Czynniki wpływające na rozwój człowieka

• czynniki endogenne genetycznie ( determinatory)

płeć, konstytucja budowy ciała, rasa, tempo rozwoju biologicznego

• czynniki endogenne paragenetyczne (stymulatory)

wpływ organizmu matki na rozwój płodu ( tryb życia matki w okresie ciąży, wiek rodziców, liczba przebytych przez matkę ciąż oraz kolejność ciąży).

• czynniki egzogenne (modyfikatory)

modyfikatory naturalne

modyfikatory kulturowe

CZYNNIKI GENETYCZNE - DETERMINATORY

• Na początku XIX wieku biolodzy zauważyli wewnątrz jąder komórek roślin i zwierząt małe struktury. Nazwali je chromosomami (od greckiego chromo – barwa i soma – ciało), ponieważ struktury te szczególnie dobrze barwiły się pewnymi substancjami stosowanymi podczas przygotowywania komórek do badań mikroskopowych. W drugiej połowie XIX wieku biolodzy szczegółowo poznali kształt i zachowanie chromosomów.

• Na przykład, pewien gatunek muszki owocowej ma osiem chromosomów, podczas gdy ludzie i nietoperze – po 46, kukurydza – 20, a nosorożec – 84

Genotyp

• Komórki rozrodcze, gamety ojca i matki, poprzez zapłodnienie wnoszą do powstałej z nich zygoty zespół determinantów genetycznych, które są strukturalnymi przekaźnikami części właściwości genotypu

• Zespól tych determinantów (genotyp osobnika) w wyniki podziału (mejozy) pochodzi w połowie z genomu ojca i w połowie z genomu matki. Tak więc, potomek otrzymuje od każdego z rodziców po 23 pojedyńcze chromosomy.

• Diploidalana liczba chromosomów u człowieka wynosi 46. Zostały one dla identyfikacji posegregowane ze względu na wielkość i kształt oraz ponumerowane.

• 22 pary zwane są chromosomami autosomalnymi, 1 para tochromosomy płciowe;

• u kobiet XX

• u mężczyzn XY

czynniki endogenne paragenetyczne (stymulatory)

• wpływ organizmu matki na rozwój płodu ( tryb życia matki w okresie ciąży,

• wiek rodziców,

• liczba przebytych przez matkę ciąż oraz kolejność ciąży).

• Mimo , iż połowa zestawu genów przekazywanych potomstwu pochodzi od ojca i połowa od matki, to jednak w większości cech ilościowych występuja silniejsze związki miedzy cechami dziecka i matki niż dziecka i ojca.

Stwierdzono to np. w odniesieniu do takich cech jak;

• Cechy kośćca (wysokość ciała kształt głowy)

• Kształt części miękkich (kształt nosa, uszu)

• Rozkład pigmentu (barwa włosów, oczu)

• Pamięć ruchowa

• Cechy fizjologiczne ( ciśnienie tętnicze krwi)

czynniki egzogenne (modyfikatory)

• Ogół czynników zewnętrznych wpływających modyfikująco na rozwój człowieka można podzielić według klasyfikacji Wolańskiego (1975, 1983), na następujące grupy:

• Czynniki biogeograficzne, czyli modyfikatory naturalne

2. Czynniki społeczno-ekonomiczne, czyli modyfikatory cywilizacyjne( kulturowe)

3. Tryb życia

1. Czynniki biogeograficzne, czyli modyfikatory naturalne

• otaczający świat roślinny (flora) i zwierzęcy (fauna), wśród nich organizmy i pasożyty,

• właściwości mineralne, charakter otaczających wód i powietrza, m.in. skład gleb, czystość i chemiczne właściwości wód, skład powietrza pyły i gazy przemysłowe,

• charakter klimatu, a więc nasłonecznienie, temperatura, wilgotość ciśnienie atmosferyczne, ruchy powietrza i inne właściwości fizyczne, promieniowanie,

• ukształtowanie terenu.

2. Czynniki społeczno-ekonomiczne, czyli modyfikatory cywilizacyjne( kulturowe):

• wysokość dochodów rodziny,

• poziom wykształcenia i kultury rodziców rzutujący na higienę, atmosferę życia rodzinnego, organizację czasu wolnego itp.,

• wielkość i charakter środowiska społecznego, w którym wzrasta np. wieś, miasto,

• tradycje i zwyczaje społeczne, w tym pewne zakazy religijne.

3. Tryb życia:

• aktywność fizyczna ( praca zawodowa, trening sportowy, rekreacyjny, ćwiczenia fizyczne ),

• wypoczynek, sen.

Auksologia

• Dyscypliną zespalajacą wszystkie powyższe jest auksologia

• Jest to nauka badająca wszystkie aspekty rozwoju osobniczego ( biologiczne,psychiczne, motoryczne)

• W ramach auksologii można też wydzielić dyscypliny naukowe, które swą uwagę skupiają na niektórych okresach życia;

• embriologia, bada okres zarodkowy

• fetologia, płodowy

• gerontologia, bada zmiany inwolucyjne i problemy starzenia się

Okresy rozwoju człowieka

W rozwoju ontogenetycznym człowieka wyróżnia się dwie główne fazy;

• embrionalną, trwajacą średnio 10 księżycowych miesięcy, a obejmującą okres od zapłodnienia do urodzenia

• postembrionalną, zwaną również fazą rozwoju pozapłodowego i trwającą od urodzenia do śmierci

Okresy rozwoju ontogenetycznego człowieka

• Od Arystotelesa przyjęto podział na okresy będące zwielokrotnieniem liczby 7;

(opieka wychowawcza ojca wieku 7 lat – edukacja w szkole powszechnej,

• 14 lat rozpoczęcie nauki w szkole średniej,

• 21 lat uzyskanie pełnych praw obywatelskich )

Klasyfikacja Pitagorasa

• Okres stawania się człowiekiem 0-20 lat

• Młody człowiek 20-40 lat

• Człowiek w pełni 40-60 lat

• Stary, cofający się człowiek 60-80 lat

Klasyfikacja ze względu na przesłanki biologiczno-społeczno-produkcyjne wg Kolonowicza (1973)

• Wiek przedprodukcyjny (0-17 lat)

• Wiek produkcyjny (mężczyźni 18-65, kobiety 18-60 lat)

• Wiek poprodukcyjny (pow. 65 roku mężczyźni, 60 roku kobiety)

Kryterium antropologiczne (Promińska 1995)

• Okres noworodka-od urodzenia do ok. 4 tygodni tj. przystosowania się organizmu dziecka do samodzielnego bytu do ustąpienia objawów związanych z porodem

• Okres niemowlęctwa-do około 1 roku życia, do przyjęcia spionizowanej postawy ciała

• Okres wczesnego dzieciństwa-do 7 roku życia, tj. wymiany zębów mlecznych

• Okres dzieciństwa starszego od 7 roku do dojrzałości płciowej, tj. u dziewcząt do 12-15 lat, chłopców 16-18 lat

• Okres młodzieńczy do osiągnięcia ostatecznej wysokości ciała, kobiety 18-20 rok życia, mężczyźni między 20-23 rokiem życia

• Okres wieku dorosłego do 40 lat, tj.do wystąpienia pierwszych objawów starzenia się organizmu

• Okres wieku dojrzałego do 60 lat, tj. do zakończenia funkcji gruczołów u obu płci, po czym następuje okres starości