Ziółka- stała postać leku powstała przez zmieszanie rozdrobnionych surowców roślinnych:
* pacjenat sam w domu przygotowuje sobie wyciągi wodne
* ziółka mogą występować też w postaci mieszanek ziołowych
* z ziół i mieszanek ziołowych sporządza się wyciągi wodne przez zalanie łyżki ziół wrzątkiem i pozostawienie pod przykryciem przez 15min lub zalanie ziół ciepłą wodą i podgrzewanie ich przez 30min nie dopuszczając do wrzenia.
* otrzymywany wyciąg cedzimy przez sitko lub płótno
* otrzymywane wyciągi mogą być stosowane do użycia zewnętrznego jak i wewnętrznego
* ziółka są wydawane w opakowaniu lub w otowych torebkach do zaparzania
* gotowe mieszanki ziołowe mają nazwy określające ich działanie

Preparaty z surowców roślinnych suchych:
- soki- produkty czynności fizjologicznej komórek, powstają przez wyciśnięcie soku ze świerzych ziół lub owoców. Stabilizowanie parami 95% etanolu, który unieczynnia enzymy i zwiększa zawartość substancji czynnych. Są nietrwałe. Produkuje się je w opakowaniu po 30g. Dawkuje kroplami.
- alkoholatury- substancje czynne wytrawiane są steżonym etanolem 85-90% w temp. wrzenia. Przygotowywane są fabrycznie w opakowaniu po 30g. Dawkowane są kroplami kilka razy dziennie. Regulują przemianę materii, wzmacniają naczynia krwionośne, uspokajają.

Preparaty z surowców roślinnych suchych trwałych
- Nalewki- płynne nie zgęszczone wyciągi, które są otrzymywane przez wytrawianie związków czynnych z surowców roślinnych suchych mieszaniną alkoholu z wodą lub eteru z wodą. Nalewki mają trwałość do roku, dawkuje się je kroplami i można dość dokładnie określić zawartość substancji działającej. Przygotowuje się ją w proporcjach 1:5 przez 7dniową macerację. Nalewki z substancji silnie działających przygotowuje się przez perkolację w proporcji 1:0. 1g nalewki zawiera 45-50 kropli.
- wyciągi- otrzymuje się je poprzez wytrawianie surowców roślinnych rozpuszczalnikiem i następnie zagęszczenie przez odparowanie w zależności od stopnia zagęszzcenia:
* wyciagi płynne- róźnią się od nalewek większym stężeniem substancji czynnej. Stosowane do przygotowania roztworów, dawkowanie kroplami,
* wyciągu suche- w postaci proszku, powstają poprzez odparowanie rozpuszczalnika, stosowanie do przygotowania proszków, tabletek, czopków, roztworów.Pozwalają na dokładne dawkowanie.

Preparaty z surowców roślinnych suchych nietrwałe- są to wyciągi przygotowane ex tempore z suchych odpowiednio rozdrobnionych surowców roślinnych. Różnicę pomiędzy poszczególnymi rodzajami tych wyciagów wynikają ze sposobu ich przygotowywania.
* odwary- wytrącanie wodą, nietrwałe, przygotowywanie z twardszych części roślin np. korzenie, kora zalewa się wodą o temp. pokojowej, a podgrzewa się 30 min w 90C.
* napary- z delikatniejszych części roślin np. liście, kwiaty zalewa sie wrzocą wodą i pozostawia nad parą pod przykryciem.
* maceraty- z roślin zawierających śluzy np. nasiona lnu; zalewa się wodą o temp. pokojowej i odstawia na 30 minut. Nie powinno się podgrzewać. Doustnie, łyżeczkę nasion zalać szklanką zimnej wody odstawić na 1godzinę, pić tak przygotowany napar 3 razy dziennie.

Ekstrakcja- to proces selektywnego rozpuszczania mający na celu wydzielenie, wyizolowanie z mieszaniny różnych ciał czynnych jednego lub kilku składników rozpuszczalnych w użytym rozpuszczalniku pozostałe są w nim nierozpuszczalne. Ekstrakcji podaje się surowce prawidłowo rozdrobnione, suche lub odpowiednio przygotowane surowce świeże.

Charakterystyka rozpuszczalników:
*woda- to tani obojętny fizjologiczny rozpuszczalnik, posiada małą selektywność. Uzyskane wyciągi nie są trwałe, nie ekstarhuje tłuszczy, olejków etrycznych, żywic. Poprawia trwałość preparatów gdyż zniszczone zostają enzymy, pleśnie, grzyby.
* etanol- ma większą selektywność, pozwala na ekstrakcję alkaloidów, glikozydów, żywic, olejków eterycznych. Nie powinien być stosowany do ekstrakcji białek, pektyn, cukrów i śluzów roślninnych. Stosuje się go najczęściej w mieszaninie z wodą.
* eter- duża selektywność, pozwala na izolację żywic, tłuszczy, olejków. Wadą jest łatwopalność i skłonność do eksplozji
* aceton- ekstrahuje alkaloidy, żywice, tłuszcze, olejki. Nie może być wprowadzany do organizmu.

Mechanizm ekstrakcji- Rozpuszczalnik wnika do wnętrza komórek, rozpuszcza ciała czynne w sposób selektywny, wydostaje się na zewnątrz kom. na zasadzie dyfuzji. Przyczyną tego jest różnica stężeń, ale jest to możliwe dzięki przepuszczalnosci błon kom.

Czynności wpływające na szybkość i wydajność procesu:
- nadmierne rozdrobnienie surowca i rozwinięci jego powierzchni powoduje narastanie oparów w trakcie przepływu rozpuszczalnika
- do roztworu przechodza substancje koloidalne, które zwiększają lepkość rozpuszczalnika, przechodzą substancje typu celuloza. W roztworze narasta ilość balastów
- negatywnym zjawiskom można przeciwdziałać stosując dodatkowe mieszanie w trakcie ekstrakcji.
- uzyskujemy wyrównanie stężeń w całym roztworze, zabezpieczamy przed powstaniem wysysanych warstw granicznych.

Mieszanie mozemy zastąpić przepływem rozpuszczalnika. Szybkość tego przepływu jest ustalona doświadczalnie przez określenie optymalnego czasu kontaktu między surowcem a rozpuszczalnikiem. Farmakopea przeiduje dla subst. silnie działających 60kr/min a dla słabo działających 30kr/min. Szybkość przepływu rozp. zalezy od grubości położonego surowca.

Olejocukry- są to mieszaniny olejków eterycznych z cukrem. Na 2.0 sproszkowanego cukru daje się 1kroplę przepisanego olejku i rozciera się w moździerzu. Wyjątek stanowi olejek cytrynowy, którego daje się na 4,0 cukru 1 krople olejku. Olejocukry należy przyrządzić ex tempore, wydawać w słoikach szklanych, szczelnie zamkniętych. olejocukrów nie sączymy.

Maceracja prosta jednostopniowa:
- bezpośrednie rozpuszczenie substancji w uszkodzonych komórkach
- spęcznienie błony komórkowej
- przenikanie rozpuszczalnika do komórek nieuszkodzonych
- utworzenie się różnicy stężeń między wnętrzem komórki a jej otoczeniem
- dyfuzja rozpuszczonych składników na zewnątrz poprzez błonę komórkową
- osiągniecie równowagi stężeń między wnętrzem a otoczeniem

Sposób wykonania:
- surowiec przepisowo rozdrobniony umieszcza się w dobrze zamkniętym pojemniku zalewa wymaganą ilością rozpuszczalnika i pozostawia na określony czas w miejscu chłodnym, chronionym od światła, często mieszając.
- poupływie wymaganego czasu maceracji, często kilkudniowego, zlewa się znad surowca uzyskany macerat a pozostałość wyciska się w prasie
- macerat można oddzielić od surowca stosując odwirowanie. Wadą maceracji jest długi czas jej trwania 7-10 dni, a także brak możliwości całkowitego odzysku substancji czynnych z surowca.

Maceracja z mieszaniem:
- zaletą jest znaczne skrócenie czasu wytrawiania w temp. pokojowej
- koniec procesu ekstrakcji osiąga się w tej modyfikacji po 24-40h.

Sposób wykonania:
- surowiec oraz rozpuszczalnik umieszcza się w maceratorze obrotowym i systematycznie miesza
- mieszanie może się również odbywać za pomocą mieszadła. Przy odpowiedniej konstrukcji ekstraktora ruch surowca jest złożony co podnosi jego wydajność

Maceracja ultradźwiekowa- wpływ ultradźwieków na przebieg wytrawiania zależy od częstotliwości drgań i energii.
W przypadku wytrawiania niewielkich ilości surowców zielarskich korzysta się z ultradźwięków o częstotliwości powyżej 20Hz. przy wytrawianiu większych ilosci na skalę przemysłową stosowana częstotliwość jest różna i wha się pomiędzy 50-100Hz.

Maceracja turboekstrakcja- metoda ta jest jedną z najnowocześniejszych modyfikacji maceracji klasycznej w celu przyspieszenia procesu wytarawienia oraz zwiększenia wydajności. Surowiec i rozpuszczalnik utrzymuje się w stałym ruchu wirowym za pomocą zanurzonego szybkoobrotowego mieszadła.

Dygestia- postępowanie polega na wytrawianiu surowców roślinnych w podwyższonej temp. 30-50C. Można ją stosować wówczas, gdy zawarte w surowcu związki czynne nie ulegają w tych warunkach rozkładowi.

Maceracja stopniowa wielostopniowa- polega na wytrawianiu surowców roślinnych z osobna poszczególymi składnikami złożonego rozpuszczalnika.

Sposób wkonania: przy wytrawianiu 70% etanolem surowiec zalewa się najpierw wodą w ilości przypadającej na całą objętość rozpuszczalnika i pozostawia na 3 dni. Następnie dodaje się połowę etanolu, surowiec wytrawia się przez 5 dni, po czym dodaje się pozostałą ilość alkoholu. Po 5 dniach zlewa się z nad surowca a pozostałość wyciska w prasie.
WADA: niebezpieczeństwo rozwoju drobnoustrojowego.

Maceracja wielostopniowa w podwyższonym ciśnieniu i temp.- korzystając z warunków tej metody można osiagnąć nie tylko przyspieszenie procesu wytrawiania lecz także unieczynnienie enzymów.

Perkolacja i jej modyfikacje- są ciagłymi metodami ekstrakcji, charakteryzującymi się tym że świeży rozpuszczalnik dopływa stale, bez przerwy do surowca i stopniowo wypiera bardziej stężony płyn wyciagowy. w ten sposób przez cały czas trwania procesu utrzymywana jest maksymalna różnica stężeń pomiędzy roztworem w komórkach a płynie po zewnętrznej stronie.

Perkolatory:
- kształt cylindryczny, stożkowy
- kształt stożkowy ułatwia usuwanie surowca
- od wysokości perkolatora przy tej samej szybkosci wykrapiania zależy szybkość wypływu cieczy, parometr ten ma wpływ na czas ekstrakcji
- kształt nie ma wpływu na wydajność metody.

Stopień rozdrobnienia surowca-ważnym czynnikiem jest właściwie rozdrobnienie odpowiednie dla określonego surowca. Zbyt duże rozdrobnienie może spowodować opór, uniemożliwiający przepływ rozpuszczalnika przez złoze surowca. Duże rozdrobnienie surowca moze być przyczyną zwiększonej absorpcji związków czynnych z wyciagu na rozwiniętej powierzchni tkanki roślinnej.

Pęcznienie surowca- surowiec ulega wstępnemu spęcznieniu. Rozpuszczalnik wnikając w ściany komórkowe powoduje ich pęcznienie i przywrócenie warunków dyfuzji podobnych do istniejących w żywej komórce. W tym celu rozdrobniony surowiec przed nałozeniem zwilża się rozpuszczalnikiem. pęczniejąc zwiększa swoja objętość tym bardziej im więcej wody zawiera rozpuszczalnik. Zjawisko to uniemożliwia pęcznienie surowca w perkolatorze. Po upływie czasu przeznaczonego na pęcznienie surowiec przeciera się przez sito i miesza. Surowiec przenosi się częściami i po każdej nałożonej porcji lekko ugniata.

Perkolacja właściwa- o prawidłowym przebegu świadczy prędkość rozpuszczalnika przez surowiec. W metodzie tej istnieje odwrotnie proporcjonalna zależność między czasem wytrawiania a ilością rozpuszczalnika niezbędną do całkowitego wyczerpania surowca. na szybkość przepływu rozpuszczalnika nie bez wpływu powstaje ilość wytrawionego surowca dlatego przy produkcji wyciągów na dużą skalę prędkość wyciekania ustala się doświadczalnie.

Po zakończeniuperkolacji surowiec wyciska sie w prasie. Mimo tego zabiegu pozostaje w nim jeszcze znaczna część rozpuszczalnika. Przepuszcza się parę wodną przez nie wyładowany jeszcze perkolator a następnie skrapla ja.

Reperkolacja- w porównaniu z perkolacją pozwala na znaczne ograniczenie zużycia rozpuszczalnika. eliminuje również konieczną do uzyskania wymaganego stosunku wyciagu do surowca 1:1 potrzebę zagęszczenia zebranego perkolatu.

Mechanizm: surowiec dzieli się na 3części i każdą część wytrawia z osobno stosując zwykłą perkolacje. Jako część gotowego wyciągu płynnego zbiera się tylko "głowę perkolatu". Następnie porcje wycieku częściowo jeszcze z zawartością substancji wyciagowej wykorzystuje się jako rozpuszczalnik do wytrawienia kolejnej części surowca itd.

Diakolacja i ewakolacja- otrzymywanie metodą diakolacji wyciagipłynne nie wymagaja zagęszczenia i zawierają wszystkie obecne w surowcu zwiazki czynne. Wykorzystywanie tej metody jest pracochonne. Ładowanie i wyładowywanie surowca z wąskich rur i trudności z utrzymaniem właściwego nadciśnienia. Metoda ewakolacji jest praktyczniejszą w przypadku której korzysta sie tylko z jednej ruryo średnicy 10cm, wysokości ok 85-90cm. Stosuje się podciśnienie w celu pokonania oporu.

Nalewki- płynne, niezagęszczone preparaty, otrzymywane w wyniku wytrawiania suchych surowców roślinnych lub przez rozpuszczenie wyciagów suchych lub gęstych. Jako rozpuszczalnik stosuje się etanol, mieszanianę etanolu z wodą lub eter etylowy. Większość nalewek sporządza się z alkoholem 70stopni.

Wyjątki: etanol 90 - nalewka z pieprzu tureckiego i miętowa
etanol80 - nalewka z dębianki
etanol 45 - z korzenia mydlicy.

Do wytrawienia stosuje się o ile nie podano inaczej surowce rozdrobnione i przesiane przez sita: liście, zioła, kwiaty - sito 5,6mm.; korzenie, kora- sito 3,15mm.; owoce, nasiona i surowce szczególnie twarde-sito 1,6mm. Nalewki z surowców roślinnych nie zawierajacych składników silnie działających otrzymuje się przez macerację lub perkolacje. Zachowujac stosunek 1:5. Z surowców silnie działających nalewki metodą perkolacji 1:10. Wyjatek stanowi nalewka ziela lobeli 1:6, naparastnica wełnista 1:25, mieta pieprzowa 1:20+5% olejku miętowego.