Ewa Ruszkowska

OKRES ADOLESCENCJI W UJĘCIU PSYCHOANALITYCZNYM

Termin adolescencja odnosi się do złożonych zmian psychologicznych i rozwojowych zacho­dzących około 11 do 22 roku życia. W tym czasie dokonuje się reorganizacja psychiczna, której ce­lem jest przystosowanie się jednostki do fizjolo­gicznych i anatomicznych zmian towarzyszą­cych pokwitaniu oraz ich konsekwencji (Moore, Fine 1996; Tyson, Tyson 1990). Blos (1962, 1979) uważa adolescencję za ostatnią fazę rozwoju psy­choseksualnego t.j. stadium genitalne, w którym psychologiczne procesy rozwojowe rozpoczęte we wczesnym dzieciństwie zostają wznowione po okresie utajenia, a wcześniejsze relacje i konflik­ty uzyskują swoje ostateczne rozwiązanie. Według Blosa dzięki zdolnościom i zasobom ego nabytym w okresie adolescencji, nierozwiązane konflikty z wcześniejszych faz rozwojowych mo­gą znaleźć swoje rozwiązanie. Np. bardziej do­jrzałe ego może przewartościować lęk przed opuszczeniem i utratą miłości, decydując, że niewypełnienie życzeń obiektu lub introjektu nie uczyni adolescenta bezbronnym i pozbawionym zasobów. Jest to pogląd odmienny od klasycznej teorii adolescencji, która ujmuje ten okres jedynie jako podsumowanie wcześniejszych etapów roz­wojowych (Moore, Fine 1996).

Blos (1983 za Schier 1993) podzielił okres adoles­cencji na cztery fazy:

- preadolescencję (między 11 a 13 r. ż.),

- wczesną adolescencję (między 13 a 17 r. ż.),

- środkową czyli właściwą adolescencję (mię dzy 17 a 19 r. ż.)

- późną adolescencję (między 19 a 22 r. ż.).

W dwóch pierwszych fazach bardzo duże zna­czenie mają zachodzące zmiany biologiczne (w preadolescencji zwiększone wydzielanie hormo­nów i pojawienie się drugorzędnych cech płcio­wych, we wczesnej adolescencji miesiączka u dziewcząt i wytrysk u chłopców), które powodu­ją wzrost intensywności i naporu impulsów popędowych zarówno seksualnych jak i agresyw­nych. W adolescencji właściwej podstawowego znaczenia nabiera problem relacji z obiektem. W późnej adolescencji ustala się stabilna organizacja struktur psychicznych oraz określona relacja między światem zewnętrznym i wewnętrznym.

Z reorganizacją psychiczną następującą w okre­sie adolescencji wiążą się dwa równoległe proce­sy:

- proces rozwoju psychoseksualnego, z którym wiąże się kształtowanie tożsamości seksualnej (wypracowanie poczucia kobiecości i męskości poprzez własny, indywidualny erotyzm; określe­nie własnej roli związanej z płcią; wybór obiek­tów seksualnych),

- proces "powtórnej indywiduacji" (Blos 1967), z którym związane jest separowanie się od rodzi­ców, opuszczanie ich jako pierwotnych obiektów miłości i autorytetów oraz znajdowanie ich sub­stytutów poza rodziną.

Proces rozwoju psychoseksualnego

Nagłe fizyczne zmiany zachodzące w ciele dziewcząt i chłopców na skutek zwiększonego wydzielania hormonów, stwarzają konieczność rozpoczęcia psychicznej adaptacji do nich. Jest ona głównym zadaniem dla obu płci w okresie preadolescencji i wymaga dokonania odpowied­nich zmian w psychicznej reprezentacji ciała. Częste wzwody u chłopców oraz rozwój piersi i seksualne doznania z całego ciała u dziewcząt łą­czą się ze wzrostem intensywności popędu. Wy­wołuje to lęk i powoduje uruchomienie obrony specyficznej dla tej fazy tzn. regresji, a następnie różnorodnych obron przeciwko regresji. Regresja wygląda odmiennie u obu płci. U chłopców regresja jest bardziej intensywna, manifestuje się podjęciem analnych, uretralnych oraz oralnych zainteresowań, zajęć i przyjemności. Regresja u dziewczyny reaktywuje jej relacje z preedypalną matką.

Pierwsza miesiączka u dziewczyny i pierwszy wytrysk u chłopca oznaczają początek wczesnej adolescencji. Oznaki fizjologicznej i seksualnej dojrzałości powodują, że obraz ciała zostaje za­burzony i ulega modyfikacji. Celem zmian za­chodzących w reprezentacji własnego ciała w okresie wczesnej adolescencji jest integracja poja­wiających się zmian fizycznych, co ułatwia zna­lezienie kompromisu między własnym realnym ciałem a ciałem "idealnym", wymarzonym.

Własne ciało staje się w tym okresie obiektem różnorodnych emocji, często budzi lęk i jest źródłem licznych skarg somatycznych. Mogą po­jawić się obawy przed uszkodzeniem ciała. U dziewcząt mogą one wynikać z niepewności do­tyczącej tajemniczości procesów wewnętrznych związanych z menstruacją lub wiążą się z wcześniejszymi lękami uszkodzenia genitaliów. Pierwsza miesiączka, jako konkretne potwier­dzenie bycia kobietą, może reaktywować zaz­drość o penis, narcystyczną ranę i uczucie deprywacji (Tyson i Tyson 1990). U podstaw wszys­tkich skarg o charakterze dysmorfofobii u chłop­ców można odnaleźć obawę o własną wydolność i atrakcyjność seksualną, u dziewcząt zaś strach, że nie będzią się podobać, odpowiada lękowi przed samotnością (Tomkiewicz 1992). Ze wzglę­du na intensywny lęk dotyczący własnego ciała towarzyszący dojrzewaniu, okres ten ma szcze­gólne znaczenie dla rozwoju psychoseksualnego dziewcząt, według Plauta i Hutchinsona większe niż faza edypalna (1986, za Tyson i Tyson 1990). Przed okresem dojrzewania obrazowi ciała kobie­cego brakuje spójnej organizacji, którą chłopcom zapewnia penis. Dopiero wystąpienie pierwszej miesiączki zwiększa świadomość pochwy oraz jej lokalizacji, co umożliwia integrację doznań z pochwy z obrazem ciała kobiecego. Według Ritvo (1976, za Tyson i Tyson 1990) wokół pierwszej miesiączki budowany jest skorygowany obraz ciała. Dojrzałe poczucie kobiecości wymaga zin­tegrowania z obrazem ciała akceptacji i przyjem­ności związanej z aktywnością seksualną oraz zdolnością rodzenia dzieci.

Wraz z oznakami dojrzewania ożywają nieroz­wiązane konflikty analne. Niemożność kontrolo­wania menstruacji oraz wytrysków (w przeci­wieństwie do moczu i kału) wywołuje poczucie bezradności, pasywności, wstydu i obawy przed niekontrolowanym zabrudzeniem. Obroną przed tymi uczuciami może być rozwinięcie reakcji upozorowanej.

Zmiany ciała z dziecięcego na dorosłe reaktywu­ją relację dziecko-rodzic tej samej płci; dziew­czynie przypominają, że jest jak jej matka, a chłopcu, że jest jak jego ojciec. Ożywają prag­nienia i nierozwiązane konflikty z wcześniej­szych faz rozwojowych związane z tą relacją. Dodatkowo intensyfikacja seksualnych i agre­sywnych impulsów popędowych reaktywuje pragnienia preedypalne i incestualne życzenia edypalne oraz związane z nimi konflikty. Emo­cjonalna bliskość z rodzicami staje się zagrażają­ca. Rzeczywista możliwość odbycia heteroseksualnego stosunku płciowego oraz rzeczywista siła fizyczna adolescenta wraz z jego dojrzałością poznawczą sprawiają, iż może on w pełni roz­poznać znaczenie dziecięcej fantazji incestualnej, co zwiększa potrzebę stłumienia ożywionych pragnień. Jednocześnie silne jest pragnienie genitalnej gratyfikacji seksualnej oraz przełamania wcześniejszego tabu dotyczącego zaspokojenia seksualnego. We wczesnej adolescencji konflikt ten rozwiązywany jest często poprzez masturbację. Masturbacja pomaga przywrócić poczucie self (Moore i Fine 1996), umożliwia kontrolę własnego, seksualnie dojrzałego ciała oraz poz­wala adolescentowi wziąć odpowiedzialność za własne pragnienia seksualne (Laufer i Laufer 1984, za Tyson i Tyson 1990). Konflikty wokół masturbacji stają się czasami bardzo intensywne, gdyż towarzyszące jej fantazje wywodzą się z edypalnych pragnień incestualnych.

Rodzice nie mogą już pełnić tej samej roli co wcześniej i dłużej zaspokajać potrzeb adolescen­ta. W poszukiwaniu obiektu zaspokojenia włas­nych pragnień seksualnych młody człowiek zwraca się w kierunku osób spoza rodziny. Wte­dy ważną sprawą staje się wybór nowego obiektu miłości. W preadolescencji, zarówno dziewczęta jaki i chłopcy, nawiązują bliskie relacje z rówieśnikami tej samej płci.

Dziewczęta w preadolescencji, broniąc się przed regresywnym pragnieniem zwrócenia się do preedypalnej matki, nawiązują intymne relacje z przyjaciółką (przemieszczenie regresywnej ten­dencji). Zwykle intymna relacja z przyjaciółką umożliwia obu dziewczynom przepracowanie fantazji i lęków związanych z relacją heteroseksualną. Czasami bliski związek dwóch dziewcząt może prowadzić do eksperymentów homoseksualnych. Niekiedy, gdy relacja ta jest bardzo inten­sywna i gratyfikująca, przejście do relacji heteroseksualnej znacznie się opóźnia lub staje się wręcz niemożliwe (Blos 1979). U dziewczyny jawne zainteresowanie związkiem z chłopcem, wskazujące na chęć dokonania wyboru obiektu heteroseksualnego, pojawia się we wczesnej adolescencji. Często zdarza się, że przedwczesna ak­tywność seksualna dziewczyny jest obroną przed zwróceniem się do preedypalnej matki. Wtedy chłopak reprezentuje substytut matki, a relacja seksualna zaspokaja pragnienia wczesnej zależ­ności od matki. Przypadkowa ciąża i narodziny dziecka stają się zarówno sposobem zaspokojenie nieświadomego pragnienia posiadania dziecka (pragnienia edypalne), jak i sposobem zaspokoje­nia nieświadomego pragnienia zwrócenia się do matki (pragnienia preedypalne). W sytuacji, gdy aktywność heteroseksualna wzbudza nieświado­me fantazje edypalnego spełnienia dziewczyna ma poczucie winy i szybko wycofuje się z tych relacji.

Chłopcy w okresie preadolescencji odwracają się od dziewczynek, często wyśmiewają się z nich i lekceważą je. (Blos 1970). Spowodowane to jest ożywieniem lęku kastracyjnego na skutek zwięk­szonej intensywności odczuć seksualnych, któ­rym towarzyszy fantazja o budzącej lęk fallicznej kobiecie (Tyson i Tyson 1990). Poszukiwaniu męskiej przyjaźni w tym okresie może towarzy­szyć obawa przed homoseksualnością. Silny lęk przed homoseksualizmem może prowadzić od regresji do relacji preedypalnej. Reaktywacja wczesnych identyfikacji kobiecych podważa wte­dy niepewne poczucie męskości i może wzbudzić obawy przed falliczną i kastrującą matką, co może doprowadzić do zaniechania kontaktów z dziewczynami. Przedwczesna aktywność hetero­seksualna u chłopców może być obroną przed własną homoseksualnością i lękiem dotyczącym własnego poczucia męskości. Relacje heteroseksualne są wtedy powierzchowne i krótkotrwałe. Oparte na falliczno-narcystycznych pragnieniach nie pomagają w rozwiązaniu konfliktu dotyczą­cego wyboru obiektu. W przypadku, gdy kon­flikty wokół wyboru obiektu prowadzą do ak­tywności homoseksualnej, chłopak może prze­żyć ją jako traumę. Dochodzi wtedy do "wtórnej fiksacji" (Blos 1979), pozycja homoseksualna zostaje ustalona, choć chłopak nie czuje, że jest to jego wybór.

Główne znaczenie dla dojrzałego wyboru obiek­tu miłości ma zakończony pomyślnie proces "powtórnej indywiduacji", z którym wiąże się reorganizacja idealnego ego i integracja dojrzałe­go ideału ego opartego na wybiórczych identyfi­kacjach z rodzicem i innymi podziwianymi obiektami tej samej płci. Proces ten kończy się w okresie późnej adolescencji lub w okresie wczes­nej dorosłości. Wyborowi obiektu miłości towa­rzyszy wtedy wypracowywanie pojęć kobiecości i męskości oraz określanie własnej roli związanej z płcią. Pod koniec adolescencji młoda osoba osiąga stabilne poczucie własnej tożsamości płciowej, ma zintegrowane własne części kobiecą i męską, ustaloną preferencję płci upragnionego obiektu miłości oraz określoną tożsamość włas­nej roli związanej z płcią.

Proces powtórnej indywiduacji

Proces powtórnej indywiduacji (Blos 1967) wiąże się z określonym charakterem relacji z obiektem w okresie adolescencji i ściśle łączy się z proce­sem "odłączania się" od pierwotnych obiektów miłości oraz "porzucaniem" rodziców jako auto­rytetów.

Głównym zadaniem w okresie preadolescencji jest psychologiczne panowanie nad fizjologiczny­mi zmianami w ciele, w reprezentacji self oraz nad zmieniającymi się relacjami rodzinnymi i rówieśniczymi. W preadolescencji zmiany biolo­giczne i fizyczne zapoczątkowują świadome wy­odrębnianie się od rodziców (Jung 1930, za Sidoli) i intensyfikują istniejące konflikty związane z obiektem. Reaktywowane są wczesnodziecięce identyfikacje i idealizacje. Wzmocnienie identyfikacji z rodzicem może grozić powrotem zależ­ności. Ego uruchamia obrony przeciw regresywnym dążeniom do rodziców oraz regresywnym impulsom popędowym.

Typowymi mechanizmami obronnymi, jakie ego stosuje w okresie adolescencji są:

- przemieszczenie na pozarodzinne, niekazirodcze źródła zaspokojenia oraz na modele ideału ego i norm superego;

— odwrócenie afektu (pragnienia zależności za­mieniają się w bunt; szacunek i podziw w po­gardę i szyderstwa);

— zwrócenie wrogości przeciwko sobie;

- wycofanie obsadzenia z obiektów na siebie, co daje fantazje wielkościowe i hipochondryczne zaprzątnięcie sobą (Moore i Fine 1996).

Specyficznymi obronami okresu dojrzewania są:

-asceza i intelektualizacja (A. Freud 1986) oraz przedłużona adolescencja i uniformizacja (Blos 1954).

Zadaniem wczesnej adolescencji jest zamiana obrazu ja cielesnego, modyfikacja identyfikacji z rodzicem tej samej płci oraz ideału ego. Obroną przed regresywnym przywiązaniem do rodzica tej samej płci jest przemieszczenie własnej mi­łości do niego na osoby spoza rodziny, które ma­ją pewne cechy idealnego ego rodzica i stają się modelami ideału ego. Podziwiane cechy tych obiektów stają się częścią dojrzałego ideału ego.

W okresie wczesnej adolescencji względnie duża siła impulsów popędowych oraz względna sła­bość ego powoduje, iż często jest to okres ekspe­rymentowania z innymi i z własnym self w no­wych sytuacjach, także z alkoholem, narkotyka­mi itp. Rodzi to konflikty wokół lojalności wo­bec rodziców i stosowania się do standardów su­perego. Adolescent krytykuje swoich rodziców, których spostrzega jako rozczarowujących i niea­dekwatnych, eksternalizuje wewnętrzny autorytet tzn. zamiast odczuwać, że konflikt jest jego wewnętrznym konfliktem, znajduje się w ciągłej walce z rodzicami. Superego ulega dezorganiza­cji, następuje regresywna personifikacja superego. Porzucanie zinternalizowanych reprezentacji ro­dziców przypomina stan utraty wewnętrznego obiektu, adolescent czuje się więc samotny, niesz­częśliwy, wyizolowany. Aby poradzić sobie z ty­mi uczuciami adolescent zwraca się do swoich rówieśników, z nimi nawiązuje emocjonalne i bliskie relacje, przenosi na grupę funkcje supere­go i zastępuje identyfikacje z rodzicami identyfi­kacjami z grupą. W czasie gdy modyfikowane są wczesnodziecięce introjekty i ideały, związek z grupą, dostarcza sposobów, które umożliwiają przepracowanie regresywnych impulsów popędo­wych oraz konfliktów związanych z obiektem. Przeniesienie więzi emocjonalnych i autorytetu na grupę chroni adolescenta przed poczuciem winy, że nie udaje mu się dostosować do wewnę­trznych standardów.

W środkowej adolescencji zaczyna się proces powtórnej indywiduacji i problem relacji z obiek­tem nabiera szczególnego znaczenia (Blos 1967). Następuje regresywne ożywienie wczesnych kon­fliktów związanych z relacją z obiektem. Reakty­wacja relacji z dziecięcym obiektem odbywająca się w służbie rozwoju może wzbudzić bardzo sil­ną ambiwalencję, swoją intensywnością przypo­minającą fazę ponownego zbliżania według teo­rii M. Mahler (Tyson i Tyson 1990). W tym okre­sie adolescenta cechuje silna ambiwalencja w za­kresie afektu, impulsu, myśli i zachowania, cha­rakterystyczne są częste zmiany w wymiarach: miłość-nienawiść, aktywność-pasywność, męskość-kobiecość, fascynacja-obojętność, zależność-niezależność. Charakterystyczny negatywizm tego okresu to niezbędny sposób, by chro­nić ego przed pasywnym poddawaniem się (A. Freud 1958) - niezbędny krok w procesie indy­widuacji, a nie tylko wyraz wrogości.

Według Pordhama (1969, za Sidoli) konflikty i niepokój związany z potrzebą niezależności po­wodują regresję do presymbolicznego, niezróżnicowanego sposobu doświadczania, który przypo­mina stan z niemowlęctwa. W okresie tym mogą zostać zaktywizowane archetypalne wyobrażenia "śmierci dziecka" wzbudzane przez tendencje re­gresywne. Przywoływane są wczesnodziecięce fantazje zagłodzenia, opuszczenia i bezradności, które leżą u podłoża odczuwanych przez adoles­centa lęków dotyczących własnej niezdolności do zrobienia czegoś, np. znalezienia pracy itp. W od­powiedzi na potrzebę osiągnięcia pełnej genitalnej potencji może pojawić się wyobrażenie

śmierci pary rodzicielskiej. U jego podłoża leżą nieświadome fantazje z preedypalnego i edypalnego stadium rozwoju o "pozbyciu się" rodziców i przywłaszczeniu sobie ich siły i władzy. Opisa­ny dramat adolescencji dotyczący "śmierci dzie­cka" i "śmierci rodziców" rozgrywa się w wew­nętrznym świecie adolescenta na poziomie fanta­zji. "Śmierć dziecka" (oznaczająca na poziomie świadomym przepracowanie zakończenia dzie­ciństwa jako etapu życia) oraz "śmierć pary ro­dzicielskiej" (na poziomie świadomym oznacza­jąca uzyskanie pełnej genitalnej potencji i przeję­cie autorytetu od rodziców) zapoczątkowuje naro­dziny "nowych osób": "nowego młodego" i "no­wej pary" (za Sidoli). Według Loewalda (1979, za Tyson i Tyson 1990) w rzeczywistości psychicz­nej adolescenta przejęcie autorytetu od rodziców jest równoznaczne z ich "zamordowaniem", gdyż nie jest tylko zniszczeniem autorytetu ro­dziców, ale zniszczeniem rodziców jako obiek­tów libidynalnych. Z tym Loewald wiąże wystę­powanie u adolescenta intensywnego smutku to­warzyszącego definitywnej i ostatecznej rezygna­cji z praktycznej i psychicznej zależności od ro­dziców.

Progresja w rozwoju wymaga od adolescenta, by zaczął negocjować "zbliżenie" ze swoimi rodzi­cami, by zaakceptował i zidentyfikował się z niektórymi standardami i normami moralnymi swoich rodziców, a inne odrzucił. Wybiórcze identyfikacje z rodzicielskimi standardami mo­ralnymi, ich integracja z pozostałościami superego z wczesnego dzieciństwa oraz standardami, które wywodzą się z relacji z grupą rówieśniczą sprzyjają powstaniu superego adolescenta. Adolescent staje się sam dla siebie autorytetem, przyjmuje i akceptuje odpowiedzialność za siebie przy równocześnie wzrastającej niezależności od rodziców.

Modyfikacja zintrojektowanych standardów ro­dzicielskich i reorganizacja superego pociąga za sobą modyfikację wczesnodziecięcych ideałów. Podobnie jak wyidealizowani rodzice z dzieciń­stwa różnią się od rodziców z okresu adolescen­cji, idealne ja z dzieciństwa może tylko w nie­wielkim stopniu odpowiadać rzeczywistym moż­liwościom i potencjalnym zdolnościom adoles­centa. Deidealizacji obiektu towarzyszy więc przewartościowanie wyobrażenia własnego ideal­nego ja. Reaktywowanie dziecięcych pragnień biseksualnych związanych z ideałem ego urucha­mia obrony w postaci przemieszczenia tych pragnień na rówieśników, lidera grupowego oraz inne, społecznie cenione i podziwiane osoby. W ten sposób adolescent modyfikuje swoje idealne ego, które oddala się od pierwotnych figur rodzi­cielskich. Tworzy się bardziej dojrzały ideał ja. Adolescent dąży do tego, by stać się takim jak ten ideał i jednocześnie ma poczucie wolności w wyborze obiektu heteroseksualnego.

W późnej adolescencji osiągnięta zostaje "wtórna stałość obiektu" (Blos 1967). Adolescent postrze­gana rodziców jako "dość dobrych" lub przynaj­mniej ma pewne zrozumienie dla ich wad i nie­dostatków. Idealizowane, omnipotentne obrazy rodziców istniejące wcześniej w superego, stają się bardziej "ludzkie". Wyidealizowane obrazy rodziców z przeszłości ulegają modyfikacji wo­bec bardziej realistycznego obrazu z teraźniej­szości, reprezentacje idealnego obiektu i self zmieniają się tak, by odpowiadały zewnętrznej rzeczywistości. Idealnym efektem tego procesu byłaby internalizacja idealnych celów, które są wartościowe i jednocześnie pozostają w zakresie realistycznych możliwości jednostki. Im bardziej reprezentacje dorosłego self i ideał ego są do sie­bie podobne, tym większa spójność i stabilność samooceny. Superego zawiera bardziej realistycz­ne ideały i moralne standardy, jest więc mniej karzące, krytykujące i osądzające. Struktura su­perego staje się dojrzałym, autonomicznym i spójnym systemem psychicznym.

Późna adolescencja jest okresem dominacji ego i stabilizacji nastroju. Pojawia się nowy poziom in­tegracji i konsolidacji ego, które zaczyna domino­wać nad id i przekształconym superego. Ego fun­kcjonuje względnie niezależnie od wpływów wczesnego archaicznego superego, popędów in­stynktowych oraz sił środowiskowych, choć nie pozostaje na nie obojętne. Ustalona zostaje nowa równowaga między strukturami psychicznymi w świecie wewnętrznym jednostki oraz między światem wewnętrznym i zewnętrznym, co prze­jawia się większą stabilnością nastroju. Tyson i Tyson (1990) uznają pojawienie się stabilizacji nastroju za oznakę osiągnięcia nowego, dojrzałego poziomu psychicznej stabilizacji i zakończenia rozwojowego procesu okresu adolescencji tzn. procesu powtórnej indywiduacji i nabywania toż­samości.

Według Blosa (1968, 1976) wymaga to wypełnie­nia 4 rozwojowych zadań adolescencji:

- przejęcia autorytetu od rodziców i od superego, co oznacza przyjęcie odpowiedzialności za to co się robi i kim się jest;

— pogodzenia się z konsekwencjami wydarzeń i traumy z wczesnego dzieciństwa takimi jak utrata obiektu czy własne niesprawności o charakterze fizycznym lub psychicznym (np. szczególna wrażliwość);

— zachowania lub odzyskania poczucia histo­rycznej ciągłości z przeszłością, co umożliwia wycofanie libido z obiektów rodzicielskich bez przerw dezorganizujących ego;

- rozwiązania konfliktów biseksualnych tzn. konsolidacji tożsamości płciowej i określenia preferencji seksualnej.

Procesem wspierającym proces indywiduacji jest w okresie adolescencji rozwój zdolności myślenia, który wzmacnia orientację ku rzeczy­wistości oraz uniezależnianie się od dominujące­go wpływu wczesnodziecięcych introjektów i ideałów. Rozwój zdolności myślenia ułatwia adolescentowi odróżnianie reprezentacji wczesno­dziecięcych, omnipotentnych i wyidealizowanych obiektów od realnych rodziców w teraźniejszości. Od tego m. in. zależy czy będzie on potrafił us­tanowić przyjazne relacje ze swoimi rodzicami, pozostając jednocześnie niezależnym od nich.

Powodzenie w wyzwoleniu się z edypalnych związków, ustaleniu nowej relacji z obiektem i reorganizacji struktur psychicznych w okresie adolescencji zależy od tego, czy zmiany te nie wyczerpują całkowicie libidynalnej kateksji przeszłości lub nie prowadzą do całkowitego odrzucenia identyfikacji z przeszłości (Jacobson 1964, za Tyson i Tyson 1990). Jeśli tak jest, adolescent nie podejmuje rozwojowych zadań wieku dojrzewania, a dziecięce konflikty powtarzane są jedynie w nowym kontekście i nadal nie mogą znaleźć rozwiązania. Nie rozwiązanie problemów i konfliktów z wcześniejszych faz rozwojowych powoduje, iż w okresie adolescencji zasoby po­trzebne do rozwiązania konfliktów typowych dla tego okresu, zużywane są do radzenia sobie z nie zintegrowanymi pozostałościami poprzednich okresów (Tyson i Tyson 1990). Jeśli wyczerpią się wszystkie wewnętrzne siły i zasoby ego adolescenta lub nastąpi całkowite wycofanie kateksji z obiektów zewnętrznych, procesy rozwojowe ulegają poważnym zakłóceniom, do ich zatrzy­mania włącznie. W wyniku załamania się ego i jego mechanizmów obronnych tendencje regresywne przeważają i domagają się bezpośredniego zaspokojenia. Na skutek dezintegracji ego u niek­tórych adolescentów, opisany wcześniej dramat adolescencji dotyczący "śmierci dziecka" i "śmierci rodziców", normalnie rozgrywający się na poziomie fantazji, przenosi się na poziom re­alny, co często rzeczywiście zagraża życiu same­go adolescenta lub jego najbliższych.

Bibliografia

1. Blos B (1954) "Prolonged adolescence" w: Amer. J. Ortopsychiat., 2, str. 733-742.

2. Blos E (1967) "The second individuation process of ado­lescence" w: Psychoanal. Study Child, 22, str 162-186.

3. Blos P (1970) "The young adolesceny: clinical studies", Free Press, New York.

4. Blos E (1976) "How and when does adolescence end?" w:

Feinstein S. C., Giovacchini E (red.) "Adolescent Psy­chiatry", Aronson, New York.

5. Blos E (1979) "The adolescet passage", Int. Univ. Press, New York.

6. Freud A. (1958) "Adolescence" w: "The writings of An­na Freud", 4, Int. Univ. Press, New York 1968, str. 136-166.

7. Freud A. (1986) "The ego and the mechanisms of defence", Hogarth Press, London.

8. Moore B. E., Fine B. D. (1996) "Słownik psychoanalizy", Wyd. J. Santorski, Warszawa.

9. Schier K. (1993) "Rola symbolu w terapii psychoanali­tycznej pacjentów w okresie dorastania" w: Nowiny Psychologiczne, 3, str. 103-108.

10. Sidoli M. "Separation in adolescence".

11. Tomkiewicz S. (1992) "Depresja wieku dojrzewania" w:

Walewska K., Pawlik J. (red.) "Depresja. Ujęcie psychoa­nalityczne.", PWN, Warszawa.

12. Tyson E, Tyson R. (1990) "Psychoanalitic theories of development: an integretion.". Yale Univ. Press, New York.

---