiwaniem a rzeczywistością jest źródłem emocji. Ważnym źródłem emocji są relacje miedzy oczekiwaniami co do naszych działań a osiągniętymi rezultatami. Osiągnięcie oczekiwanego rezultatu wywołuje emocje dodatnie, nieosiągnięci ujemne. Natężenie tych emocji zależy od stopnia niepewności co do możliwości osiągnięcia wyniku oraz co do jego osiągniętej wartości: im większa niepewność tym silniejsze emocje dodatnie, natomiast im większa pewność, tym silniejsze emocje ujemne w razie niepowodzenia.

Ogólna charakterystyka procesu motywacyjnego

Zachowanie emocjonalne jest reakcją na zaistniały bodziec emocjonalny. Organizmy wyższe zdolne są do wykonania czynności ukierunkowanych na osiągnięcie wyników. Mechanizmem warunkującym zdolności do takiej regulacji jest mechanizm motywacyjny.

Proces motywacyjny i jego komponenty

Jest to proces regulacyjny, który pełni funkcje sterowania czynnościami, tak aby doprowadziły one do osiągnięcia określonego wyniku. Aby powstał proces motywacyjny muszą być spełnione dwa podstawowe warunki:

• wynik musi być przez podmiot oceniany jako użyteczny

• podmiot musi mieć przeświadczenie, że wynik ten da się w danych warunkach osiągnąć.

Motywacja może być charakteryzowana przez dwie główne właściwości: kierunki natężenie.

kierunek motywacji charakteryzujemy przez wskazanie wyniku, ku któremu zmierza czynność. Osiągnięcie wyniku powoduje, że natężenie motywacji obniża się lub spada do zera, powoduje też wystąpienie dodatnich emocji.

Natężenie motywacji może być scharakteryzowane za pomocą trzech do pewnego stopnia skorelowanych parametrów: siła, wielkość, intensywność.

Siła procesu motywacyjnego jest to stopień w jakim dany motyw kontroluje zachowanie. Motyw jest tym silniejszy, im trudniej skłonić człowieka do zmiany kierunku podjętej działalności.

Wielkość motywu - od niego zależy rozmiar wyników, bądź liczba czynności potrzebnych do zaspokojenia motywu. Motyw jest tym większy im więcej potrzeba, aby go zaspokoić.

Intensywność to właściwość, od której zależy poziom mobilizacji organizmu związany z realizacją danego motywu. Zależy od niej ilość energii zużytej dla osiągnięcia danego celu (wyniku): wzrostowi intensywności motywu odpowiada zwiększenie zdolności i siły reakcji itp. intensywność motywacji wzrasta głównie w sytuacjach, w których działalność natrafia na przeszkody lub też, gdy nie doprowadza do spodziewanego wyniku. Ważnym czynnikiem determinującym intensywność jest sposób jej uruchomienia. Motywacja wywołana przez działanie czynników negatywnych łatwiej osiąga dużą intensywność niż motywacja wywołana przez działanie czynników dodatnich. Silna motywacja nie musi być zarazem intensywna, jeżeli człowiek nie napotyka poważniejszych przeszkód w swym działaniu. Innym czynnikiem warunkującym intensywność motywacji jest ogólna dojrzałość osobowości.

Wynik osiągany w procesie motywacyjnym jest użyteczny, jeśli pośrednio lub bezpośrednio przyczynia się do redukcji określonego napięcia motywacyjnego. Przyczynia się do tego bezpośrednio wtedy, gdy dzięki jego osiągnięciu zostają zaspokojone określone potrzeby. Pośrednio określony wynik przyczynia się do redukcji napięcia motywacyjnego wtedy, gdy jego osiągnięcie stwarza (lub polepsza) warunki dla uzyskania tego rodzaju rezultatów przez dostarczenie odpowiednich narzędzi, uprawnień, materiałów.

Napięcie motywacyjne

Jest to specyficzny stan pobudzenia aparatu regulacji wyrażający się w tendencji do podjęcia mniej lub bardziej sprecyzowanej aktywności. Napięcie motywacyjne jest rejestrowane w świadomości jako chęć zrobienia czegoś.

Napięcie może mieć charakterystykę ujemną lub dodatnią. Napięcie ujemne wyraża się w postaci poczucia braku czegoś, poczucia pozbawienia czegoś, cierpienia, obaw, stanu frustracyjnego. Napięcie dodatnie powstaje wtedy gdy formują się dążenia do lepszego niż dotychczas zaspokojenia potrzeb, pojawia się pragnienie realizacji nowych, atrakcyjnych zadań, pragnienie podejmowania nowych form aktywności, gdy formują się aspiracje, ideały, nowe zadania.

Napięcie motywacyjne może być doraźne lub trwałe. Doraźne napięcie wpływa na przebieg aktualnych czynności jednostki, trwale napięcie może mieć formę napięcia potencjalnego,. Napięcie potencjalne wiąże się z istnieniem trwałych, niezaspokojonych potrzeb niezrealizowanych aspiracji, niewykonanych zadań.

Redukcja napięcia motywacyjnego:

1. napięcie motywacyjne słabnie lub zanika pod wpływem osiągnięcia przez jednostkę pożądanego stanu rzeczy

2. napięcie może opadać spontanicznie, jeżeli trwało bardzo długo

3. napięcie podlega zmianom wskutek cyklicznych zmian zachodzących w ustroju

4. napięcie motyw. może być usuwane przez inne konkurencyjne, silne napięcia

5. napięcie motyw może być zredukowane pod wpływem jakichkolwiek bardzo silnych podrażnień i związanych z nimi gwałtownych reakcji

6. napięcie motyw może być zredukowane pod wpływem niespecyficznych oddziaływań czynników biochemicznych (środki uspokajające, narkotyki)

Procesy emocjonalne wyodrębnione wg kryterium ich siły i trwałości:

1. nastroje - stany emocjonalne nie skierowane na określony przedmiot; wywołane są przez różne wydarzenia, które mają dla człowieka znaczenie dodatnie lub ujemne. Są to przeżycia niezbyt silne ale długotrwałe.

2. Afekty - procesy emocjonalne silne, a jednocześnie krótkotrwałe. Charakteryzują się tym, że osoby w stanie afektu tracą panowanie nad sobą; wyrażają się w czynach gwałtownych np.: wybuch gniewu.

3. Namiętności - uczucia długotrwałe i bardzo silne; niekiedy wywierają istotny wpływ na całokształt zachowania się człowieka; bardzo wysoki poziom aktywacji ośrodkowego ukł nerwowego powoduje pogorszenie adekwatnej oceny sytuacji.

Dojrzałość emocjonalna - to umiejętność świadomego kierowania swym zachowaniem emocjonalnym i uczuciowego przystosowania się do środowiska społ.

Wpływ emocji na zachowanie

W zależności od stopnia intensywności emocji ich wpływ na procesy poznawcze jest różny. Można wyróżnić 5 stopni intensywności emocji:

1 st. - intensywność emocji jest bliska zeru lub w ogóle jej brak. Człowiek kieruje się dochodzącymi do niego infor. bodźcowymi, na tym poziomie odbierane są bodźce mające jakieś znaczenie - zawierają pewien ładunek emocjonalny, dzięki czemu znaczenie to staje się pozytywne lub negatywne.

2 st. - słabe natężenie emocjonalne. Procesy poznawcze przebiegają sprawnie, niezależnie od znaku emocji (+ lub -)

3 st. - emocje o średniej sile. Podlegają w pełni kontroli jednostki, mają wpływ na procesy poznawcze; zmiany tych procesów korespondują z treścią emocji.

4 st. - silne emocje. Selekcja czynności poznawczych, intensywne emocje (efekty) utrzymujące się dłużej sprawiają, ze nasze spostrzeżenia, wyobrażenia i myśli zostają podporządkowane dominującemu stanowi emocji.

5 st. - maksymalne natężenie emocji. Wszystkie procesy umysłowe zostają podporządkowane emocjom.

 

Stres

Stres jest niespecyficzna reakcją organizmu na wszelkie stawiane mu wymagania. Przyczyny stresu są liczne i zróżnicowane i mogą być albo przyjemne (np. namiętny pocałunek), albo nieprzyjemne (np. utrata pracy) - wszystkie one wymagają zmiany przystosowania, czyli readaptacji. Stres nie jest sytuacją, której należy unikać, jest to raczej proces wywołany nieustannie przez całe życie danej jednostki. Wielu współczesnych psychologów przyjmuje, że stres jest reakcją organizmu na tzw. sytuację stresową, czyli na działanie takich czynników (stresonów???), które wywołują nadmierne obciążenie systemu samoregulacji psychologicznej i wzbudzają stan napięcia emocjonalnego. Zgodnie z tym stanowiskiem, ni wszystkie zadania czy wymagania stawiane jednostce nie są stresami (???). Realizacja zadań czy wymagań staje się sytuacją stresową dopiero wtedy gdy jednostka realizuje jakieś zadania pod groźbą kary, czy też gdy zadanie to jest nowe i bardzo złożone

Następstwa stresu

Pogorszenie funkcjonowania organizmu mające charakter psychogenny (tzn. takie które ma źródła emocjonalne) określa się trafnie jako zaburzenie psychosomatyczne. Termin ten stosuje się w odniesieniu do objawów związanych z uporczywą reakcją stresową, takich jak szybkie tętno i wysokie ciśnienie krwi, a także do rzeczywistych uszkodzeń tkanki jakie reakcja ta może spowodować, np. wrzodów żołądka.

Jak radzić sobie ze stresem?

Ogólny zespół adaptacyjny. Teoretycznym podejściem, które pomaga wyjaśnić objawy psychosomatyczne jest koncepcja ogólnego zespołu adaptacyjnego, którą stworzył Hans Selye. Wg jego teorii na reakcję organizmu będącego pod wpływem stresu składają się trzy zasadnicze stadia: reakcja alarmowa, stadium odporności, stadium wyczerpania:

1. reakcja alarmowa, czasami zwana reakcją mobilizacyjną, składa się ze zmian fizjologicznych, które są pierwszą odpowiedzią organizmu na działanie czynnika wywołującego stres, czyli stresona. Stresonem jest każdy czynnik szkodliwy dla organizmu, czy to fizyczny (np. nieodpowiednie jedzenie, brak snu, uszkodzenie ciała) czy psychologiczny(utrata miłości lub poczucia bezpieczeństwa). Reakcja alarmowa składa się z różnych skomplikowanych zmian biochemicznych zachodzących w organizmie, które zwykle mają te same ogólne właściwości - bez względu na charakter specyficznego stresona.

2. Jeśli kontakt z wywołującą stres sytuacją trwa nadal to po reakcji alarmowej następuje stadium odporności, druga faza ogólnego syndromu adapt. Tutaj organizm zdaje się wytwarzać odporność na ten szczególny streson, który wywołał reakcję alarmową. Objawy, które występowały w pierwszych stadium stresu, znikają mimo że zakłócająca stymulacja trwa nadal, a procesy fizjologiczne, które uległy zakłóceniu w czasie reakcji alarmowej, zdają się powracać do normy. Odporność na dany streson jest wywołana w dużej mierze wzrostem poziomu wydzielania przedniego płata przysadki mózgowej oraz kory nadnerczy.

3. Jeśli oddziaływanie szkodliwego stresona trwa zbyt długo, zostaje osiągnięty punkt, w którym organizm nie jest w stanie dłużej utrzymywać swej odporności. Wchodzi on wówczas w stadium wyczerpania. Przedni płat przysadki mózgowej i kora nadnerczy nie są zdolne do dalszego wydzielania swych hormonów w zwiększonym tempie, co powoduje, że organizm nie potrafi dłużej przystosowywać się do nieustannego stresu. Wiele dysfunkcji fizjologicznych, które pojawiły się w trakcie reakcji alarmowej, zaczyna występować ponownie. Jeśli dany streson nadal oddziaływuje na organizm, to często następuje śmierć. Rzadko jednak się zdarza, aby stres nie został zredukowany przed osiągnięciem jego stadium wyczerpania.

O stresie, o podejściu do sytuacji stresowej decyduje osobowość człowieka, ale i również okoliczności zewn.

Teoria Lazarusa à stres psychologiczny

Ocena pierwotna:

1. obojętna

2. sprzyjająca

3. stresująca

• krzywda, strata

• zagrożenie

• wyznanie

reakcja emocjonalna à poszukiwanie informacji działania, sposoby radzenia sobie.

Tendencje: do walki (mechanizmy realistyczne, zwiększenie swoich możliwości); do ucieczki (mechanizmy nierealistyczne).

 

Spostrzeganie

We wrażeniach odzwierciedlają się cechy zmysłowe obiektów działających na nasze receptory: barwa, kształt, twardość lub szorstkość. W spostrzeżeniach odzwierciedlamy te obiekty w świadomości jako całość: spostrzegamy kwadrat lub kulę, budynek formy poznania rzeczywistości przez człowieka. W tym znaczeniu odbieranie wrażeń i spostrzeganie równe jest procesom poznawczym podobnie jak procesy pamięci, wyobraźni czy myślenia. Wrażenia i spostrzeżenia służą do odbierania informacji o bodźcach oddziaływujących bezpośrednio na narządy zmysłowe.

Wrażenia - najprostsza forma poznawania rzeczywistości, wrażenie można pojmować jako:

• odzwierciedlone pojedynczej własności przedmiotu lub zjawiska

• odzwierciedlenie jego barwy, smaku, ciepła.

Wrażenia odbieramy, gdy na nasze narządy zmysłowe oddziaływują bezpośrednio bodźce ze świata zewn lub wen środowiska organicznego. Powoduje to podrażnienie odpowiednich narządów odbiorczych (receptorów) i proces pobudzania w tkance nerwowej.

Fizjologicznym podłożem wrażeń jest pobudzanie złożonych układów komórek nerwowych analizatorów, które dokonują analizy bodźców, przetwarzając ich energię w impulsy nerwowe. Człowiek nie odbiera poszczególnych wrażeń, ale składają się one na spostrzeżenia (bardzo złożone czynności poznawcze)

1. wrażenia wzrokowe - bodźcami wywołującymi wrażenia wzrokowe są promienie świetlne. Promienie światła o różnej długości wywołują wrażenie barw, różniące się jakością.

2. Wrażenia słuchowe - bodźcami są fale dźwiękowe.

3. Wrażenia węchowe - odzwierciedlają chemiczne właściwości ciał lotnych, wydzielających zapachy. Narządami odtwórczymi dla tych wrażeń są komórki węchowe - u człowieka u nasady nosa.

4. Wrażenia smakowe - odzw chem własności ciał. Cząstki ciał rozpuszczone w ślinie dostają się do brodawek smakowych - są zlokalizowane na powierzchni języka

5. Wrażenia dotykowe - bezpośredni kontakt z przedmiotami, receptory w skórze.

6. Wrażenia ciepła i zimna - mogą być odbierane z pewnej odległości w drodze promieniowania.

7. Wrażenia organiczne - odbierane przez komórki nerwowe, powstają gdy w czynnościach narządów zachodzą jakieś zmiany

8. Wrażenia równowagi (statyczne) - położenie ciała w przestrzeni

9. Wrażenia mięśniowo - ruchowe - odzw zmianę tego położenia i wykonywanie ruchów.

Proces spostrzegania

Spostrzeżeniem nazywamy proces poznawczy, który polega na odzw w świadomości całokształtu danego przedmiotu lub zjawiska oddziałującego na nasze narządy zmysłowe. Przedmioty otoczenia działają na nasze receptory jako bodźce złożone, kompleksowe. Odznaczają się różnymi cechami, w spostrzeżeniu odzwierciedlamy całość danego przedmiotu, gdy nie gdy nie spoglądamy odczuwamy też inne ich właściwości.

Podział spostrzeżeń

Biorąc pod uwagę rodzaje narządów zmysłowych, dominujących przy odzw danego przedmiotu lub zjawiska, spostrzeżenia dzielimy na:

• wzrokowe

• słuchowe

• dotykowe

• inne

W niektórych przypadkach spostrzeżeniowe poznawanie rzeczywistości ma charakter wielozmysłowy tj. polisensoryczny, np.:

• spostrzeżenia wzrokowo -słuchowe

• spostrzeżenia wzrokowo - kinestetyczne (np. gra w siatkówkę)

Ze względu na rodzaj zjawisk rzeczywistych odzwierciedlanych w spostrzeżeniach, dzielimy je na:

• spostrzeganie przedmiotów

• spostrzeganie przestrzeni i stosunków przestrzennych między rzeczami

• spost czasu (stosunków czasowych między przedmiotami i zjawiskami)

• spost ruchów istot, przedmiotów i ruchów własnego ciał

Wg Tomaszewskiego spostrzeganie to ukierunkowana czynność konstruowania spostrzeżeń. Wyróżniamy wówczas 2 rodzaje spostrzegania, będących wynikiem tych czynności. Podstawą podziału jest poziom organizacji spostrzegania:

1. poziom czuciowo - ruchowy (sensoryczno - motoryczny); uzyskujemy spost figuralne na poziomie 1, pewne całości o charakterze przestrzenno - czasowym np. linie, bryły, punkty; spost mają określony kształt i rytm, ale nie mają jednego i wyraźnego znaczenia

2. poziom znaczeniowo - czynnościowy (semantyczno - operacyjny); spost przedmiotowe na poziomie 2; odzwierciedlamy nie tylko zmysłowy obraz obiektu, ale nadajemy mu znaczenie.

Ogólne etapy spostrzegania:

• wrażenie - stadium polegające na podstawowej recepcji bodźców

• selektywne organizowanie bodźców, informacji; wymaga większej aktywności od człowieka

Etapy spostrzegania:

1. odbiór wrażeń à faza pobudzenia sensorycznego

à aktywizacja schematu

2. faza rozpoznawania

3. tworzenie reprezentacji umysłowej (obrazu umysłowego zw. z spost)

3 poglądy na temat percepcji:

• percepcja pozwala widzieć świat realny takim jakim on jest

• o tym, o czym możemy coś wiedzieć jest wyłącznie nasz własny proces percepcji (to co jest w naszej głowi)

• najważniejszy aspekt percepcji to to, w jaki sposób ustalamy nazwy i określenia tego, co spostrzegamy.

Absolutyzm fenomenalistyczny -odczuwają go ludzie, którzy przyjmują za pewnik, że mają bezpośredni kontakt z zewn światem i bezpośrednią jego znajomość. Eksperymenty wykazują jednak, że pewne rzeczy ni są takimi jakimi zdają się nam być

Zjawisko - spostrzeżenie np. jednego poruszającego się światła, zamiast dwóch lub więcej nieruchomych świateł zapalających się i gasnących (???)

Zadanie percepcji - dekodowanie napływającej informacji w taki sposób, aby identyfikować stałe cechy i relacje w otaczającym nas świecie i w ten sposób czynić go przewidywalnym, tak abyśmy wiedzieli jak z nimi postępować.

W znanym otoczeniu spostrzegamy przedmioty jako zachowujące swą wielkość bez wzgl na naszą odległość od nich. W nieznanym środowisku percepcyjnym może się wydawać, że wielkość przedmiotów zmienia się w zależności od odległości, lecz staramy się dopasować nowe spostrzeżenia do znanych kontekstów lub układów odniesienia. W niezwykłych warunkach bodźcowych nasze normalne spostrzeganie może zmienić się tak, że ulegamy złudzeniom.

Spostrzeżenia lub doświadczenia fenomenologiczne - to jak dana rzecz przedstawia się obserwatorowi

Spostrzeganie prawdziwe - gdy dane spostrzeżenie jest zgodne z innymi wskaźnikami tych cech danego obiektu, które można zmierzyć i weryfikować niezależnie.

Percepcja to nie jest bezpośrednie doświadczenie rzeczy jakimi one są ale proces zorganizowanego wyciągania wniosków

Stałość spostrzegania przedmiotów - spostrzeganie ich jako istniejących w sposób ciągły (jako tych samych przedmiotów) pomimo zmian pod wzgl wielkości, kształtu i położenia obrazu na siatkówce. Stałość wielkości w spostrzeganiu uzyskujemy np. integrując przychodzące dane o wielkości obrazu na siatkówce z oceną odległości.

Regularność w złudzeniach - złudzenia nie są defektami naszego systemu percepcyjnego. Złudzenia wykazują w jakim stopniu percepcja nie jest uzależniona od każdego bitu informacji bodźcowej ze środowiska.

Informacje o naturze środowiska zewn wykrywają różne narządy złożone z komórek receptorowych. Organizm wykrywa 3 właściwości bodźców środowiskowych:

• ich ogólną kategorię, czyli reprezentowany przez nie typ energii - np. świetlnej, termicznej, mechanicznej

• ich lokalizacje w przestrzeni

• ich natężenie w poszczególnych momentach - wykrywanie tego natężenia dokonuje się w wyniku procesu zwanego transdukcją.

Bodziec musi mieć pewną siłę zanim receptory uczuciowe będą mogły go wykryć. Tę wielkość bodźca nazywamy progiem absolutnym. Wartości poniżej tego progu to wartości podprogowe.

Fazy spostrzegania:

1. odbiór (bodźców, wrażeń)

1. faza pobudzenia sensorycznego

2. aktywizujemy schematy - pobudzamy reprezentacje, dane przedmiotu jaki mamy w pamięci

2. faza rozpoznania - aktywne porównywanie przedmiotu spostrzeganego z informacjami, obrazami przedmiotów podobnych z pamięci. Wykorzystujemy tu wiedzę i doświadczenie.

3. Spostrzeganie - zinterpretowanie przedmiotu; tworzy się umysłowy obraz (reprezentacja umysłowa, spostrzeżenie)

Teoria Pandemonium

Zakłada, że istnieje na początku demon obrazu. Jest on odpowiedzialny za dokładne odtworzenie tego co do nas dociera. Zatrzymuje na chwilę obraz, aby zapamiętać go dokładnie. Następnie działają demony cech. Mówią nam o cechach obrazu (linie, kreski, kształty, kąty - detektory cech). Następnie działają demony poznawcze - nasuwają skojarzenia z pamięci. Na końcu znajduje się demon decyzji - wybiera interpretację dla siebie słuszną - jedną możliwość.

Właściwości (czynniki kształtujące proces spostrzegania):

• myślenie i mowa wpływa na to, że nasze spostrzeżenia mają charakter sensowny, słowo włącza się w nasze spostrzeżenia

• zasób pojęć, wiedzy i doświadczenia człowieka - wpływ wytworzonych i utrwalonych schematów poznawczych na percepcję.

 

Systemy pamięci. Procesy zapamiętywania i zapominania.

Procesy pamięci przebiegają w 3 fazach:

1. zapamiętywanie - jednostka zapamiętuje to co na nią oddziałuje lub jakieś formy swego zachowania. Faza ta może się ograniczyć do jednego aktu spostrzeżeniowego, a może też być złożoną aktywnością osobnika, polegającą na opanowaniu trudnego zadania, poprzedzonego jego rozwiązaniem, na przyswojeniu trudnego materiału werbalnego.

2. Przechowywanie - faza utajona z punktu widzenia zewn zachowania odnoszącego się bezpośrednio do tego co stanowiło treść fazy zapamiętywania. O fazie tej i jej przebiegu wnioskujemy na podstawie fazy następnej. Czas fazy przechowywania może wynosić od kilku sekund do wielu lat.

3. Odtwarzanie - polega na ponownej aktywizacji czy aktualizacji nabytych reakcji, czyli tego co zostało przyswojone i przechowane w poprzednich fazach.

Pamięć ocenia się zwykle w kategoriach ilości zapamiętanego materiału. Aby zmierzyć ile zostało zapamiętane, badacz może posłużyć się techniką przypominania, rozpoznawania lub ponownego uczenia się.

Przypominanie - polega na odtwarzaniu wyuczonego materiału. Badacze rozróżniają dwa rodzaje przypominania:

• przypominanie mechaniczne, czyli dosłowne. Zawsze, gdy konieczne jest zapamiętanie czegoś dokładnie (np. numery telef) możemy przechowywać całą informację, aby móc odtworzyć ją poprawnie

• w większości przypadków jednak, gdy w grę wchodzi materiał o większej złożoności, przypominanie wymaga pewnego rekonstruowania. Magazynujemy wówczas i przypominamy sobie jedynie część informacji, lecz na ich podstawie jesteśmy w stanie zrekonstruować resztę zdarzenia czy faktu.

Rozpoznawanie - inna technika pozwalająca na ocenę zapamiętania, opiera się na zdolności rozpoznawania tego, z czym miało się uprzednio do czynienia. Rozpoznawanie bada się zwykle prezentując pewien bodziec i pytając, czy należał on do zbioru, którego badany uczył się przedtem, czy też jest to nowy bodziec.

Ponowne uczenie się - jest pośrednia forma zapamiętywania, łączy technikę przypominania i rozpoznawania. Określa się ile czasu trzeba się uczyć aby spełnić pewne kryterium opanowania materiału np. bezbłędnie odtworzyć go dwa razy z rzędu. Następnie, po upływie określonego czasu badany znowu uczy się tego samego materiału, dopóty dopóki nie potrafi równie dobrze wykonać tego samego testu. Szybsze uczenie się zadania za drugim razem nazywane jest oszczędnością. Wskaźnik oszczędności uważa się za miarę określającą w jakim stopniu badany przechował w pamięci to czego nauczył się za pierwszym razem.

W psychologii można wyróżnić dwa zasadnicze kierunki badań nad pamięcią. Jeden z nich traktuje pamięć jako:

• proces odtwórczy, który polega na odszukaniu informacji poprzednio wyuczonej i zmagazynowanej w mózgu. To ujęcie wywodzi się z klasycznych badań eksperymentalnych H. Ebbinghausa z 1885 r.

• zwolennicy drugiego kierunku, którzy traktują pamięć jako proces wytwórczy, głoszą, że aktywnie rekonstruujemy to co przypominamy sobie, a nie wyciągamy po prostu wspomnień z magazynu, gdzie są przechowywane. Ujęcie to zostało sformułowane w pracach F. Barletta w l. 1914 - 16.

Dodatkowo odróżnia się pamięć:

• mechaniczną - dotyczy dosłownego zapamiętywania materiału

• logiczną - wiąże się ze zrozumieniem treści i zdolnością wyłuskiwania istoty rzeczy, która podlega utrwaleniu w pamięci

Cechy pamięci to:

4. trwałość pamięci - kryterium odnoszące się do fazy przechowywania

5. szybkość - kryterium dotyczące fazy zapamiętywania; określona też jako łatwość uczenia się.

6. dokładność lub wierność - kryterium odnoszące się do relacji między odtwarzaniem a tym co stanowiło treść fazy zapamiętywania

7. gotowość - kryterium odnoszące do fazy odtwarzania. Chodzi o to czy przypominanie przebiega gładko i bez oporów czy też potrzebne są dodatkowe aktywizujące bodźce

8. zakres pamięci lub pojemność określająca ile różnorodnego materiału potrafimy zapamiętać w czasie jednej próby, jednej ekspozycji materiału.

Pamięcią mechaniczną zajmował się Ebbinghaus. Wykreślił on m.in. krzywą zapamiętywania - najlepiej zapamiętuje się pierwsze i ostatnie elementy (informacje) z listy.

Zjawisko to określa się jako wpływ miejsca w szeregu. Przyjmowane jest wyjaśnienie, zgodnie z którym pierwszy i ostatni element zajmują szczególną pozycję na liście i dlatego najbardziej rzucają się w oczy, ponieważ służą jako słupy graniczne wyznaczające początek i koniec listy. Zapamiętywanie pierwszych elementów - efekt pierwszeństwa. Pamiętanie ostatnich elem - efekt świeżości.

Magazyny pamięci

Zasadniczo wyróżnia się 3 różne systemy pamięciowe;

9. magazyn informacji sensorycznej zwany także pamięcią ultra krótkotrwałą

10. magazyn pamięci krótkotrwałej

11. mag pam długotrwałej

magazyn informacji sensorycznej przechowuje informacje sensoryczne dostatecznie długo aby wykorzystane zostały w spostrzeganiu, zapamiętywaniu, ocenianiu itp. System ten przechowuje informacje bardzo krótko (0,5 s.<) i ma bardzo ograniczoną pojemność magazynowania. Z mag inf sens materiał może zostać przekazany do pamięci krótkotrwałej. Mag ten zachowuje pierwsze wrażenia. Zatrzymuje info płynące z sensorów.

Pamięć krótkotrwała - przechowuje ograniczoną ilość informacji przyswajanych właśnie przez daną osobę, jest przechowywana bardzo krótko (np. zapamiętywanie nr telefonu). Pam krótkotrw ma ograniczoną pojemność i może mało przechowywać. Jednak ino w niej zawarte są bardzo łatwo dostępne i łatwo je przywołać. Aby tam pozostały należy je aktywnie powtarzać. Pomimo tego większość info jest tracona - zapominana. Ten typ zapominania jest typem procesów interferencji.

Magazyn pamięci bezpośredniej - krótkotrwały, zapamiętuje 5 - 7 elementów. Info przechowuje ok. 20 sek.

Pamięć długotrwała - pamięta znaczenie informacji. Info przechowywane przez dłuższy czas, przy czym jego pojemność jest teoretycznie nieograniczona. Nie zawsze jest łatwo odszukać info. Zmagazynowany materiał nie jest dostępny bezpośrednio, czasami potrzebne są odpowiednie sygnały umożliwiające odszukanie go.

Aby korzystać ze zdobytych doświadczeń i nie popełnić tych samych błędów - informacja musi zostać przekazana do pamięci długotrwałej. Nowa informacja musi przejść najpierw przez mag inf sens, potem pam krótk - tutaj duże ryzyko bo może “wylecieć”, potem mag pam bezpoś - tu im dłużej zostaje tym więcej wejdzie do pamięci długotrwałej. Jest kilka czynników, które sprzyjają przeniesieniu info z systemu pam krótk do pam długotrw. Prawdopodobieństwo takiego procesu jest większy gdy mamy mało materiału, nowszy , aktywnie powtarzamy, im większe znaczenie dla danej jednostki.

Teoria pamięci i zapominania

12. teoria zanikania śladów - wg niej wyuczony materiał pozostawia ślad w mózgu. Ślad ten, jeśli nie czyni się z niego użytku z czasem zanika. Innymi słowy wiadomości jakie przyswoiliśmy, po prostu się ulatniają. Można temu zaradzić utrwalając wiadomości przez ciągłe ich używanie

13. teoria interferencji - wszystko czego się nauczyliśmy pozostanie w pamięci, o ile nie zajdzie coś nowego, co będzie interferowało z przyswojona wiedzą. Jednakże interferencja jest w naszym życiu powszechna, przyjmuje ona jedną z dwóch form (interf proaktywna lub metroaktywna). Decyduje o zapominaniu nie czas ale to co się w nim wydarzy. Na czym polega proces interferencji? Jedna z hipotez mówi, że interferujący materiał “bierze górę” nad wyuczonym wcześniej materiałem i staje się silniejszy i dominuje w pamięci. Alternatywna hipoteza utrzymuje, że nowy materiał wypiera stary, który jest zapominany, abyśmy lepiej nauczyli się nowego.

14. Teoria usuwania - postuluje zasadę zbliżoną do koncepcji interferencji. Zgodnie z nią “magazyn pamięciowy” ma ograniczoną pojemność i wobec tego kolejne napływające informacje będą usuwać (wypychać) znajdujące się już tam inform. Różnica pomiędzy teoriami tymi jest taka że tu przyjmowana jest ograniczona pojemność pamięci, tam że jest proces oduczania.

15. Zapominanie jako utrata dostępu - teoria ta głosi, że naprawdę to niczego nie zapominamy tylko informacja stała się czasowo niedostępna. Wszystkie info znajdują się w magazynie pamięciowym ale są niedostępne bo brak odpowiednich sygnałów. Jeśli sygnały są to zapominanie nie następuje. Bodziec jest wtedy efektywny gdy osoba ucząc się elementu myśli też i o bodźcu.

16. Teorie motywacyjne - Z. Freud twierdził, że zapominanie może być intencjonalne. Uważał, że pamiętanie i zapominanie wiążą się z wartościom materiału dla nas. Np. rzeczy przykre często stają się niedostępne. Takie wypieranie ze świadomości (represja???) jest środkiem chroniącym nas przed przykrymi informacjami.

Lepiej pamięta się zadania nie wykonane niż wykonane - określa się to jako efekt Zeigarnik. Występuje w przypadku zadań wykonywanych w sytuacjach niestresowych. Jeżeli niewykonanie zadania zagraża ego to następuje odwrotna sytuacja.

Czynniki wspomagania efektywności zapamiętywania:

• powtarzanie informacji (po 5 - 10 min. po wyuczeniu)

• przeuczenie - nawet jak coś dobrze przyswoiliśmy ciągle do tego wracamy

• skojarzenia np. ktoś uczy się chodząc aby odtworzyć tez musi chodzić

• dobrze wpierw przejrzeć tekst i obrazki, podzielić na partie

• ułożyć hierarchię ważności problemów do zapamiętania.

 

Myślenie i uczenie się

Rozwiązywanie problemów:

Gdy znajdziemy się w sytuacji, w której jesteśmy motywowani do osiągnięcia pewnego celu, ale droga do niego jest zablokowana przez pewną przeszkodę, z którą nie możemy sobie od razu poradzić, wówczas stajemy wobec problemu. Rozwiązanie tego problemu wymaga opracowania pewnego sposobu postępowania, który wyeliminuje przeszkodę. Rozwiązanie problemów przez ludzi jest zwykle połączeniem wglądu oraz prób i błędów. Większość problemów nie jest dla nas całkowicie nieznana, a ponadto między elementami naszej sytuacji problemowej istnieją pewne związki. Rozwiązywanie problemów polega zwykle na poszukiwaniu pewnej zasady, która będzie służyć jako ogólna reguła umożliwiająca organizowanie poszczególnych.

Twórczość:

Proces tworzenia zachodzi w mózgu, z przybiera realny kształt za pośrednictwem naszych mięśni - gdy mówimy, tańczymy, malujemy, rzeźbimy. Twórczość polega na występowaniu niepospolitych czy niezwykłych lecz stosownych reakcji (kryterium, które odróżnia działania twórcze od bezsensownych). Rozwiązania problemu, które są jedyne w swoim rodzaju ale bezwartościowe czyli niestosowne, nie są reakcjami twórczymi. Badania potwierdziły, że osoby twórcze zdają się wyróżniać bardzo swymi zainteresowaniami, postawami i popędami, niż uzdolnieniami intelektualnymi. Brak jest związku między twórczością a inteligencją.

Cechy poznawcze charakterystyczne dla ludzi twórczych:

Preferencja poznawcza złożoności (przeciwieństwo do prostoty) - ujawnia się to w wyborze figur - głównie asymetrycznych, dynamicznych; nie są proste

Cechy osobowości jednostek twórczych:

• impulsywność

• niezależność

• intuicyjność

• samoakceptacja

jednostki twórcze nie dbają o opinię innych ludzi, mogą swobodniej wyrażać idee, być sobą. Niezależność jest niezbędna do twórczego działania, często spotyka się z krytyką, ośmieszaniem. Twórczość jest często tłumiona przez obawę, że jakaś idea zostanie uznana przez innych ludzi za głupią i bezwartościową. Człowiekowi mogą przychodzić do głowy różne myśli, których bieg jest luźny i nieuporządkowany à “strumień myśli” łączących się z określonymi wyobrażeniami czy przypadkowymi spostrzeżeniami. Takie zjawisko nazywane jest myśleniem asocjacyjnym = skojarzeniowym - myśli nie są skierowane na określony cel czy zadanie, ale krążą dookoła jakiegoś tematu - nagle pojawionego w naszej świadomości. Na skutek bodźca następuje zmiana toru, po jakim biegną myśli i zmiana ich przedmiotu czy tematu.

Formą przeciwstawna do myślenia asocjacyjnego jest myślenie ukierunkowane - odgrywa ważną rolę w orientacji człowieka w otoczeniu, w poznawaniu przez niego rzeczywistości - m.in. zmierza do określonego celu i wyniku. Jest wyższą czynnością poznawczą i przejawia się w toku rozważań problemów wyłaniających się w codziennych sytuacjach podczas nauki itd.

Cechy czynności myślenia:

• pośredniość - poznanie wynika z rzeczywistości, ma charakter pośredni, np. możemy wnioskować o jakimś zjawisku, jego przyczynach, biorąc pod uwagę oznaki (kałuże -padał deszcz)

• ujmowanie relacji - w wyniku czynności odzwierciedlamy relacje à stosunki miedzy różnymi elementami rzeczywistości

• uogólniony charakter - odzwierciedlamy w świadomości ni tylko jednostkowe, konkretne przedmioty, ale też to co typowe jest dla całej ich grupy

Teoria Piageta

Myślenie dzieci różni się jakościowo od myślenia dorosłych. Możemy zatem wyróżnić:

• myślenie sensomotoryczne 0 - 2 l.

• myślenie przedoperacyjne 2 - 7 l.

• poziom operacji konkretnych 7 - 11 l.

• myślenie formalne od 11 lat

kolejność pojawiania się tych jakości jest stała. Istnieje pewna część osób (dzieci upośledzone), które ni wchodzą na poziom operacji formalnych, a często także i operacji konkretnych.

• myślenie sensomotoryczne polega na autentycznych odczuciach, reakcjach, które z czasem ulęgają większej organizacji i są później porównane. Dziecko na tym poziomie nie potrafi myśleć o tym czego nie ma

• myślenie przedoperacyjne - dziecko zaczyna wykorzystywać pewne elementy otoczenia do rozwiązywania pewnych problemów. Występują pewne ograniczenia. Motorem rozwoju jest pojawienie się mowy. Materiałem myślenia są wyobrażenia i tzw. pseudopojęcia

• poziom operacji konkretnych - występują tutaj struktury logiki myślenia. Dziecko potrafi mierzyć, rozumie pojęcie ilości, posługuje się operacjami konkretnymi. Jest to okres porządkowania się pojęć

• myślenie formalne - posługiwanie się pojęciami. Występuje tu już także myślenie abstrakcyjne

Akomodacja - proces przechodzenia z jednego poziomu na drugi. Przebudowa struktur poznawczych dająca nowe możliwości. Doskonalenie się wokół jednego z procesów myślowych to asymilacja.

Myślenie - to czynność, w której przetwarzamy informacje.

Czynność myślenia - łańcuch operacji umysłowych, za pomocą których przetwarzamy informacje zakodowane w formie spostrzeżeń, wyobrażeń i pojęć.

Struktura myślenia:

Materiał myślenia - na nim dokonujemy operacji umysłowych takich jak:

• przewidywanie

• analizowanie

• porównywanie

• zastępowanie

• uogólnianie

• kombinowanie

• abstrahowanie

• syntetyzowanie

• klasyfikowanie

w myśleniu operacje umysłowe nie są przypadkowe. Są uporządkowane, za co odpowiadają reguły myślenia, które wyznaczają łańcuch operacji. Wyróżniamy dwa rodzaje reguł:

1. reguły algorytmiczne (algorytmy myślenia)

2. reguły heurystyczne (heurystyki)

algorytmiczne - to zbiór operacji, które zawsze (niezawodnie) doprowadzają do celu. Są również ściśle określone. Mogą być wykorzystywane w innych sytuacjach.

Heurystyczne - są charakterystyczne dla myślenia twórczego. Odnosi się do szczególnych problemów. W regule tej nie ma konkretnego przepisu. Dostosowujemy go do zaistniałej sytuacji. Reguły te są zawodne, bowiem ni koniecznie prowadzą do osiągnięcia celu. Łańcuch operacji może się zmieniać. Jest on bardziej elastyczny.

 

Spostrzeganie społeczne. Atrybucja - wnioskowanie o cechach i przyczynach

Psychologia amerykańska, podobnie jak religia i polityka zakłada prymat jednostki. W rzeczywistości jednak to grupa społ., a nie jednostka jest podstawowym elementem ewolucji. Życie w grupie zapewnia warunki sprzyjające utrzymaniu się przy życiu, z jakich nie może korzystać osobnik samotny.

Psychologia społeczna bada zachowanie, motywy i spostrzeżenia jednostek jako reakcje na zmiany społeczne. Dyscyplina ta stara się odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób rzeczywista lub wyobrażona obecność innych osób i ich zachowanie wpływają na zachowanie jednostki. Aczkolwiek psychologia społ. również bada reakcje jednostek to jednak koncentruje się na sytuacji społ., w której te reakcje występują oraz na ich znaczeniu poznawczym i konsekwencjach społ. Badając naturę społeczną istoty ludzkiej, psychologowie społ. koncentrują się czasami na zmiennej zależnej - zachowaniu społecznym, a niekiedy na zmiennej niezależnej - bodźcach społecznych.

Atrybucja i wnioskowanie o cechach i przyczynach

Aby znaleźć jakiś sens w złożonym zachowaniu innych ludzi wyciągamy wnioski dotyczące ich intencji, emocji, motywów i cech osobowości, a także tego, w jakim stopniu czynniki te są przyczynami ich zachowania. Ten proces poznawczy nosi nazwę atrybucji - przypisujemy danej osobie lub danemu zachowaniu pewne czynniki sprawcze, których nie widzimy, lecz o których wnioskujemy.

Jedno z wyjaśnień dlaczego pierwsze wrażenie wywiera tak silny wpływ, wskazuje że otrzymana na początku informacja stwarza pewien układ odniesienia, którym osoba spostrzegająca posługuje się przy interpretowaniu późniejszych informacji.

Większość z nas ma ukształtowane wyobrażenia o różnych ludziach. Te wyobrażenia, czyli stereotypy, wiążą się z przypisywaniem pewnych cech całej grupie ludzi. Gdy takie wyobrażenia są oparte na doświadczeniu i stosunkowo trafne to ułatwiają nam właściwe postępowanie z innymi ludźmi. Gdy jednak są one fałszywe lub przeszkadzają nam w dostarczeniu specyficznych cech danej jednostki, wówczas mogą mieć bardzo ujemny, destrukcyjny wpływ na stosunki międzyludzkie.

Poza opieraniem się zbyt silnie na pierwszych wrażeniach i stereotypach, często występują jeszcze inne formy błędnego spostrzegania ludzi - efekt “halo”, kiedy ludzie oceniają inne osoby pod wzgl różnych cech, to ocena ta jest zwykle zgodna z ogólnym rażeniem - dobrym lub złym. Jeżeli ktoś ceni np. grzeczność i uważa, że dana osoba jest uprzejma, to będzie raczej skłonny spostrzegać ją także jako przyjazną, uczciwą i inteligentną.

Błąd logiczny - zakładający, że pewne cechy występują łącznie. Jeśli oceniamy kogoś jako silnego, to prawdopodobnie uznamy go także za aktywnego i agresywnego.

Błąd łagodności - polegający na przyznawaniu przede wszystkim cech [pozytywnych oraz zmniejszeniem do minimum liczby cech negatywnych

Błąd tendencji centralnej - występuje wtedy, gdy oceniający ignoruje zróżnicowanie ludzi lub jednej osoby i ocena wszystkich jako “dobrych”, “zadawalających” lub “przeciętnych”.

Atrybucje dyspozycyjne i atrybucje sytuacyjne

Przypisywanie zachowań danej osoby jej cechom osobowości, umiejętnościom, potrzebom i uznanym przez nią wartością zwane jest atrybucją dyspozycyjną. Atrybucja sytuacyjna natomiast skupia się nie na właściwościach danej osoby ale na właściwościach środowiska, sytuacji lub interakcji między ludźmi.

Większość ludzi przejawia skłonność do dokonywania atrybucji dyspozycyjnej, gdy starają się zrozumieć dlaczego doszło do danego działania - wyjaśniając zachowanie przeceniają rolę dyspozycji osoby działającej, a nie doceniają znaczenia sił i ograniczeń sytuacyjnych. Tendencję tę uznano błędem atrybucji. Chociaż ludzie są bardzo podatni na naciski sytuacyjne, to jednocześnie nie dopuszczają do swojej świadomości informacji o tym, że naciski te w dużym stopniu determinują ich zachowanie.

!!!! różnica pomiędzy błędem logicznym a efektem “halo” polega a tym, ze w przypadku tego pierwszego łączymy czasami dwie zarówno pozytywne jak i negatywne cechy. Efekt “halo” zwany jest także efektem aureoli lub diabelskim.

Teoria atrybucji Heidera

Zakłada ona, ze mamy potrzebę coraz lepszego zrozumienia przewidywalnych relacji w celu nadania stabilności i sensu zdarzeniom zachodzącym w naszym życiu. Prowadzi to do ukształtowania realistycznego nastawienia wobec świata. Ponadto zakłada ona, że pragniemy móc przewidywać ważne zdarzenia i modyfikować w pożądanym kierunku. Prowadzi to do nastawienia regulacyjnego wobec świata. Teoria atrybucji zakłada także, że przypisywanie przez nas przyczyn może wiązać się z aktywnym poszukiwaniem informacji, że dokonuje się to w sposób systematyczny, i że “znaczenie” jakiegoś zdarzenia dla nas zależy w dużym stopniu od tego jaką przyczynę mu przypisujemy.

Motywy osobiste i społeczne - są one wzbudzone i zaspokojone przez czynniki psychiczne i społeczne oraz znacznie bardziej są zależne od uczenia się.

Motywacja do pracy - wg McGregora większość organizacji jest zbudowanych zgodnie z pewnym zbiorem założeń co do natury ludzkiej. Jeden taki zbiór - Teoria X, zawiera przekonanie, że ludzie w gruncie rzeczy nie lubią pracy i robią wszystko co można aby jej uniknąć. Chociaż pragną oni mieć poczucie bezpieczeństwa, o jednak mają niewielkie ambicje i nie lubią odpowiedzialności. W każdej sytuacji pracy trzeba więc ludzi w jakiś sposób przekupywać lub zmuszać.

Odmienny zbiór założeń nazwano - Teorią Y. Należy do niej pogląd, że ludzie są w zasadzie twórczy i odpowiedzialni, że wydatkowanie energii w formie pracy zaspokaja osobiste potrzeby (takie jak szacunek dla samego siebie, ciekawość, kompetencja), to ludzie będą wen motywowani do pracy.

Motyw osiągnięć - wywołuje ogólną tendencje do osiągnięcia sukcesu, aczkolwiek siła tej tendencji w danej sytuacji ma zależeć od:

1. oczekiwania sukcesu

2. wartości wchodzącego w grę rodzaju sukcesu

3. percepcji osobistej odpowiedzialności za sukces.

Teoria reaktancji - oparta na założeniu, że ludzie są motywowani do utrzymania swej swobody działania. Gdy swoboda ta jest zagrożona w jakiś sposób, wówczas będą oni przeciwdziałać temu, robiąc wszystko aby ją odzyskać.

Potrzeba aprobaty społecznej

Społeczna aprobata naszych działań ma przynajmniej 5 związanych ze sobą, lecz dających się odróżnić konsekwencji:

1. aprobata naszego zachowania jest oznaka uznania nas, sprawia iż zyskujemy tożsamość, stajemy się dostrzegani

2. aprobata uzasadnia nasze istnienie, podnosząc nasz statut jako osoby zasługującej na uznanie

3. aprobata implikuje akceptacje tego, co mamy do zaoferowania i zapewnia nam poczucie bezpieczeństwa, mamy świadomość, że nie zostaniemy odrzuceni z powodu niestosowności naszych zdolności, opinii czy uczuć

4. aprobata wytwarza więź między aprobującym i aprobowanym, zapewniając sympatię aprobującemu oraz oczekiwanie wzajemności z jego strony

5. aprobata dostarcza jednego z kryteriów naszej kontroli czy władzy nad środowiskiem, określając w jaki sposób nasze zachowanie może przynosić pożądane konsekwencje.

Altruizm - potrzeba pomagania innym

Gdy pomagamy innym pod nieobecność jakichkolwiek nagród zewn to nasze zachowanie określa się jako altruizm. Niektórzy psychologowie twierdzą, że altruizm może być częściowo instynktowny ponieważ przeżycie jednostko zwykle zależy od współdziałania i pomocy ze strony innych osób. Inni badacze wykazali, że altruistyczna reakcja jest norma społ., którą wpaja się i popiera, dlatego także możemy uważać altruizm za wynik uczenia się.

Inne wyjaśnienie altruizmu opiera się na pojęciu empatii. Jest więc wynikiem wzbudzenia napięcia wspierającego, które definiuje się jako napięcie związane z dążeniem innej osoby do celu, gdy doświadczamy potrzeb i pragnień jakiejś innej osoby, to jesteśmy motywowani, aby dopomóc tej osobie w zaspokojeniu owych potrzeb. Zgodnie z tą hipotezą jest bardziej prawdopodobne, że pomożemy ludziom, którzy są podobni do nas pod wzgl poglądów na istotne sprawy, którzy są bliżsi osiągnięcia upragnionego celu. Altruizm może być także motywowany przez poczucie winy oraz późniejsze dążenie do zadośćuczynienia.

Inny sposób podejścia do wyjaśnienia zjawiska altruizmu kładzie główny nacisk na działanie norm społ. Jedną z nich jest norma odpowiedzialności społ. - ludzie powinni pomagać tym, którzy są od nich zależni i potrzebują pomocy. Norma wzajemności również wpływa na zachowanie altruistyczne - ludzie mają poczucie, że powinni pomagać tym, którzy im pomogli.

Ukryte teorie osobowości - są w nich zgromadzone wszystkie naiwne przekonania pomiędzy cechami zewn., a cechami osobowości lub jakimiś cechami a zachowaniem. Są niezwerbalizowane. Jest obecne tutaj stereotypowe myślenie. Mają wpływ na naszą atrybucję.

 

Atrakcyjność interpersonalna. Reguły komunikacji interpersonalnej

Jakich ludzi lubimy?

W zasadzie badania wykazały, że pociągają nas ludzie, którzy dostarczają nam maksymalnej ilości nagród czy gratyfikacji przy minimalnym koszcie. Lubimy ludzi, dla których już jesteśmy atrakcyjni i którzy okazują nam to wyświadczając przysługi i mówiąc o nas miłe rzeczy. Lubimy ludzi, którzy zaspokajają nasze potrzeby i którzy mają potrzeby, które my możemy zaspokoić.

Ogólnie rzecz biorąc pięknych ludzi lubimy bardziej niż nieładnych czy brzydkich. Zostało to udowodnione w szeregu badań eksperymentalnych. Dzieje się tak dlatego, że ludzi pięknych uważamy jednocześnie za bardziej inteligentnych, miłych szczęśliwych i mających więcej sukcesów niż inni ludzie, nawet jeśli nie ma żadnej obiektywnej podstawy dla tych sądów. Taka atrakcyjność fizyczna odgrywa ważniejszą rolę przede wszystkim w początkowych stadiach “zaznajamiania się” niż w późniejszym okresie trwania znajomości

W procesach komunikacji interpersonalnej dużą rolę niekiedy odgrywa podobieństwo i komplementarność. Ludzie bowiem lubią tych, którzy są podobni do nich samych. Lubimy zwłaszcza ludzi, którzy mają podobne postawy i zgadzają się z nami. Nie każde podobieństwo rodzi jednak sympatie. Atrakcyjność może być wynikiem posiadania komplementarnych (uzupełniających się) potrzeb lub stylów osobowości. Np. osoba bardzo dominująca może lubić kogoś, kto jest spokojny i uległy, bardziej niż inna dominującą jednostkę.

Dlaczego lubimy tych ludzi, których lubimy - teoria słuszności (sprawiedliwości) głosi m.in., że ludzie starają się maksymalizować uzyskiwane wyniki, osiągając możliwie największe nagrody, przy minimum kosztów. Więcej “nagród” otrzymujemy od ludzi, którzy są mili i wyświadczają nam uprzejmości niż od tych, którzy są nieprzyjemni i kłótliwi.

Przy stosowaniu teorii słuszności do związków uczuciowych “zrównanie” partnerów ujmuje się w kategoriach atrakcyjności społ.

Ludźmi o wysokiej atrakcyjności są te osoby, które są bardziej atrakcyjne fizycznie, bardziej inteligentne, zamożniejsze itd. Teoria słuszności przewiduje, że tacy ludzie będą wybierać i najbardziej lubić ludzi o równie wysokiej “wartości społ.”. Podobnie ludzie o niższej atrakcyjności społ. będą wybierać i woleć partnerów, którzy odpowiadają im pod wzgl tej atrakcyjności.

Teoria zyskiwania i utraty - zgodnie z tą teorią zmiany sposobu oceniania nas przez druga osobę będą miały większy wpływ na naszą sympatię do niej, niż gdyby ocena ta była stał. Osobę której uznanie dla nas wzrasta z czasem, będziemy zatem lubić bardziej niż kogoś, kto lubił nas zawsze. Podobnie osobę, która ocenia nas coraz bardziej negatywnie będziemy lubić jeszcze mniej niż kogoś, kto zawsze nas nie lubił. Jednym z powodów, że tak się dzieje jest to, że zmianę w postawie danej osoby jesteśmy bardziej skłonni przypisywać czemuś, co sami zrobiliśmy, podczas gdy niezmienną postawę przypisuje się dyspozycją danej osoby.

Innym możliwym sposobem jest wzbudzanie i redukcja lęku. Ludzie wzbudzają w nas lęk wyrażając się o nas negatywnie; gdy później powiedzą coś pozytywnego, to oceny te nie tylko są nagradzające same przez się, lecz także redukują poprzedni lęk i w ten sposób są podwójnie nagradzające.

---