Rozdział 1. Pojęcie i funkcje prawa.

1. Idea ładu społecznego i wizje prawa.

W filizofii starożytnej (od szkoły pitagorejskiej poczynając) zakorzeniona była wiara, ze porządek spraw ludzkich ma charakter naturalny, tzw jest częścią ładu istniejącego we wszechświecie. Przyroda uzależniona jest od trwałych reguł, tak samo człowiek powinien swoje postępowanie i wzajemne stosunki przyporządkować trwałym regułom. Władczy narzucają poddanym swe rozkazy, powinni naturalne reguły wcielać w życie i nie mogą rpzeciw nim występować.

Do racjonalizacji tych ideałów pol. przyczyli się sofiści, twierdząc, że ustroje społeczne są wyłącznie wytworem człowieka. Prawo tworzone przez władców nie powinno odrzucać idei sprawiedliwości, lecz ze swojej istoty nie stanowi idei naturalnego ładu. Może dojść do konfliktu obu porządków (antygona) .

Idea ładu znajduje więc wyraz w dwóch formach

- w dwóch porządkach prawnych - naturalnym i państwowym

- w obyczajach - religii, etyce.

Prawo stanowione wyodrębnione od innych postaci porządku społecznego zyskało szczególny charakter "prawo państwowe jest środkiem oddziałowywania na zachowania ludzi i instrumentem osiągania przyjętych celów"

W czasach rzymskich (prawo dobrze rozwinięte) sędziowie kierowali się nei tylko jego literą, a także względami sprawiedliwości, oraz słuszności. Tworzono paremie (np. Cicero), czyli niektóre reguły prawa mające postać senstencji (np. Nemo iudex in res sua")

Kolejne stulecia doprowadziły do umocnienia poglądu o samodzielności prawa tworzonego i chronionego przez rządzonych. Nazywano je prawem pozytywnym (obowiązującym tu i teraz z mocy ustanowienia lub uznania przez legalną wladze publiczną) Wraz dominacją doktyny politycznej (liberalizmu) w XIX wieku wzrosło znaczenie prawa pozytywnego. Malała wówczas represyjność władzy wobec obywateli, bowiem wyznaczano sfery życia w których ingerencja państwa jest niedopuszczalna, bądź znikoma oraz określono metody oddziaływania władzy państwowej na obywateli.

Prawo pozytywne uznano za podstawowy instrument władzy. Stosowano go zgodnie z przyjętymi procedurami, a niezależnie od kaprysów i ambicji władców. Może chronić wolność obywateli, gwarantować im bezpieczeństwo. Na drugi plan odsuwano inne regulatory zachowań ludzkich (obyczaje, tradycje) przez poglębiający się pluralizm religijny, rozwój gospodarczy, umacnianie więzi narodowych.

Proces autonomizacji prawa pozytywnego osłabial ideę powszechnego, naturalnego ładu społecznego, aczkolwiek jej nie unicestwial. Od zawsze poszukiwano reguł, jaki prawo pozytywne powinno spelniać aby nie sprzeciwiać się ideałom wolności i sprawiedliwości. Obecnie te reguły opisane sa w międzynarodowych deklaracjach, konwencjach i paktach praw czlowieka i obywatela.

Odpowieddzi na pytanie "czym jest prawo" dają się przyporządkować jednemu, z czterech kierunków.

1. Kierunek pozytywistyczny:

Prawem jest zespół norm ustanowionych i chronionych (sankcjonowanych) przez państwo posługujące się środkami przymusu. Poztywizm prawniczy związany z dominacją w 2połowie XIXw prądu "pozytywizm filozoficzny". Szukano prawa dostępnego poprzez badania empiryczne, odrzucano metafizyke. Przyjmowano, że prawo istnieje tylko w postaci tekstów aktów normatywnych.

Zwolennicy pozytywizmu prawniczego (np. Georg Jellinek) podkreślają , że normy prawne mają trzy podstawowe cechy, dzięki, którym prawo różni się od norm religi, moralności i obyczajów.

a) dotyczą zewnętrznego zachowania ludzi, kontroli publicznej poddawane są tylko czyny, nie myśli. Tak długo jak czyny człowieka nie godzą w wolnosć i dobro innego człowieka, prawo pozwala cieszyć się wolnościa.

b)szczególna geneza - ustanawiane przez uznany wobec ludzi i zewn. wobec nich autorytet. podmiot jest suwerenem, posiada zwierzchnią, najwyższa władze wobec poddanych i sam nie podlega władzy innego podmiotu.

c)przymus którym może posługiwać się władza publiczna zmusza do przestrzegania tego prawa

Mówiąc o przymusie trzeba zaznaczyć, że istotą prawa nie jest przymuszanie obywateli do posłuszeństwa wobec normy, ale gwarancja, ze przypadki niesubordynacji będą spotykały się z negatywną reakcją władzy publicznej.

Koncepcja prawa jako rozkaku doprowadziła do dalszych istotnych twierdzeń.

a). prawo, to zbiór elementarnych norm wyznaczających zachowania adresatów w typowych przypadkach. normy tworzoną uporządkowaną całość, zwaną systemem prawa, za jego pomocą w każdym przypadku można wyprowadzić właściwą decyzje.

b)w europie kontynen. porządek prawny przyjmuje postać prawa stanowionego. jedynym źródłem prawa jest ustawa

c) nie ma koniecznego związku między prawem a moralnością, oraz prawem stanowionym takim, jakie jest, a jakie być powinno.

W początkach XXw. teoretycy dodawali "każde prawo pozytywne jest prawem" (nawet tyrańskie i niesprawiedliwe). Przypominano rzymską zasadę "dura lex, sed lex" Takie pramu prawnik i każdy obywatel winien się podporządkować. Dopiero później stawiano prawu minimelne wymogi moralności, twierdząc, ze na prawa nie zasługują normy rażąco niehumanitarne.

Polska myśl prawnicza (II połowa XXw)

"prawo to zespół norm ustanowionych, uznanych oraz sankcjonowanych przez władze państwową będących odbiciem procesu walki klasowej". Podstawowe załozenia pozytywizmu prawniczego sformułowane w XIXw, po upływie burzliwego XXstulecia pozytywistycza wizja prawnicza uległa istotnej motywacji

.