1. Wstęp

Dzieje Starego Kontynentu znają kilka prób utworzenia cesarstwa uniwersalnego - marzenia takie snuli Karol Wielki i Otton III. Do galerii paneuropejskich wizjonerów włączyć można również Napoleona Bonaparte, któremu udało się na początku XIX wieku wprowadzić swój "system" w znacznej części Europy. Pietnastoletni okres rządów Napoleona to, oprócz umacniania pozycji cesarza wewnątrz kraju, budowa hegemonii Francji w Europie, powstawanie imperium Napoleońskiego

Od początku kariery Bonaparte wykazywał bezsprzecznie zarówno talent militarny, jak i organizacyjny.

2.Państwa włączone

Szwajcaria- Na początku 1798 roku, wykorzystując trwającą tam od 1793 r. wojnę domową, wojska francuskie wkroczyły do Szwajcarii. Część zaanektowano na rzecz Francji, natomiast na pozostałych ziemiach 21 kwietnia 1798 roku proklamowano Republikę Helwecką, obejmującą 23 kantony. Stolicą Republiki została Lucerna. 19 lutego 1803 Napoleon wydał Akt Mediacyjny. Na mocy aktu Republika Helwecka została zniesiona, zaś na jej miejsce wprowadzono w charakterze państwa stowarzyszonego z Francją luźny związek 19 kantonów

Belgia i Nadrenia- Pokojem z 1801 roku Napoleon uzyskał naturalne granice Francji - dzięki wchłonięciu Belgii i Nadrenii oparły się one w większości o Ren i Alpy.

Królestwo Holandii - marionetkowe państwo na terenie dzisiejszej Holandii, istniejące w latach 1806–1810, powstałe z przekształcenia Republiki Batawskiej.

Jego królami byli: Ludwik Bonaparte, brat Cesarza Francuzów Napoleona I oraz jego syn - Napoleon Ludwik Bonaparte.

Ponieważ jednak nowy władca nie spełnił pokładanych w nim nadziei, 13 lipca 1810 r. Królestwo Holandii zostało wcielone do Francji.

Republika Rzymska- We Włoszech nie ostało się również Państwo Kościelne - po zajęciu Rzymu przez generała Berthiera (10 lutego 1799) i wywiezieniu papieża Piusa VI do Francji, proklamowano powstanie Republiki Rzymskiej.

Królestwo Etrurii – historyczne państwo we Włoszech, utworzone w 1801 przez Napoleona Bonaparte w miejsce Wielkiego Księstwa Toskanii. Państwo oddano we władanie dynastii Burbonów. W 1807 włączone do Francji przez Napoleona Bonaparte i rozwiązane, a następnie w 1814 przywrócone.

Prowincje Iliryjskie- ziemie na północnym i wschodnim wybrzeżu Morza Adriatyckiego, wchodzące w skład Francji za rządów Napoleona. W lipcu 1815 flota brytyjska zajęła wyspy dalmackie.

Na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego, w 1816 Prowincje Iliryjskie zostały włączone do Austrii.

3. Państwa satelickie

Republika Włoska- 25 stycznia 1802 r. proklamowano powstanie Republiki Włoskiej z generałem Napoleonem Bonaparte jako prezydentem w miejsce utworzonej wcześniej równiez przez Napoleona republiki Cisalpińskiej.

W 1805 przekształcona w Królestwo Włoch z Napoleonem, wówczas Cesarzem Francuzów, jako królem.

Królestwo Westfalii - państwo niemieckie utworzone przez Napoleona Bonaparte w 1807 roku po pokoju w Tylży. W jego skład weszły terytoria utracone przez Królestwo Prus, oraz Hesja-Kassel, Księstwo Brunszwickie oraz Elektorat Hanoweru. Stolicą kraju była Kassel. Królem Westfalii był brat Napoleona Hieronim Bonaparte.

Po Bitwie pod Lipskiem, 19 października 1813 wojska rosyjskie zajęły Westfalię. Królestwo zostało zlikwidowane i przywrócono poprzedni podział terytorialny.

Wielkie Księstwo Frankfurtu - istniejące w latach 1810-1813 państwo satelickie Francji, powstałe z połączenia terytoriów arcybiskupstwa Moguncji i wolnego miasta Frankfurtu. Państwo zostało zlikwidowane w następstwie Bitwy pod Lipskiem.

Związek Reński - Został utworzony 12 lipca 1806 roku poprzez wystąpienie formalne 16 państw z zachodnich i południowych Niemiec z Rzeszy Niemieckiej i przyjęcie przez nich protektoratu cesarza Francuzów Napoleona Bonapartego. Po zwycięskiej dla Napoleona wojny z Austrią i Rosją w 1805 roku zakończonej podpisaniem pokoju w Preszburgu. Były to: Królestwa Bawarii i Wirtembergii, Wielkie Księstwa Badenii, Bergu i Kliwii, Hessen-Darmstadt, księstwo Nassau-Siegen, Arenberg,Hohenzollern-Hechingeg, Hohenzollern-Siegmaringen, Salm-Salm, Salm-Kyrburg, Isenburg-Birstein Liechtenstein, hrabstwo Leyen-Dalberg oraz Wolne Miasto Frankfurt. Później do Związku przystąpiła również Saksonia (przez osobę jej władcy także Księstwo Warszawskie), Westfalia i inne mniejsze państewka niemieckie.

Królestwo Neapolu- Na początku 1799 r. Królestwo Neapolu zostało na krótko opanowane przez wojska rewolucyjnej Francji, co Francuzi wykorzystali, by proklamować tam Republikę Partenopejską; jednak jeszcze w tym samym roku Francuzi zostali wyparci z Neapolu przez wojska II koalicji antyfrancuskiej. W 1806 r. Napoleon Bonaparte zajął Królestwo Neapolu, osadzając na jego tronie swego starszego brata Józefa, a po objęciu przez niego tronu Hiszpanii w 1808 r. - swego szwagra Joachima Murata.

Hiszpania- Pretekstem do wkroczenia armii francuskiej do Hiszpanii (październik 1807r.) było nierespektowanie przez Portugalię blokady kontynentalnej. Po ucieczce portugalskiego regenta i opanowaniu kraju, w Hiszpanii pojawiały się wciąż nowe korpusy francuskie, rzekomo dla utrzymania komunikacji z Portugalią. Słaby i bojaźliwy Karol oraz jego syn, infant Ferdynand, zostali internowani i osadzeni w zamkach we Francji. Nowym władcą Hiszpanii Napoleon mianował swojego starszego brata, Józefa (jego dotychczasowe królestwo - Neapolu objął Joachim Murat). Jednak lud hiszpański okazał się znacznie odważniejszy od swego króla. Zaczęto tworzyć junty, oddziały francuskie były nieustannie nękane przez partyzantów. Sytuacji w Hiszpanii nie udało się unormować aż do 1814 roku, czyli pierwszej abdykacji Napoleona, kiedy to ostatnie, pozostałe jeszcze na terenie Hiszpanii francuskie garnizony złożyły broń.

Księstwo Warszawskie- Na mocy traktatu w Tylży 7 lipca 1807 roku powstało, od dawna wyczekiwane państwo polskie - Księstwo Warszawskie. Władcą mianowano króla Saksonii Fryderyka Augusta, choć w rzeczywistości wszelkie decyzje podejmował urzędujący w Warszawie francuski rezydent.

Pierwsze Wolne Miasto Gdańsk- było terytorium pod protektoratem Prus i Saksonii choć faktyczny protektorat sprawowała nad nim Francja. Powstało 9 lipca 1807 w wyniku podpisania pokoju w Tylży. Powstanie Wolnego Miasta poprzedziło długotrwałe oblężenie Gdańska przez wojska napoleońskie. Kres jego istnienia nastąpił w 1813 roku.

4. Państwa sojusznicze

Lata 1807-1812 były szczytem sukcesów polityki Bonapartego w Europie. Część państw europejskich została całkowicie uzależniona od Francji. Były to Księstwo Warszawskie, Królestwo Neapolu, Królestwo Włoch, Królestwo Szwecji. Do państw sojuszniczych Francji należały Austria, Prusy, Dania i Rosja. Wśród nich największe znaczenie zdobyła sobie Austria. Jednak gdy przystąpiła ona do kolejnej wojny z Napoleonem, została pokonana w bitwie pod Wagram i sprowadzona do roli państwa uzależnionego. Pozostałe państwa również były przymusowymi sojusznikami Francji i szukały okazji do wyrwania się spod jej zwierzchnictwa.

Austria- Dalszy rozwój "systemu napoleońskiego" nastąpił po traktacie pokojowym z Austrią w Preszburgu (Bratysławie) w 1805 roku. Na jego mocy Austria zrzekła się części terytoriów Republiki Weneckiej, która przypadła jej po pokoju w Lunéville i którą teraz przyłączono "na wieczne czasy" do królestwa Italii. W zamian Francja zobowiązywała się, że Włochy nie zostaną włączone do państwa francuskiego. Cesarz Franciszek rezygnował też z tytułu władcy Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego i przyjął tytuł cesarza Austrii. W ten sposób Austria straciła ostatecznie wpływy w Niemczech, które od pewnego czasu ciążyły w stronę Francji.

Rosja- Po zawarciu pokoju w Tylży 7 lipca 1807 roku Rosja Aleksandra I stała się sojuszniczką napoleońskiej Francji.Jednak rozbieżności między Napoleonem i Aleksandrem I (zwł. w kwestii nieprzestrzegania przez Rosję blokady kontynent., także m.in. w sprawie niepodległości Polski) doprowadziły do zerwania sojuszu fr.-ros.; 24 VI 1812 napoleońska Wielka Armia wkroczyła do Rosji.

Prusy- Drugi traktat Tylżycki został zawarty przez Napoleona dwa dni później, 9 lipca, z Królestwem Prus. Prusy rezygnowały w nim z posiadłości w zachodnich Niemczech, na terytorium których utworzono Królestwo Westfalii. Utworzono Wolne Miasto Gdańsk, pozostające pod protektoratem Królestwa Saksonii i Królestwa Prus. Prusy zrzekały się ziem drugiego i części ziem pierwszego i trzeciego rozbioru Polski, czego skutkiem było utworzenie Księstwa Warszawskiego na mocy Artykułu XV tego traktatu.

5. Zakończenie

Napoleon, włączając wciąż nowe państwa w orbitę swoich wpływów, przekonany był o wyższości wprowadzanych przez siebie zasad nad dawniej panującymi. Dlatego też żądał, by wszędzie wprowadzano prawo oparte na jego kodeksie, konstytucje ustanawiające silną władzę wykonawczą, znosił prawa feudalne. Ujednolicając Europę politycznie chciał ją również ujednolicić administracyjnie i społecznie. Rozpowszechniał idee równości ludzi wobec prawa, stworzył warunki nowoczesnej gospodarki. Działając jednak siłą, narzucając swoją wolę pod groźbą wkroczenia armii, Napoleon usiłował przeobrazić Europę zbyt szybko i zbyt radykalnie. Dlatego też napotykał coraz większy opór ludności, zaczęły powstawać ruchy narodowe. Obce panowanie wskrzesiło poczucie odrębnej narodowości w państwach satelickich, powstały myśli narodowowyzwoleńcze.

Tworząc swój "system", powierzając władzę w podległych mu krajach członkom swojej rodziny, Napoleon nie przewidział ich chciwości, a być może również zawiści. Karolina, Paulina, Murat zaczęli bardziej dbać o własne dobro niż o dobro Cesarstwa. Hieronim zajął się trwonieniem majątku. Marszałek Bernadotte, obrany królem Szwecji (1810), zdradził jawnie, przystępując do antynapoleońskiej koalicji. Ogromny twór pod nazwą "Wielkie Cesarstwo" nie mógł przetrwać długo. Wyprawa moskiewska stała się początkiem końca Napoleona. Do ostatniej koalicji antynapoleońskiej przystępowały kolejno wszystkie niemal państwa satelickie (wierne pozostało m.in. Księstwo Warszawskie).