Kodeks cywilny. Komentarz

red. prof. dr hab. Krzysztof Pietrzykowski

Rok wydania: 2008

Wydawnictwo: C.H.Beck

Wydanie: 5

Komentowany przepis

Art. 379. [Pojęcie] § 1. Jeżeli jest kilku dłużników albo kilku wierzycieli, a świadczenie jest podzielne, zarówno dług, jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników albo wierzycieli. Części te są równe, jeżeli z okoliczności nie wynika nic innego.

§ 2. Świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości.

1. Podział na świadczenia podzielne i niepodzielne odnosi się do wszelkich świadczeń, a zatem zarówno tych, w wypadku których da się wyróżnić przedmiot świadczenia (jak np. przy świadczeniu polegającym na wydaniu rzeczy lub świadczeniu polegającym na wykonaniu dzieła), jak i tych, w wypadku których jest to niemożliwe (jak np. przy świadczeniu polegającym na udzielaniu korepetycji lub zaniechaniu wykonywania określonych czynności). Zob. T. Dybowski, w: System, t. III, cz. 1, s. 108 i nast.; T. Dybowski, A. Pyrzyńska, w: System PrPryw, t. 5, s. 207 i 208; E. Łętowska, w: System, t. III, cz. 1, s. 312.

2. Zawarte w art. 379 § 2 określenie świadczenia podzielnego odwołuje się do możliwości częściowego spełnienia świadczenia bez:

1) istotnej zmiany przedmiotu świadczenia lub

2) wartości świadczenia.

3. Ocena możliwości częściowego spełnienia świadczenia bez istotnej zmiany przedmiotu świadczenia winna uwzględniać właściwości fizyczne przedmiotu świadczenia.

4. Natomiast przy ocenie możliwości częściowego spełnienia świadczenia bez istotnej zmiany wartości świadczenia należy uwzględniać wynikający z treści zobowiązania cel świadczenia (interes wierzyciela).

5. Świadczenie dotyczące określonego przedmiotu jest w rozumieniu art. 379 § 2 podzielne, jeżeli jego częściowe spełnienie nie pociąga za sobą istotnej zmiany ani przedmiotu świadczenia, ani wartości świadczenia (zob. orz. SN z 14.3.2002 r., IV CKN 821/00, niepubl.). Przykładem takiego świadczenia może być świadczenie pieniężne (zob. orz. SN z 16.11.1984 r., IV PR 201/84, OSN 1985, Nr 7, poz. 102, dotyczące wynagrodzenia należnego twórcom pracowniczego projektu wynalazczego i M. Pyziak-Szafnicka, w: System PrPryw, t. 5, s. 371; odmiennie, nietrafnie A. Bieranowski, Dług gruntowy /uwagi na tle projektowanej regulacji/, Rej. 2004, Nr 10, s. 84), świadczenie polegające na dostarczeniu pewnej ilości rzeczy zamiennych, np. x ton pszenicy, x sztuk owiec, x sztuk ubrań. Ale w zasadzie już nie świadczenie polegające na wydaniu oznaczonego samochodu. Wprawdzie właściwości fizyczne samochodu pozwalają na podzielenie go na części, lecz w typowej sytuacji wydanie samochodu częściami znacznie utrudniałoby lub zgoła uniemożliwiałoby urzeczywistnienie objętego treścią zobowiązania interesu wierzyciela (celu świadczenia), i tym samym łączyłoby się z istotną zmianą wartości świadczenia. W orzecznictwie wyłoniła się kontrowersja co do tego, czy jest podzielne świadczenie z umowy o roboty budowlane, do którego zobowiązany jest wykonawca. W orz. z 19.3.2004 r., IV CK 172/03, OSN 2005, Nr 3, poz. 56, SN udzielił na to pytanie odpowiedzi twierdzającej. Za trafne jednak należy uznać zapatrywanie wyrażone w orz. SN z 14.3.2002 r., IV CKN 821/00, niepubl., uznające świadczenie z umowy o roboty budowlane, do którego zobowiązany jest wykonawca,, za niepodzielne. Wykonanie robót budowlanych zmierza do osiągnięcia rezultatu, który niewątpliwie nie daje się podzielić tak, jak to zakłada art. 379 (zob. krytyczne glosy do orz. z 19.3.2004 r., IV CK 172/03: M. Lemkowskiego, Rej. 2006, Nr 1, s. 136 i W. Białończyka, OSP 2006, z. 2, poz. 18).

6. Natomiast o podzielności świadczenia, niedotyczącego określonego przedmiotu, rozstrzyga rzecz jasna wyłącznie możliwość częściowego spełnienia tego świadczenia bez istotnej zmiany jego wartości. Właśnie wzgląd na świadczenia niezwiązane z określonym przedmiotem uzasadnia użycie w art. 379 § 2in fine spójnika "lub", a nie spójnika "i". Przykładem podzielnego świadczenia tego rodzaju może być świadczenie polegające na udzielaniu korepetycji. Częściowe jego spełnienie w zasadzie nie zagraża urzeczywistnieniu celu świadczenia i tym samym nie powoduje istotnej zmiany jego wartości. Przykładem natomiast niepodzielnego świadczenia tego rodzaju może być zaniechanie wykonywania oznaczonych czynności.

7. Z podzielnością świadczenia w rozumieniu art. 379 § 1 łączy się szereg skutków prawnych - nie tylko w razie wielości dłużników lub wierzycieli (zob. art. 450, 491 § 2 oraz uchw. SN z 5.7.1995 r., III CZP 81/95 z glosą W. Broniewicza, OSP 1996, Nr 5, poz. 86). W art. 491 § 2 jest jednak mowa nie tylko o zobowiązaniach podzielnych w rozumieniu art. 379, ale i o świadczeniach podlegających podziałowi ze względu na ich częściowe spełnianie w czasie (zob. M. Lemkowski, Glosa do orz. SN z 19.3.2004 r., IV CK 172/03, Rej. 2006, Nr 1, z. 136).

8. Podział - zgodnie z art. 379 § 1 - zarówno długu, jak i wierzytelności, gdy jest kilku dłużników lub wierzycieli, a świadczenie jest podzielne i nie zachodzi solidarność bierna lub czynna, na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników albo wierzycieli, oznacza powstanie wielu oddzielnych stosunków prawnych, których dalszy los może być zupełnie różny; jedne np. mogą wygasnąć w wyniku zwolnienia z długu, potrącenia lub spełnienia świadczenia, inne natomiast trwać nadal; jedne - być przedawnione, inne - nie. Łączy je tylko wspólne źródło (zdarzenie), z którego wynikają. Ta ostatnia okoliczność ma tę konsekwencję, że np. dłużnik, który pod wpływem błędu zobowiązał się wobec kilku osób do świadczenia podzielnego, powinien uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia złożonego pod wpływem błędu wobec wszystkich wierzycieli.

9. O rozmiarach części, na które dzieli się dług lub wierzytelność, decyduje przede wszystkim - wyraźna lub dorozumiana - umowa stron (zob. uchw. SN z 2.12.1977 r., IV PZP 7/77, OSN 1978, Nr 5-6, poz. 88, dotycząca wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników, o której mowa w art. 125 KP) bądź treść stosunku łączącego dłużników lub wierzycieli (zob. orz. SN z 16.10.1976 r., IV PR 275/76, OSN 1977, Nr 7, poz. 117 z glosą A. Szajkowskiego, NP 1978, Nr 6, s. 974 i nast.; zob. też art. 118 KP). W braku takich wskazówek części te są, zgodnie z art. 379 § 1 zd. 2, równe. Jeżeli więc np. trzy osoby są zobowiązane do zapłaty 36 000 zł sześciu osobom, każdy z dłużników winien zapłacić 2000 zł każdemu z wierzycieli.

10. Wywołuje kontrowersje stosowanie art. 379 do wierzytelności spadkowych oraz wierzytelności, które wchodziły w skład majątku wspólnego małżonków, gdy ich przedmiotem jest świadczenie podzielne. Judykatura dopuszcza taką możliwość w odniesieniu do "samodzielnych" wierzytelności podzielnych, tj. takich, które nie pozostają w związku gospodarczym z rzeczą należącą do spadku lub majątku, który był objęty wspólnością małżeńską (zob. orz. SN z 7.11.1967 r., I CZ 97/67, OSN 1968, Nr 8-9, poz. 145; uchw. SN z 2.1.1975 r., III CZP 82/74, OSN 1976, Nr 1, poz. 5 z glosą J. Jodłowskiego, PiP 1976, Nr 7, s. 164 i nast.; uchw. SN z 30.5.1975 r., III CZP 27/75, OSN 1976, Nr 4, poz. 71; orz. SN z 9.9.1999 r., II CKN 460/98, OSN 2000, Nr 3, poz. 55). Ten nurt orzecznictwa, oprócz aprobaty (zob. J. Pietrzykowski, w: Komentarz 1972, t. 3, s. 1960; tenże, w: Komentarz KRO, uw. 11 do art. 42; Skowrońska, Komentarz KC 2007, s. 228 i 229) - niekiedy tylko z pewnymi zastrzeżeniami (zob. J. St. Piątowski, w: System PrRodz, s. 482 i 483) - spotkał się także z krytyką (zob. w szczególności E. Drozd, w: System, t. IV, s. 417 i nast.; M. Kłos, Wspólność majątku spadkowego, Warszawa 2004, s. 63 oraz M. Pazdan w: K. Pietrzykowski, KC Komentarz, t. 2, 2005, s. 1084-1085). Podniesiono zwłaszcza, że stosowanie art. 379 do tych wierzytelności oznacza wyłączenie ich z wspólności majątku spadkowego (art. 1035) lub wspólności majątku, którą miał na względzie art. 42 KRO w pierwotnym brzmieniu. Wykładnia zaś przepisów regulujących wspólność majątku spadkowego przemawia za tym, aby wszystkie prawa podlegające dziedziczeniu, nie wyłączając wierzytelności o świadczenie podzielne, były objęte tą wspólnością. Podobnie - można twierdzić - wykładnia przepisów dotyczących majątku, który był objęty wspólnością majątkową małżeńską, przemawia za tym, aby majątkiem tym były objęte także wierzytelności małżonków o świadczenie podzielne.

Zawada