Definicje

[edytuj]Definicja administracji publicznej

Pod pojęciem administracji rozumiemy zarząd sprawami własnymi lub cudzymi, zarządzanie, gospodarowanie, kierowanie, ale także rządzenie i rozkazywanie [J.S. Langrod].

Jerzy Stefan Langrod (1903 - 1990)

Prof. prawa i administracji, współautor znanego przedwojennego podręcznika do prawa administracyjnego, po II w. św. wykładowca na uczelniach francuskich. Napisał m.in. Instytucje prawa administracyjnego (wyd. 1948). Jerzy Stefan Langrod na Wikipedii...

Słowo administracja wywodzi się z łacińskich terminów:

ministrare = służyć

administrare = obsługiwać, zarządzać, kierować

gubernare = rządzić.

Natomiast administracja publiczna, to zarząd wykonywany przez państwo i podmioty, którym państwo zleciło jego wykonywanie (np. organy samorządu terytorialnego) prowadzony na rzecz interesu publicznego, na podstawie obowiązujących przepisów.

administracja publiczna

/ | \

/ | \

/ | \

system biurokratyczny obszerny zakres spraw społecznych generalne normy prawne

O administracji publicznej można mówić w różnych aspektach, m. in.:

negatywnym - wówczas obejmuje ona wszystko to, co nie jest ani ustawodawstwem, ani sądownictwem,

pozytywnym - dotyczy działalności organizatorskiej państwa,

podmiotowym - odnosi się do działalności organów, instytucji państwowych itp.

Definicja administracji publicznej w znaczeniu negatywnym jest prosta, ale za szeroka. Dlatego też rozpowszechniona została definicja administracji publicznej w znaczeniu podmiotowo - przedmiotowym, autorstwa Huberta Izdebskiego i Michała Kuleszy.

Administracja w znaczeniu podmiotowo przedmiotowym to zespół działań, czynności i przedsięwzięć organizatorskich i wykonawczych prowadzonych na rzecz realizacji interesu publicznego przez różne podmioty, organy i instytucje na podstawie ustawy i w określonych prawem formach.

Michał Kulesza (ur. 1948)

Prof. Uniwersytetu Warszawskiego, teoretyk administracji, ekspert w zakresie samorządu terytorialnego; uczestnik obrad Okrągłego Stołu, współtwórca reformy samorządowej w latach 90-tych. Autor podręcznika Administracja publiczna. Zagadnienia ogólne (z Hubertem Izdebskim).Michał Kulesza na Wikipedii...

W historii administracji znana jest również pozytywna definicja administracji wymyślona przez teoretyków nazizmu. Ich zdaniem administracja publiczna polegała na kształtowaniu życia wspólnoty narodowej przez specjalnie do tego powołany aparat, według planu ustalonego przez Führera (tj. polityczne kierownictwo). Mówiąc w uproszczeniu, "administracja jako organizacja jest po prostu strukturą urzędów działającą w konkretnej wspólnocie" [T. Maunz].

Wikipedia, nasz siostrzany projekt, zawiera artykuł na temat Administracja publiczna.

[edytuj]Funkcje administracji publicznej

W nauce prawa administracyjnego wyróżnia się różne funkcje administracji publicznej. Pod pojęciem "funkcji" rozumiemy "czynność, działanie, zadanie, obowiązek" administracji publicznej.[1] Dlatego też mówiąc o "funkcjach administracji publicznej" kładziemy nacisk na czynnościowy aspekt administracji publicznej, jako organizacji.[2] Niekiedy mianem funkcji zwie się także "płaszczyzny" działania administracji publicznej. O niuansach językowych warto pamiętać, gdyż w teorii prawa pojawiają się poglądy kwestionujące sensowność używania sformułowania "funkcja prawa" i podobnie można odnosić je do omawianych "funkcji administracji".[3]

Zwykle wymienia się następujące funkcje administracji publicznej:

regulującą i reglamentacyjną - polegającą na regulowaniu i reglamentowaniu życia obywateli,

świadczącą - zaspokajanie potrzeb społecznych, np. utrzymywanie szpitali, domów kultury itp.,

organizatorską - obejmującą działania twórcze, samodzielne i kreatywne, np. przygotowywanie projektów unijnych przez gminy,

wykonawczą - wykonywanie przepisów uchwalonych przez parlament, czy wydanych przez Radę Ministrów. Administracja skupia więc na sobie uwagę nie tylko parlamentu, lecz także - a przede wszystkim - naczelnych organów administracji rządowej,

kontrolno - nadzorczą - np. nadzór nad stowarzyszeniami. Przykładem będzie zawieszenie zarządu Stowarzyszenia "Animals" w Lublinie na wniosek Urzędu Miasta Lublin, w październiku 2009 r.

prognostyczno-planistyczną - np. prognozowanie wzrostu zanieczyszczenia środowiska.

Interesująco funkcje administracji publicznej omówił Dominik Sypniewski na przykładzie budownictwa. Odniósł się do funkcji prawotwórczej, reglamentacyjnej oraz kontrolno-nadzorczej. Jak stwierdził, "funkcja prawotwórcza polega na możliwości oddziaływania przez organy administracji publicznej na proces budowlany przez tworzenie odpowiednich przepisów techniczno-budowlanych" [Sypniewski, s. 44]. Funkcja reglamentacyjna objawia się w ograniczaniu praw obywatela do zabudowania nieruchomości, wykonywania zawodów związanych z budownictwem oraz wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych. Kontrola i nadzór trwają w trakcie całego procesu budowlanego od wydania pozwolenia na budowę do odbioru budynku.

W państwie liberalnym - co do zasady - administracja ma ograniczać swoje działania. Jest to jednak tylko postulat neoliberałów. Demokracja nie wyklucza szerokiej działalności państwa. Ważne m. in. jest to, aby organy administracji nie łamały zasad demokratycznego państwa prawnego, nie naruszały swobód obywatelskich i nie dyskryminowały własnych obywateli. Jednak obserwując gromadzenie bubli prawnych, to łatwo zauważyć, że mamy do czynienia z nadmiernie rozbudowaną funkcją reglamentacyjną, ze szkodą dla obywateli. Co gorsza jest to proces, w trakcie którego pod płaszczykiem przepisów "dereglamentujących" wprowadza się kolejne "reglamentacje".[4]

Trudno jest jednak (i raczej jest to niemożliwe) osiągnąć stan równowagi między poszczególnymi funkcjami państwa. Niektóre się wręcz wykluczają. Obciążenie biurokracji nadmiarem zadań reglamentacyjnych, kontrolnych, nadzorczych, wykonawczych prowadzi do zaniku inicjatyw organizatorskich.

Ściśle są ze sobą związane, np. płaszczyzny świadcząca i reglamentacyjna. Im więcej usług świadczy Państwo na rzecz obywateli, tym silniej reguluje ich życie codzienne. Z drugiej strony obywatele sami żądają od Państwa i jego (zarazem swojej) administracji zaspokajania ich różnorodnych potrzeb (budowa ścieżek rowerowych, organizowanie koncertów noworocznych, finansowanie inwestycji ekologicznych, zakazanie handlu "dopalaczami", normowanie jazdy na nartach na wzór jazdy samochodem itp.). Nakładają tym samym na biurokrację nowe zadania a zarazem zwiększają sami sobie koszty funkcjonowania administracji publicznej.

Dlatego właśnie w XXI w. zwiększa się rola administracji publicznej w zaspokajaniu potrzeb zbiorowych społeczeństwa. Korzystne jest jednak to, że część zadań Państwa zostaje przekazywane organizacjom pozarządowym i samorządom. Stwierdził to Zbigniew Leoński, porównujący "funkcje" administracji publicznej do jej "zadań", gdy pisał, iż współczesne państwo "realizuje zadania wykraczające poza funkcje wykonywania prawa (np. zaspokajanie zbiorowych potrzeb społeczeństwa)".[5] W ten sposób władze publiczne odchodzą od weberowskiego ujmowania administracji jako wykonywania ustaw uchwalanych przez parlament; wykonywania oczywiście pod kontrolą sądownictwa administracyjnego. Wchodzą natomiast na grunt twórczego i politycznego zarazem przekształcania rzeczywistości społecznej.

Ponadto teoretycy wyodrębnili zasady kształtowania struktury administracji publicznej, wśród których wymienia się (z tym, że zazwyczaj wszystkie się łączą):

zasadę terytorialną: wedle podziału terytorialnego państwa (np. sekretarze stanu we Francji doby absolutyzmu),

merytoryczną: wedle sposobów postępowania i umiejętności (np. tajne agencje rządowe),

przedmiotową: wedle przedmiotu działalności, obsługiwanych grup społecznych (np. instytucje opieki społecznej),

funkcjonalną: wedle realizowanych funkcji (np. ministerstwo wojny, ministerstwo zdrowia) [J. Górniak, G.B. Peters].

[edytuj]Cechy administracji publicznej

Badacze wymieniają wiele cech administracji publicznej, w tym:

przymusowość,

monopolistyczny charakter,

trwałość,

planowość,

ciągłość,

stabilność,

fachowość,

wyodrębnienie i uporządkowanie (organizacyjne i kompetencyjne),

legalizm (działanie w oparciu o przepisy proceduralne i materialne, dla realizacji interesu publicznego).

Administracja publiczna nie może działać chaotycznie, ponieważ wówczas Wydział Spraw Administracyjnych Urzędu Miasta Krakowa otwarty byłoby nie od 7.40 do 15.30; lecz wtedy, kiedy urzędnikom by się podobało, czyli np. od 22.00 do 2.00 w nocy. Jak więc widać niektóre cechy administracji publicznej są korzystne dla obywateli.

[edytuj]Centralizacja i decentralizacja

W życiu administracji publicznej ważne znaczenie odgrywają cztery zjawiska: centralizacji, decentralizacji, koncentracji i dekoncentracji.

Centralizacja, to pozbawienie samodzielności organów niższego szczebla, uzależnienie ich od organów centralnych, połączone z zależnością osobową i służbową; odsunięcie instytucji społecznych od udziału w rządach.

Centralizacja teoretycznie daje możliwość spojrzenia na lokalne problemy z szerszej perspektywy, łatwiejszego znalezienia wspólnych rozwiązań, zrealizowania większych celów, zbierania i analizowania większej ilości danych, stawiania bardziej dalekowzrocznych prognoz, mobilizowania większych zasobów ludzkich, materiałowych i finansowych, zwłaszcza w sytuacjach kryzysowych.

Wikipedia, nasz siostrzany projekt, zawiera artykuł na temat centralizacji.

Natomiast decentralizacja, to przyznanie określonego zakresu samodzielności w administrowaniu, organom niższym lub podmiotom niezależnym od administracji rządowej (np. samorządowi terytorialnemu), z zachowaniem - określonych przez prawo - uprawnień nadzorczych lub kontrolnych. Istotą decentralizacji jest oparcie władzy publicznej na wspólnotach lokalnych, oddanie części władzy publicznej terytorialnym związkom samorządowym [T. Hilarowicz]. Przykładem decentralizacji na gruncie Polskim było przekazanie w toku refomy samorządowej marszałkom województw uprawnień wojewodów.

Decentralizacja - w teorii - daje możliwość bardziej elastycznego działania, dostosowania i twórczego modyfikowania ogólnych wytycznych do lokalnych realiów, lepszego wyczucia nastrojów społecznych i potrzeb ludności, zapewnia lepszą komunikację na linii obywatele <-> władza. Bezplanowa decentralizacja może jednak prowadzić do chaosu, braku koordynacji działań poszczególnych instytucji publicznych, zwiększać konflikty między grupami społecznymi. Np. wiele błędów w trakcie decentralizacji administracji popełniono w Belgii na przełomie XX i XXI wieku.

Jak pisał Marcin Jurewicz, "czynnikami sprzyjającymi centralizacji są: małe rozmiary organizacji, zwartość terytorialna względnie stabilne i mało złożone otoczenie, funkcjonalny podział pracy i duża zależność pomiędzy elementami organizacji, technologia oparta na produkcji masowej, niskie kwalifikacje uczestników organizacji, sprawnie funkcjonujący system informacyjny pozwalający na szybkie przesyłanie oraz przetwarzanie informacji."[6] Zaś jako czynniki służące decentralizacji wymienił: "znaczne rozmiary organizacji, działanie na dużym obszarze i rozproszenie terytorialne, złożone oraz zmienne otoczenie wymagające zróżnicowanej struktury i szybkiego reagowania na zmiany, przedmiotowy (produktowy) podział pracy, technologia nierutynowa (krótkoseryjna, jednostkowa) związana ze zmiennością zadań, wysokie kwalifikacje pracowników oraz przejawianie przez nich potrzeb samodzielności i samorealizacji, jak również sprawnie działający system informacyjny umożliwiający bezpośredni dostęp do zbiorów informacji z różnych poziomów hierarchicznych i stanowisk."[7]

W naukach administracyjnych wyodrębnia się decentralizację terytorialną oraz decentralizację rzeczową. Decentralizacja terytorialna polega na przydaniu organom administracji, zarządzającym poszczególnymi jednostkami podziału administracyjnego, określonego stopnia samodzielności względem organów nadrzędnych. Natomiast decentralizacja rzeczowa to przekazanie samodzielnym organom lub organizacjom zarządzania określonymi kategoriami spraw. Decentralizacja - zwłaszcza w przypadku samorządu zawodowego - nie może powodować urzeczywistniania własnych interesów kosztem reszty społeczeństwa. [8]

Wikipedia, nasz siostrzany projekt, zawiera artykuł na temat decentralizacji.

Koncentracja dla odmiany, to skupienie procesu decyzyjnego w ręku organów centralnych [D. Janicka]. Przy koncentracji zmniejsza się liczba pośrednich szczebli decyzji (podejmowanie decyzji przesuwa się w górę) i zmniejsza się liczba osób podejmujących decyzje [J. Karpiński].

Koncentracja łączy się z centralizacją i dotyczy relacji między organami administracji. Jednak nadmierna koncentracja utrudnia zdobywanie informacji o sytuacji w terenie, pozbawia samodzielności i odpowiedzialności niższe instytucje, co w sytuacjach nagłych przy utrudnionej komunikacji powoduje paraliż decyzyjny.

Wikipedia, nasz siostrzany projekt, zawiera artykuł na temat koncentracji władzy.

Zaś dekoncentracja, to przenoszenie zadań na organy niższego szczebla. Może być pionowa (terytorialna) lub pozioma (resortowa). Pod pojęciem dekoncentracji rozumie się również powierzenie organom niższym uprawnień do podejmowania decyzji w ściśle określonym zakresie z utrzymaniem szerokiej ingerencji organów wyższych [D. Janicka, D. i J. Malec, W. Witkowski]; oddanie części kompetencji władz centralnych władzom niższego szczebla [T. Hilarowicz].

Paradoksalnie łączy się ona z centralizacją, gdy decyzje idą z góry, a zadania przenoszone są w dół drabiny administracyjnej. Przykładem dekoncentracji jest przekazanie wojewodom uprawnień ministrów. Czasem rozsądne powiązanie dekoncentracji z centralizacją pozwala na szybszą modernizację państwa. Stępia ostrze centralizmu nie naruszając omnipotencji centralnego ośrodka władzy. Jednym z warunków jest oczywiście istnienie rzetelnej kontroli nad działaniami urzędów niższych. Dobrym przykładem dekoncentracji połączonej z centralizacją dała administracja napoleońska.

Wikipedia, nasz siostrzany projekt, zawiera artykuł na temat dekoncentracji w administracji oraz dekoncentracji w prawie.

[edytuj]Administracja rządowa

Administrację publiczną dzieli się na administrację rządową i samorządową. Administracja rządowa działa w imieniu i na rachunek państwa, i w uproszczeniu jest to ta część administracji publicznej, która bezpośrednio podlega rządowi (Radzie Ministrów). Zaś o administracji samorządowej będzie mowa poniżej.

W strukturze administracji (szczególnie rządowej) występuje zjawisko zależności, inaczej podległości. Rozróżnia się zależność służbową i zależność osobową:

zależność służbowa, to możność wydawania wiążących poleceń lub ustalania kierunków działań,

zależność osobowa, to możność decydowania o statusie personalnym urzędnika (zatrudnieniu, zwolnieniu, pensji, karach, nagrodach, urlopach, emeryturze itp.).

W ramach rządu, rozumianego jako rada ministrów, zostają wyodrębnione resorty, czyli niezależne struktury organizacyjne, wyłonione w ramach aparatu administracji rządowej, skupiające przynajmniej jeden z działów administracji rządowej, kierowane przez ministra, wykonujące zadania jednorodne lub pokrewne, na terenie całego państwa.

Do resortów tzw. klasycznych zaliczano: sprawy zagraniczne, skarbowość, wojskowość, sprawy wewnętrzne oraz wymiar sprawiedliwości. Wyróżnia się ponadto resorty gospodarcze, techniczne, socjalne i oświatowe. Resortowość wprowadzono we Francji w 1791 r., Prusach w 1808 r., Rosji w 1802 r. [D. Janicka, D. i J. Malec, J. Szreniawski, W. Witkowski, PWN]

Ministrowie mogą ponosić odpowiedzialność:

konstytucyjną

polityczną

parlamentarną

solidarną

indywidualną.

Odpowiedzialność polityczna jest to odpowiedzialność przed politycznym mocodawcą ministra. Czyli może być ponoszona nie tylko przed parlamentem, ale i np. przed królem (jeśli ten powołuje rząd, jak we Francji Ludwika XVIII) albo przed szefem rządu (premierem, kanclerzem), jak w Niemczech. Gdy na członkach rządu ciąży odpowiedzialność polityczna przed parlamentem, wówczas zlewa się z odpowiedzialnością parlamentarną.

Ministerstwa natomiast dzieli się na:

funkcjonalne

koniunkturalne - powoływane dla spełnienia jakiegoś zadania, załatwienia problemu, tymczasowo albo dla zaspokojenia ambicji koalicji rządzącej (np. Ministerstwo Gospodarki Morskiej w rządzie Jarosława Kaczyńskiego) [R. Skeczkowski] .

Z budową rządu wiąże się kształt systemu biurokratycznego, który może być (w zależności też od podejścia badawczego) prowincjonalny lub realny. System prowincjonalny polega na ustanowieniu w prowincjach (lub innych większych jednostkach podziału terytorialnego) instytucji centralnych, spełniających tam funkcje administracyjne w najwyższych instancjach. W pełnym systemie prowincjonalnym mielibyśmy, np. ministerstwa sprawiedliwości w każdym województwie, a nie jedno ministerstwo dla wszystkich województw.

Natomiast system realny, to podzielenie centralnej władzy rządowej na szereg centralnych instytucji (ministerstw, resortów) dla poszczególnych działów administracji rządowej tak, by dana instytucja sprawowała władzę na całym obszarze państwa.

[edytuj]Administracja zespolona i niezespolona

W strukturze administracji rządowej mamy do czynienia ze zjawiskiem zespolenia administracji. Administracja zespolona polega bowiem na połączeniu agend różnych ministerstw na szczeblu lokalnym, w ręku terenowego organu rządowego administracji ogólnej (przedstawiciela rządu). Inaczej mówiąc jest to, połączenie w terenie działów administracji państwowej (z wyjątkiem wyraźnie wyłączonych) w ręku terenowych przedstawicieli rządu, np. wojewodów [T. Hilarowicz].

Wikipedia, nasz siostrzany projekt, zawiera artykuł na temat administracji niezespolonej oraz administracji zespolonej.

Można to przedstawić na schemacie:

administracja rządowa

ogólna

specjalna

zespolona

niezespolona

[edytuj]Samorząd

W odróżnieniu od administracji rządowej administracja samorządowa jest ściśle powiązana z podziałem terytorialnym państwa (ma ściśle zakreśloną właściwość miejscową), uzależniona od lokalnej społeczności (dzięki instytucji wyborów), kontrolowana przez lokalną wspólnotę. Ponadto wykonuje zadania własne i zlecone przez rząd pod jego nadzorem.

Często stosowana jest definicja samorządu w ujęciu Teresy Rabskiej, uzupełniana przez innych autorów (m. in. S. Kaźmierczyka). Na jej podstawie można dokonać rozróżnienia między samorządem a wspólnotą samorządową. Samorząd będzie więc zarządzaniem przez wspólnotę samorządową sprawami publicznymi. Inaczej będziemy rozumieć pojęcie wspólnoty samorządowej.

Wspólnota samorządowa - określona przez przepisy prawa państwowego grupa społeczna, w której członkostwo powstaje z mocy prawa, powołana do samodzielnego wykonywania zadań z zakresu administracji publicznej, w formach właściwych dla administracji rządowej, posiadająca organizację ustawowo ustaloną, o charakterze przedstawicielskim, kontrolowana przez grupę, podlegająca nadzorowi ze strony Państwa, ponosząca odpowiedzialność za swoje działania, wykonująca zadania własne i zlecone, posiadająca osobowość prawną i przysługujące jej prawo własności.

Osobowość prawna wspólnoty samorządowej jest osobowością publicznoprawną i prywatnoprawną. Publicznoprawną ponieważ wspólnota może kształtować prawa i obowiązki adresatów swoich decyzji. Wpływać na zachowania obywateli w sposób wiążący, korzystając ze swego imperium. Prywatnoprawną natomiast, gdy może zawierać umowy, pozywać i być pozywaną przed sądami powszechnymi.

Ponadto o samorządzie mówi się, że jest to samodzielne i niezależne zawiadywanie przez obywateli swoimi sprawami, polegające na wykonywaniu funkcji administracji publicznej [H. Izdebski]; bądź też sprawowanie władzy przez obywateli (pośrednio, bezpośrednio) na określonym szczeblu lokalnym. Inaczej mówiąc jest to powierzenie zarządu sprawami publicznymi zrzeszeniom obywateli [D. i J. Malec]; albo organizacja grupy społecznej oparta na kryterium terytorialnym lub osobowym, na zasadzie powszechności, demokratyzmu i samodzielności [E. Smoktunowicz]. Podkreśla się także aspekt wykonywania zadań administracji publicznej (sprawowania władzy) i niezależność [B. Ledworowski]. Klasyczna definicja samorządu autorstwa T. Bigo mówi, iż jest to decentralizacja administracji publicznej, której samodzielnymi podmiotami są korporacje powołane przez państwo. Najprostsza jest definicja negatywna samorządu, wedle której samorząd to administracja sprawowana nie przez państwo.

W dziejach administracji publicznej występuje często zjawisko komunalizacji administracji publicznej. Polega ono na stopniowym przekazywaniu spraw z zakresu administracji publicznej instytucjom samorządu terytorialnego [T. Hilarowicz].

Biorąc pod uwagę występowanie samorządu w państwie, dzieli się mienie publiczne na:

mienie państwowe (w tym państwowych osób prawnych, funduszy, agencji i przedsiębiorstw państwowych),

mienie komunalne (samorządowe, tj. gminne, miejskie, sołectwa itp.).

Na dochody samorządu składają się: dochody własne, subwencje ogólne oraz dotacje celowe.

Omawiając problematykę samorządu należy wspomnieć o zakładzie publicznym (zakładzie administracyjnym). Jest to zorganizowany zespół składników osobowych, rzeczowych, materialnych i niematerialnych, tworzących jeden podmiot o charakterze celowym i usługowym, posiadający osobowość prawną, służący zaspokajaniu potrzeb publicznych a nie nastawiony na zysk, otwierany przez jednostki administracji publicznej, które zapewniają mu środki finansowe, np. biblioteka, dom pomocy społecznej, przedszkole, zarząd transportu miejskiego, muzeum, szkoła, szpital, więzienie, zakład oczyszczania. Charakterystyczną cechą zakładu jest władztwo zakładowe, tj. poddanie użytkowników zakładu regulaminowi zakładu i poleceniom jego kierownictwa.

W administracji publicznej spotykamy się z dwoma zjawiskami:

monizmem administracji (czyli istnieniem tylko administracji państwowej)[9]

dualizmem administracji publicznej (czyli występowaniem zarówno administracji rządowej, jak i samorządowej).

Administracja monistyczna jest charakterystyczna dla systemów totalitarnych i autorytarnych, które nie tolerują samodzielnego i niezależnego samorządu, kontrolowanego przez obywateli. Dlatego właśnie rady narodowe w okresie PRL nie były organami samorządu terytorialnego, lecz organami jednolitej administracji państwowej, kształtowanej przez partię komunistyczną, czyli PZPR.

Wikipedia, nasz siostrzany projekt, zawiera artykuł na temat Samorząd.

Zobacz też osobną stronę podręcznika poświęconą samorządowi w dziejach administracji publicznej.

[edytuj]Organ, urząd i inne definicje

Organ, to jednostka wyodrębniona organizacyjne, w ramach aparatu administracji publicznej, działająca w imieniu i na rachunek państwa, w ramach kompetencji ustawowych, uprawniona do posługiwania się środkami przymusu [A. Suwałko-Karetko]. Sytuację prawną organu administracyjnego wyznaczają trzy czynniki: zadania, kompetencje i właściwość. Zadania określają pożądany stan rzeczy, który ma być utrzymany lub osiągnięty; obejmują kompleks działań, których efekty świadczą o wypełnianiu przez dany organ swoich obowiązków.

Wikipedia, nasz siostrzany projekt, zawiera artykuł na temat organu administracji publicznej.

Organ nie powinien przekraczać swoich kompetencji, wkraczać w kompetencje innych organów, jak również działać na obszarze ustawowo wolnym od administracji publicznej. Kompetencje są zakreślane ustawowo i nie powinny być domniemywane na korzyść organu. Organ nie może się swoich kompetencji zrzec, przejąć kompetencji innego organu, przekazać ich, zwiększyć czy ograniczyć [J. Szreniawski].

Natomiast urząd, to zespół osobowo-rzeczowy danego organu [E. Ochendowski, J. Starościak].

Zaś jednostka podziału terytorialnego, to po prostu obszar państwa podlegający określonemu organowi administracji terytorialnej.

Podział terytorialny w danym państwie może być kształtowany na różne sposoby, np.

tradycyjny - jak np. w Wielkiej Brytanii,

racjonalny - jak we Francji, po reformach napoleońskich,

mieszany - którego przykładem będzie Polska po reformie samorządowej, gdzie np. południowa granica województwa lubelskiego i wschodnia granica województwa warmińsko-mazurskiego odzwierciedlają podziały pochodzące jeszcze z czasów zaborów; zachodnia i południowa granica województwa wielkopolskiego przebiega na granicy Polski i III Rzeszy, zaś województwa lubuskie, opolskie i śląskie są zupełnie nowymi tworami administracyjnymi.[10] Warto dodać, iż podział terytorialny wprowadzony reformą z 1999 roku jest bardzo podobny do podziału istniejącego w latach 1957 - 1975.

Tradycjonalizm w utrzymywaniu granic terytorialnych nie jest tylko Polską specyfiką. Wynikać to może z istnienia tzw. "pamięci zbiorowej" lokalnych społeczności. Jak pisali niemieccy autorzy: "Jeszze dziś na terenach objętych niegdyś wojną trzydziestoletnią psychologowie są w stanie naszkicować granice oddzielające obszary, które ucierpiały więcej, od tych, które ucierpiały mniej - tylko na podstawie analizy zbiorowej pamięci mieszkańców tych terenów. Tragiczne przeżycia wojenne zapadły w tę pamięć tak głęboko, że mimo 350 lat, jakie upłynęły od zakończenia wojny trzydziestoletniej, dają o sobie znać w codziennym życiu mieszkańców tych terenów".[11]

Organy mogą być jednoosobowe lub kolegialne. Kolegialność, to tworzenie wieloosobowego organu decyzyjnego (kolegialność strukturalna) lub sposób działania, polegający na podejmowaniu decyzji większością głosów (kolegialność funkcjonalna).

Wikipedia, nasz siostrzany projekt, zawiera artykuł na temat kolegialności.

Warto również zastanowić się nad innymi pojęciami z zakresu administracji publicznej. Dla przykładu:

Autonomia - przyznanie jednostce podziału terytorialnego samodzielności w zakresie prawodawstwa i administracji, jest pojęciem szerszym od samorządu.

Jursydykcja - uprawnienie do rozstrzygania spornych spraw [PWN].

Kompetencja - zakres uprawnień i obowiązków organu do określonego działania [PWN].

Legalność - zgodność z obowiązującym prawem. Legalność nie zawsze równa się praworządności.

Mandat [PWN]:

pełnomocnictwo udzielone osobie sprawującej funkcję pochodzącą z wyboru,

czynności i obowiązki związane z pełnieniem takiej funkcji,

miejsce przyznane lub osiągnięte w organie pochodzącym z wyborów, zwłaszcza miejsce posła w parlamencie (mandat poselski).

Wyróżnia się też mandat wolny i mandat imperatywny.

Właściwość - zdolność do rozpatrywania danych spraw. Wyróżniamy zatem właściwość:

Wikipedia, nasz siostrzany projekt, zawiera artykuł na temat właściwości.

rzeczową (wg rodzaju spraw),

miejscową (wg obszaru działania),

funkcjonalną (wg poziomu instancji).

Organ administracji publicznej winien przestrzegać wszystkich rodzajów właściwości jednocześnie [J. Szreniawski].

[edytuj]Państwo, władza, suwerenność

Najbardziej rozpowszechnioną definicję państwa podał Georg Jellinek. Jest tzw. trójelementowa definicja państwa:

państwo = ludność + terytorium + władza

W prawie międzynarodowym powyższą definicję uzupełnia się o dodatkowy element: zdolność prawnomiędzynarodową, inaczej zdolność traktatową lub też zdolność do bycia podmiotem stosunków międzynarodowych (posiadania zdolności prawnomiędzynarodowej i zdolności do czynności prawnomiędzynarodowych). Są bowiem takie organizmy polityczne, które mimo, że spełniają wszystkie przesłanki bycia państwami nie posiadają uznania międzynarodowego i przez to nie są traktowane jak państwa, np. Górski Karabach, czy Naddniestrze.

Georg Jellinek (1851 - 1911)

Niemiecki prawnik, znany teoretyk prawa, prof. uniwersytetów w Wiedniu, Bazylei i Heidelbergu; przedstawiciel pozytywizmu prawniczego, zajmował się teorią państwa i prawa, podkreślając rolę gwarancji zapewniających poszanowanie prawa, z których najbardziej istotne były czynniki kulturowe. Swoje poglądy wyłożył m.in. w Ogólnej nauce o państwie z 1900 r. Georg Jellinek na Wikipedii...

Z państwem wiążą się inne pojęcia, takie jak: federacja, konfederacja, unia realna oraz unia personalna.

Władza natomiast, to (pomijając kontrowersje wokół tego pojęcia) możność podejmowania i realizowania decyzji niezależnie od woli adresatów tychże decyzji; możność wprowadzania w życie decyzji dotyczących określonych osób. Inaczej mówiąc jest to przywilej panowania nad wolą innego człowieka.

Władza opiera się o pewien stosunek społeczny (m.in. podporządkowania) zachodzący między rządzącymi, a rządzonymi [J. Karpiński, S. Ossowski, M. Weber].

Wikipedia, nasz siostrzany projekt, zawiera artykuł na temat władzy.

Z państwem i władzą związane jest pojęcie suwerenności. Suweren w klasycznym ujęciu, to podmiot posiadający najwyższą władzę, całkowitą niezależność i niepodlegający niczyjej kontroli (suwerenność zewnętrzna i wewnętrzna).

Współcześnie odchodzi się od takiego pojmowania suwerenności. Suwerenność można także mierzyć stopniem ingerencji państw trzecich (w dobie globalizacji również korporacji międzynarodowych) w bieżącą politykę państwa, nie tylko zagraniczną. Czasem ograniczenie suwerenności danego państwa korzystnie wpływa na sytuację zwykłych obywateli, jeśli weźmiemy pod uwagę działania sądów międzynarodowych.