Adolescencja czyli dojrzewanie, dorastanie jest to okres przejściowy między dzieciństwem a dorosłością. Cechami charakterystycznymi dla tego stanu są przeobrażenia w wyglądzie zewnętrznym (budowa ciała), ukształtowanie osobowości oraz dojrzewanie psychospołeczne i psychoseksualne. Dojrzewanie zależy od czynników genetycznych, płciowych, środowiskowych, klimatycznych a także kulturowych. Okres dorastania jest podzielony na adolescencję wczesną i późną¹. Adolescencja późna obejmuje okres rozwoju pomiędzy 17 a 20 rokiem życia u dziewcząt i 18 a 21 rokiem życia u chłopców. W tym czasie młodzież przechodzi zachwianie równowagi emocjonalnej ponieważ stają oni przed wieloma trudnymi decyzjami, takimi jak kontynuacja nauki czy rozwój zawodowy. Wielu młodych ludzi uniezależnia się spod wpływu rodziców, zdarza się wczesne zawieranie małżeństw i rodzicielstwo. W większości sytuacja życiowa dorastających ludzi uwarunkowana jest możliwością samodzielnego utrzymania się. Okres ten charakteryzuje się dużą konfliktowością. Dużo czasu poświęcane jest na rozmyślania nad systemem wartości, moralnością, typem kształcenia, przyszłym zawodzie oraz tożsamości seksualnej².

W okresie adolescencji można zaobserwować rozwój sfer fizycznych, umysłowych, emocjonalnych i społecznych. Fizycznie ciało zmienia się przez przyrost wzrostu i ciężaru ciała. Zmiany następujące w układzie nerwowym są przyczyną zachwiania równowagi procesów hamowania i pobudzenia, co przejawia się drażliwością, niepokojem i nerwowością. Po jakimś czasie młody organizm stabilizuje się³.

Dojrzałość uczuciowa podkreśla, iż wiek młodzieńczy jest pod wieloma względami kontynuacją wieku dorastania. Zmiany psychiczne rozwijają się dalej w charakterystycznym dla nich kierunku. Rozwój uczuć, przypadający na wiek młodzieńczy, zmierza w kierunku uzyskania dojrzałości uczuciowej, którą charakteryzuje przejście od zależności uczuciowej do niezależności, od niekontrolowanego uzewnętrznienia uczuć do poddania ich kontroli, od nieopanowanego ulegania uczuciom do ich opanowania, jak i od egocentryzmu do socjocentryzmu. Dojrzałość uczuciowa to także zdolność do odraczania reakcji, do powściągliwości, a nie raz i do rezygnacji. Pełnej dojrzałości uczuciowej nie osiąga się jednak w okresie młodzieńczym, kształtuje się ona w dalszych latach, a i wtedy różni ludzie uzyskują ją w różnym stopniu i w różnym zakresie, gdyż na tę dojrzałość uczuć składa się całe uprzednie życie człowieka, jego doświadczenia w kolejnych fazach rozwoju. Na wiek młodzieńczy przypada również wychodzenie z chaosu uczuciowego charakteryzującego dorastanie. Uczucia stabilizują się, nabierają indywidualnego wyrazu. W tym wieku następuje rozwój tzw. uczuć wyższych, ma to związek z myśleniem abstrakcyjnym. Do wyżej wspomnianych uczuć zalicza się uczucia estetyczne, moralne, patriotycze, itp. Uczucia te są niejednokrotnie maskowane przez młodzież, gdyż często wstydzi się ona wzniosłych słów i gestów⁴.

Do ważnych aspektów adolescencji zaliczany jest intensywny rozwój umysłowy. Jest to głównie rozwój pamięci logicznej, myślenie abstrakcyjne. Rozbudzona jest wyobraźnia, a krytycyzm, pogłębia się w szczególności do osób z najbliższego otoczenia. Udając obojętność młodzi ludzie za wszelką cenę starają się ukryć swoje ogromne napięcie emocjonalne. W czasie okresu dojrzewania młody człowiek zapoznaje się ze swoim światem psychicznym. Odnajduje swoją indywidualność i odrębność, bardzo często towarzyszy temu uczucie alienacji czyli wyobcowania ze społeczeństwa. Potrafi oceniać innych i siebie, chociaż nie jest to ocena obiektywna. Człowiek w okresie dojrzewania ma skłonność do przekory i negatywizmu, jest to przyczyną konfliktów. Po negatywnym etapie woli następuje etap kształtowania charakteru⁵.

Na wiek młodzieńczy przypada również rozbudowa związków interpersonalnych, związków z innymi ludźmi, nie tylko rówieśnikami. Podstawą związków z rówieśnikami są wspólne zainteresowania i orientacje zawodowe, a grupy staja się heteroseksualne. Na znaczeniu zyskują związki przyjaźni.

Coraz częściej młodzież nawiązuje bliskie i serdeczne kontakty z osobami starszymi wiekiem, chętnie rozmawia z nimi na tematy osobiste, zwraca się o poradę. Konflikty interpersonalne w rodzinie stają się zazwyczaj łagodniejsze, młodzież cechuje większe zrozumienie dla argumentów rodziców, częściowo wzrasta także tolerancja w stosunku do nauczycieli.

Przepaść „my- oni” stopniowo maleje, przy czym istotną rolę wydaje się odgrywać uświadamianie sobie przez młodzież zależności od osób dorosłych (w tym zależności materialnej od rodziców). Ujmując ogólnie, związki młodzieży z osobami starszymi w większym stopniu charakteryzuje harmonia niż przepaść generacyjna, chociaż media niejednokrotnie prezentują odmienny obraz⁶.

Wraz z dojrzewaniem płciowym i powodowanymi przez nie zmianami pojawiają się nowe odczucia i nowe pragnienia. Dotyczą one w znacznej mierze sfery seksualnej, czyli tej dziedziny życia, która wiąże się ze stosunkiem płciowym oraz z bogata sferą ludzkiego erotyzmu. Oczywiście, seksualizm człowieka nie zaczyna się dopiero w okresie dorastania, gdyż różne jego niespecyficzne przejawy spotkać można już w dzieciństwie. Jednak dopiero teraz, na podłożu dojrzewania płciowego, rozwija się potrzeba seksualna. W okresie dorastania wyraża się ona stanem ogólnego pobudzenia, objawami napięcia seksualnego wywołującymi chęć jego redukowania w dostępny sposób jakim zazwyczaj jest masturbacja. W tym okresie potrzeba seksualna krystalizuje się ukierunkowując dążenia ku osobie płci przeciwnej i pojawia się pełne uświadomienie sobie tych pragnień. Różnice indywidualne są pod tym względem bardzo duże, przy czym pragnienia seksualne są zazwyczaj silniejsze u chłopców niż u dziewcząt. Odmienna jest także droga każdej z płci ku dojrzałemu seksualizmowi, gdyż oboje partnerzy są nie tylko biorcami i dawcami rozkoszy seksualnej, ale także odmiennych wartości psychologicznych i społecznych.

W tych latach- młodzieńczych przypada najczęściej tak zwana pierwsza miłość, określana jako romantyczna, gdyż istotą jej jest idealizowanie obiektu miłości. Miłość romantyczna jest głębokim uczuciem, przenikającym całą osobowość. Jak każde ludzkie uczucie ma ona swój indywidualny kształt i bywa w różnym stopniu intensywna. Jednak pierwsza romantyczna miłość rzadko przekształca się w trwały związek, równie rzadko dochodzi wtedy do zawiązania stosunków seksualnych. Czas inicjacji seksualnej jest zróżnicowany. Wyróżnia się trzy odmienne nastawienia młodzieży do seksu: hedonistyczne, wulgarne oraz świadomie powściągliwe (czekanie na wielkie uczucie, na większą włąsną dojrzałość, czekanie na zawarcie związku małżeńskiego- występuje w większości u dziewcząt). Nasilona erotyzacja spowodowana jest przez filmy, czasopisma, itp⁷.

Obraz przedstawiający stadia wzajemnych stosunków między osobnikami różnych płci

(wg. L.D. Crow, A. Crow, adolescent development and adjustment. )⁸.

W okresie dorastania znacznie poszerza się aktywność młodzieży, wskutek wchodzenia w nowe sytuacje i w nowe środowiska. Nadal jednak jej głównym obszarem aktywności jest nauka szkolna⁹.

Trudności wychowawcze wieku dorastania- z tego hasła wynika że skomplikowane procesy rozwojowe tego wieku: dojrzewanie fizjologiczne, nowe formy działania i kontaktów społecznych, przeobrażenia we wszystkich dziedzinach życia psychicznego- sprawiają, iż młodzież ma wiele problemów i kłopotów z dostosowaniem swego postępowania do nowych zadań, sytuacji i ról społecznych. Toteż zachowanie się młodzieży często odbiega od stawianych jej wymogów i przybiera niepożądane formy. Trudności wychowawcze w tym wieku bywają różnego rodzaju i występują z różną siłą. U jednych pojawiają się nagle i szybko znikają, u innych mają charakter przewlekły i dają o sobie znać przez cały okres dorastania. Najbardziej jaskrawą grupę trudności stanowią formy zachowania się związane ze stosunkiem do ludzi dorosłych, przede wszystkim rodziców i wychowawców, do reprezentowanych przez nich wymagań. Do grupy tej należą wszystkie przejawy niezdyscyplinowania, niepodporządkowania się zarządzeniom rodziców, przekraczania regulaminu szkolnego, lekceważenia wszelkiego rodzaju poleceń, rozkazów i zakazów. Inna kategoria trudności wiąże się ze stosunkiem młodocianych do grupy rówieśniczej, zwłaszcza do rówieśników innej płci. Wchodza tu w gre takie momenty jak niewłaściwy dobór przyjaciół lub całkowita niemożność znalezienia przyjaciela, odrzycenie przez grupę rówieśniczą i w związku z tym całkowite osamotnienie. Sytuacja przeciwna, polegająca na silnym związaniu z grupą i całkowitym jej podporządkowaniu pociąga za sobą konflikt między wymaganiami grupy a wymaganiami szkoły lub domu rodzinnego. Niektórzy młodociani poświęcają zbyt dużo czasu kontaktom z rówieśnikami kosztem pogłębiania swoich indywidualnych zainteresowań, rezygnując z uzyskania lepszych wyników w nauce czy z udziału w pracach organizacji młodzieżowych¹⁰.

Przez udoskonalenie wszystkich funkcji psychicznych, zwłaszcza procesu myślenia i orientacji społecznej, a także przez rozwój fizyczny w wieku dojrzewania rozwijają się zainteresowania. Dzięki temu młody człowiek potrafi bardzo mocno zaangażować się i poświęcić danej dziedzinie wybranej samodzielnie. W zainteresowania wkładają wiele pasji. Dobrze rozwinięte zainteresowania mogą być pomocne w późniejszym doborze zawodu, pogłębianiu wiedzy w danej dziedzinie i kreatywność, ale niekiedy również mogą być przeszkodą w nauce i ukierunkowaniem w jednostronny rozwój osobowości.¹¹

Wartości rozwoju moralnego zależne są od okresu życia w jakim znajduje się osobnik. W okresie dorastania szczególnego znaczenia nabiera krystalizowanie się tożsamości.

Jest to proces dla młodzieży trudny i często dochodzi do tzw. kryzysu tożsamości, którego pokonanie sprzyja dojrzewanie osobowości¹².

Występują rozmaite kierunki aktywności młodzieży, w różnym stopniu angażuje się ona w działalność społeczną i polityczną. Zainteresowania współczesnej młodzieży są skierowane przede wszystkim ku życiu osobistemu, w tym ku problemom dotyczącym wyboru przyszłego zawodu.

Praca młodzieży jest zazwyczaj zgodna z tradycją odnoszącą się do płci. Do pewnego stopnia zgodny z tradycją jest również kierunek kształcenia zawodowego czy kierunek studiów wybieranych przez młodzież, chociaż młode kobiety coraz aktywniej zagospodarowują obszary obszary zawodowe jeszcze do niedawna należące do mężczyzn¹³.

Podsumowując, tradycyjny punkt widzenia na okres adolescencji zakłada, ze jest to czas zaburzenia równowagi i buntu. Adolescencje charakteryzuje występowanie zmian o szczególnym nasileniu- fizycznych, emocjonalnych, poznawczych- rozwój potrzeb seksualnych, konieczność podejmowania pierwszych decyzji zawodowych i innych, potrzeba dostosowania się oczekiwań grupy rówieśniczej. Wszystkie te czynniki przyczyniają się do powstania różnych zaburzeń u wielu młodych ludzi. Określanie adolescencji jako „burzy i naporu” jest uważane za rzecz oczywistą w wielu teoriach rozwojowych, szczególnie o orientacji psychoanalitycznej¹⁴.

Bibliografia:

1. B. Harwas- Napierała, J. Trempała, „Psychologia rozwoju człowieka”, Warszawa PWN 2007

2. Ann Birch, „Psychologia rozwojowa w zarysie”, Warszawa PWN 2005

3. R. Łapińska, M. Żebrowska, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży „Wiek dorastania”, Warszawa PWN 1972

4. D. Andziak , W. Sokoluk, Przysposobienie do życia w rodzinie, Warszawa WSiP 1987; R. Łapińska, M. Żebrowska, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży „Wiek dorastania”, Warszawa PWN 1972

5. A. Matczak, Z. Włodarski Wprowadzenie do psychologii „Podstawowe osiągnięcia rozwojowe w poszczególnych okresach”, Warszawa WSiP 1987

---

1. R. Łapińska, M. Żebrowska, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży „Wiek dorastania”, Warszawa PWN 1972; str. 382- 388.↩

2. A. Matczak, Z. Włodarski Wprowadzenie do psychologii „Podstawowe osiągnięcia rozwojowe w poszczególnych okresach”, Warszawa WSiP 1987; str. 315- 317.↩

3. R. Łapińska, M. Żebrowska, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży „Wiek dorastania”, Warszawa PWN 1972; str. 393- 397↩

4. B. Harwas- Napierała, J. Trempała, „Psychologia rozwoju człowieka”, Warszawa PWN 2007; str.187.↩

5. D. Andziak , W. Sokoluk, Przysposobienie do życia w rodzinie, Warszawa WSiP 1987; R. Łapińska, M. Żebrowska, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży „Wiek dorastania”, Warszawa PWN 1972; str. 403- 409.↩

6. B. Harwas- Napierała, J. Trempała, „Psychologia rozwoju człowieka”, Warszawa PWN 2007; str. 187.↩

7. B. Harwas- Napierała, J. Trempała, „Psychologia rozwoju człowieka”, Warszawa PWN 2007; str. 187, 188.↩

8. R. Łapińska, M. Żebrowska, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży „Wiek dorastania”, W-wa PWN 1972; str. 454.↩

9. B. Harwas- Napierała, J. Trempała, „Psychologia rozwoju człowieka”, Warszawa PWN 2007; str. 198.↩

10. R. Łapińska, M. Żebrowska, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży „Wiek dorastania”, W-wa PWN 1972; str. 456.↩

11. R. Łapińska, M. Żebrowska, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży „Wiek dorastania”, W-wa PWN 1972; str. 410- 412.↩

12. B. Harwas- Napierała, J. Trempała, „Psychologia rozwoju człowieka”, Warszawa PWN 2007; str. 198.↩

13. B. Harwas- Napierała, J. Trempała, „Psychologia rozwoju człowieka”, Warszawa PWN 2007; str. 196, 198.↩

14. Ann Birch, „Psychologia rozwojowa w zarysie”, Warszawa PWN 2005; str. 215.↩