Nazwa ośrodka: PARP, Podlaskie Centrum Euro Info
Tytuł pakietu: Reforma systemu emerytalnego
Grupa: Reforma Systemu Ubezpieczeń Społecznych
Data aktualizacji: 28.11.03r.
REFORMA SYSTEMU EMERYTALNEGO
W 1999 r. nastąpiła reforma systemu emerytalnego w Polsce i odejście sytemu opartego na umowie międzypokoleniowej.
W nowym systemie wysokość przyszłego świadczenia jest ściśle powiązana z sumą składek wpłacanych przez ubezpieczonego przez cały okres aktywności zawodowej (tj. do czasu przejścia na emeryturę), a także z wiekiem, z jakim na emeryturę przejdzie.
Wpłacane składki (ustawowo określone i wskazane niżej) są gromadzone w dwóch obowiązkowych tzw. filarach, z których:
I filar jest oparty na zasadach umowy pokoleniowej, czyli wpłacane składki są ewidencjonowane na indywidualnym, imiennym koncie każdego ubezpieczonego, którego stan jest waloryzowany. Uprawnienia emerytalne nabyte przez płacących składki przed dniem wejścia w życie reformy (przed 1 stycznia 1999 r.) zostaną przeliczone według dotychczasowych zasad na tzw. kapitał początkowy, który zostanie dopisany do stanu indywidualnego konta ubezpieczonego i wraz z wpłacanymi po 1.01.1999 r. składkami będzie tworzył “kapitał” stanowiący przy przejściu na emeryturę podstawę dla ustalenia jej wysokości.
II filar - kapitałowy funkcjonuje w oparciu o inwestowanie wpłacanej do niego części składki w ramach prywatnych, otwartych funduszy emerytalnych, których zadaniem jest pomnażanie powierzonych im składek i ewidencjonowanie na indywidualnych, imiennych kontach gromadzonego przez poszczególnych ubezpieczonych kapitału (tj. składek wraz z uzyskanym z inwestycji zyskiem). Tak gromadzony kapitał jest podstawą do ustalenia wysokości drugiej części emerytury, wypłacanej z tego filaru.
III filar - w którym, w odróżnieniu od dwóch poprzednich, uczestnictwo jest dobrowolne obejmuje wszelkie formy oszczędzania i inwestowania w celu uzyskania dodatkowej emerytury, w tym wspierane przez państwo Pracownicze Programy Emerytalne.
KOGO OBEJMUJE REFORMA ?
Urodzeni przed 1 stycznia 1949 r. otrzymają emerytury ustalone zgodnie z zasadami sprzed wprowadzenia reformy Systemu Ubezpieczeń Społecznych a nabyte przez nich prawa emerytalne są gwarantowane.
Urodzeni po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r., zostali objęci nowym systemem. Mogli jednak dokonać wyboru, czy ulokować całość swojej składki w I filarze, czy też zainwestować jej część w otwartym funduszu emerytalnym w ramach II filaru.
Urodzeni po 31 grudnia 1968 r. zostali objęci obowiązkowo nowym systemem, a ich składka jest dzielona między I i II filar.
Urodzeni po 31 grudnia 1948 r. nie zostanli objęci nowym systemem, jeżeli w momencie jego wejścia w życie:
byli uprawnieni do wcześniejszego wieku emerytalnego, bo pracowali w warunkach szkodliwych dla zdrowia (np. górnicy) albo w szczególnym charakterze (np. nauczyciele),
mogli przejść na wcześniejszą emeryturę zgodnie z zasadami starego systemu nie później niż do końca 2006 r. i w tym czasie pracowali w warunkach szkodliwych (np. hutnicy) albo w szczególnym charakterze (np. nauczyciele),
pracują w służbach mundurowych (wojsko, policja, straż graniczna, służba więzienna, straż pożarna) - z tej grupy nowym systemem zostali objęci jedynie ci, którzy taką służbę rozpoczęli po wprowadzeniu nowego systemu.
Nowym systemem nie zostali objęci utrzymujący się z pracy na roli.
ZAKRES UBEZPIECZEŃ
Nowy system ubezpieczeń społecznych obejmuje w ramach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS):
- ubezpieczenia emerytalne
- ubezpieczenia rentowe
- ubezpieczenia chorobowe
- ubezpieczenia wypadkowe
FUNDUSZE I SKŁADKI UBEZPIECZENIOWE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych (zarządzający FUS) otrzymuje od płatników globalne kwoty składek na konto FUS i pakiety towarzyszących im informacji, a następnie w oparciu o te informacje dokonuje podziału składki na utworzone, wydzielone, odpowiadające poszczególnym rodzajom ubezpieczeń fundusze:
Fundusz emerytalny - 19,52 % podstawy wymiaru składki (w tym ewentualna składka na II filar 7,3 % podstawy wymiaru składki)
Fundusz rentowy - 13 % podstawy wymiaru składki
Fundusz chorobowy - 2,45 % podstawy wymiaru składki
Fundusz wypadkowy – od 01.01.2003 do 31.03.2006 od 0,97% do 3,86% podstawy wymiaru składki, ustalane w zależności od stopnia “wypadkowości” danej profesji i przedsiębiorstwa
Łączna wysokość składki na ubezpieczenia społeczne kształtuje się między 35,57 a 43,09 % podstawy wymiaru składki (w 1999 r. 37 %).
Przedstawione stopy procentowe odnoszą się do nowo ubruttowionej płacy. W nowym systemie składkę na ubezpieczenia społeczne w mniej więcej równych częściach płacą pracownik i pracodawca. Ubruttowoina płaca (tzn. dotychczasowe wynagrodzenie przed opodatkowaniem podatkiem dochodowym + składka przypadająca na pracownika) stanowi podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne. Składka płacona przez pracownika nie wchodzi do podstawy naliczania podatku dochodowego od osób fizycznych.
FUNDUSZ REZERWY DEMOGRAFICZNEJ
Fundusz Rezerwy Demograficznej stworzony został w celu stabilizowania polskiego systemu ubezpieczeń w okresie przechodzenia na emeryturę pokoleń tzw. wyżu demograficznego. Składka na ten fundusz płacona będzie w latach 2002 - 2009 i wynosi 1 % podstawy wymiaru składki.
ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH i jego zadania w nowym systemie
zakład Ubezpieczeń Społecznych w nowym systemie zachował kluczową pozycję. Został jednak zreformowany i uzyskał osobowość prawną, co umożliwiło mu samodzielność, lepszą kalkulację finansową i przejęcie majątku zabranego mu po wojnie. W wyniku wprowadzonych zmian ewoluuje w kierunku profesjonalnej instytucji finansowej zarządzającej Funduszem Ubezpieczeń Społecznych.
Główne zadania ZUS w nowym systemie to:
gromadzenie, podział i dystrybucja wpływających składek (w tym przekazywanie części składki do II filaru),
prowadzenie kart przebiegu ubezpieczenia (indywidualnych kont),
wypłaty bieżących emerytur z I filaru,
informowanie ubezpieczonych o zgromadzonym przez nich “kapitale”,
obsługa systemu rentowego,
tworzenie Funduszu Rezerwy Demograficznej.
NOWE EMERYTURY Z I FILARU
Podstawę
naliczenia emerytury z I filaru
stanowi zgromadzony
w funduszu emerytalnym
w
FUS “kapitał” tj. suma składek zapisana na indywidualnym koncie
ubezpieczonego, wzbogacona dla tych którzy podjęli pracę przed
1999 r., o ich kapitał
początkowy.
Stan konta jest kwartalnie waloryzowany w taki sposób, że do
wskaźnika wzrostu cen i usług (inflacji) dodawane jest 75 % różnicy
między wskaźnikiem wzrostu płac brutto a ww. wskaźnikiem
inflacji.
W wybranym przez ubezpieczonego dniu przejścia na emeryturę (ale po osiągnięciu minimalnego wieku emerytalnego) ze zgromadzonego kapitału będzie wypłacane świadczenia emerytalne. Ubezpieczony będzie otrzymywał do końca życia. emeryturę z I filaru, która będzie waloryzowana i będzie miała pełną gwarancję państwa.
RENTY Z TYTUŁU NIEZDOLNOŚCI DO PRACY I RENTY RODZINNE
W nowym systemie renty wyliczane są na takich samych zasadach jak poprzednio. Zachowane zostały minimalne renty inwalidzkie i rodzinne na poziomie minimalnej emerytury.
Renty z tytułu niezdolności do pracy
Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy uzależnione jest od stopnia utraty zdolności zarobkowania, a nie stopnia utraty zdrowia. W tej grupie są trzy rodzaje rent:
stała - w przypadku trwałej całkowitej lub częściowej utraty zdrowia,
okresowa - jeżeli leczenie daje szansę na powrót do pracy,
szkoleniowa
- jeżeli w wyniku choroby lub wypadku nie można pracować
w
dotychczasowym zawodzie (przysługuje na czas przyuczenia do nowego
zawodu - od 6 do 36 miesięcy).
Jeżeli rencista uskładał taki kapitał, że jego emerytura powinna być wyższa niż dotychczasowa renta, otrzyma świadczenie takie jak sobie zgromadził. Jeżeli pracował krótko (wcześnie zachorował lub uległ wypadkowi) i jego emerytura byłaby niższa niż otrzymywana renta, będzie nadal otrzymywał rentę, a jego środki zgromadzone w II filarze zostaną przekazane do funduszu rentowego w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
EMERYTURY W OKRESIE PRZEJŚCIOWYM
W
okresie przejściowym, tzn. do czasu zaprzestania wypłacania
emerytur ze starego systemu obecnie pobierającym świadczenia i tym,
którzy przejdą w następnych latach na emerytury
a
nie są objęci nowym system, będą równolegle funkcjonowały oba
te systemy. Pojawią się więc w pewnym okresie świadczeniobiorcy
otrzymujący emerytury wyliczone wg różnych zasad.
DRUGI FILAR
Drugi
filar stanowi sedno reformy
systemu emerytalnego. Budowany jest
z
obowiązkowych 7,3 % składek, gromadzonych na indywidualnych kontach
emerytalnych
w
Powszechnych Towarzystwach Emerytalnych, które powołują do
zarządzania tymi funduszami Otwarte Fundusze Emerytalne.
Zgodnie z przepisami ustawy przedmiotem działalności funduszy jest gromadzenie środków pieniężnych i ich lokowanie, z przeznaczeniem na wypłatę członkom funduszu po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego.
Ubezpieczenie realizowane przez fundusze jest ubezpieczeniem kapitałowym.
Wypłata
środków nastąpi dopiero po osiągnięciu przez członka wieku
emerytalnego.
W
przypadku członka funduszu ostateczna wypłata na jego rzecz środków
zgromadzonych na jego rachunku w funduszu następować będzie przez
przeniesienie tych środków do wskazanego przez niego zakładu
ubezpieczeń emerytalnych, w którym wykupi on emeryturę dożywotnią.
Zakład Emerytalny podejmie również wypłatę należnych świadczeń,
które będą wypłacane dożywotnio.
O wysokości przyszłej emerytury, którą zapewni oszczędzanie w funduszu, decydować będą:
wysokość wpłacanej składki
długość okresu ubezpieczenia (oszczędzania) w funduszu
umiejętne lokowanie naszych oszczędności przez fundusz tak, aby lokaty przyniosły jak największe zyski przy małym stopniu ryzyka
wysokość opłat pobieranych przez fundusze.
Wprowadzenie funduszy emerytalnych z punktu widzenia ubezpieczonych:
Towarzystwo będzie odpowiadać wobec członka funduszu za wszelkie szkody spowodowane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem swych obowiązków w zakresie zarządzania funduszem i jego reprezentacji.
Fundusze
będą zobowiązane do udzielania swym członkom informacji
dotyczących swej sytuacji finansowej oraz wysokości środków
zgromadzonych na ich rachunkach / nie rzadziej niż co 12 miesięcy
fundusz doręczy każdemu członkowi pisemną informację
o
środkach znajdujących się na jego rachunku, terminach dokonanych w
tym okresie wpłat składek i wypłat transferowych na jednostki
rozrachunkowe, a także o wynikach działalności lokacyjnej
funduszu.
Aktywa funduszy mogą być lokowane przede wszystkim w:
a)obligacjach, bonach i innych papierach wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa lub NBP oraz w pożyczkach i kredytach im udzielanym;
akcjach spółek notowanych na giełdzie;
akcjach NFI;
obligacjach gminnych;
jednostkach uczestnictwa funduszy inwestycyjnych ( powierniczych).
Fundusze obowiązuje dywersyfikacja portfela inwestycyjnego, a więc zróżnicowanie lokat.
W system II filaru wprowadzono mechanizm minimalnej wymaganej stopy zwrotu.
Oznacza to, że wypracowany przez konkretne PTE wzrost wartości jednostki uczestnictwa w zarządzanym przez nie funduszu emerytalnym nie może być niższy o połowę lub 4 punkty procentowe od średniego wzrostu wartości uzyskanej przez wszystkie pozostałe PTE. Ewentualną różnicę PTE pokryje ze specjalnego funduszu rezerwowego utworzonego obowiązkowo w tym celu. Jeżeli nie będzie w stanie tego zrobić, to towarzystwo będzie obowiązane dopłacić z własnych środków. Jeżeli nie wystarczy środków własnych to powstałą lukę pokryją środki zgromadzone przez wszystkie PTE w tzw. Funduszu Gwarancyjnym. Wypłacalność Funduszu Gwarancyjnego będzie dodatkowo gwarantowana przez państwo.
Bankructwo PTE nie oznacza upadłości związanego z tą spółką funduszu emerytalnego. Składki ubezpieczonych są bezpieczne, ponieważ zarządzanie funduszem przejmie towarzystwo związane z największym z działających funduszy.
Uzyskanie członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym następuje z chwilą zawarcia umowy z funduszem. Upoważnionym do zawarcia takiej umowy w imieniu funduszu, a także do pośredniczenia przy jej zawarciu jest akwizytor. Fundusz nie może odmówić zawarcia umowy, o ile osoba występująca z wnioskiem o przyjęcie do funduszu spełnia wymagane warunki, które określą odrębne ustawy.
Ustawa przewiduje możliwość jednoczesnego członkostwa tylko w jednym funduszu emerytalnym.
Zawierając
umowę z funduszem osoba przystępująca do funduszu może wskazać
imiennie jedną lub więcej osób, na rzecz których fundusz dokona
po jej śmierci wypłaty zgromadzonych środków z wyjątkiem środków
przypadających małżonkowi w związku
z
istnieniem małżeńskiej wspólności majątkowej.
Dyspozycję
odnośnie dziedziczenia środków zgromadzonych w funduszu można
w
każdym czasie zmienić. Zawierając umowę z funduszem osoba
przystępująca do funduszu zobowiązuje się złożyć pisemne
oświadczenie o stosunkach majątkowych istniejących między nią a
małżonkiem.
W przypadku istnienia między małżonkami wspólności majątkowej, środki zgromadzone na rachunku jednego z małżonków stanowią majątek wspólny obojga małżonków. W razie rozwodu środki zgromadzone na rachunku członka, przypadające byłemu współmałżonkowi w wyniku podziału majątku wspólnego małżonków, będą przekazane na rzecz byłego współmałżonka w formie wypłaty transferowej.
Decyzja o wyborze danego funduszu nie jest decyzją ostateczną. Przepisy ustawy pozwalają na zmianę funduszu, przewidując jednak pewnego rodzaju sankcje w stosunku do osób często zmieniających fundusze.
Przewiduje się bowiem możliwość potrącenia określonej kwoty ze środków na rachunku członka funduszu, gdy przekazanie tych środków do nowego funduszu zostanie dokonana przed opłaceniem przez członka składek za okres 24 miesięcy licząc od daty uzyskania członkostwa w funduszu z którego występuje.
Istnieje również możliwość pobierania niższych opłat na rzecz towarzystw od członków funduszy posiadających dłuższy staż członkowski.
Ustawa nakłada na fundusze obowiązek prowadzenia rejestru członków. W rejestrach znajdą się dane dotyczące wpłat składek do funduszu i otrzymanych wypłatach w związku ze zmianą funduszu(tzw. wypłaty transferowe) oraz ich przeliczeń na jednostki rozrachunkowe oraz dane o aktualnym stanie środków na rachunkach.
To co zgromadzimy na rachunku nie podlega egzekucji. Członek funduszu nie może rozporządzać środkami zgromadzonymi na swoim rachunku, z wyjątkiem rozporządzeń na wypadek śmierci.
Ochroną interesów członków funduszy zajmuje się Urząd Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi, który sprawuje nadzór nad działalnością funduszy.
Pracodawcy nie mogą prowadzić wśród swoich pracowników działalności akwizycyjnej na rzecz konkretnych funduszy emerytalnych, nie mogą również w takiej działalności pośredniczyć. Działalność akwizycyjna nie może być prowadzona również przez inną osobę pozostającą w stosunku nadrzędności służbowej do pracownika lub przez inną osobę odpowiedzialną u tego pracodawcy za sprawy pracownicze albo finansowe. Nie przestrzegającym tych zakazów grozić będzie kara grzywny do 1mln nowych złotych.
FORMY UCZESTNICTWA W III FILARZE
Uczestnictwo
w III filarze jest dobrowolne.
Obejmuje on wszelkie formy oszczędzania
i
inwestowania w celu uzyskania dodatkowej emerytury, w tym wspierane
przez państwo Pracownicze Programy Emerytalne.
W III filarze można się ubezpieczać indywidualnie poprzez:
wykupienie polisy w komercyjnych towarzystwach ubezpieczeniowych,
- lokowanie oszczędności w bankach,
- oszczędzanie w funduszach inwestycyjnych,
- lokaty w papierach wartościowych.
Grupową formą uczestniczenia w III filarze są Pracownicze Programy Emerytalne, tworzone przez pracodawców w wyniku ich indywidualnych decyzji. Pracodawca może utworzyć taki program w jednej z poniższych form:
wykupić dla pracowników w firmie ubezpieczeniowej grupowe ubezpieczenie na życie (składka przy grupowym ubezpieczeniu jest niższa niż przy indywidualnym - rozłożenie ryzyka na grupę, brak badań, funkcja ochronna - suma ubezpieczenia, funkcja oszczędnościowa - fundusz inwestycyjny, możliwość rozszerzenia ochrony na wypadek choroby i inwalidztwa)
opłacać za pracowników składkę w towarzystwie ubezpieczeń wzajemnych - TUW (koszty organizacji oraz funkcjonowania TUW są niższe niż otwartych towarzystw ubezpieczeniowych, cel niekomercyjny i w efekcie za niższe składki można otrzymać wyższe świadczenie)
wnosić wpłaty na zakup jednostek uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym (warunki negocjowane z funduszem inwestycyjnym)
utworzyć Pracowniczy Fundusz Emerytalny i wpłacać do niego składki za pracowników (fundusz taki będzie zarządzany - podobnie jak otwarty fundusz emerytalny z II filaru - przez towarzystwo emerytalne, ale nie powszechne a pracownicze. Pracownicze Towarzystwo Emerytalne tworzy i w całości finansuje pracodawca lub grupa pracodawców).
Pracowniczy Program Emerytalny (PPE) może założyć pracodawca lub grupa pracodawców zatrudniających co najmniej 5 pracowników (przy prowadzeniu działalności gospodarczej nieprzerwanie przez 3 lata wystarcza zatrudnianie już 3 pracowników). Pracodawca może, ale nie musi uczestniczyć we własnym programie.
PRACOWNICZE PROGRAMY EMERYTALNE
A INDYWIUALNE FORMY UCZESTNICTWA W III FILARZE
Uczestniczenie
w III filarze w formie indywidualnych ubezpieczeń odbywa się w
oparciu
o
komercyjne zasady zawieranie umów na te ubezpieczenia. Jest więc
oczywiście droższe od form grupowych, w których ryzyko rozłożone
jest na grupę, a koszty łagodzone specjalnymi rozwiązaniami
wspieranymi przez państwo. Pracownicze Programy Emerytalne są taką
właśnie grupową formą uczestnictwa w III filarze. Ich przewaga
przejawia się w tym, że:
mogą w nich oszczędzać przeciętnie zarabiający Polacy, których nie będzie stać na komercyjne formy ubezpieczeń indywidualnych,
mogą do nich przystąpić osoby starsze, nie objęte reformą, dla których oferta firm ubezpieczeniowych nie jest atrakcyjna, gdyż składki dla ich grupy wiekowej są w tych firmach wysokie,
składaka odprowadzana przez pracodawcę za pracownika do programu (do 7 % indywidualnej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe) jest zwolniona ze składki na ZUS,
pracodawca będzie mógł wliczyć składkę w koszty uzyskania przychodu przedsiębiorstwa
bezpieczeństwo uczestników jest nadzorowane przez państwo (obowiązek rejestracji programu w UNFE)
OPODATKOWANIE SKŁADKI W III FILARZE
Składki w III filarze są opodatkowane podatkiem dochodowym zarówno przy indywidualnych formach uczestnictwa (płacone dobrowolnie z otrzymywanego wynagrodzenia netto) jak i w Pracowniczych Programach Emerytalnych. Uzasadnieniem jest tu fakt, że płacenie podatków jest łatwiejsze, gdy się pracuje, niż w okresie emerytalnym kiedy dochody są mniejsze. Wypłacane świadczenia są nie opodatkowane.
W Pracowniczych Programach Emerytalnych składka do nich stanowi koszt uzyskania przychodu firmy i zmniejsza składkę na ubezpieczenia społeczne.
Wypłata emerytury z III filaru
W indywidualnych formach uczestnictwa w III filarze wypłata świadczenia (oszczędności) zależy od formy tego uczestnictwa i postanowień umów zawieranych indywidualnie. Możliwe są tu zarówno wypłaty jednorazowe jak i dokonywane w częściach (np. miesięcznie) przez określony czas. Z lokat bankowych i inwestycji w funduszach inwestycyjnych można korzystać wg własnego uznania uwzględniając warunki funkcjonowania tych form.
W Pracowniczych Programach Emerytalnych wypłaty świadczeń zależne są od warunków ustawowych i postanowień umów danego programu.
Możliwe są następujące rodzaje wypłat:
na wniosek pracownika,
automatyczna,
osobie wskazanej przez uczestnika w pracowniczej umowie emerytalnej,
na wniosek spadkobierców lub uprawnionego współmałżonka.
Wypłata emerytury z Pracowniczego Programu Emerytalnego następuje na wniosek uczestnika, przy czym:
nie wcześniej jednak niż na 2 lata przed uzyskaniem minimalnego wieku emerytalnego,
po uzyskaniu wcześniejszych uprawnień emerytalnych,
po uzyskaniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy,
w chwili wybranej przez pracownika, jeżeli nastąpi likwidacja programu, a nie przejmie go inny program.
Jeśli uczestnik programu nie zwróci się z wnioskiem o wypłatę, nastąpi ona automatycznie po ukończeniu przez niego 70 lat.
W przypadku śmierci uczestnika programu przed wystąpieniem z wnioskiem o wypłatę, zgromadzone środki mogą być wypłacone wskazanej przez niego osobie lub na wniosek spadkobierców albo uprawnionego współmałżonka.
Po
przejściu na emeryturę, świadczenie może być wypłacane
uczestnikowi programu, np.
w
miesięcznych ratach lub też może on pobrać jednorazowo wszystkie
zgromadzone środki.
Więcej informacji na temat systemu emerytalnego na stronie www.unfe.gov.pl .