Dyfuzjonizm
Ta nowa orientacja w badaniach antropologii kulturowej pojawiła się na początku XX wieku jako sprzeciw wobec koncepcji ewolucjonistycznych. Jej przedstawiciele zarzucali ewolucjonistom tworzenie uproszczonych schematów. Wśród wspólnych dla dyfuzjonustów opcji wymienia się najbardziej ogólne z nich a mianowicie:
a) Przekonanie że rozwój odbywa się przede wszystkim przez zapożyczenie, a o dynamice kultury decyduje intensywność kontaktów międzykulturowych.
b) Traktowanie kultury jako zbioru elementów a nie organicznej całości czy powiązanego wewnętrznie systemu.
c) Odrzucenie ewolucjonizmu i podejmowanie badań, które w konsekwencji miały prowadzić od przyrodniczej nauki o kulturze do humanistycznej historii kultury.
Dyfuzjoności podzielali jednak wypracowaną przez ewolucjonistów wizję antropologii społecznej jako dyscypliny historycznej i podobnie jak oni usiłowali odtworzyć historię ludzkości, ale przyjmując inne założenie. Mimo pewnych wspólnych dla dyfuzjonustów opcji należy stwierdzić, że określają one różne orientacje teoretyczne. Najbardziej skrajne poglądy prezentowali dyfuzjioniści angielscy: W. Rivers, E. Smitch, W.Perry należący do tzw. Szkoły heljotycznej, panegipskiej bądź wyprowadzając ją w całości ze starożytnego Egiptu. Smitch na przykład dowodził, że cywilizacja jest taką specyficzną kombinacją cech, że nie mogła być wynaleziona więcej niż 1 raz i przyjął, iż kolebką cywilizacji był Egipt. Stąd cywilizacja miałaby się rozpowszechniać na całej ziemi, a głównym impulsem dla rozwoju cywilizacji była religia. Innym nurtem dyfuzjonistycznym była tzw. szkoła kulturowo-historyczna, której prekursorem był antropogeograf F. Ratzel (inicjator dyfuzjonizmu jako koncepcji badawczej), ale główny zrąb teoretyczny i praktyczny tej szkoły został wypracowany przez Leo Frobeniusa (program śledzenia wędrówek nie tylko oddzielnych elementów kulturowych w czasie i przestrzeni ale także całych zespołów tzw. kompleksów kulturowych).
B. Onkerman i F. Graedner kluczowym pojęciem dla tego nurtu jest pojęcie tzw. Kręgów kulturowych (kulturkreis). Ostatecznie sformułował schemat kulturowy w drodze dyfizji W . Schmidt werbista twórca pierwszego ośrodka badań terenowych, który skupiał się wokół założonego przez Schmidta czaspisma „ Antropos” ( człowiek).Wg koncepcji Schmidta istaniało początkowo kilka tzw. Kultur zasadniczych, które rozprzestrzeniały sią na podobieństwo fal na wodzie, które powstawały ze zmieszania się ze sobą kultur podstawowych (teoria kręgów kulturowych). Podzielił kręgi na szczeble gospodarki zbiorczo łowieckiej. Kultury prymarne i sekundarne (gospodarka produkcyjna) oraz kultury tercialne (prowadzące do współczesnej cywilizacji). Kryterium podziału stanowi tu nie tylko typ gospodarki ale także typ organizacji społecznej ( matriarchat, patriarchat, egzogamia, dwuklasowość) jak też forma wirzeń i praktyk religijnych oraz najbardziej podstawowy typ narzędzi i przedmiotów materialnych. Dlatego też podział dokonany prezez Schmidta nie pokrywa się ściśle z podziałem kultury na kulturęzbiorczo łowieckiej, pasterskie i rolnicze.
Prakultury
1. egzogamiczno – monogamiczny krąg centralny ( pigmeje afrkańscy i negryci azjatyccy).
2.egzogamiczno – płciowo totemistyczny krąg południowy (plemiona południowo –wschodnie Azji, dawni tasmańczycy i część plemion ziemi ognistej oraz buszmeni afrykańscy).
3. egzonamiczno równoprawny krąg arktyczny (plemiona północnej Syberii, eskimosi, część indiańskich plemion Kalifornii i Kanady)
4. Krąg bumerangowy (australijskie plemiona sąsiadujące z kręgiem południowym, niektóre plemiona z nadgórnego Nilu i z południowej części kontynentu).
Kultury prymarne
1. wielkorodzinna – patriarchalny krąg kultury pasterskiej (plemiona uralsko autańskie, indoeuropejskie, chamicko – semickie).
2. egzogamiczno – patriarchalny krąg totemistyczny kultur wyższych (plemiona wsch. I zach. Australii, części Melonezji, Indonezji, zach. i wsch. Afryki, obu Ameryk).
Kultury sekundarne
1. wolno patriarchalny krąg kulturowy ( w różnych częściach świata)
2. wolno matriarchalny krąg kulturowy ( w różnych częściach świata)
Kultury tercjalne
Azjatyckie, Europejskie, Amerykańskie kultury wyższe. W Schmidt opisywał wierzenia pierwotne ( otrzymywał raporty od misjonarzy z całego świata). Uważał on, że wśród ludów prakultury występuje wiara w jedną istotę najwyższą z kultem stwórcy świata i prawodawcy moralnego. Był przekonany, iż najstarsze religie świata były religiami monoteistycznymi. Religia najstarszych kręgów kulturowych utrzymała się jego zdaniem mniej lub bardziej zbliżonej formie wśród pasterskich Nomadów. Podjął próbę rekonstrukcji religii pramonoteistycznej nigdzie już nie spotykanej na świecie. Ta forma prareligii miałaby się wywodzić od jeszcze wcześniejszej prareligii absolutnej objawowej i właściwej pierwszym ludziom.
Strukturalizm.
Kierunek badawczy we współczesnej etnologii, który wywodzi się z inspiracji lingwistycznych postulujący analizę strukturalną badanych czynników i obiektów, odwołująca się do pojęcia różnie rozumianej i definiowanej struktury. Do przedstawicieli tego nurtu zalicza się badaczy z różnych dyscyplin szczegółowych takich jak: lingwistyka, literaturoznawstwo, psychologia, socjologia, historia sztuki. W ramach etnologii można wyróżnić 3 podstawowe warianty strukturalizmu:
Ř Francuski ( Claude Levi- Strauss, M. Godelier, E. Ortigue, C. Conaominas)
Ř Północno-amerykańscy ( P. Maranda, E. Maranda, I. Rossi)
Ř Brytyjscy ( V. Tuner, E. Leach)
Nie istniało i nie istnieje jedno wspólne stanowisko strukturalistyczne w etnologii. Podwaliny strukturalizmu etnologicznego wiążą się bezsprzecznie z pracami C. Levis- Straussa. Przyjął on, że między językiem a innymi dziedzinami kultury istnieje zasadnicza analogia, gdyż posiadają one tożsamą lub co najmniej zbliżoną budowę strukturalną i stąd daje się analizować za pomocą jednolitego zespołu założeń i metod badawczych stosowanych z powodzeniem w lingwistyce strukturalnej. Uważał on kulturę za coś w rodzaju języka zbudowanego ze stosunków logicznych. Powierzchniowe szczegóły języka strukturalizmu są różne w różnych systemach społecznych, ale jego ostateczna gramatyka tzn. organizacja strukturalna ma charakter uniwersalny. Opiera się ona na systemach stosunków stanowiących wytwór nieuświadomionej działalności ludzkiego umysłu. Produktem tej działalności są poszczególne struktury mające charakter meta-empiryczny lokujące się na głębokim poziomie kultury. C. Levis - Strauss zakłada istnienie relacji między biologicznym, psychologicznym i kulturowym poziomem rzeczywistości o charakterze izomorficznym. Zasadnicze znaczenia ma tutaj stosunek natury do kultury. Kultura jawi się tutaj jako efekt symbolizacji powstałej w pewnym momencie rozwoju gatunku ludzkiego, której wyrazem jest przede wszystkim ludzki język. Podejście od natury do kultury jest zdeterminowane przez ludzką zdolność do myślenia o związkach biologicznych jako o systemach opozycji. Zdolność do myślenia symbolicznego sprawia, że człowiek przyjmuje rozmaitość gatunkową, a natury jako pojęciową podstawę dyferencji społecznej.
Strukturalizm w antropologii
Claude Levi-Strauss
Strukturalizm zakłada, że rzeczywistość jest uporządkowana i zorganizowana, inaczej „ustrukturyzowana” i tylko przez badanie struktur można odkryć sens i funkcje elementów rzeczywistości
struktury są zróżnicowane, ale również samowystarczalne, posiadają one ogólne i konieczne cechy –
struktura ma potrójny charakter: całości, przekształceń i samosterowania (trwałość i niezmienność),
człowiek istnieje w ugrupowaniach społecznych, które są całościami; całości te ulegają przekształceniom, czyli transformacjom, a istnienie norm i sankcji społecznych to zapewnienie samoregulacji systemu społecznego;
kształt stosunków społecznych i kultury tj. obserwowalna rzeczywistość społeczna i kulturowa jest zewnętrznym wyrazem, znakiem nie uświadamianych przez ludzi struktur. Struktury te są odnajdywane dzięki transformacyjnej analizie strukturalnej.
struktury:
1) reguły zawierania małżeństw – krążenie kobiet i wymiana ekonomiczna,
2) mit – mit jest słowem, czyli całością znaczącą – nie jest tym co zawiera przekaz, ale sposobem znaczenia, formą, - jest wtórnym elementem semiologicznym, tworzącą znak całość
„Mit nie jest wyrazem podstawowych uczuć człowieka, nie jest przejawem archetypów, nie jest tłumaczeniem zjawisk niezrozumiałych i nie jest protohistorią – mit jak język ujmuje świat, tylko że na innym poziomie – istnieje logiczna spójność myślenia mitycznego i myślenia naukowego, a różnice dotyczą charakteru rzeczy, do których odnoszą się operacje umysłowe”
elementem konstytutywnych mitu jest mitem jak fonem, morfem czy semem
istnieje logika myślenia nieracjonalnego i wyraża się ona w mitach – „wszystkie mity mówią to samo”; obecność mitu jest stałym atrybutem myślenia ludzkiego;
Dygresja i kontynuacja antropologii strukturalnej: Roland Barthes i mitologia
denotacja odnosi się do opisowego i dosłownego poziomu znaczenia, wspólnego dla praktycznie wszystkich członków danej kultury
konotacja dotyczy znaczeń, które powstają dzięki odniesieniu elementów znaczących do szerszych kontekstów kulturowych; znaczenie znaku obejmuje tu skojarzenia z innymi kulturowymi kodami znaczenia
kiedy konotacja się naturalizuje tzn. zostaje przyjęta jako „normalne” i „naturalne”, zaczynają funkcjonować jako pojęciowe mapy znaczenia, dzięki którym świat uzyskuje sens. Są to mity. Mity są konstruktami kulturowymi, mogą jednak sprawiać wrażenie zastanych prawd uniwersalnych, osadzonych w zdrowym rozsądku.
mit to system semiologiczny II rzędu