Kodeks cywilny. Komentarz

red. prof. dr hab. Krzysztof Pietrzykowski

Rok wydania: 2008

Wydawnictwo: C.H.Beck

Wydanie: 5

Komentowany przepis

Art. 385². [Ocena umowy] Oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

1. Celem tego przepisu jest skonkretyzowanie klauzuli generalnej "dobrych obyczajów", do której odwołuje się art. 385¹ § 1, przez wskazanie kilku kryteriów (nawiązujących do konkretnej umowy, zawartej w konkretnych okolicznościach), którymi powinien kierować się sąd przy ustalaniu, czy dane postanowienie umowy jest zgodne z dobrymi obyczajami. Co do motywów legislacyjnych tego uregulowania zob. E. Łętowska, Ochrona 2001, s. 102.

2. Przepis nie wypowiada się natomiast o kryteriach, jakimi posłużyć się należy przy ocenie przesłanki "rażącego naruszenia interesów konsumenta". Stąd prezentowane w literaturze stanowisko, że tę klauzulę generalną należy interpretować nie na podstawie kryteriów indywidualnych ("rażące naruszenie" w konkretnej umowie, w konkretnych okolicznościach), tylko wedle kryteriów ogólnych, abstrakcyjnych (tak M. Jagielska, Niedozwolone klauzule, s. 701; zob. ponadto E. Traple, Ochrona, s. 241; odmiennie, na rzecz indywidualnej oceny, W. Katner, Ogólne, s. 159). Nie sposób jednak nie zauważyć, że trudno wyobrazić sobie, by w praktyce sąd ustalał na podstawie kryteriów ogólnych, czy doszło do "rażącego naruszenia" interesów konsumenta, w kontekście sprzeczności z dobrymi obyczajami, jednakże już nie w konkretnych okolicznościach, tym bardziej że nie jest możliwe rażące naruszenie, które nie jest zarazem sprzeczne z dobrymi obyczajami (por. M. Jagielska, Niedozwolone klauzule, s. 701; M. Bednarek, w: System PrPryw, t. 5, s. 664; K. Zagrobelny, w: Gniewek, Komentarz KC, 2006, s. 594).

3. Pierwsze kryterium wskazane w przepisie sprowadza się do postulatu, by oceny zgodności postanowienia z dobrymi obyczajami dokonywać według "stanu" z chwili zawarcia umowy. Nie jest zatem istotne, że dane postanowienie mogłoby być uznane za zgodne z "dobrymi obyczajami" w chwili wyrokowania (odmiennie w przypadku kontroli abstrakcyjnej, por. art. 479⁴⁰ KPC). Sąd musi uwzględnić całokształt okoliczności, w jakich konsumentowi przyszło zawierać umowę. Wskazówka ta ma praktyczne znaczenie w szczególności w przypadku zobowiązań trwałych oraz takich stosunków umownych, w których długi okres czasu oddziela chwilę wykonania umowy od chwili jej zawarcia. Zob. też orz. SA w Warszawie z 30.11.2004 r., VI ACa 399/04, OSA 2006, Nr 2, poz. 5.

4. O zgodności postanowienia z "dobrymi obyczajami" rozstrzyga nie tylko "treść umowy" (pod tym pojęciem kryją się także, tak jak i w innych przypadkach, postanowienia wzorca), ale i okoliczności jej zawarcia. Wskazanie na "treść umowy" sygnalizuje potrzebę badania kwestionowanego postanowienia nie "wyizolowanego" z całej umowy, ale w kontekście wszystkich jej postanowień. "Okoliczności zawarcia umowy", które mogą mieć wpływ na sprzeczność postanowienia z dobrymi obyczajami mogą być najróżniejsze. Tytułem przykładu można wskazać zawieranie umów przy okazji różnych akcji promocyjnych, połączonych z poczęstunkiem napojami alkoholowymi. Okoliczności te mogą mieć tak charakter obiektywny, jak i związany z konkretną sytuacją stron (por. C. Żuławska, w: Komentarz 2007, s. 151).

5. Nakaz "uwzględniania umów pozostających w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem ocen" dotyczy częstego w praktyce przypadku oferowania konsumentom różnych towarów (usług) na podstawie kilku powiązanych ze sobą umów (umowy "pakietowe"). W ten sposób uwzględniany przez sąd całokształt okoliczności obejmuje nie tylko treść danej umowy i okoliczności jej zawarcia, ale i treść (okoliczności zawarcia) umów całego, zaoferowanego konsumentowi, "pakietu". Może być przecież tak, że sprzeczność danego postanowienia z dobrymi obyczajami ujawni się dopiero w powiązaniu z postanowieniami innych umów, należących do tego samego "pakietu". Zob. J. Pisuliński, Umowy związane (na przykładzie umowy sprzedaży lub umowy o świadczenie usług i umowy o kredyt konsumencki, MoP 2002, Nr 21, s. 973 i nast.).

6. Wyliczenie kryteriów oceny zamieszczone w art. 385² nie jest wyczerpujące (tak m.in. E. Łętowska, Ochrona 2001, s. 102; M. Bednarek, w: System PrPryw, t. 5, s. 665; K. Zagrobelny, w: Gniewek, Komentarz KC, 2006, s. 594). Przyjęcie odmiennego poglądu (uwzględniające językową wykładnię tego przepisu) stałoby w sprzeczności z zasadami stosowania klauzul generalnych. Odmiennie jednak Cz. Żuławska, w: Komentarz 2007, s. 152, która m.in. podnosi, że zakres wskazówek zamieszczonych w przepisie jest tak szeroki, że trudno byłoby znaleźć dalsze elementy niezbędne przy ustalaniu zgodności z dobrymi obyczajami, tym bardziej, że nie wchodzą w grę okoliczności, następujące po zawarciu umowy.

Popiołek