3.6. Diagnoza (NS) i (A) w ujęciu psychologicznym.
1. Trójpoziomowy skład diagnozy asocjalności nieletnich:
I poziom - opis faktów, czyli zachowań asocjalnych nieletniego.
Wykorzystanie do tego technik niestandardowych (wywiady, obserwacje)mi standardowych (skale, testy);
II poziom - "rozpoznanie bezpośrednie" - opis powtarzacących się faktów (zachowań) i ich wyjaśnienie;
III poziom - wnioskowanie i interpretacja - rozpatrzenie uzyskanych wiadomości na tle założeń teoretycznych, wyłonienie z nich mechanizmów etiologicznych i osobowościowych danych zachowań.
III poziom jest bezwarunkowym ogniwem diagnozy, konieczny do podjęcia działań probacyjnych, profilaktycznych.
*Punktem wyjścia przy sporządzaniu diagnozy psychologicznej są psychologiczne informacje o człowieku.
*Lewicki/Tomaszewski - punktem wyjściowym są czynności ludzkie przebiegające w danej sytuacji. Klasyfikuje się je i interpretuje na podstawie przyjętych założeń teoretycznych.
2. Obszary problemowe, które powinny być uwzględniane przy sporządzaniu diagnozy:
1) Opis obszaru klinicznego A czy NS;
2) Etiologia
- diagnoza rodziny;
- efekty edukacyjno-wychowawcze w szkole;
- funkcjonowanie nieletniego w dewiacyjnych grupach podkulturowych;
- identyfikacja z tymi grupami, status i rola jaką w niej pełni;
- komponenty psychopatologiczne;
- komponenty organiczne (choroby układu nerwowego, psychiczny)
3) Osobowość
- właściwości instrumentalno-wykonawcze (inteligencja, zdolności)
- właściwości emocjonalno-motywacyjne, dysfunkcje mechanizmów regulacyjnych
- warunki korzystne z punktu widzenia rozwojowego
4) Prognoza resocjalizacyjna
- na wolności
- w zakładzie poprawczym lub wychowawczym
5) Zalecenia resocjalizacyjne.
Obraz kliniczny powinien zawierać wyczerpujące dane pozwalające scharakteryzować osobnika od strony jego stylu funkcjonowania społecznego.
W tym celu określamy:
a. Stosunek badanego do rodziny;
b. Stosunek do nauki szkolnej;
c. Sposób spędzania wolnego czasu;
d. Charakter rozrywek;
e. Seksualizm i stosunek do płci przeciwnej;
f. Popełnione czyny przestępcze;
g. Stosunek badanego do popełnionego przestępstwa.
W podsumowaniu opisu dewiacyjnego stylu funkcjonowania nieletniego należy wypunktować dominanty syndromu asocjalności - szczególnie uporczywe i silne jego przejawy.
* Pełny obraz daje suma: - wyników metod badawczych, np. Skala Niedostosowania Społecznego Pytki
- informacje zebrane w diagnozach parcjalnych
- dane z wywiadów środowiskowych
- dane z opinii szkolnych
* Informacje o etiologii powinny być należycie wyselekcjonowane, zinterpretowane i usystematyzowane, aby za ich pomcą można było wyjaśnić wszystkie ważne przejawy asocjalności.
W zbiorze informacji o etiologii nie wystarczy prosty opis wydarzeń z życiorysu.
Podczas zbierania i systematyzowania danych dotyczących etiologii wskazane jest rozdzielenie uzyskanych wyników na:
wchodzące w skład społecznego nurtu kryminogenezy
ewentualne wczesne komponenty psychopatologiczne (w tym traumy)
przebyte choroby
W interpretacji zachowań należy uwzględnić, które wpływy etiologiczne występowały wcześniej, a obecnie już nie występują, a które w mechanizmie interakcyjnym funkcjonują nadal.
Trafna diagnoza wymaga zarówno analizy osobowości jak i uwarunkowań społeczno-sytuacyjnych.
Osobowość nieletniego należy rozpatrywać jako skutek ujawnionych czynników etiologicznych oraz warunek utrwalonego antagonistyczno-destrukcyjnego funkcjonowania i dokonywania czynów przestępczych.
Osoba nieletnia znajduje się w stadium intensywnych rozwojowo przeobrażeń (okres adolescencji).
--> obydwa te aspekty muszą być uwzględnione przy opisie i interpretacji dysfunkcji nieletnich
Do tych celów należy przeanalizować osobowość z punktu widzenia jej:
a. właściwości instrumentalno-wykonawczych (poziom inteligencji, specjalnych uzdolnień)
b. właściwości emocjonalno-motywacyjnych (równowagi emocjonalnej, poziom samokontroli, postawy społeczne, sposób autoprezentacji, itp. )
c. właściwości i warunków pozytywnych (sprawność fizyczna, specjalne uzdolnienia, zainteresowania)
d. występujących w środowisku nieletniego warunków wsparcia społeczno-pedagogicznego.