Kodeks cywilny. Komentarz

red. prof. dr hab. Krzysztof Pietrzykowski

Rok wydania: 2008

Wydawnictwo: C.H.Beck

Wydanie: 5

Komentowany przepis

Art. 385³. [Katalog] W razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności:

1) wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie,

2) wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania,

3) wyłączają lub istotnie ograniczają potrącenie wierzytelności konsumenta z wierzytelnością drugiej strony,

4) przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy,

5) zezwalają kontrahentowi konsumenta na przeniesienie praw i przekazanie obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta,

6) uzależniają zawarcie umowy od przyrzeczenia przez konsumenta zawierania w przyszłości dalszych umów podobnego rodzaju,

7) uzależniają zawarcie, treść lub wykonanie umowy od zawarcia innej umo wy, nie mającej bezpośredniego związku z umową zawierającą oceniane postanowienie,

8) uzależniają spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta,

9) przyznają kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy,

10) uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie,

11) przyznają tylko kontrahentowi konsumenta uprawnienie do stwierdzania zgodności świadczenia z umową,

12) wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie nie spełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania,

13) przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od umowy,

14) pozbawiają wyłącznie konsum enta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia,

15) zastrzegają dla kontrahenta konsumenta uprawnienie wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony, bez wskazania ważnych przyczyn i stosownego terminu wypowiedzenia,

16) nakładają wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy,

17) nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego,

18) stanowią, że umowa zawarta na czas oznaczony ulega przedłużeniu, o ile konsument, dla którego zastrzeżono rażąco krótki termin, nie złoży przeciwnego oświadczenia,

19) przewidują wyłącznie dla kontrahenta konsumenta jednostronne uprawnienie do zmiany, bez ważnych przyczyn, istotnych cech świadczenia,

20) przewidują uprawnienie kontrah enta konsumenta do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy,

21) uzależniają odpowiedzialność kontrahenta konsumenta od wykonania zobowiązań przez osoby, za pośrednictwem których kontrahent konsumenta zawiera umowę lub przy których pomocy wykonuje swoje zobowiązanie, albo uzależniają tę odpowiedzialność od spełnienia przez konsumenta nadmiernie uciążliwych formalności,

22) przewidują obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta mimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez jego kontrahenta,

23) wyłączają jurysdykcję sądów polskich lub poddają sprawę pod rozstrzygnięcie sądu polubownego polskiego lub zagranicznego albo innego organu, a także narzucają rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle ustawy nie jest miejscowo właściwy.

1. Lista "niedozwolonych postanowień umownych" zamieszczona w art. 385³ uzupełnia klauzulę generalną art. 385¹ § 1 (co do motywów tego uregulowania zob. np. M. Bednarek, w: System PrPryw, t. 5, s. 670). Obejmuje ona typowe, bo najczęściej spotykane w praktyce, klauzule, które uznawane są za sprzeczne z dobrymi obyczajami i zarazem rażąco naruszające interesy konsumenta. Ich wspólną cechą jest nierównomierne rozłożenie praw, obowiązków i ryzyka między stronami, prowadzące do zachwiania równowagi kontraktowej (por. E. Łętowska, Ochrona 2001, s. 105; tamże, s. 106 i nast. porównanie uregulowania z prawem europejskim: Dyrektywa Nr 93/12/EWG o niedozwolonych klauzulach w umowach konsumenckich z 5.4.1993 r., publ. tamże, s. 175 i nast.). Chodzi tu zatem o takie klauzule, które jedną ze stron (konsumenta), z góry, w oderwaniu od konkretnych okoliczności, stawiają w gorszym (trudniejszym) położeniu.

2. Wyliczenie, chociaż bardzo obszerne, ma charakter przykładowy ("w szczególności"). Nic zatem nie stoi na przeszkodzie, by każde postanowienie umowne poddane zostało badaniu w świetle klauzuli generalnej art. 385¹ § 1. Jest jednak oczywiste, że odwzorowanie w umowie (wzorcu) któregoś z postanowień objętych wyliczeniem znacząco ułatwia wykazanie, że wypełnia ono przesłanki "niedozwolonego postanowienia umownego". W szczególności, "w razie wątpliwości", na przedsiębiorcy będzie spoczywał ciężar dowodu, że dane postanowienie nie może być w ten sposób zakwalifikowane.

Strona, kwestionując klauzulę wzorca, nie musi jednocześnie przyporządkować jej do jednej z klauzul objętej wyliczeniem. W tym zakresie odpowiedniej kwalifikacji powinien dokonać sąd (por. np. A. Świstak, Luki we wzorcach umownych i ich interpretacja, PB 2004, Nr 7-8).

3. Sama zgodność treści postanowienia konkretnej umowy z którymś z przykładów objętych wyliczeniem nie przesądza jeszcze o bezskuteczności tego postanowienia. Postanowienia te bowiem nie są, jako takie, zabronione w obrocie (zob. też np. E. Rutkowska, Niedozwolone klauzule umowne w bankowym obrocie konsumenckim, PB 2002, Nr 7-8, s. 66 i nast.; K. Kruszewska-Sobczyk, M. Sobczyk, Niedozwolone klauzule w umowach zawieranych przez konsumenta, R.Pr. 2004, Nr 4; M. Bednarek, w: System PrPryw, t. 5, s. 668; por. orz. SA w Warszawie z 21.5.2004 r., VI ACa 843/03, niepubl.). Innymi słowy, klauzula o treści odpowiadającej przykładowi nie jest nieważna (bezskuteczna) w ogóle (nie jest, sama w sobie, "niedozwolonym postanowieniem umownym"), a jedynie bezskuteczna, jeżeli spełnione są przesłanki klauzuli generalnej art. 385¹ § 1. Klauzule wymienione w tym przepisie nie są więc per se niedozwolone, lecz należy je za takie uważać, gdy po zastosowaniu kryteriów przewidzianych art. 385¹ § 1 KC istnieją wątpliwości, czy są to klauzule dozwolone (tzw. lista szarych klauzul). Oznacza to, że możliwe jest wykazanie, iż pomimo obecności danej klauzuli na liście, in casu jest ona dozwolona (tak też np. M. Bednarek, w: System PrPryw, t. 5, s. 669). Funkcja art. 385³ sprowadza się zatem do ustanowienia swoistego "domniemania", że klauzula umowna o określonej treści jest "zakazanym postanowieniem umownym" (C. Żuławska, w: Komentarz 2007, s. 154 określa przepis jako regułę interpretacyjną; tak też W. Kubala, Wzorzec umowy de lege lata, Pr. Sp. 2001, Nr 9, s. 28 i nast.; M. Rogalski, Przelew wierzytelności a niedozwolone klauzule umowne, PS 2004, Nr 3, s. 75 i nast.; M. Bednarek, w: System PrPryw, t. 5, s. 668). To "domniemanie" działa "w razie wątpliwości", a zatem wówczas, gdy pojawią się wątpliwości co do tego, czy dopuszczalne jest posłużenie się określoną klauzulą w obrocie. Wątpliwości te należy przesądzić, z mocy art. 385³, na rzecz uznania danego postanowienia za niedozwolone. Takich wątpliwości nie będzie przede wszystkim wtedy, gdy dane postanowienie zostało indywidualnie uzgodnione (co przedsiębiorca, zgodnie z przepisem art. 385¹ § 1, udowodnił). W innych przypadkach przedsiębiorca musi wykazać, że wprowadzona do umowy klauzula, chociaż o "niedozwolonym" brzmieniu, nie kształtuje praw (obowiązków) konsumenta "w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy".

Tak więc kontrola treści konkretnej klauzuli może być dokonywana dwustopniowo: w pierwszej kolejności należy ustalić, czy mieści się ona na liście zamieszczonej w art. 385³, następnie zaś bada się czy jest ona "niedozwolonym postanowieniem umownym" w rozumieniu art. 385¹ i 385² (por. M. Jagielska, Niedozwolone klauzule, s. 701 i tam cyt. autorzy; odmiennie M. Lemkowski, Materialna ochrona, s. 67 i nast., wedle którego dla uznania postanowienia za niedozwolone nie jest konieczne, aby sąd za każdym razem wskazywał, że nastąpiła sprzeczność z dobrymi obyczajami i rażące naruszenie interesów konsumenta, ponieważ jeśli ma w tej kwestii wątpliwości, wystarcza aby treść klauzuli odpowiadała jednej z przykładowo wskazanych w art. 385³ KC; podobnie M. Bednarek, w: System PrPryw, t. 5, s. 668; J. Pisuliński, Niedozwolone klauzule, s. 22). Na podstawie tego drugiego badania dojść może do uchylenia domniemania abuzywności.

4. Poszczególne przykłady niedozwolonych postanowień dotyczą najróżniejszych sytuacji. Najogólniej rzecz biorąc (bliżej zob. E. Łętowska, Ochrona 2001, s. 107; inne klasyfikacje klauzul abuzywnych zob. np. E. Wojnicka, Niedozwolone klauzule umowne w: Model prawnej ochrony konsumenta, Warszawa 1996, s. 73 i nast.; E. Rutkowska, Niedozwolone klauzule umowne w bankowym obrocie konsumenckim, PB 2002, Nr 7-8, s. 66 i nast.; autorzy cyt. M. Bednarek, w: System PrPryw, t. 5, s. 671) wskazują one na następujące rodzaje postanowień:

- postanowienia przyznające przedsiębiorcy uprawnienia do jednostronnego kształtowania praw i obowiązków stron,

- postanowienia ograniczające prawa konsumenta lub zwiększające jego obowiązki, bez zachowania symetrii w stosunku do praw (obowiązków) przedsiębiorcy,

- postanowienia ograniczające odpowiedzialność przedsiębiorcy,

- postanowienia wyłączające lub ograniczające znaczenie rzeczywistej woli konsumenta.

5. Zakazane są postanowienia wyłączające lub ograniczające odpowiedzialność wobec konsumenta za szkodę na osobie (pkt 1), czyli za szkodę, o której mowa w art. 444 i nast. KC. Zakaz ten ma znaczenie przede wszystkim w odniesieniu do przypadków wyłączenia lub ograniczenia odpowiedzialności za szkodę, którą przedsiębiorca mógłby wyrządzić konsumentowi nieumyślnie (np. za szkodę wyrządzoną przez rażące niedbalstwo). Postanowienie wyłączające (ograniczające) odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną umyślnie jest bowiem, z mocy art. 473 § 2 KC, bezwzględnie nieważne.

6. To samo dotyczy postanowień wyłączających lub "istotnie" ograniczających odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (pkt 2; np. wyłączenie odpowiedzialności za osoby, za które przedsiębiorca odpowiada z mocy art. 474 KC, albo za rażące niedbalstwo przedsiębiorcy). Tego samego zagadnienia dotyczą postanowienia wskazane w pkt 21. Niedopuszczalne są zatem postanowienia, które uzależniają odpowiedzialność przedsiębiorcy od wykonania zobowiązania przez osoby, którym on to wykonanie powierzył, lub które przy wykonaniu były mu pomocne. W tym przypadku przedmiotem niedozwolonego postanowienia jest wyłączenie odpowiedzialność dłużnika z art. 474 KC opartej na zasadzie ryzyka. Nie są też dopuszczalne klauzule, które uzależniają odpowiedzialność przedsiębiorcy od "spełnienia przez konsumenta nadmiernie uciążliwych formalności". W szczególności chodzi tu o różnego rodzaju postanowienia odnoszące się do trybu i terminów zgłaszania oraz sposobu dokumentowania roszczeń z tytułu wad towarów (przykłady zob. E. Łętowska, Ochrona 2001, s. 109; zob. też orz. SOKiK z 27.6.2003 r., XVII Amc 50/01; odmiennie jednak SN w orz. z 5.8.2004 r., III CZP 40/04). Zob. np. orz. Sądu Antymonopolowego z 16.1.2002 r., XVII Amc 7/00; orz. SOKiK z 17.4.2002 r., XVII Amc 21/01; z 19.3.2003 r., XVII Amc 55/02; z 14.4.2003, XVII Amc 14/03; z 11.1.2006 r., XVII Amc 12/05, Wok. 2006, Nr 12; z 6.10.2005 r., XVII AmC 71/04, Wok. 2006, Nr 7-8.

7. Postanowienia wyłączające lub "istotnie" ograniczające uprawnienie konsumenta do potrącenia swojej wierzytelności wobec przedsiębiorcy z jego wierzytelnością wzajemną (pkt 3) odnoszą się do przypadków, w których spełnione są przesłanki tzw. ustawowego potrącenia (art. 498 i nast. KC). Wyłączenie tego uprawnienia jest w ogóle niedopuszczalne, natomiast "istotne" ograniczenie może np. polegać na wyznaczeniu znaczących limitów wysokości potrącenia, uzależnieniu wykonania uprawnienia od uciążliwych formalności. Zob. też T. Spyra, Potrącenie z rachunku bankowego - przesłanka wymagalności wierzytelności posiadacza, PB 2002, Nr 5.

8. Klauzule "przewidujące postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy" (pkt 4) to przede wszystkim takie, które "odsyłają" ukształtowanie treści stosunku do różnych regulaminów, instrukcji, ogólnych warunków. Nie znajdą one zastosowania z reguły przede wszystkim dlatego, że takie "odesłanie" nie wypełnia koniecznych przesłanek wiązania wzorcem umownym, opisanych w art. 484 KC. Tym niemniej, można sobie także wyobrazić sytuację, w której odwołanie się do tych przesłanek nie będzie wystarczające i w takim przypadku znajdzie zastosowanie zakaz wynikający z art. 385³ pkt 4 (np. powołanie się na przepisy prawa, które nie jest właściwe dla danego stosunku zobowiązaniowego - tzw. materialnoprawny wybór prawa). Z orzecznictwa zob. orz. Sądu Antymonopolowego z 12.8.2002 r., XVII Amc 43/01, z 27.2.2002 r., XVII Amc 27/01, z 27.3.2002 r., XVII Amc 41/01; orz. SA w Warszawie z 30.3.2004 r.,VI ACa 772/03, OSA 2005, Nr 6, poz. 26; z 30.3.2004 r., VI ACa 58/03, niepubl.

9. Zakaz zamieszczania postanowień zezwalających przedsiębiorcy na przeniesienie praw i obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta (pkt 5) nie może być odczytywany jako odnoszący się do postanowień, na mocy których przedsiębiorca może dokonać bez zgody konsumenta tylko cesji wierzytelności. Chodzi tu o przypadki postanowień, które zezwalają przedsiębiorcy na przeniesienie - bez zgody konsumenta - łącznie praw i obowiązków na inną osobę (tzw. cesja umowy). Wprawdzie takie postanowienie byłoby, w świetle art. 519 § 2 KC, bezskuteczne w odniesieniu do przejęcia długu, ale może ono być sformułowane w sposób wskazujący albo na udzielenie przez konsumenta zgody na przejęcie długu "z góry", albo jako zrzeczenie się uprawnienia do wyrażenia takiej zgody. Takie też postanowienie, które umożliwia przedsiębiorcy "cesję umowy", jest postanowieniem niedozwolonym. Zob. też J. Gołaczyński, Wzorce i niedozwolone klauzule, s. 93 i nast.; M. Rogalski, Przelew wierzytelności a niedozwolone klauzule umowne, PS 2004, Nr 3, s. 75 i nast.; M. Bednarek, w: System PrPryw, t. 5, s. 682; M. Jasiakiewicz, Wokół dopuszczalności cesji niektórych wierzytelności konsumenckich, PPH 2005., Nr 8; P. Mądry, Dopuszczalność przelewu wierzytelności konsumenckiej, Glosa 2004, Nr 11; J. Pokrzywniak, Klauzula zezwalająca na przeniesienie praw i obowiązków z umowy, MoP 2004, Nr 24.

10. W pkt 6 i 7 za niedozwolone uznaje się postanowienia, których celem jest zmuszenie konsumenta do zawarcia z przedsiębiorcą innej umowy, albo podobnego rodzaju jak ta, która zawiera kwestionowane postanowienie (pkt 5), albo innej, niemającej z nią związku (pkt 6). W pierwszym przypadku zakazane jest uzależnienie tylko zawarcia umowy od zobowiązania się konsumenta do zawierania w przyszłości podobnych umów, a w drugim nie tylko zawarcia, ale i jej treści lub wykonania od zawarcia innej umowy (por. np. orz SA w Warszawie z 6.8.2003 r., VI ACa 32/03, niepubl.). Zakres zastosowania tych zakazów nie obejmuje natomiast przypadku umów "pakietowych", w którym umowy, których zawarcie przedsiębiorca proponuje konsumentowi, pozostają ze sobą w związku. Co do zabezpieczeń zob. orz. Sądu Antymonopolowego z 12.8.2002 r., XVII Amc 33/01, Dz.Urz. UOKiK 2002, Nr 5, poz. 226; ponadto M. Bednarek, w: System PrPryw, t. 5, s. 674.

11. Niedozwolone są niektóre postanowienia, które przyznają przedsiębiorcy uprawnienie do jednostronnego kształtowania stosunku zobowiązaniowego, niezależnie od woli konsumenta. I tak, niedozwolonymi postanowienia będą następujące klauzule umowne:

- uzależniające spełnienie świadczenia (przez którąkolwiek ze stron) od okoliczności zależnych tylko od woli przedsiębiorcy (pkt 8),

- przyznające przedsiębiorcy uprawnienie do dokonywania wiążącej interpretacji umowy (pkt 9),

- uprawniające przedsiębiorcę do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w umowie (pkt 10), względnie do jednostronnej zmiany, bez ważnych przyczyn, istotnych cech świadczenia (pkt 19),

- przyznające tylko przedsiębiorcy uprawnienie do stwierdzenia zgodności świadczenia z umową (pkt 11),

- przyznające przedsiębiorcy uprawnienie do wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony, bez wskazania ważnych przyczyn i stosownego terminu wypowiedzenia (pkt 15),

- przyznające przedsiębiorcy uprawnienie do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagrodzenia bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy (pkt 20); zob. np. orz. Sądu Antymonopolowego z 10.4.2003 r., XVII Amc 17/01; orz. SOKiK z 3.11.2005 r., XVII AmC 41/05, Wok. 2006, Nr 7-8.

Niektóre z wymienionych postanowień są dozwolone wówczas, gdy umowa zawiera odpowiednią klauzulę modyfikacyjną (por. E. Łętowska, Ochrona 2001, s. 110; M. Olczyk, Zmiana treści umowy w czasie trwania stosunku umownego między bankiem a jego klientem na przykładzie zmiany stóp oprocentowania, cz. II, PB 2001, Nr 2, s. 67 i nast.). Zob. też J. Gołaczyński, Wzorce i niedozwolone klauzule, s. 93 i nast.; M. Bednarek, w: System PrPryw, t. 5, s. 680 (tamże, s. 681, omówienie szczególnie kontrowersyjnego zagadnienia zastrzegania zmiennej stopy oprocentowania kredytów bankowych).

12. Kolejna grupa niedozwolonych postanowień to takie postanowienia, które obciążają konsumenta obowiązkiem świadczenia lub nakładają nań obowiązki odszkodowawcze, mimo odpadnięcia podstawy świadczenia, albo braku odpowiedniego ekwiwalentu (względnie braku równoważnego obowiązku kontrahenta). Wskazuje się, że tego typu postanowienia występują w polskiej praktyce często (tak E. Łętowska, Ochrona 2001, s. 111). Świadczy o tym bogate orzecznictwo SOKiK (zob. cyt. M. Bednarek, w: System PrPryw, t. 5, s. 675 i nast.). Wypada wskazać postanowienia:

- wyłączające obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie niespełnione w całości lub w części, jeżeli konsument rezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania (pkt 12); co do odstępnego zob. orz. Sądu Antymonopolowego z 12.8.2002 r., XVII Amc 33/01, Dz.Urz. UOKiK 2002, Nr 5, poz. 226;

- wyłączające uprawnienie do żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie przedsiębiorcy, gdy doszło do rozwiązania umowy (pkt 13) za porozumieniem stron, albo w wyniku odstąpienia względnie wypowiedzenia;

- nakładające tylko na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy (pkt 16);

- nakładające na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego (pkt 17), co do zadatku zob. S. Kowalski, Glosa do wyroku SN z 13.2.2002 r., IV CKN 672/00, Pr. Sp. 2003, Nr 10, s. 51 i nast. Zob. też np. orz. SOKiK z 12.1.2006 r., XVII Amc 22/05, Wok. 2006, Nr 10,

- przewidujące obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta mimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez przedsiębiorcę (pkt 22); zob. np. orz. SOKiK z 17.10.2005 r., XVII Amc 75/04, Wok. 2006, Nr 6; z 10.10.2005 r., XVII AmC 56/04, Wok. 2006, Nr 6.

13. Niedozwolone są także postanowienia, które prowadzą do zachwiania równowagi kontraktowej przez pozbawienie tylko jednej strony - konsumenta, uprawnienia do odstąpienia od umowy lub jej wypowiedzenia (pkt 14). Chodzi zatem o takie postanowienia, które pozbawiają konsumenta w określonych przypadkach uprawnienia do wypowiedzenia umowy (odstąpienia od niej; trudno powiedzieć, co ustawodawca miał na myśli wymieniając obok wypowiedzenia i odstąpienia jeszcze "rozwiązanie umowy"), ale tylko wtedy, gdy równocześnie drugiej stronie, w podobnej sytuacji, takie uprawnienie przysługuje (wynika to z użycia słowa "wyłącznie"). Zob. też M. Podrecka, Pojęcie rozwiązania umowy, KPP 2001, Nr 4, s. 801 i nast.

14. W pkt 18 wskazano jako niedozwolone postanowienia, których celem jest automatyczne przedłużenie stosunku zobowiązaniowego wynikającego z umowy zawartej na czas określony, jeżeli konsument nie złoży - w "rażąco" krótkim terminie, "przeciwnego" oświadczenia. Dopuszczalne są zatem uregulowania przewidujące takie automatyczne wydłużenie czasu trwania stosunku (na czas określony albo nieokreślony), jeżeli konsument nie złoży odpowiedniego oświadczenia ("przeciwnego", tj. wyłączającego przedłużenie), byleby termin, w którym takie oświadczenie ma być złożone, nie był "rażąco krótki". Chodzi tu zwłaszcza o takie sytuacje, w których konsument, w krótkim czasie po rozpoczęciu biegu "podstawowego" okresu trwania stosunku, musi się wypowiedzieć co do przedłużenia, pod rygorem utraty prawa do wyłączenia takiego przedłużenia.

15. Niedopuszczalne są wreszcie klauzule, które narzucają konsumentowi tryb rozstrzygania sporów, odbiegający od standardowego (pkt 23). Niedozwolonym postanowieniem jest postanowienie wyłączające jurysdykcję sądów polskich (wypada zauważyć, że w świetle art. 1105 § 1 KPC wyłączenie jurysdykcji sądu polskiego na rzecz sądu obcego dopuszczalne jest tylko w zakresie zobowiązań z umów w stosunkach między podmiotami "prowadzącymi działalność gospodarczą"), albo przewidujące właściwość sądu, który wedle ustawy nie jest miejscowo właściwy (por. art. 27 i 28 KPC; zob. też M. Muliński, Organy postępowania klauzulowego, Problemy Egzekucji 2001, Nr 19, s. 65 i nast.; M. Pecyna, Prorogacja sądu w obrocie konsumenckim, KPP 2003, Nr 4); orz. SOKiK z 31.1.2003 r., Amc 31/02). Taki sam charakter mają postanowienia wyłączające jurysdykcję sądów powszechnych na rzecz właściwości sądu polubownego, polskiego lub zagranicznego, albo na rzecz innego organu (por. art. 1157 KPC). Zob. orz. Sądu Antymonopolowego z 11.3.2003 r., XVII Amc 22/01; orz. SOKiK z 22.1.2003 r., XVII Amc 35/02. O uznaniu za "niedozwolone postanowienie umowne" klauzuli przewidującej właściwość polskiego sądu polubownego krytycznie (słusznie) zob. m.in. C. Żuławska, w: Komentarz 2007, s. 160; M. Bednarek, w: System PrPryw, t. 5, s. 683.

Popiołek