Mechanizmy retoryczne w tekstach wyborczych
Figury i tropy retoryczne w tekstach wyborczych:
Figury retoryczne to „specyficzne sposoby celowego i planowego budowania wypowiedzi’ (K. Szymanek, 2001, 153). Ich zadaniem jest wzmocnienie perswazji całego tekstu. W tekstach wyborczych zdarzają się one stosunkowo rzadko. Głównie tam, gdzie nadawca ucieka od stylu urzędowego.
Najczęstsze z nic to:
1. metafora: trop ten przez skojarzenie dwóch pojęć, znaków, myśli pozwala na wydobycie niekonwencjonalnych znaczeń.
metafora potoczna: typ metafory często używany w języku współczesnej polityki. Pozwala ona na bycie w tej samej przestrzeni językowej co przeciętni Polacy i na bycie zrozumiałym. W sposób prosty i przejrzysty przybliża skomplikowane procesy i zjawiska gospodarcze, społeczne i polityczne. W tekstach wyborczych często występuje metafora domu (POLSKA, REGION TO DOM) i widzimy ją przede wszystkim w sloganach wyborczych: Polska nasz wspólny dom; Powiat nasz dom; Nasz dom – Rzeszów i nazwach komitetów: Nasz Dom Tarnów; Wspólny Dom Łomża.
Bardzo obciążona jest metafora rodziny (POLSKA TO RODZINA) Polska – rodzina rodzin.
Metafory określające przeciwników: czerwoni, różowi.
Metafory sportowe: zespół kandydatów z danej listy wyborczej to drużyna.
Metafora militarna: wybory to walka.
2. anafora: powtarzanie tego samego wyrazu lub zwrotu na początku kolejnych zdań. Występuje rzadko, niekiedy w sloganach, częściej w dłuższych odcinakach tekstu., np. Oni już byli! Oni oszukali! Oni muszą odejść!; Teraz my! Teraz Polska! Teraz Samoobrona. Anafora utrwala podawane treści w pamięci odbiorcy, podkreśla ważność jakiegoś składnika wypowiedzi.
Anaforę można spotkać także w piosenkach wyborczych.
3. epifora: powtórzenie tego samego zwrotu czy wyrażenie na końcu każdego członu wypowiedzi, występuje sporadycznie.
4. hiperbola: jest to wyrażenie, w którym celowo, często w sposób efektowny, przejaskrawiona jest opisywana rzeczywistość. Jest to wyolbrzymienie lub pomniejszenie właściwości, znaczenia, oddziaływania jakiegoś zjawiska, rzeczy, osoby. Występuje stosunkowo często. Zwykle jest to negatywna ocena jakiegoś stanu rzeczywistości. Trop ten ma na celu dyskwalifikację przeciwnika i przekonanie odbiorcy, że jeśli zagłosuje na wskazanego kandydata, zmieni on fatalny stan rzeczy.
Hiperbola jest niekiedy groźbą, przestrzegającą przed skutkami takiego a nie innego glosowania.
5. apostrofa: zwrócenie się do adresatów innych niż ustaleni przez okoliczności mowy. W tekstach wyborczych zachodzi wtedy gdy autor zwraca się np. do sprawujących władze. Często łączy się z uzewnętrznieniem emocji.
6. epitet: w tekstach wyborczych jest schematyczny, bezbarwny, ma pochodzenie głownie administracyjno- urzędowe. Występuje wiele epitetów stałych: przyjazna gmina, przyjazny urząd wielka szansa, kluczowe zadanie, dynamiczny rozwój, sprawdzony kandydat.
Rzadko zdarz się epitet oryginalny, niebanalny: dobry człowiek, uczciwy obywatel, kandydat zwykłych ludzi, ostoja polskości. O wiele częściej pojawiają się oryginalne epitety negatywnie wartościujące przeciwnika; zakusy politycznych grabieżców, malowani demokraci z sowieckim rodowodem, sprzedajni unici, szalbiercze czyny.
7. definicja retoryczna: nie jest definicją adekwatną, jej rola polega na podaniu określeń, które maja uwydatnić, ujawnić, czy nawet zdemaskować określone treści i sensy zawarte w definiowanych słowach. Funkcjonuje zwłaszcza w sloganach wyborczych .Często opuszcza się element jest, to.
8. pytania właściwe: służą nawiązaniu z odbiorcą ściślejszego kontaktu, wciągnięciu go w swoista grę, uprzedzeniu jego wątpliwości, występują sporadycznie. Pytania wyodrębniają problemy i wyraźniej je pokazują.
Większość stawianych pytań to pytania retoryczne, odpowiedź na nie narzuca się sama. Ten zabieg retoryczny wzmacnia oddziaływanie całego tekstu, szereg pytań przyciąga uwagę odbiorcy, angażuje go emocjonalnie.
Inną kategorią są pytania, których formuły stanowią pretekst do odpowiedzi.
Kolejny typ to pytania służące osłabieniu dyrektyw zawartej w odpowiedzi.
9. ironia: to „przeciwieństwo między dosłownym a zamierzonym przez autora właściwym sensem wypowiedzi”. Sądy ironiczne dezawuują przeciwników, ośmieszają inne poglądy, programy wyborcze, wizje działania. Jest to oznaka lekceważenia i pogardy wobec konkurentów.
Retoryczne mechanizmy treść
1. Wspólnota świata i języka: polega na ustanowieniu lub odwołaniu się do wspólnoty, więzi, solidarności, braterstwa, bezpośredniego kontaktu między nadawcą (politykiem, partią wyborczą) a odbiorcą (potencjalnym wyborcą). Zabieg ten osiąga się przez:
a) skrócenie dystansu przez użycie 2 os. czasownika
b) przez użycie zaimka ty
c) przez użycie różnych zaimków dzierżawczych, np. nasz, mój
d) przez środki leksykalne oznaczające wspólnotę, np. wspólny, wspólnota, rodzina, dom, nasz dom, grupa, solidarność, Ojczyzna, mała Ojczyzna, razem, społeczność
Odwoływanie się do wspólnoty to działanie językowe, które umieszcza jednostkowego odbiorcę ty, ciebie w ogromnej grupie my. Tworzenie wspólnoty rozpoczyna się już na poziomie nazw komitetów wyborczych, np. Obywatele Torunia, Nasz Wałbrzych, Nasz Samorząd Miasto Bez Podziałów.
Przywołanie wspólnoty dokonuje się tez często przez odwołanie do Polski, miasta, gminy, regionu. Przypomina to szczególne związki między ziemią, ojczyzną a obywatelami, np. Nas łączy Polska!; Pamiętaj Polska jest jedna!, Bo dla nas to znaczy dla Polski!.
Budowanie wspólnoty dokonuje się także poprzez przywoływanie utartych stereotypów narodowych związanych z rzekomymi zagrożeniami Polski.
Często kandydat utożsamia się z grupą, w której chce działać.
Często w tekstach wyborczych występuje figura retoryczna, wykorzystująca kategorię wspólnoty, jest to MY inkluzywne (włączające odbiorcę).
Zmniejszenie dystansu osiąga się w tekście przez używanie samego imienia kandydata, np. Warto poprzeć Darka!; Andrzej jest dobrym kandydatem! Zabieg ten ma zwiększyć perswazyjność tekstu i sugerować, że dana osoba jest bardzo bezpośrednia, zwyczajna, nieoficjalna.
Ważnym elementem łączącym nadawcę tekstu wyborczego z przyszłymi wyborcami jest wspólnota śmiechu. Użycie elementów humorystycznych ma trzy funkcje:
a) jest to działanie terapeutyczno-rozrywkowe (rozładowanie napięcia emocjonalnego i intelektualnego
b) integruje grupę
c) degraduje, ośmiesza i poniża przeciwnika politycznego
2. Emocjonalność odbioru: bardzo częsty mechanizm retoryczny w wielu tekstach wyborczych. Nadawca stara się włączyć do odbioru tekstu emocję, która sprzyja podjęciu decyzji głosowania na danego kandydata. W tekstach mówionych emocjonalność oddana jest przy pomocy intonacji, odpowiednio doboru akcentów, pauz, iloczasu. W tekstach pisanych zaś występują specjalne znaki graficzne, takie jak wykrzykniki, pytajniki. Wypowiedzi emocjonalne są krótkie.
Szczególnie podatne na emocjonalność są slogany wyborcze: Czas na zmiany!; Nasz najlepszy kandydat!; Konkrety i praktyka, a nie polityka!
Powoływanie się na uprzedzenia i stereotypy narodowe, wywołuje różne emocje: antypatie, sympatie, pozytywne nastawienie, ale i niechęć, nienawiść.
Ważną rolę odgrywają emocjonalne deklaracje.
Elementy emocjonalne są często widoczne w protestach wobec zastanej złej rzeczywistości.
3. Uproszczone wartościowanie: dotyczy zwłaszcza oceniania negatywnego. Nadawca źle ocenia jakiś wycinek rzeczywistości, który należy zmienić.
Wartościowanie in plus zawarte jest głównie w akcie prezentacji kandydata.
4. Bezalternatywność wyboru: nadawca tekstu sugeruje, że wybór danej partii czy kandydata jest wyborem najlepszym, właściwie jedynym możliwym.
Na szczególną uwagę zasługuje figura retoryczna Jeśli chcesz, aby Z, to zagłosuj na X-a, np. Jeśli chcesz Polski sprawiedliwej, to głosuj na listę nr 1 (SLD). Konstrukcje takie manipulują odbiorcą, bo trudno jest im zaprzeczyć.