ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE:

ABM - układ zawarty 26 maja 1972 roku w Moskwie przez USA i ZSRR, dotyczący redukcji systemów obrony przeciwrakietowej (ABM - anti-ballistic missile), stanowiący przez 30 lat jeden z najważniejszych instrumentów z zakresu kontroli zbrojeń. Na jego podstawie USA i ZSRR zobowiązały się utrzymywać nie więcej niż 2 takie systemy o zasięgu do 150 km - jeden wokół stolicy i kolejny w dowolnie wybranym rejonie, co najmniej 1300 km od stolicy. W ten sposób układ zapewniał, iż obie strony wystawiały się na dewastujące odwetowe uderzenie rakietami jądrowymi drugiej strony, co miało doprowadzić do ograniczenia wyścigu zbrojeń i zmniejszyć ryzyko wojny nuklearnej. 24 maja 1976 roku wszedł w życie protokół z 3 lipca 1974 roku ograniczający liczbę systemów obrony przeciwrakietowej do 1. Układ ABM pozostawał w mocy od 3 października 1972 roku do 13 czerwca 2002 roku, kiedy USA wycofały się z niego.

APEC - Współpraca Gospodarcza Azji i Pacyfiku (ang. Asia-Pacific Economic Cooperation), luźne ugrupowanie integracyjne, tworzące największy na świecie region gospodarczy. Powstało w listopadzie 1989 roku na spotkaniu w Canberze ministrów spraw zagranicznych i handlu 12 państw regionu Pacyfiku: Australii, Brunei, Filipin, Indonezji, Japonii, Kanady, Korei Południowej, Malezji, Nowej Zelandii, Singapuru, Tajlandii i USA. W 1991 roku nastąpiło "chińskie rozszerzenie APEC": przystąpiły Chiny, Hongkong i Tajwan. Od 1993 roku członkami są Meksyk i Papua Nowa Gwinea, od 1994 roku - Chile, od 1998 roku - Peru, Rosja i Wietnam. 21 członków APEC odpowiada za około 60% światowej produkcji i około 45% światowego handlu. Według danych Banku Światowego za 2006 rok wśród członków APEC znajdują się 4 gospodarki narodowe ze światowej pierwszej dziesiątki: USA, Japonia, Chiny i Kanada, a także 4 z drugiej dziesiątki: Rosja, Korea Południowa, Meksyk i Australia.

Ranga APEC wzrosła od 1993 roku za sprawą prezydenta USA Billa Clintona. Od tego momentu głównym organem APEC są coroczne spotkania szefów państw i rządów. Celem APEC jest liberalizacja stosunków handlowych między państwami członkowskimi i wspólne występowanie na międzynarodowych forach handlowych, takich jak WTO czy UNCTAD. W listopadzie 1994 roku postanowiono w Bogorze o utworzeniu regionalnej strefy wolnego handlu do 2010 roku dla gospodarek rozwiniętych i do 2020 roku dla gospodarek rozwijających się. W 1995 roku ustanowiono biznesowe ciało doradcze APEC Business Advisory Council (ABAC), składające się z 3 biznesmenów z każdej członkowskiej gospodarki. W październiku 2001 roku w Szanghaju po raz pierwszy na agendzie APEC pojawiła się walka z terroryzmem. W październiku 2003 roku w Bangkoku antyterroryzm uznano za misję uzupełniającą cele określone w Bogorze i postanowiono o ściślejszej kontroli produkcji i sprzedaży rakiet przeciwlotniczych. Siedzibą APEC jest Singapur.

Bank Światowy (ang. World Bank) - grupa 2 instytucji będących częścią systemu organizacji wyspecjalizowanych ONZ: Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju (ang. International Bank for Reconstruction and Development - IBRD) i Międzynarodowego Stowarzyszenia Rozwoju (ang. International Development Association - IDA). Ich celem jest pomoc krajom rozwijającym się w zwalczaniu biedy i osiąganiu trwałego rozwoju. Trzonem Banku Światowego jest IBRD, który został utworzony decyzją konferencji międzynarodowej w Bretton Woods w lipcu 1944 roku i rozpoczął działalność 25 czerwca 1946 roku z misją wspomagania odbudowy państw członkowskich po II Wojnie Światowej. IBRD koncentruje się na państwach o średnim poziomie dochodu narodowego i państwach biednych o wystarczającej zdolności kredytowej, podczas gdy IDA skupia swoją uwagę na najbiedniejszych państwach. Obie instytucje udzielają niskooprocentowanych pożyczek, kredytów nieoprocentowanych i grantów, które najczęściej przeznaczane są na inwestycje w edukację, opiekę zdrowotną, administrację publiczną, infrastrukturę, rozwój sektora prywatnego i finansowego, rolnictwa, ochronę środowiska i eksploatację zasobów naturalnych.

Bank Światowy ma też 3 instytucje stowarzyszone: Międzynarodową Korporację Finansową (ang. International Finance Corporation - IFC), Wielostronną Agencję Gwarancji Inwestycyjnych (ang. Multilateral Investment Guarantee Agency - MIGA) i Międzynarodowe Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych (ang. International Centre for Settlement of Investment Disputes - ICSID). Każda z powyższych 4 instytucji oprócz ICSID (tj. IBRD, IDA, IFC i MIGA) posiada Radę Dyrektorów, która dysponuje uprawnieniami delegowanymi przez Radę Gubernatorów, złożoną z ministrów finansów lub rozwoju państw członkowskich i zbierającą się raz w roku. Rada Dyrektorów IBRD składa się z 24 dyrektorów: 5 wybieranych przez 5 największych udziałowców Banku (USA, Japonia, Niemcy, Francja, Wielka Brytania) i 19 wybieranych przez pozostałe państwa członkowskie. Radzie Dyrektorów przewodniczy Prezydent, którym zawsze jest Amerykanin (od 2007 roku Robert Zoellick). Bank Światowy przyjął ważony system głosowania, zależny od udziału poszczególnych państw w kapitale zakładowym; w 2008 roku 16,38% głosów przypadało USA, 7,86% - Japonii, 4,49% - Niemcom, po 4,30% - Francji i Wielkiej Brytanii, po 2,78% - Arabii Saudyjskiej, Chinom, Indiom, Kanadzie, Rosji i Włochom, 2,21% - Holandii, 2,07% - Brazylii. W 2009 roku IBRD skupiał 185 państw, a IDA - 167 państw. Siedziba Banku Światowego mieści się w Waszyngtonie w USA.

BIMSTEC (ang. Bay of Bengal Initiative for Multi-Sectoral Technical and Economic Cooperation - Inicjatywa Zatoki Bengalskiej na rzecz Multisektorowej Współpracy Technicznej i Gospodarczej) - subregionalne ugrupowanie stanowiące efekt zbieżności kierunku 'Look East' w polityce zagranicznej Indii i 'Look West' w polityce zagranicznej Tajlandii, założone w Bangkoku 6 czerwca 1997 roku przez Bangladesz, Indie, Sri Lankę i Tajlandię (BIST-EC); Myanmar, który był obserwatorem spotkania inauguracyjnego, dołączył 22 grudnia 1997 roku, a w 2003 roku członkami zostały też Bhutan i Nepal. Państwa członkowskie BIMSTEC mają łącznie populację 1,3 miliarda osób (około 1/5 światowej populacji), a łączny PKB to około 750 miliardów dolarów.Według deklaracji założycielskiej celami są: stworzenie warunków do szybkiego rozwoju gospodarczego, przyspieszenie postępu społecznego, wzajemna współpraca w interesujących strony kwestiach, wzajemne wsparcie szkoleniowo-badawcze, współpraca w wysiłkach wspierających i uzupełniających narodowe plany rozwoju, współpraca z innymi organizacjami regionalnymi i międzynarodowymi. Na spotkaniu ministerialnym w Dhace (Bangladesz) 19 listopada 1998 roku wyznaczono 6 priorytetowych obszarów współpracy: handel i inwestycje, transport i komunikacja, energia, turystyka, technologia, rybołóstwo. Na spotkaniu ministerialnym w Dhace 18-19 grudnia 2005 roku listę tę wydłużono do 13. Przewodnią rolę w większości obszarów współpracy pełnią Indie (4 obszary) i Tajlandia (3 obszary). 8 lutego 2004 roku w Phuket (Tajlandia) podpisano porozumienie ramowe w sprawie utworzenia stefy wolnego handluNajważniejszym organem BIMSTEC są coroczne spotkania ministerialne; regularnie zbiera się Komitet Starszych Przedstawicieli. Dwukrotnie jak dotąd odbyły się szczyty przywódców: 31 lipca 2004 roku w Bangkoku (Tajlandia) i 13 listopada 2008 roku w New Delhi (Indie). Przewodnictwo w BIMSTEC zmienia się w porządku alfabetycznym i trwa przeważnie 2-3 lata.

BSEC (ang. Black Sea Economic Cooperation - Współpraca Gospodarcza Państw Morza Czarnego) - regionalna organizacja współpracy gospodarczej i politycznej, utworzona z inicjatywy Turcji na mocy deklaracji podpisanej w Stambule 25 czerwca 1992 roku przez 11 państw: Albanię, Armenię, Azerbejdżan, Bułgarię, Gruzję, Grecję, Mołdawię, Rumunię, Rosję, Turcję i Ukrainę. Początkowo stanowiła nieformalne forum współpracy międzyrządowej; 5 czerwca 1998 roku w Jałcie podpisano Kartę ustanawiającą Organizację Współpracy Gospodarczej Państw Morza Czarnego; weszła ona w życie 1 maja 1999 roku. Zgodnie z Kartą główne cele BSEC to:- działanie w duchu przyjaźni i dobrosąsiedztwa i wzmacnianie wzajemnego poszanowania i zaufania, dialogu i współpracy,- dalszy rozwój i dywersyfikacja współpracy bilateralnej i multilateralnej,- pogłębianie współpracy gospodarczej, m.in. poprzez tworzenie przyjaznego biznesowi środowiska.BSEC ma wiele obszarów zainteresowania, m.in. handel i rozwój gospodarczy, turystyka, transport i komunikacja, energetyka, zwalczanie przestępczości zorganizowanej oraz przemytu narkotyków, broni i materiałów radioaktywnych, kontakty międzyludzkie. Głównym organem decyzyjnym jest Rada Ministrów Spraw Zagranicznych, zbierająca się co najmniej raz na 6 miesięcy; czasami organizowane są szczyty szefów państw i rządów, które jednak nie są regularnym organem. Trwające 6 miesięcy przewodnictwo sprawują kolejne państwa w porządku alfabetycznym.W kwietniu 2004 roku do BSEC przystąpiła Serbia i Czarnogóra; po secesji Czarnogóry członkiem BSEC pozostała tylko Serbia. W 2009 roku 13 państw miało status obserwatora, w tym Polska; również kilka organizacji pozarządowych było obserwatorami BSEC. Siedziba BSEC znajduje się w Stambule

CACM (od ang. Central American Common Market - Środkowoamerykański Wspólny Rynek) - organizacja integracji gospodarczej, założona 13 grudnia 1960 roku w Managui przez Salwador, Gwatemalę, Honduras i Nikaraguę. W 1962 roku przyjęto Kostarykę. Między rokiem 1960 a 1970 dzięki zwolnieniu większości towarów od ograniczeń celnych i przyjęciu wspólnej taryfy zewnętrznej handel między członkami CACM zwiększył się 10-krotnie. Całkowita wartość obrotów handlowych, w 1960 roku wynosząca zaledwie 33 mln dolarów, w 1980 roku przekroczyła 1 mld dolarów. Organizacja praktycznie zawiesiła działalność po wybuchu wojny futbolowej w 1969 roku między Salwadorem i Hondurasem (Honduras wycofał się w grudniu 1970 roku i do 1986 roku prowadził handel z innymi członkami CACM na zasadach umów dwustronnych) i odrodziła się dopiero po przeszło 20 latach, na szczycie w Antigui w 1990 roku.

CARICOM (od ang. Caribbean Community and Common Market - Karaibska Wspólnota i Wspólny Rynek) - ugrupowanie gospodarczo-polityczne powstałe z przekształcenia organizacji CARIFTA na mocy decyzji podjętej na szczycie w 1972 roku. Formalnie założone 4 lipca 1973 roku traktatem z Chaguaramas (Trynidad), podpisanym przez Barbados, Gujanę, Jamajkę oraz Trynidad i Tobago. Z dniem 1 maja 1974 roku członkostwo uzyskały Antigua, Dominika, Grenada, Honduras Brytyjski (obecnie Belize), St. Lucia, Montserrat, St. Kitts i Nevis, St. Vincent, w lipcu 1983 roku Bahamy, w lipcu 1995 roku Surinam. W lipcu 2002 roku Haiti zostało pierwszym francuskojęzycznym członkiem CARICOM. Od 1991 roku status członka stowarzyszonego mają Brytyjskie Wyspy Dziewicze oraz Turks i Caicos, od 1999 roku Anguilla, od 2002 roku Kajmany, od 2003 roku Bermudy. Wiele państw Ameryki Południowej i regionu Karaibów posiada status obserwatora CARICOM.Głównym celem organizacji jest stopniowe doprowadzenie do pełnej integracji gospodarczej, wspólna walka z zagrożeniami społecznymi i katastrofami naturalnymi oraz koordynacja polityki zagranicznej. Najwyższym organem CARICOM jest konferencja szefów rządów. Siedzibą organizacji jest Georgetown (Gujana). W lipcu 1994 roku z inicjatywy CARICOM doszło do powołania w Cartagenie Wspólnoty Państw Karaibskich, skupiającej wszystkie kraje regionu Karaibów

CARIFTA (od ang. Caribbean Free Trade Association - Karaibskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu) - ugrupowanie powstałe na mocy porozumienia z Dickenson Bay (Antigua) z 15 grudnia 1965 roku pomiędzy Antiguą, Barbadosem i Gujaną Brytyjską, stawiające sobie za cel integrację gospodarczą pomiędzy członkami poprzez znoszenie barier celnych i wspólną politykę rozwojową. W 1966 roku zostało otworzone na inne państwa i terytoria zależne regionu Karaibów, należące do Brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Jej członkami były: Antigua, Barbados, Dominika, Grenada, Gujana, Honduras Brytyjski, Jamajka, Montserrat, St. Kitts i Nevis, St. Lucia, St. Vincent, Trynidad i Tobago. W 1972 roku postanowiono o przekształceniu CARIFTA we wspólny rynek i ustanowieniu Wspólnoty Karaibskiej (CARICOM).

CEFTA (od ang. Central European Free Trade Agreement - Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu) - porozumienie zawarte 21 grudnia 1992 roku w Krakowie przez Polskę, Czechosłowację i Węgry, stosowane prowizorycznie od 1 marca 1993 roku, w pełni od 1 stycznia 1994 roku, przewidujące całkowitą redukcję barier celnych na artykuły przemysłowe do 2001 roku i stopniową redukcję ceł na artykuły rolno-spożywcze. 4 lutego 1994 roku w Pradze podpisano protokół skracający termin tworzenia strefy wolnego handlu do końca 1997 roku (2002 w przypadku nielicznych "wrażliwych" produktów). Stronami CEFTA zostały też Słowenia w 1996 roku, Rumunia w 1997 roku, Bułgaria w 1999 roku, Chorwacja w 2003 roku, Macedonia w 2006 roku. 19 grudnia 2006 roku na szczycie premierów państw Europy Południowo-Wschodniej w Bukareszcie podpisano nowe porozumienie CEFTA, na mocy którego w 2007 roku członkami CEFTA stało się kilka kolejnych państw bałkańskich (Albania, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra, Kosowo pod zarządem misji UNMIK, Serbia) oraz Mołdawia.

Zawarcie pierwszego porozumienia CEFTA w 1992 roku było reakcją na duży spadek obrotów handlowych między krajami Europy Środkowej po upadku bloku komunistycznego. Miało też doprowadzić do umocnienia demokracji i gospodarki wolnorynkowej i do przyspieszenia integracji państw Europy Środkowej z instytucjami gospodarczymi i politycznymi Europy Zachodniej. Obroty handlowe Polski z krajami CEFTA wzrosły z 1,3 mld USD w 1993 roku do 4,4 mld USD w 1997 roku i 7,6 mld USD w 2002 roku; rosły więc niemal dwukrotnie szybciej niż obroty handlowe Polski z całym światem.

CENTO (od ang. Central Treaty Organization - Organizacja Paktu Centralnego) - układ polityczno-wojskowy zawarty przez Irak i Turcję 24 lutego 1955 roku w Bagdadzie, do którego przystąpiły jeszcze w tym samym roku Wielka Brytania, Pakistan i Iran. Początkowo znany jako pakt bagdadzki (funkcjonowałą również nazwa Middle East Treaty Organization - METO), był wzorowaną na NATO inicjatywą USA, które posiadały status członka stowarzyszonego. Razem z NATO i SEATO miał tworzyć łańcuch sojuszy, realizując doktrynę powstrzymywania ZSRR i Chin oraz zapewniając utrzymywanie wpływów Zachodu na Bliskim Wschodzie, ważnym ze względów komunikacyjnych i surowcowych. Nie ingerował natomiast w wielkie konflikty regionalne, tj. izraelsko-palestyński i indyjsko-pakistański: w latach 1965 i 1971 Pakistan bezskutecznie ubiegał się o pomoc CENTO w wojnach z Indiami. W marcu 1959 roku Irak wystąpił z paktu, co spowodowało przeniesienie siedziby z Bagdadu do Ankary i przyjęcie nazwy CENTO 19 sierpnia 1959 roku. Rozbieżności interesów między USA i Wielką Brytanią a pozostałymi członkami układu doprowadziły do jego marginalizacji i ostatecznego rozwiązania po rewolucji irańskiej w 1979 roku.

CIFTA (hiszp. Convencion Interamericana Contra La Fabricacion y El Trafico Ilicitos de Armas de Fuego, Municiones, Explosivos y Otros Materiales Relacionados - Międzynamerykańska Konwencja Przeciw Nielegalnej Produkcji i Przemytowi Broni Palnej, Amunicji, Materiałów Wybuchowych i Innych Związanych Materiałów) - konwencja mająca na celu przeciwdziałanie przemytowi broni, przygotowana przez Organizację Państw Amerykańskich (OAS) i podpisana 14 listopada 1997 roku w Waszyngtonie przez 29 państw; weszła w życie 7 stycznia 1998 roku w 30 dni po złożeniu drugiego instrumentu ratyfikacji. Jak dotąd została podpisana przez 33 państwa Zachodniej Hemisfery. USA były jednym z pierwszych 29 sygnatariuszy lecz nie ratyfikowały jak dotąd konwencji. Konkretne kroki przewidziane w CIFTA to m.in. przyjmowanie przez państwa rygorystycznych wymagań licencyjnych, właściwe oznakowanie produkowanej i importowanej broni palnej, wymiana informacji między poszczególnymi państwami.

COCOM (od ang. Coordinating Committee for East Trade - Komitet Koordynacyjny ds. Handlu ze Wschodem) - nieformalna organizacja międzynarodowa utworzona w styczniu 1950 roku z inicjatywy USA, mająca zapobiegać eksportowi do państw socjalistycznych tzw. produktów i technologii wrażliwych, mogących służyć wzmocnieniu potencjału gospodarczo-militarnego. Skupiał członków NATO (bez Islandii) oraz Japonię i Australię. Siedzibą był Paryż. COCOM sporządził 3 listy towarów zakazanych w handlu ze Wschodem (dotyczące energii atomowej, materiałów wojennych oraz przemysłową), wielokrotnie później modyfikowane. Wprowadził też system kontrolny, obejmujący certyfikaty importu i weryfikacji dostaw.

W marcu 1994 roku zakończono działanie Komitetu, uznając go za przeszkodę w napływie nowoczesnych technologii do przechodzącej transformację gospodarczą i polityczną Europy Wschodniej. Funkcje COCOM przejęło podpisane przez 33 państwa porozumienie z Wassenaar z 12 lipca 1996 roku, dotyczące kontroli eksportu broni konwencjonalnej i produktów i technologii podwójnego zastosowania. Sekretariat nadzorujący przestrzeganie porozumienia znajduje się w Wiedniu.

COMESA (ang. Common Market for Eastern and Southern Africa - Wspólny Rynek Afryki Wschodniej i Południowej) - największe w Afryce ugrupowanie integracji gospodarczej, założone na mocy traktatu podpisanego 5 listopada 1993 roku w Kampali (Uganda), który wszedł w życie 8 grudnia 1994 roku; COMESA zastąpiła wówczas istniejący od 1982 roku Obszar Handlu Preferencyjnego (Preferential Trade Area - PTA). 31 grudnia 2000 roku 9 państw COMESA uruchomiło w Lusace (Zambia) strefę wolnego handlu, do której w 2004 roku przyłączyły się Burundi i Rwanda, a w 2006 roku - Komory i Libia. 7 czerwca 2009 roku na szczycie w Victoria Falls (Zimbabwe) zainaugurowano unię celną.

Siedziba COMESA mieści się w Lusace. W 2009 roku do COMESA należało 19 państw: Burundi, Demokratyczna Republika Kongo, Dżibuti, Egipt, Erytrea, Etiopia, Kenia, Komory, Libia, Madagaskar, Malawi, Mauritius, Rwanda, Seszele, Suazi, Sudan, Uganda, Zambia i Zimbabwe. Najwyższym organem decyzyjnym jest Władza COMESA, złożona z szefów państw i rządów, spotykająca się raz w roku. Wartość wymiany handlowej w obrębie ugrupowania wyniosła w 2008 roku 15,2 miliarda dolarów. Wizja COMESA mówi o tworzeniu "w pełni zintegrowanej, konkurencyjnej na arenie międzynarodowej regionalnej wspólnoty gospodarczej z wysokimi standardami życia dla wszystkich jej ludzi, gotowej do połączenia się w Afrykańską Wspólnotę Gospodarczą."

22 października 2008 roku odbył się pierwszy trójstronny szczyt COMESA-EAC-SADC, na którym postanowiono, że utworzona zostanie strefa wolnego handlu obejmująca obszar tych 3 organizacji integracyjnych.

CONDECA (od hiszp, Consejo de Defensa Centroamericana - Rada Obrony Ameryki Środkowej) - organizacja wojskowa utworzona z inspiracji USA w mieście Gwatemala 14 grudnia 1963 roku przez Gwatemalę, Honduras, Kostarykę, Nikaraguę, Panamę i Salwador. Jej celem była koordynacja działań przeciw siłom komunistycznym pod kierunkiem przedstawicieli wojskowych USA, standaryzacja szkolenia i wyposażenia sił zbrojnych, ograniczenie rywalizacji wojskowej w regionie. Koncentrowała się na wspólnych manewrach przeciwpartyzanckich. Honduras zawiesił uczestnictwo w organizacji po wybuchu wojny futbolowej w 1969 roku, natomiast kres CONDECA położyło zwycięstwo sandinistów w Nikaragui w 1979 roku. W październiku 1983 roku postanowiono reaktywować CONDECA (bez Kostaryki) jako forum koordynacji działalności przeciw sandinistom, ale różnice stanowisk państw środkowoamerykańskich i USA uniemożliwiły skuteczne działanie organizacji.

CTBT (ang. Comprehensive Nuclear Test Ban Treaty - Traktat o Całkowitym Zakazie Prób Jądrowych) - traktat międzynarodowy zakazujący wszelkich próbnych eksplozji jądrowych, o charakterze militarnym bądź cywilnym, przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 10 września 1996 roku. W dniu otwarcia do podpisu 24 września 1996 roku podpisało go 71 państw, w tym wszystkie 5 ówczesnych mocarstw nuklearnych. Jak dotąd jednak CTBT nie wszedł w życie, gdyż nie został spełniony warunek ratyfikacji przez 44 państwa wyszczególnione w aneksie 2 do traktatu, będące członkami Konferencji Rozbrojeniowej i posiadające reaktory jądrowe, badawcze bądź produkujące energię; 3 z tych 44 państw nie złożyły swojego podpisu (Indie, Pakistan, Korea Północna), a 6 kolejnych podpisało lecz nie ratyfikowało traktatu (Chiny, Egipt, Indonezja, Iran, Izrael, USA); Chiny i USA są jedynymi mocarstwami nuklearnymi związanymi układem NPT, które nie ratyfikowały jeszcze CTBT. W kwietniu 2009 roku CTBT miał łącznie 179 sygnatariuszy (oststnim jest Irak, który podpisał traktat 19 sierpnia 2008 roku), a 148 z nich zakończyło proces ratyfikacji. Traktat CTBT przewiduje utworzenie Organizacji Traktatu o Całkowitym Zakazie Prób Jądrowych (Comprehensive Nuclear Test-Ban Treaty Organization - CTBTO), która ma zapewniać implementację postanowień traktatu; do momentu wejścia w życie traktatu działa Komisja Przygotowawcza CTBTO.

EAC (ang. East African Community - Wspólnota Wschodnioafrykańska) - regionalna organizacja integracji gospodarczej początkowo założona przez Kenię, Tanzanię i Ugandę w 1967 roku, upadła w 1977 roku, ponownie ustanowiona traktatem podpisanym 30 listopada 1999 roku w Aruszy (Tanzania), w mocy od 7 lipca 2000 roku. 18 czerwca 2007 roku do EAC przystąpiły Burundi i Rwanda. Razem 5 państw członkowskich EAC zajmuje terytorium o powierzchni 1,85 mln km kw i ma populację liczącą 120 milionów. Celem EAC jest stopniowe zacieśnianie współpracy gospodarczej i politycznej. 2 marca 2004 roku podpisano protokół o ustanowieniu unii celnej, który wszedł w życie 1 stycznia 2005 roku; dalsze plany obejmują utworzenie wspólnego rynku, unii walutowej i ostatecznie federacji politycznej. Najwyższym organem jest szczyt głów państw i rządów, zbierający się co najmniej raz w roku; dwukrotnie w roku zbiera się Rada Ministrów; funkcjonują też Wschodnioafrykańskie Zgromadzenie Ustawodawcze, Wschodnioafrykański Trybunał Sprawiedliwości, Komitet Koordynacyjny i komitety sektorowe. Kwatera główna EAC mieści się w Aruszy.22 października 2008 roku odbył się pierwszy trójstronny szczyt COMESA-EAC-SADC, na którym postanowiono, że utworzona zostanie strefa celna obejmująca obszar tych 3 organizacji integracyjnych

EBOR (Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, z ang. European Bank for Reconstruction and Development) - międzynarodowa organizacja finansowa utworzona w maju 1991 roku z inicjatywy prezydenta Francji Francoisa Mitteranda, wspierająca przemiany gospodarcze w postkomunistycznych państwach Europy Środkowej i Wschodniej. Skupia 61 państw, ma siedzibę w Londynie i posiada kapitał założycielski 10 mld ECU. EBOR finansuje projekty o priorytetowym znaczeniu dla rozwoju gospodarczego, zwłaszcza infrastrukturalne i przekształcenia własnościowe. Do 2004 roku EBOR przeznaczył ponad 22 mld euro na projekty państwowe i prywatne, z czego do Polski trafiło blisko 3 mld euro. Głównymi organami są Rada Gubernatorów (po jednej osobie z każdego państwa członkowskiego, zazwyczaj jest nią minister finansów), Rada Dyrektorów i Prezydent.

Strona internetowa: http://www.ebrd.com/index.htm

Organizacja Współpracy Gospodarczej (ang. Economic Cooperation Organization - ECO) - organizacja międzyrządowa założona w 1985 roku przez Iran, Pakistan i Turcję w celu promocji współpracy gospodarczej, technicznej i kulturalnej, nawiązująca do istniejącej w latach 1964-79 Regionalnej Współpracy na rzecz Rozwoju (ang. Regional Cooperation for Development - RCD). W 1992 roku członkami ECO zostały Afganistan, Azerbejdżan, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan i Uzbekistan.

Najważniejszym organem decyzyjnym ECO jest Rada Ministrów złożona z ministrów spraw zagranicznych lub innych resortów, spotykająca się co najmniej raz w roku. Bieżącą działalnością ECO zajmuje się Rada Stałych Przedstawicieli. Sekretariat organizacji znajduje się w stolicy Iranu Teheranie. Językiem urzędowym jest angielski.

Strona internetowa: http://www.ecosecretariat.org/

ECOWAS (ang. Economic Community of West African States - Wspólnota Gospodarcza Państw Zachodnioafrykańskich) - regionalna organizacja integracji gospodarczej założona na mocy traktatu z Lagos (Nigeria) podpisanego 28 maja 1975 roku przez 15 państw Afryki Zachodniej, zmienionego traktetm podpisanym w Cotonou (Benin) 24 lipca 1993 roku. W 1977 roku do organizacji przyłączył się Zielony Przylądek, w 2000 roku wystąpiła Mauretania. Celem działalności organizacji jest promocja integracji gospodarczej "na wszystkich polach działalności gospodarczej, zwłaszcza w przemyśle, transporcie, telekomunikacji, energii, rolnictwie, bogactwach naturalnych, handlu, kwestiach monetarnych i finansowych, społecznych i kulturalnych." 10 stycznia 1994 roku 7 państw ECOWAS posługujących się frankiem francuskim utworzyło Zachodnioafrykańską Unię Gospodarczą i Walutową (UEMOA - Union Economique et Monetaire Ouest-Africaine). Instytucjami ECOWAS są: szczyt szefów państw i rządów, Rada Ministrów, Parlament, Rada Gospodarczo-Społeczna, Trybunał Sprawiedliwości, Bank Inwestycji i Rozwoju (EBID).

Europejska Wspólnota Energii Atomowej (ang. European Atomic Energy Community - EAEC), popularnie Euratom - organizacja międzyrządowa utworzona na mocy Traktatu Rzymskiego podpisanego 25 marca 1957 roku przez Francję, RFN, Włochy, Belgię, Holandię i Luksemburg, który wszedł w życie 1 stycznia 1958 roku. Traktat Rzymski stwierdzał w preambule, że energia jądrowa stanowi niezbędny środek rozwoju i ożywienia przemysłu i przyczyniania się do utrwalania pokoju. Artykuł 1 mówił, że celem istnienia Wspólnoty jest wkład w podnoszenie standardów życia państw członkowskich i rozwój stosunków z innymi państwami poprzez stworzenie warunków niezbędnych dla szybkiego założenia i rozwoju przemysłów nuklearnych. Artykuł 2 wymieniał następujące środki osiągania tego celu: promocja badań i dbanie o rozpowszechnianie informacji technicznych; ustanowienie i wzdrożenie jednolitych standardów ochrony zdrowia pracowników przemysłu nuklearnego i społeczeństw; ułatwianie inwestycji i doprowadzenie do ustanowienia podstawowych instalacji niezbędnych dla rozwoju energii jądrowej w państwach Wspólnoty; zapewnianie by wszyscy użytkownicy we Wspólnocie otrzymywali regularne i godziwe dostawy rud i paliw jądrowych; zapewnienie poprzez odpowiedni nadzór, że materiały nuklearne nie są przeznaczane na inne cele; utworzenie wspólnego rynku dla wyspecjalizowanych materiałów i sprzętu, swoboda przepływu kapitału na inwestycje w dziedzinie energii jądrowej, swoboda zatrudnienia specjalistów od energii jądrowej; nawiązanie z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi stosunków sprzyjających postępowi w pokojowemu wykorzystaniu energii jądrowej.

Podobnie jak w przypadku równolegle założonej Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, organami Euratom były: Komisja (złożona z 5 członków reprezentujących różne państwa, powoływanych na 4 lata na zasadzie kompetencji), Rada Ministrów (złożona z przedstawicieli rządów narodowych, podejmująca decyzje zwykłą lub kwalifikowaną większością głosów), Zgromadzenie (142 członków delegowanych przez parlamenty narodowe) i Trybunał Sprawiedliwości; 2 ostatnie istniały już wcześniej jako organy Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali i na mocy podpisanego równolegle z Traktatem Rzymskim porozumienia stały się wspólnymi organami także dla Euratom i EWG. Radzie i Komisji w charakterze doradczym pomagał Komitet Ekonomiczno-Społeczny. Zgodnie z artykułem 8 Traktatu Rzymskiego utworzone zostało Wspólne Centrum Badawcze (Joint Research Center), które później przekształciło się w instytucję badawczą o szerszym zakresie zainteresowania.

Traktat Rzymski ustanawiający Euratom został zmieniony przez traktat fuzyjny z 8 kwietnia 1965 roku, który łączył instytucje Euratom i pozostałych 2 Wspólnot, tworząc jedną Radę Ministrów i jedną Komisję dla wszystkich 3 istniejących Wspólnot. Po Traktacie z Maastricht z 7 lutego 1992 roku w przeciwieństwie do EWG Euratom nie została włączona do Unii Europejskiej i zachowuje odrębną osobowość prawną, mimo że wspólne są organy.

Europejska Wspólnota Energii Atomowej (ang. European Atomic Energy Community - EAEC), popularnie Euratom - organizacja międzyrządowa utworzona na mocy Traktatu Rzymskiego podpisanego 25 marca 1957 roku przez Francję, RFN, Włochy, Belgię, Holandię i Luksemburg, który wszedł w życie 1 stycznia 1958 roku. Traktat Rzymski stwierdzał w preambule, że energia jądrowa stanowi niezbędny środek rozwoju i ożywienia przemysłu i przyczyniania się do utrwalania pokoju. Artykuł 1 mówił, że celem istnienia Wspólnoty jest wkład w podnoszenie standardów życia państw członkowskich i rozwój stosunków z innymi państwami poprzez stworzenie warunków niezbędnych dla szybkiego założenia i rozwoju przemysłów nuklearnych. Artykuł 2 wymieniał następujące środki osiągania tego celu: promocja badań i dbanie o rozpowszechnianie informacji technicznych; ustanowienie i wzdrożenie jednolitych standardów ochrony zdrowia pracowników przemysłu nuklearnego i społeczeństw; ułatwianie inwestycji i doprowadzenie do ustanowienia podstawowych instalacji niezbędnych dla rozwoju energii jądrowej w państwach Wspólnoty; zapewnianie by wszyscy użytkownicy we Wspólnocie otrzymywali regularne i godziwe dostawy rud i paliw jądrowych; zapewnienie poprzez odpowiedni nadzór, że materiały nuklearne nie są przeznaczane na inne cele; utworzenie wspólnego rynku dla wyspecjalizowanych materiałów i sprzętu, swoboda przepływu kapitału na inwestycje w dziedzinie energii jądrowej, swoboda zatrudnienia specjalistów od energii jądrowej; nawiązanie z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi stosunków sprzyjających postępowi w pokojowemu wykorzystaniu energii jądrowej.

Podobnie jak w przypadku równolegle założonej Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, organami Euratom były: Komisja (złożona z 5 członków reprezentujących różne państwa, powoływanych na 4 lata na zasadzie kompetencji), Rada Ministrów (złożona z przedstawicieli rządów narodowych, podejmująca decyzje zwykłą lub kwalifikowaną większością głosów), Zgromadzenie (142 członków delegowanych przez parlamenty narodowe) i Trybunał Sprawiedliwości; 2 ostatnie istniały już wcześniej jako organy Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali i na mocy podpisanego równolegle z Traktatem Rzymskim porozumienia stały się wspólnymi organami także dla Euratom i EWG. Radzie i Komisji w charakterze doradczym pomagał Komitet Ekonomiczno-Społeczny. Zgodnie z artykułem 8 Traktatu Rzymskiego utworzone zostało Wspólne Centrum Badawcze (Joint Research Center), które później przekształciło się w instytucję badawczą o szerszym zakresie zainteresowania.

Traktat Rzymski ustanawiający Euratom został zmieniony przez traktat fuzyjny z 8 kwietnia 1965 roku, który łączył instytucje Euratom i pozostałych 2 Wspólnot, tworząc jedną Radę Ministrów i jedną Komisję dla wszystkich 3 istniejących Wspólnot. Po Traktacie z Maastricht z 7 lutego 1992 roku w przeciwieństwie do EWG Euratom nie została włączona do Unii Europejskiej i zachowuje odrębną osobowość prawną, mimo że wspólne są organy.

Europejska Wspólnota Gospodarcza (ang. European Economic Community - EEC, fr. Communaute Economique Europeenne - CEE) - organizacja międzyrządowa utworzona na mocy Traktatu Rzymskiego podpisanego 25 marca 1957 roku przez Francję, RFN, Włochy, Belgię, Holandię i Luksemburg, który wszedł w życie 1 stycznia 1958 roku. Traktat Rzymski mówił w preambule o tworzeniu fundamentów coraz bliższej unii narodów europejskich, zapewnieniu postępu ekonomicznego i społecznego wspólnym eliminowaniem barier dzielących Europę oraz stałej poprawie warunków życia i pracy. Celem nakreślonym w artykule 2 było ustanowienie wspólnego rynku i progresywne zbliżanie polityk gospodarczych państw członkowskich, promocja harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej, stała i zrównoważona ekspansja gospodarcza, zwiększona stabilność i przyspieszony wzrost standardów życia oraz bliższe stosunki między państwami członkowskimi. Artykuł 8 mówił, że wspólny rynek będzie stopniowo osiągnięty w okresie 12 lat podzielonym na 3 okresy 4-letnie przewidujące określone działania. Artykuł 3 postanawiał, że wyeliminowane zostaną cła, ograniczenia ilościowe i inne środki ograniczające eksport i import między państwami członkowskimi i wprowadzona zostanie wspólna taryfa celna wobec państw trzecich; przewidywał ponadto znoszenie przeszkód w swobodzie ruchu osób, usług i kapitału oraz wprowadzenie wspólnej polityki rolnej i transportowej.

Organami EWG były: Komisja (złożona z 9 członków powoływanych na takiej samej zasadzie jak Wysoka Władza w Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali), Rada Ministrów (złożona z przedstawicieli rządów narodowych, podejmująca decyzje jednomyślnie lub większością głosów), Zgromadzenie (142 członków delegowanych przez parlamenty narodowe) i Trybunał Sprawiedliwości; 2 ostatnie istniały już wcześniej jako organy EWWiS i na mocy podpisanego równolegle z Traktatem Rzymskim porozumienia stały się wspólnymi organami także dla EWG i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom). Rada Ministrów zapewniała ogólną koordynację polityk gospodarczych państw członkowskich, zaś Komisja czuwała nad implementacją traktatów i przygotowywała akty ustawodawcze. Radę Ministrów wspierał w doradczym charakterze Komitet Ekonomiczno-Społeczny.

Traktat Rzymski ustanawiający EWG został zmieniony przez traktat fuzyjny z 8 kwietnia 1965 roku, który łączył instytucje EWG i pozostałych 2 Wspólnot, tworząc jedną Radę Ministrów i jedną Komisję dla wszystkich 3 istniejących Wspólnot. Dalsze poważne zmiany wprowadzały Jednolity Akt Europejski z 17 lutego 1986 roku i Traktat z Maastricht z 7 lutego 1992 roku, który przekształcał EWG we Wspólnotę Europejską. Członkostwo w EWG uzyskiwały: w 1973 roku Dania, Irlandia i Wielka Brytania, w 1981 roku - Grecja, w 1986 roku - Hiszpania i Portugalia.''

Europejska Wspólnota Obronna (ang. European Defence Community - EDC) - francuska propozycja utworzenia wspólnej armii europejskiej, przedstawiona w planie Plevena z 24 października 1950 roku, zrealizowana w traktacie podpisanym 27 maja 1952 roku w Paryżu na 50 lat przez Francję, RFN, Włochy, Belgię, Holandię i Luksemburg. Koncepcja EWO stanowiła odpowiedź na głosy wzywające do remilitaryzacji RFN w obliczu postrzeganego zagrożenia inwazją radziecką na Europę Zachodnią i przewidywała podporządkowanie niezależnej kontroli ponadnarodowej potencjału militarnego tak RFN jak i innych państw uczestniczących. Zgodnie z traktatem o EWO wspólna armia europejska miała liczyć w sumie 40 dywizji narodowych pod jednym mundurem i jedną flagą. Armia europejska EWO miała posiadać strukturę instytucjonalną na wzór Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS) - z Komisją wybieraną na zasadzie kompetencji, Radą ministrów, Zgromadzeniem i Trybunałem. Traktat o EWO został ratyfikowany przez RFN i państwa Beneluksu, ale upadła gdy francuskie Zgromadzenie Narodowe odmówiło ratyfikacji traktatu paryskiego 30 sierpnia 1954 roku; nastąpiło to w zmienionej sytuacji międzynarodowej po śmierci radzieckiego dyktatora Józefa Stalina i zakończeniu Wojny Koreańskiej w 1953 roku, aczkolwiek decydujący był układ sił politycznych we Francji, niekorzystny dla zwolenników integracji europejskiej, z przewagą rzeczników francuskiej suwerenności i oponentów uzbrojenia Niemiec. Oznaczało to zarazem fiasko powiązanego z EWO projektu Europejskiej Wspólnoty Politycznej (EWP).

Europejska Wspólnota Węgla i Stali (fr. Europeenne du Charbon et de l'Acier - CECA) - organizacja międzyrządowa utworzona na okres 50 lat na mocy traktatu podpisanego przez Francję, RFN, Włochy, Belgię, Holandię i Luksemburg 18 kwietnia 1951 roku w Paryżu, który wszedł w życie 23 lipca 1952 roku. EWWiS była pierwszą ze Wspólnot Europejskich (w 1958 roku powstały Europejska Wspólnota Gospodarcza i Europejska Wspólnota Energii Atomowej) i opierała się na francuskim planie Schumana zgłoszonym 9 maja 1950 roku, zmierzającym do uniemożliwienia wybuchu kolejnej wojny w Europie poprzez poddanie ponadnarodowej władzy strategicznych gałęzi gospodarki. EWWiS tworzyła wspólny rynek na surowce i produkty przemysłu węglowego i stalowego - dla węgla powstał on już 10 lutego 1953 roku, a dla stali - 1 maja 1953 roku. Traktat Paryski stanowił, że celami istnienia EWWiS były rozwój gospodarczy, zwiększanie zatrudnienia i wzrost standardów życiowych w państwach członkowskich.

Zgodnie z Traktatem Paryskim powstały 4 główne instytucje, z których najważniejsza była Wysoka Władza, czyli organ ponadnarodowy formalnie niezależny od rządów państw członkowskich, złożony z 9 członków wybieranych na podstawie ich kompetencji na 6 lat z możliwością reelekcji; 8 członków wybierały jednomyślnie rządy państw członkowskich, a ostatniego większością głosów sami członkowie Wysokiej Władzy; jedno państwo nie mogło być reprezentowane przez więcej niż 2 osoby; wybrani członkowie nie reprezentowali interesów swoich państw ojczystych lecz mieli bronić interesów Wspólnoty jako całości. Pierwszym przewodniczącym Wysokiej Władzy był Jean Monnet, pomysłodawca EWWiS. Pozostałymi organami były: Wspólne Zgromadzenie (78 członków delegowanych przez parlamenty narodowe), Specjalna Rada Ministrów (6 przedstawicieli rządów narodowych) i Trybunał Sprawiedliwości rozstrzygający spory. Wysoka Władza współpracowała z Komitetem Doradczym. EWWiS posiadała osobowość prawną.

Traktat Paryski ustanawiający EWWiS został zmieniony przez traktat fuzyjny z 8 kwietnia 1965 roku, który łączył instytucje EWWiS i pozostałych 2 Wspólnot, tworząc jedną Radę Ministrów i jedną Komisję dla wszystkich 3 istniejących Wspólnot. Dalsze poważne zmiany wprowadzały Jednolity Akt Europejski z 17 lutego 1986 roku, Traktat z Maastricht z 7 lutego 1992 roku, Traktat Amsterdamski z 2 października 1997 roku i Traktat Nicejski z 26 lutego 2001 roku. Traktat Paryski wygasł zgodnie z początkowym założeniem 23 lipca 2002 roku.

euroregion - obszar współpracy transgranicznej ustanowiony decyzją regionów przygranicznych dwóch lub więcej państw. Typowymi celami istnienia euroregionów są wspieranie wymiany gospodarczej i turystycznej, rozwijanie komunikacji, działalność kulturowa, wspólne rozwiązywanie problemów transgranicznych, zwłaszcza o charakterze ekologicznym. Pierwszym euroregionem był założony w 1963 roku Region Basiliensis obejmujący ziemie niemieckie, francuskie i szwajcarskie wzdłuż Renu. W 1977 roku powstało Stowarzyszenie Europejskich Regionów Granicznych, w 1980 roku Rada Europy przyjęła konwencję madrycką regulującą zasady powstawania euroregionów - zgodnie z nią euroregiony nie są wyłączone spod jurysdykcji państw, nie mają osobowości prawnej, nie naruszają granic, ich działalność nie może być sprzeczna z ustawodawstwem wewnętrznym państw; Polska ratyfikowała tę konwencję w marcu 1993 roku. Polskie obszary przygraniczne są obecnie zrzeszone w 15 euroregionach, które obejmują całość granic lądowych kraju i część morskich; najstarszym polskim euroregionem jest Nysa, utworzony 21 grudnia 1991 roku wraz z obszarami Czech i Niemiec przyległymi do granicznej rzeki o tej nazwie. Współpraca w ramach euroregionów jest wspierana przez programy pomocowe Unii Europejskiej, m.in. INTERREG II i CROSSBORDER.

Europejska Wspólnota Gospodarcza (ang. European Economic Community - EEC, fr. Communaute Economique Europeenne - CEE) - organizacja międzyrządowa utworzona na mocy Traktatu Rzymskiego podpisanego 25 marca 1957 roku przez Francję, RFN, Włochy, Belgię, Holandię i Luksemburg, który wszedł w życie 1 stycznia 1958 roku. Traktat Rzymski mówił w preambule o tworzeniu fundamentów coraz bliższej unii narodów europejskich, zapewnieniu postępu ekonomicznego i społecznego wspólnym eliminowaniem barier dzielących Europę oraz stałej poprawie warunków życia i pracy. Celem nakreślonym w artykule 2 było ustanowienie wspólnego rynku i progresywne zbliżanie polityk gospodarczych państw członkowskich, promocja harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej, stała i zrównoważona ekspansja gospodarcza, zwiększona stabilność i przyspieszony wzrost standardów życia oraz bliższe stosunki między państwami członkowskimi. Artykuł 8 mówił, że wspólny rynek będzie stopniowo osiągnięty w okresie 12 lat podzielonym na 3 okresy 4-letnie przewidujące określone działania. Artykuł 3 postanawiał, że wyeliminowane zostaną cła, ograniczenia ilościowe i inne środki ograniczające eksport i import między państwami członkowskimi i wprowadzona zostanie wspólna taryfa celna wobec państw trzecich; przewidywał ponadto znoszenie przeszkód w swobodzie ruchu osób, usług i kapitału oraz wprowadzenie wspólnej polityki rolnej i transportowej.

Organami EWG były: Komisja (złożona z 9 członków powoływanych na takiej samej zasadzie jak Wysoka Władza w Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali), Rada Ministrów (złożona z przedstawicieli rządów narodowych, podejmująca decyzje jednomyślnie lub większością głosów), Zgromadzenie (142 członków delegowanych przez parlamenty narodowe) i Trybunał Sprawiedliwości; 2 ostatnie istniały już wcześniej jako organy EWWiS i na mocy podpisanego równolegle z Traktatem Rzymskim porozumienia stały się wspólnymi organami także dla EWG i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom). Rada Ministrów zapewniała ogólną koordynację polityk gospodarczych państw członkowskich, zaś Komisja czuwała nad implementacją traktatów i przygotowywała akty ustawodawcze. Radę Ministrów wspierał w doradczym charakterze Komitet Ekonomiczno-Społeczny.

Traktat Rzymski ustanawiający EWG został zmieniony przez traktat fuzyjny z 8 kwietnia 1965 roku, który łączył instytucje EWG i pozostałych 2 Wspólnot, tworząc jedną Radę Ministrów i jedną Komisję dla wszystkich 3 istniejących Wspólnot. Dalsze poważne zmiany wprowadzały Jednolity Akt Europejski z 17 lutego 1986 roku i Traktat z Maastricht z 7 lutego 1992 roku, który przekształcał EWG we Wspólnotę Europejską. Członkostwo w EWG uzyskiwały: w 1973 roku Dania, Irlandia i Wielka Brytania, w 1981 roku - Grecja, w 1986 roku - Hiszpania i Portugalia.

Europejska Wspólnota Obronna (ang. European Defence Community - EDC) - francuska propozycja utworzenia wspólnej armii europejskiej, przedstawiona w planie Plevena z 24 października 1950 roku, zrealizowana w traktacie podpisanym 27 maja 1952 roku w Paryżu na 50 lat przez Francję, RFN, Włochy, Belgię, Holandię i Luksemburg. Koncepcja EWO stanowiła odpowiedź na głosy wzywające do remilitaryzacji RFN w obliczu postrzeganego zagrożenia inwazją radziecką na Europę Zachodnią i przewidywała podporządkowanie niezależnej kontroli ponadnarodowej potencjału militarnego tak RFN jak i innych państw uczestniczących. Zgodnie z traktatem o EWO wspólna armia europejska miała liczyć w sumie 40 dywizji narodowych pod jednym mundurem i jedną flagą. Armia europejska EWO miała posiadać strukturę instytucjonalną na wzór Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS) - z Komisją wybieraną na zasadzie kompetencji, Radą ministrów, Zgromadzeniem i Trybunałem. Traktat o EWO został ratyfikowany przez RFN i państwa Beneluksu, ale upadła gdy francuskie Zgromadzenie Narodowe odmówiło ratyfikacji traktatu paryskiego 30 sierpnia 1954 roku; nastąpiło to w zmienionej sytuacji międzynarodowej po śmierci radzieckiego dyktatora Józefa Stalina i zakończeniu Wojny Koreańskiej w 1953 roku, aczkolwiek decydujący był układ sił politycznych we Francji, niekorzystny dla zwolenników integracji europejskiej, z przewagą rzeczników francuskiej suwerenności i oponentów uzbrojenia Niemiec. Oznaczało to zarazem fiasko powiązanego z EWO projektu Europejskiej Wspólnoty Politycznej (EWP).

Europejska Wspólnota Węgla i Stali (fr. Europeenne du Charbon et de l'Acier - CECA) - organizacja międzyrządowa utworzona na okres 50 lat na mocy traktatu podpisanego przez Francję, RFN, Włochy, Belgię, Holandię i Luksemburg 18 kwietnia 1951 roku w Paryżu, który wszedł w życie 23 lipca 1952 roku. EWWiS była pierwszą ze Wspólnot Europejskich (w 1958 roku powstały Europejska Wspólnota Gospodarcza i Europejska Wspólnota Energii Atomowej) i opierała się na francuskim planie Schumana zgłoszonym 9 maja 1950 roku, zmierzającym do uniemożliwienia wybuchu kolejnej wojny w Europie poprzez poddanie ponadnarodowej władzy strategicznych gałęzi gospodarki. EWWiS tworzyła wspólny rynek na surowce i produkty przemysłu węglowego i stalowego - dla węgla powstał on już 10 lutego 1953 roku, a dla stali - 1 maja 1953 roku. Traktat Paryski stanowił, że celami istnienia EWWiS były rozwój gospodarczy, zwiększanie zatrudnienia i wzrost standardów życiowych w państwach członkowskich.

Zgodnie z Traktatem Paryskim powstały 4 główne instytucje, z których najważniejsza była Wysoka Władza, czyli organ ponadnarodowy formalnie niezależny od rządów państw członkowskich, złożony z 9 członków wybieranych na podstawie ich kompetencji na 6 lat z możliwością reelekcji; 8 członków wybierały jednomyślnie rządy państw członkowskich, a ostatniego większością głosów sami członkowie Wysokiej Władzy; jedno państwo nie mogło być reprezentowane przez więcej niż 2 osoby; wybrani członkowie nie reprezentowali interesów swoich państw ojczystych lecz mieli bronić interesów Wspólnoty jako całości. Pierwszym przewodniczącym Wysokiej Władzy był Jean Monnet, pomysłodawca EWWiS. Pozostałymi organami były: Wspólne Zgromadzenie (78 członków delegowanych przez parlamenty narodowe), Specjalna Rada Ministrów (6 przedstawicieli rządów narodowych) i Trybunał Sprawiedliwości rozstrzygający spory. Wysoka Władza współpracowała z Komitetem Doradczym. EWWiS posiadała osobowość prawną.

Traktat Paryski ustanawiający EWWiS został zmieniony przez traktat fuzyjny z 8 kwietnia 1965 roku, który łączył instytucje EWWiS i pozostałych 2 Wspólnot, tworząc jedną Radę Ministrów i jedną Komisję dla wszystkich 3 istniejących Wspólnot. Dalsze poważne zmiany wprowadzały Jednolity Akt Europejski z 17 lutego 1986 roku, Traktat z Maastricht z 7 lutego 1992 roku, Traktat Amsterdamski z 2 października 1997 roku i Traktat Nicejski z 26 lutego 2001 roku. Traktat Paryski wygasł zgodnie z początkowym założeniem 23 lipca 2002 roku.

 Grupa G-20 - ugrupowanie formalnie założone na spotkaniu ministrów finansów Grupy G-7 25 września 1999 roku w Waszyngtonie; inauguracyjne spotkanie G-20 odbyło się 15-16 grudnia 1999 roku w Berlinie. G-20 skupia ministrów finansów i gubernatorów banków centralnych z 19 państw (Grupa G-8 oraz Arabia Saudyjska, Argentyna, Australia, Brazylia, Chiny, Indie, Indonezja, Korea Południowa, Meksyk, RPA, Turcja) oraz Unii Europejskiej reprezentowanej przez rotacyjną prezydenturę i Europejski Bank Centralny. Ponadto w dyskusjach w ramach G-20 uczestniczą dyrektor zarządzający Międzynarodowego Funduszu Walutowego (IMF), prezydent Banku Światowego, przewodniczący Międzynarodowego Komitetu Monetarnego i Finansowego, a także Komitetu Rozwoju IMF i Banku Światowego.

G-20 została założona zgodnie z postanowieniami szczytu G-7 w Kolonii w czerwcu 1999 roku i ma stanowić nieformalny mechanizm omawiania kwestii dotyczących gospodarki światowej w gronie państw rozwiniętych i najważniejszych państw rozwijających się. Razem liczone państwa G-20 składają się na około 90% światowego PKB i 80% światowej wymiany handlowej; członkostwo G-20 nie pokrywa się jednak w zupełności z listą 20 największych gospodarek świata. G-20 nie posiada stałego personelu. Przewodnictwo zmienia się corocznie, a państwo przewodniczące ustanawia tymczasowy sekretariat na okres swojej kadencji.

Przełomowym momentem dla Grupy G-20 było zorganizowanie w odpowiedzi na globalny kryzys finansowy pierwszego szczytu przywódców w Waszyngtonie 15 listopada 2008 roku (Szczyt Przywódców G-20 ws. Rynków Finansowych i Gospodarki Światowej). Przywódcy G-20 po raz kolejny mają spotkali się również w Londynie 2 kwietnia 2009 roku i w Pittsburghu (USA) 24-25 września 2009 roku; na szczytach tych potwierdzono zobowiązanie do nieprowadzania środków protekcjonistycznych i postanowiono o zwiększeniu roli IMF i nadaniu państwom rozwijającym się większej roli w procesie decyzyjnym tej organizacji. W Pittsburghu ogłoszono ponadto, że G-20 będzie czołowym forum międzynarodowej współpracy gospodarczej i zastąpi w tym charakterze Grupę G-8.

Strona internetowa: http://www.g20.org/

Zobacz: Szczyt Grupy G-20 w sprawie globalnego kryzysu finansowego - q&a (15 listopada 2008)

Zobacz: Szczyt Grupy G-20 w Londynie - q&a (1 kwietnia 2009)

Zobacz: Szczyt Grupy G-20 w Pittsburghu - q&a (23 września 2009)

 Grupa G-3 - ugrupowanie handlowe utworzone przez Kolumbię, Meksyk i Wenezuelę porozumieniem o wolnym handlu podpisanym w Cartagenie (Kolumbia) 13 lipca 1994 roku. Weszło ono w życie 1 stycznia 1995 roku i przewidywało utworzenie strefy wolnego handlu w ciągu 10 lat; w ten sposób wiązało Kolumbię i Wenezuelę z wielkim rynkiem stworzonym przez porozumienie NAFTA. 23 maja 2006 roku Wenezuela powiadomiła Meksyk i Kolumbię o wycofaniu się z G-3.

Grupa G-8 - niezinstytucjonalizowane forum współpracy czołowych państw uprzemysłowionych, założone na szczycie w Rambouillet we Francji 15-17 listopada 1975 roku, w którym udział wzięli przywódcy Francji, Japonii, Niemiec, Wielkiej Brytanii, Włoch i USA (G-6); na drugim szczycie w San Juan na Puerto Rico 27-28 czerwca 1976 roku do ugrupowania dołączyła Kanada (G-7); szczyt w Denver 20-22 czerwca 1997 roku po raz pierwszy odbył się w formule G-8 z udziałem prezydenta Rosji; na kolejnym szczycie w Birmingham 15-17 maja 1998 roku Rosja była już dopuszczona do wszystkich dyskusji i stała się pełnoprawnym członkiem G-8. W 2006 roku Rosja po raz pierwszy sprawowała przewodnictwo w G-8.

G-8 początkowo powstała z myślą o omawianiu kwestii gospodarczych i handlowych, ale zakres tematyczny ugrupowania uległ ostatnio poszerzeniu o kwestie takie jak współpraca z krajami rozwijającymi się, globalne i regionalne bezpieczeństwo czy globalne zmiany klimatyczne. Przykładowo na szczycie w Gleneagles w Szkocji 6-8 lipca 2005 roku postanowiono o zwiększeniu pomocy dla wszystkich krajów rozwijających się o 50 miliardów dolarów i umorzeniu długów 18 najbiedniejszych państw afrykańskich; na ostatnich szczytach w niemieckim Heiligendamm 6-8 czerwca 2007 roku i w japońskim Toyako 7-9 lipca 2008 roku wiodącym tematem było przyspieszenie międzynarodowych negocjacji na temat redukcji światowej emisji gazów cieplarnianych.

Od Gleneagles w 2005 roku podczas szczytów G-8 mają miejsce spotkania z przywódcami 5 czołowych państw rozwijających się (Brazylia, Chiny, Indie, Meksyk, RPA) w ramach tzw. outreach meetings. W ostatnich latach nasilają się głosy wzywające do nadania tej piątce rangi pełnoprawnych partnerów i przekształcenia G-8 w G-13; zwolennikami takiej ewolucji ugrupowania są m.in. prezydent Francji Nicolas Sarkozy i premier Wielkiej Brytanii Gordon Brown. Na szczycie w Toyako w 2008 roku odbyło się nawet spotkanie przywódców G-8 i 8 innych dużych gospodarek (oprócz powyższej piątki udział wzięły także Australia, Indonezja i Korea Południowa).

G-8 nie posiada kwatery głównej, budżetu ani stałego personelu. Główną formą współpracy w ramach G-8 są coroczne szczyty organizowane przez państwo przewodniczące w G-8 w danym roku, które ma decydujący wpływ na treść agendy szczytu. Ponadto regularnie odbywają się spotkania ministerialne, zwłaszcza ministrów spraw zagranicznych, finansów i środowiska naturalnego. Ministrowie i przedstawiciele państw członkowskich G-8 mogą też zbierać się ad hoc dla omówienia ważnych kwestii bieżących.

Na szczycie Grupy G-20 w Pittsburghu (USA) 24-25 września 2009 roku ogłoszono, że G-8 zostanie zastąpiona przez G-20 jako najważniejsze forum międzynarodowej współpracy gospodarczej. Na 2010 rok przewidziano jeszcze szczyt G-8 w Kanadzie, lecz prawdopodobnie będzie on ostatnim, gdyż następne państwo przewodniczące w G-8, tj. Francja, jest zdecydowanym zwolennikiem G-20.

http://www.g7.utoronto.ca/

Grupa Wyszehradzka - nieformalne ugrupowanie zainicjowane podpisaniem 15 lutego 1991 roku w Wyszehradzie przez Polskę, Czechosłowację i Węgry deklaracji o współpracy, której nadrzędnym celem miała być integracja ze strukturami euroatlantyckimi. Od 1993 roku Grupę tworzą 4 państwa: Polska, Czechy, Słowacja i Węgry. W październiku 1991 roku uzgodniono 5 obszarów współpracy: polityka zagraniczna, gospodarka, transport, ochrona środowiska, nauka oraz podpisano deklarację krakowską o wzajemnej liberalizacji handlu, której efektem było podpisanie w 21 grudnia 1992 roku Środkowoeuropejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (CEFTA). W latach 1994-98 Grupa Wyszehradzka funkcjonowała nieregularnie, głównie z powodu braku zainteresowania ze strony Czech. Po utracie władzy w Czechach przez Vaclava Klausa a na Słowacji przez Vladimira Mecziara współpracę zintensyfikowano, ustanawiając m.in. rotacyjną prezydencję oraz regularne spotkania szefów państw i rządów, resortów spraw zagranicznych i obrony. Nadrzędne cele Grupy Wyszehradzkiej zostały osiągnięte w maju 2004 roku, kiedy jej członków przyjęto do Unii Europejskiej. Jedyną formalną instytucją Grupy Wyszehradzkiej jest Sekretariat Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego w Bratysławie, finansujący wspólne projekty.

Grupa z Cairns (ang. The Cairns Group) - ugrupowanie skupiające obecnie 19 państw eksportujących produkty rolne, założone w sierpniu 1986 roku, kiedy odbyło się pierwsze spotkanie ministerialne w australijskim Cairns. Celem funkcjonowania Grupy jest obrona interesów eksporterów produktów rolnych podczas międzynarodowych negocjacji handlowych prowadzonych w ramach Światowej Organizacji Handlu (WTO) i zapewnienie liberalizacji międzynarodowego obrotu artykułami rolnymi. W szczególności Grupa postuluje uzgodnienie daleko idących redukcji ceł na artykuły rolne oraz eliminacji wszystkich subsydiów krajowych i subsydiów eksportowych; opowiada się ponadto za preferencyjnym traktowaniem państw rozwijających się. Członkami Grupy są: Argentyna, Australia, Boliwia, Brazylia, Chile, Filipiny, Gwatemala, Indonezja, Kanada, Kolumbia, Kostaryka, Malezja, Nowa Zelandia, Pakistan, Paragwaj, Peru, RPA, Tajlandia, Urugwaj. Wiodącą rolę odgrywa Australia.

Strona internetowa: http://www.cairnsgroup.org/

Grupa z Contadory (lub Grupa Contadora) - grupa założona przez ministrów spraw zagranicznych Kolumbii, Meksyku, Wenezueli i Panamy na spotkaniu na panamskiej wyspie Contadora 8-9 stycznia 1983 roku celem dążenia do zakończenia konfliktów w Ameryce Środkowej: w Gwatemali, Nikaragui i Salwadorze. 17 lipca 1983 roku prezydenci 4 państw Grupy wydali w Cancun deklarację z zapowiedzią ogólnego programu rozwiązywania konfliktów środkowoamerykańskich, a 9 września 1983 roku ministrowie spraw zagranicznych uzgodnili "Dokument celów", zawierający 21 punktów stanowiących podstawy do przyszłego pokoju, m.in. ustanowienie demokratycznych, przedstawicielskich i pluralistycznych systemów politycznych, zatrzymanie regionalnego wyścigu zbrojeń, eliminacja różnych form zagranicznej ingerencji militarnej (bazy, doradcy), promocja pojednania narodowego, zapobieganie wykorzystywaniu terytoriów zainteresowanych państw do destabilizowania innych rządów środkowoamerykańskich. W styczniu 1984 roku uzgodniono środki mające służyć realizacji tych 21 punktów. Owocem dalszych prac było przedstawienie przez Grupę w czerwcu 1984 roku pierwszego projektu aktu pokojowego, a po kolejnych konsultacjach 7 września 1984 roku ogłoszono Akt Contadory w sprawie pokoju i współpracy w Ameryce Środkowej, zawierający szczegółowe postanowienia dotyczące problemów bezpieczeństwa, politycznych i społecznych. Sceptyczna dotąd Nikaragua jako pierwsza zaakceptowała Akt 21 września, ale z kolei niechętnie odniosły się do niego USA - ich stronnicy Honduras, Kostaryka i Salwador 20 października 1984 roku wydały alternatywny dokument z Tegucigalpy, przewidujący dalszą obecność wojskową USA w regionie. Proces pokojowy zainicjowany przez Grupę z Contadory znalazł się w impasie, ale w lipcu 1985 roku, gdy prezydentem Peru został Alan Garcia, zawiązała się grupa poparcia dla procesu Contadory (tzw. Grupa z Limy), utworzona przez Peru, Argentynę, Brazylię i Urugwaj. We wrześniu 1985 roku Grupa z Contadory i Grupa z Limy ogłosiły pierwszy wspólny projekt zmodyfikowanego Aktu Contadory, a 12 stycznia 1986 roku wydały deklarację z Caraballeda. USA dalej przeciwstawiały się tym inicjatywom, ale sukcesem Grupy Contadora było doprowadzenie do spotkania prezydentów wszystkich 5 państw Ameryki Środkowej w Esquipulas (Gwatemala) 25 maja 1986 roku, co zapoczątkowało nowy etap procesu pokojowego. 15 lutego 1987 roku prezydent Kostaryki Oscar Arias ogłosił w San Jose w obecności prezydentów Gwatemali, Hondurasu i Salwadoru swoją inicjatywę pokojową, która uzyskała poparcie Grupy z Contadory i Grupy z Limy. Na podstawie przełomowego planu Ariasa prezydenci 5 państw środkowoamerykańskich podpisali 7 sierpnia 1987 roku porozumienie pokojowe znane jako Esquipulas II (procedura dla ustanowienia pewnego i trwałego pokoju w Ameryce Środkowej). W grudniu 1986 roku Grupa z Contadory i Grupa z Limy utworzyły permanentną organizację pod nazwą Grupa z Rio.

Grupa z Rio - organizacja skupiająca państwa Ameryki Łacińskiej, założona 18 grudnia 1986 roku w Rio de Janeiro (Brazylia) przez państwa Grupy z Contadory (Kolumbia, Meksyk, Panama, Wenezuela) i Grupy z Limy (Argentyna, Brazylia, Peru, Urugwaj), działających na rzecz pokoju w Ameryce Środkowej. Grupa z Rio była pomyślana jako stały mechanizm konsultacji i koordynacji działań państw Ameryki Łacińskiej z pominięciem USA. Liczba członków Grupy zwiększyła się do 23 gdy w listopadzie 2008 roku przyjęta została Kuba. Grupa z Rio nie ma stałego sekretariatu. Corocznie odbywają się szczyty szefów państw i rządów; nieregularnie spotykają się również ministrowie spraw zagranicznych lub innych resortów. ''

Guantanamo - zatoka na południowo-wschodnim krańcu Kuby, gdzie znajduje się najstarsza zagraniczna baza wojskowa USA, uzyskana na mocy układu podpisanego przez prezydentów Kuby i USA w Hawanie 23 lutego 1903 roku, w niecały rok po uzyskaniu niepodległości przez Kubę pod konstytucją zawierającą poprawkę Platta mówiącą o wydzierżawieniu USA ziemi na potrzeby utrzymywania stacji węglowej lub morskiej. Baza Guantanamo zajmuje powierzchnię 117,6 km kw. i zgodnie z układem została wydzierżawiona "na okres odpowiedni dla celów stacji węglowych i morskich"; na czas okupacji USA uzyskały całkowitą jurysdykcję i kontrolę nad terytorium bazy przy uznaniu suwerenności Kuby. W traktacie o stosunkach między Kubą a USA podpisanym 29 maja 1934, gdy USA realizowały już politykę dobrego sąsiedztwa, zniesiono poprawkę Platta, ale utrzymano w mocy prawa USA do bazy Guantanamo, które mogą zostać anulowane tylko w drodze wspólnej decyzji Kuby i USA.

Rząd Fidela Castro, który zdobył władzę na Kubie w 1959 roku, niemal od początku domagał się zwrotu bazy Guantanamo. Podczas kubańskiego kryzysu rakietowego w październiku 1962 roku z bazy ewakuowano członków rodzin stacjonującego tam personelu. W 1964 roku władze kubańskie odcięły dostawy wody do bazy, co zmusiło USA do budowy zakładu odsalania wody na obszarze Guantanamo.

19 sierpnia 1994 roku, zaraz po tym jak władze kubańskie ogłosiły swobodę emigracji, prezydent USA Bill Clinton ogłosił, że przechwyceni na morzu Kubańczycy nie będą już transportowani do USA lecz do bazy Guantanamo, a o przyjęcie do USA będą mogli się ubiegać tylko drogą legalną, tj. przez kontakt z amerykańską sekcją interesów w Hawanie. 9 września Kuba i USA podpisały porozumienie zobowiązujące Hawanę do zapobiegania nielegalnej emigracji w zamian za przyjęcie przez USA minimum 20 tysięcy Kubańczyków rocznie, po czym 2 maja 1995 roku w kolejnym porozumieniu przewidziano, że przechwyceni na morzu Kubańczycy nie będą już zabierani do Guantanamo lecz odsyłani na Kubę; ostatni Kubańczycy opuścili Guantanamo w styczniu 1996 roku. Do Guantanamo kierowani byli też uciekinierzy z Haiti w okresie rządów wojskowych w tym państwie w latach 1991-94; ostatni z nich opuścili Guantanamo w listopadzie 1995 roku.

Po zamachach terrorystycznych w Nowym Jorku i Waszyngtonie 11 września 2001 roku oraz kampanii militarnej w Afganistanie w październiku-grudniu 2001 roku na obszarze bazy Guantanamo powstał obóz przetrzymywania osób podejrzewanych o działalność terrorystyczną. Pierwszych 20 jeńców schwytanych przez wojska amerykańskie w Afganistanie przyleciało do obozu Guantanamo 11 stycznia 2002 roku. Istnienie obozu stało się ogromnie kontrowersyjne, gdyż osoby tam więzione traktowane były jako "bezprawni kombatanci", którym nie przysługiwały prawa określone w konwencjach genewskich, stanowiących podstawę międzynarodowego prawa humanitarnego. 22 stycznia 2009 roku zaprzysiężony 2 dni wcześniej prezydent USA Barack Obama nakazał zamknięcie w ciągu roku obozu Guantanamo, w którym znajdowało się wówczas 245 więźniów (w szczytowym momencie było ich nawet około 775); decyzja Obamy nie zmieniała natomiast statusu bazy Guantanamo.

 Heksagonale - potoczna nazwa ugrupowania powstałego w lipcu 1991 roku po włączeniu Polski do zawiązanej 11 listopada 1989 roku współpracy między Austrią, Węgrami, Włochami, Jugosławią, a od maja 1990 roku także Czechosłowacją, znanej jako Pentagonale; w marcu 1992 roku po przyjęciu do Heksagonale nowych członków ugrupowanie przekształciło się w Inicjatywę Środkowoeuropejską. Ugrupowanie powstało z inicjatywy Włoch, zmierzających do zrównoważenia rosnących wpływów Niemiec w Europie Środkowej; dla państw tego regionu było natomiast atrakcyjną formą budowania więzi z państwami Europy Zachodniej.

Międzyamerykański Bank Rozwoju (ang. Inter-American Development Bank - IADB) - najstarszy i największy na świecie regionalny bank rozwojowy, założony w 1959 roku w celu wspierania rozwoju gospodarczego i społecznego państw Ameryki Łacińskiej i regionu Karaibów; w 2009 roku skupiał 48 państw, z czego 22 stanowią pożyczkodawcy: państwa europejskie, Kanada, USA (największy udziałowiec), Izrael, Chiny, Japonia, Korea Południowa. IADB wspiera głównie projekty realizowane przez instytucje publiczne. Najważniejszym organem jest Rada Gubernatorów, która deleguje nadzór nad pracami Banku Radzie Dyrektorów Zarządzających. Rada Gubernatorów wybiera Prezydenta, który jest przedstawicielem prawnym IADB i dyrektorem zarządzającym. Kwatera główna IADB znajduje się w Waszyngtonie. Sukces IADB stał się bodźcem do utworzenia podobnych instytucji w innych regionach świata.

Strona internetowa: http://www.iadb.org/

Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (ang. International Atomic Energy Agency - IAEA) - organizacja międzyrządowa stanowiąca centrum współpracy w dziedzinie energii atomowej, której statut został przyjęty przez 81 państw na konferencji międzynarodowej w Nowym Jorku 26 października 1956 roku i wszedł w życie 29 lipca 1957 roku. Utworzenie IAEA było inicjatywą prezydenta USA Dwighta Eisenhowera, który 8 grudnia 1953 roku w przemówieniu w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ przedstawił koncepcję "atomów dla pokoju." Zgodnie ze statutem celem IAEA jest przyspieszenie i zwiększenie wkładu energii atomowej w pokój, zdrowie i prosperity na całym świecie; udzielane przez IAEA wsparcie nie ma służyć celom wojskowym.

Działalność IAEA na rzecz pokojowego i bezpiecznego wykorzystania energii atomowej ma 3 główne filary:

- gwarancje i weryfikacje: na mocy porozumień o środkach zabezpieczających (safeguards agreements) przewidzianych w traktacie o nieproliferacji broni jądrowej NPT inspektorzy IAEA przeprowadzają inspekcje obiektów nuklearnych i innych w celu zweryfikowania, że materiały i działania nuklearne nie służą celom militarnym i nie dochodzi do rozprzestrzeniania się broni jądrowej,

- bezpieczeństwo: IAEA opracowuje i pomaga państwom we wzdrożeniu standardów bezpieczeństwa dotyczących instalacji nuklearnych, materiałów radioaktywnych, odpadów radioaktywnych ze szczególną uwagą położoną na zapobieganie aktom terroryzmu lub sabotażu,

- nauka i technologia: IAEA wspiera współpracę techniczną i badawczo-rozwojową i pomaga w opracowywaniu planów wykorzystania energii jądrowej do produkcji elektryczności.

IAEA jest organizacją niezależną od ONZ, ale od początku swojej działalności utrzymuje bliskie związki z ONZ. Co roku IAEA składa ZO ONZ sprawozdanie ze swojej działalności; może też regularnie składać raporty Radzie Bezpieczeństwa ONZ w konkretnych sprawach związanych z niestosowaniem się państw do swoich zobowiązań lub w kwestiach dotyczących pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego.

Najwyższym organem decyzyjnym IAEA jest Konferencja Generalna, zbierająca się corocznie, najczęściej we wrześniu. Organem wykonawczym jest Rada Gubernatorów, złożona z przedstawicieli 35 państw członkowskich wybranych przez Konferencję Generalną; Rada zbiera się 5 razy w roku. Powoływany przez nią Dyrektor Generalny jest najwyższym przedstawicielem IAEA i kieruje Sekretariatem.

W lutym 2009 roku IAEA miała 146 członków. Państwem najbardziej znanym z działalności nuklearnej a nie należącym do IAEA jest Korea Północna, która wycofała się 13 czerwca 1994 roku po 20 latach członkostwa. Siedziba IAEA znajduje się w Wiedniu w Austrii; IAEA utrzymuje też biura w Genewie (Szwajcaria), Nowym Jorku (USA), Toronto (Kanada) i Tokio (Japonia). W 2009 roku budżet IAEA wynosił 296 milionów euro. W 2005 roku IAEA i jej dyrektor generalny Mohamed ElBaradei uzyskali Pokojową Nagrodę Nobla.

Strona internetowa: http://www.iaea.org/

 IBSA (India-Brazil-South Africa) - trójstronna współpraca Indii, Brazylii i RPA zapoczątkowana na spotkaniu ministrów spraw zagranicznych tych państw 6 czerwca 2003 roku w Brasilii, przedstawiana jako wzór transkontynentalnej współpracy czołowych rozwijających się państw Południa. Dwoma najważniejszymi płaszczyznami współpracy są kwestie handlu międzynarodowego (w szczególności dążenia do wyeliminowania subsydiów na produkty rolne państw wysoko rozwiniętych) i reformy Rady Bezpieczeństwa ONZ, w której wszystkie trzy państwa chciałyby uzyskać stałe miejsce. Innymi obszarami zainteresowania IBSA są m.in. rozwój rolnictwa, promocja ekologicznych surowców energetycznych (biopaliwa), współpraca naukowo-techniczna i transportowa. 13 września 2006 roku w Brasilii odbył się pierwszy szczyt przywódców IBSA. Kolejne szczyty miały miejsce 17 października 2007 roku w Tshwane (dawniej Pretoria, RPA) i 15 października 2008 roku w New Delhi (Indie).

Strona internetowa: http://www.ibsa-trilateral.org/

Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego (ang. International Civil Aviation Organization - ICAO) - organizacja wyspecjalizowana ONZ utworzona w czerwcu 1945 roku na mocy konwencji o międzynarodowym lotnictwie cywilnym podpisanej przez 52 państwa w Chicago 7 grudnia 1944 roku. Opracowuje międzynarodowe przepisy dotyczące różnych zagadnień ruchu lotniczego, m.in. nawigacji, bezpieczeństwa, procedury wyjaśniania wypadków, procedur granicznych. Siedziba ICAO znajduje się w Montrealu.

Strona internetowa: http://www.icao.int/

 'Międzynarodowy Trybunał Karny (ang. International Criminal Court - ICC) - pierwszy stały międzynarodowy trybunał sądzący najpoważniejsze zbrodnie, ustanowiony na mocy statutu podpisanego przez 120 państw w Rzymie 17 lipca 1998 roku; 11 kwietnia 2002 roku osiągnięta została liczba 60 ratyfikacji wymaganych do uprawomocnienia się traktatu rzymskiego, który wszedł w życie 1 lipca 2002 roku. 28 października 2005 roku Meksyk jako 100. państwo ratyfikował statut ICC, a w czerwcu 2008 roku liczba państw będących członkami ICC wynosiła już 108. 6 maja 2002 roku USA ogłosiły unieważnienie swojego podpisu pod statutem ICC; 28 sierpnia 2002 roku Izrael oświadczył, że mimo wcześniejszego podpisu nie ma zamiaru stać się stroną traktatu rzymskiego. Ponadto członkami ICC nie są m.in. Chiny, Indie, Iran, Pakistan, Rosja.

Zgodnie z artykułem 5 statutu jurysdykcja ICC obejmuje 4 rodzaje zbrodni: ludobójstwo, zbrodnie przeciw ludzkości, zbrodnie wojenne i agresję. Jurysdykcja ICC ma ograniczony charakter: stanowi jedynie uzupełnienie jurysdykcji krajowej, a więc sprawa może być zbadana tylko wtedy, gdy nie może tego zrobić sąd krajowy. Na mocy artykułu 12 i 13 ICC może sprawować jurysdykcję jeśli: a) oskarżony jest obywatelem państwa członkowskiego ICC; b) zbrodnia została popełniona na terytorium państwa członkowskiego; c) Rada Bezpieczeństwa ONZ przekazała sprawę prokuratorowi ICC. Na mocy artykułu 11 zakres jurysdykcji jest również ograniczony do zbrodni popełnionych po wejściu w życie statutu 1 lipca 2002 roku, a dla państw które później stały się członkami ICC - od momentu wejścia w życie statutu dla danego państwa. Prokurator ICC może wszcząć postępowanie w danej sprawie po autoryzacji przez Izbę Przedprocesową. Zgodnie z artykułem 77 ICC może nałożyć karę więzienia nieprzekraczającą 30 lat, a w przypadkach o wyjątkowym ciężarze gatunkowym - karę dożywocia. ICC może też zasądzić grzywnę lub przepadek mienia zdobytego w drodze badanej zbrodni. ICC nie posiada żadnych środków służących aresztowaniu i doprowadzaniu przed trybunał osób podejrzanych o zbrodnie i jest w tej mierze całkowicie zależny od współpracy ze społecznością międzynarodową.

W przeciwieństwie do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości ICC jest instytucją niezależną od ONZ, ale RB ONZ zgodnie z artykułem 16 statutu posiada możliwość zawieszenia postępowania w danej sprawie na okres 12 miesięcy. Na mocy artykułu 34 organami ICC są Prezydencja, Wydziały Sądownicze (Przedprocesowy, Procesowy i Apelacyjny), Biuro Prokuratora i Rejestr. Artykuł 112 ustanawia ponadto Zgromadzenie Państw Członkowskich, sprawujące nadzór nad działalnością powyższych organów, m.in. określające budżet i wybierające sędziów ICC.

Jak dotąd ICC wszczął postępowanie w 4 sprawach: sytuacji w DR Kongo (czerwiec 2004), sytuacji w północnej Ugandzie (lipiec 2004), sytuacji w prowincji Darfur w Sudan (czerwiec 2005), sytuacji w Republice Środkowoafrykańskiej (maj 2007). 17 marca 2006 roku kongijski watażka Thomas Lubanga jako pierwsza osoba został aresztowany na mocy nakazu wydanego przez ICC; 26 stycznia 2009 roku rozpoczął się pierwszy proces ICC, w którym oskarżonym jest Lubanga. Najbardziej kontrowersyjnym krokiem prokuratora ICC było oskarżenie 14 lipca 2008 roku prezydenta Sudanu Omara Hassana Bashira o ludobójstwo, zbrodnie przeciw ludzkości i zbrodnie wojenne w związku z konfliktem w Darfurze.

Strona internetowa: http://www.icc-cpi.int/

Tekst Statutu Rzymskiego ICC:

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (ang. International Court of Justice - ICJ) - główny organ sądowniczy ONZ z siedzibą w Hadze (Holandia), ustanowiony na mocy Karty Narodów Zjednoczonych z 26 czerwca 1945 roku, której aneksem jest Statut ICJ. Zgodnie z art. 93 Karty NZ wszyscy członkowie ONZ są automatycznie członkami ICJ, ale inne państwa również mogą przystąpić do ICJ na warunkach określonych przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Zgodnie z art. 34 Statutu tylko państwa mogą być stronami w sprawach rozpatrywanych przez ICJ, w tym także państwa nie będące stronami Statutu na podstawie specjalnych przepisów zawartych w obowiązujących umowach międzynarodowych i okreslonych przez Radę Bezpieczeństwa ONZ (w takiej sytuacji była Szwajcaria przed przystąpieniem do ONZ w 2002 roku). Jurysdykcja ICJ obejmuje wszystkie sprawy wniesione przez państwa i wszystkie kwestie wymienione w Karcie NZ lub w obowiązujących traktatach i konwencjach. ZO ONZ i RB ONZ mogą zwrócić się do ICJ o wydanie opinii doradczej w każdej kwestii prawnej; inne organy ONZ i organizacje wyspecjalizowane również mogą zwracać się do ICJ o opinię doradczą, ale za upoważnieniem ZO ONZ.

ICJ składa się z 15 sędziów reprezentujących różne narodowości, wybieranych przez ZO ONZ i RB ONZ z listy osób nominowanych przez tzw. grupy narodowe w Stałym Sądzie Arbitrażowym; zgodnie z artykułem 9 Statutu wybór sędziów powinien odbywać się tak, by ICJ jako całość reprezentował "główne formy cywilizacji i czołowe systemy prawne świata." Sędziowie są wybierani na 9 lat i mogą ubiegać się o reelekcję; co 3 lata wymieniana jest 1/3 składu ICJ. Przy rozpatrywaniu sporów ICJ stosuje wiążące strony umowy międzynarodowe, zwyczaj międzynarodowy, ogólne zasady prawa uznawane przez narody cywilizowane i pomocniczo decyzje sądowe i opinie najwyżej wykwalifikowanych ekspertów. Oficjalnymi językami są francuski i angielski.

Pierwszą sprawę wniesiono do ICJ 22 maja 1947 roku - była to skarga Wielkiej Brytanii przeciw Albanii w związku z tzw. incydentem w cieśninie Korfu; ICJ przyznał rację Wielkiej Brytanii i nakazał Albanii wypłatę odszkodowania w wysokości 843947 funtów. W latach 1947-2009 do ICJ zgłoszono w sumie 144 sprawy ze strony państw i 25 wniosków o wydanie opinii doradczych (ostatnio w październiku 2008 roku ZO ONZ zwróciło się o opinię w sprawie legalności deklaracji niepodległości Kosowa z 17 lutego 2008 roku).

Strona internetowa: http://www.icj-cij.org/

Międzynarodowy Czerwony Krzyż i Czerwony Półksiężyc - największa i najbardziej poważana na świecie grupa pozarządowych organizacji humanitarnych, składająca się z Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża (ang. International Committee of the Red Cross - ICRC), Międzynarodowej Federacji Krajowych Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca (ang. International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies - IFRCS) oraz narodowych stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, których w 2009 roku było 186 (m.in. istniejący od 1919 roku Polski Czerwony Krzyż). Razem tworzą one Ruch Międzynarodowego Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca.

ICRC został założony w lutym 1863 roku przez szwajcarskiego biznesmena Jeana Henri Dunanta, świadka krwawej bitwy francusko-austriackiej pod Solferino w 1859 roku, późniejszego laureata pierwszej pokojowej Nagrody Nobla w 1901 roku. Pierwotnie miał nazwę Międzynarodowy Komitet Pomocy Rannym; obecną nazwę ICRC otrzymał w 1876 roku po przyjęciu jako znaku rozpoznawczego białego krzyża na czerwonym tle, tj. odwrotnych barw sztandaru Szwajcarii. Od 1929 roku alternatywnymi symbolami są czerwony półksiężyc (używany w krajach muzułmańskich) oraz czerwony lew i słońce (używany w Iranie do 1980 roku).

Działalność Ruchu wynika z postanowień konwencji genewskich, z których pierwszą przyjęto w 1864 roku, i polega przede wszystkim na niesieniu pomocy ofiarom konfliktów zbrojnych i roztaczaniu nad nimi opieki, czym zajmują się narodowe stowarzyszenia. ICRC prowadzi ewidencję jeńców, osób internowanych i zaginionych, zajmuje się też poszukiwaniami zaginionych i wymianą jeńców, bierze udział w przygotowywaniu konwencji z zakresu prawa humanitarnego, może z upoważnienia stron walczących występować w roli mediatora. Od 1919 roku posiada własny organ prasowy "Revue Internationale de la Croix Rouge." Członkami ICRC są wyłącznie obywatele Szwajcarii.

Istniejąca od 1919 roku IFRCS (do 1983 roku pod nazwą Liga Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża, do 1991 roku Liga Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca) zrzesza narodowe stowarzyszenia i koordynuje ich działania humanitarne, organizuje międzynarodowe akcje pomocy ofiarom klęsk żywiołowych oraz promuje pokój na świecie. Od 1919 roku wydaje pismo "Le Monde a la Croix Rouge."

Najwyższym organem uchwałodawczym całego Ruchu jest zwoływana raz na 4 lata Międzynarodowa Konferencja Czerwonego Krzyża, w której uczestniczą przedstawiciele ICRC, IFRCS, narodowych stowarzyszeń a także państw, które ratyfikowały konwencje genewskie z 1949 roku. W ICRC najwyższym organem jest Zgromadzenie, złożone z 15-25 osobowości narodowości szwajcarskiej, które sprawuje nadzór nad działalnością ICRC, formułuje cele i politykę, zatwierdza budżet. Na arenie międzynarodowej ICRC jest reprezentowany przez Prezydenta. Siedziba ICRC i IFRCS znajduje się w Genewie. ICRC otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla w 1917 roku i 1944 roku w uznaniu zasług podczas obu wojen światowych, ICRC i IFRCS otrzymały ją wspólnie w 1963 roku w stulecie Ruchu Czerwonego Krzyża za całokształt działalności.

Międzynarodowy Trybunał Karny dla Rwandy (ang. International Criminal Tribunal for Rwanda - ICTR) - trybunał międzynarodowy utworzony przez Radę Bezpieczeństwa ONZ rezolucją nr 955 z 8 listopada 1994 roku z zadaniem osądzenia osób odpowiedzialnych za ludobójstwo, zbrodnie przeciw ludzkości i inne poważne pogwałcenia międzynarodowego prawa humanitarnego popełnione w Rwandzie między 1 stycznia 1994 roku a 31 grudnia 1994 roku. W rezolucji nr 977 przyjętej 22 lutego 1995 roku RB ONZ postanowiła, że siedzibą ICTR będzie Arusza w Tanzanii. Podobnie jak Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii, ICTR składa się z 3 Izb Procesowych, Izby Apelacyjnej, Biura Prokuratora i Rejestru. Liczba stałych sędziów ICTR to 18, a sędziów ad litem (zajmujących się daną sprawą) - 18. W swoim pierwszym wyroku 4 sierpnia 1998 roku ICTR skazał byłego premiera Rwandy Jeana Kambandę na dożywotnie więzienie. Do marca 2009 roku ICTR skazał 29 osób, 5 uniewinnił, 2 przekazał sądom narodowym. Budżet ICTR na lata 2008-09 wynosił 267 milionów dolarów.

Strona internetowa: http://www.ictr.org

Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii (ang. International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia - ICTY) - trybunał międzynarodowy powołany dla osądzenia zbrodni wojennych popełnionych podczas wojen na Bałkanach w latach 90-tych, mieszczący się w Hadze w Holandii. Rada Bezpieczeństwa ONZ postanowiła o powołaniu ICTY w rezolucji nr 808 przyjętej 22 lutego 1993 roku; 25 maja 1993 roku w rezolucji nr 827 zatwierdzony został statut ICTY, którego pełna nazwa brzmi Trybunał ds. Osądzenia Osób Odpowiedzialnych za Poważne Pogwałcenia Międzynarodowego Prawa Humanitarnego Popełnione na Obszarze Byłej Jugosławii po 1991 roku. ICTY był pierwszym międzynarodowym trybunałem wojennym od czasu trybunałów w Norymberdze i Tokio oraz pierwszym trybunałem ds. zbrodni wojennych utworzonym przez ONZ. Jurysdykcja ICTY obejmuje poważne pogwałcenia konwencji genewskich z 1949 roku, pogwałcenia praw i zwyczajów wojennych, ludobójstwo i zbrodnie przeciw ludzkości; osądzeniu podlegają wyłącznie osoby fizyczne. ICTY jest złożony z 3 Izb Procesowych i Izby Apelacyjnej, Biura Prokuratora i Rejestru. Maksymalna ilość stałych sędziów ICTY to 16, przy czym muszą oni pochodzić z różnych państw; maksymalna ilość sędziów ad litem (zajmujących się daną sprawą) to 12. Sędziowie są wybierani przez Zgromadzenie Ogólne ONZ z listy przedłożonej przez RB ONZ. Jedyną karą przewidzianą przez ICTY jest pozbawienie wolności.

Do marca 2009 roku ICTY oskarżył 161 osób, w większości Serbów. Postępowanie zakończono w stosunku do 117 osób, z czego 58 skazano, 10 uniewinniono, 13 odesłano do sądów narodowych, w 36 przypadkach oskarżenia wycofano lub podejrzani zmarli. Najgłośniejsze wyroki skazujące wydano wobec: byłej prezydent Bośniackich Serbów Biljany Plavsić 27 lutego 2003 roku (11 lat więzienia); generała Bośniackich Serbów Radoslava Krsticia, który 2 sierpnia 2001 roku jako pierwsza osoba został uznany przez ICTY winnym ludobójstwa i skazany na 46 lat więzienia za udział w masakrze w Srebrenicy w lipcu 1995 roku (po apelacji wyrok skrócono do 35 lat); Gorana Jelisicia, znanego jako "serbski Adolf", skazanego 14 grudnia 1999 roku na 40 lat więzienia. Najbardziej znany więzień ICTY, były przywódca Jugosławii Slobodan Milosević, 11 marca 2006 roku zmarł w więzieniu w Hadze. 21 lipca 2008 roku w Serbii aresztowano i wkrótce przekazano ICTY byłego prezydenta Bośniackich Serbów Radovana Karadzicia, najbardziej poszukiwanego uciekiniera obok byłego dowódcy wojskowego Bośniackich Serbów generała Ratko Mladicia, który wciąż pozostaje na wolności.

Budżet ICTY w 1994 roku wynosił 10,8 miliona dolarów i corocznie się zwiększał, dochodząc do 342,3 miliona dolarów w latach 2008-09; łączny koszt działalności ICTY do 2009 roku wynosił niemal 1,6 miliarda dolarów. W styczniu 2009 roku na personel ICTY składało się 1129 osób z 84 narodowości.

Strona internetowa: http://www.icty.org/

Zobacz: Aresztowanie byłego przywódcy Bośniackich Serbów Radovana Karadzicia - q&a (23 lipca 2008)



Słownik pojęć i organizacji międzynarodowych - IDA

Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (ang. International Development Association - IDA) - założona 24 września 1960 roku organizacja wyspecjalizowana ONZ stanowiąca część grupy Banku Światowego, udzielająca nieoprocentowanych lub niskooprocentowanych pożyczek długoterminowych najsłabiej rozwiniętym państwom lub działającym na ich obszarze przedsiębiorstwom prywatnym. Do 2009 roku IDA pożyczyla łącznie 193 miliardy dolarów, z czego około połowa trafiła do Afryki; większość projektów dotyczyła podstawowych potrzeb - wstępnej edukacji, służby zdrowia i czystości wody. IDA wspiera państwa, które plasują się poniżej corocznie wyznaczanego progu dochodu na osobę (w 2009 roku było to 1095 dolarów na osobę). IDA pozyskuje większość funduszy na światowych rynkach finansowych, ale znaczący jest wkład bogatych państw członkowskich (przede wszystkim Wielkiej Brytanii, USA i Japonii).

Strona internetowa: http://www.worldbank.org/ida



Międzynarodowa Helsińska Federacja Praw Człowieka (ang. International Helsinki Federation for Human Rights - IHF) - pozarządowa, niezarobkowa organizacja monitorująca przestrzeganie zobowiązań z zakresu praw człowieka, podjętych przez państwa Europy, Ameryki Północnej i Azji Środkowej w Akcie Końcowym KBWE z Helsinek z 1 sierpnia 1975 roku oraz w kolejnych dokumentach procesu KBWE. Została założona w 1982 roku, w 2009 roku zrzeszała 46 narodowych komitetów helsińskich. Sekretariat koordynujący ich pracę ma siedzibę w Wiedniu; w Polsce przedstawicielem IHF jest Komitet Helsiński w Polsce, działający od 1988 roku.

Strona internetowa: http://www.ihf-hr.org/

Międzynarodowa Organizacja Pracy (ang. International Labour Organization - ILO) - organizacja międzyrządowa utworzona na podstawie rozdziału XIII Traktatu Wersalskiego podpisanego 28 czerwca 1919 roku; początkowo powiązana z Ligą Narodów, od 14 grudnia 1946 roku jest organizacją wyspecjalizowaną ONZ. Zastąpiła działające od 1901 roku Międzynarodowe Biuro Pracy (International Labour Office). Celem działalności ILO jest przyczynianie się do powszechnego i trwałego pokoju poprzez promowanie sprawiedliwości społecznej w drodze poprawy warunków życia i pracy; statut ILO wymienia tu m.in. potrzebę uregulowania godzin pracy, zapobiegania bezrobociu, zapewnienia godziwej płacy, ochrony dzieci, młodzieży i kobiet. Zgodnie z tym pierwsze 3 konwencje ILO przyjęte w 1919 roku dotyczyły godzin pracy, bezrobocia i ochrony macierzyńskiej.

3 główne organy ILO to: zbierająca się co roku w czerwcu Międzynarodowa Konferencja Pracy, spotykająca się 3 razy w roku Rada Zarządzająca i Międzynarodowe Biuro Pracy będące stałym sekretariatem organizacji kierowanym przez Dyrektora Generalnego. ILO jest jedyną organizacją systemu ONZ z trójstronną reprezentacją wszystkich państw członkowskich: każda delegacja na Konferencję składa się z 2 przedstawicieli rządu, przedstawiciela pracodawców i przedstawiciela pracowników, z których każdy dysponuje jednym głosem; podobnie Rada Zarządzająca jest złożona z 56 osób: 28 przedstawicieli rządów i po 14 przedstawicieli pracodawców i pracowników. Konferencja ustanawia międzynarodowe standardy pracy w formie wiążących konwencji bądź zaleceń, uchwala budżet i wybiera członków Rady Zarządzającej. Rada ustala program działania ILO, przygotowuje budżet i wybiera na 5 lat Dyrektora Generalnego. Oprócz wytyczania międzynarodowych standardów prawa pracy ILO zajmuje się też działalnością badawczą, szkoleniową i współpracą techniczną: w 1960 roku utworzyła w Genewie Międzynarodowy Instytut Badań nad Pracą, a w 1965 roku w Turynie Międzynarodowe Centrum Szkoleniowe.

Do 2007 roku ILO przyjęła w sumie 188 różnych konwencji. W 2009 roku miała 182 członków; w latach 1977-80 USA wycofały swoje członkostwo. Siedziba znajduje się w Genewie (Szwajcaria); w latach 1940-48 tymczasowo kwaterę główną przeniesiono do Montrealu. W 1969 roku ILO otrzymała Pokojową Nagrodę Nobla.

Strona internetowa: http://www.ilo.org/

Międzynarodowy Fundusz Walutowy (ang. International Monetary Fund - IMF) - jedna z organizacji wyspecjalizowanych ONZ, utworzona decyzją konferencji międzynarodowej w Bretton Woods w lipcu 1944 roku. Rozpoczął działalność 1 marca 1947 roku. Celem działalności IMF jest promocja globalnego wzrostu i stabilności gospodarczej przez zachęcanie państw do przyjmowania rozsądnej polityki gospodarczej i finansowej.

Podstawowym zadaniem IMF jest pomoc dla państw znajdujących się w poważnych trudnościach finansowych i gospodarczych poprzez wykorzystanie funduszy powierzonych przez państwa członkowskie, których w 2009 roku było 185. W tym celu IMF dysponuje wieloma instrumentami finansowymi, np. Stand-By Arrangements (SBA, udzielane państwom borykającym się z krótkoterminową nierównowagą bilansu płatniczego), Extended Fund Facility (EFF, udzielane państwom borykającym się z długoterminową nierównowagą bilansu płatniczego, wymagającą fundamentalnych reform gospodarczych), Supplemental Reserve Facility (SRF, udzielane państwom potrzebującym w bardzo krótkim okresie czasu finansowania na dużą skalę, np. wskutek nagłego odpływu kapitału), Poverty Reduction and Growth Facility (PRGF, udzielane państwom o niskim poziomie PKB na wsparcie strategii walki z biedą). Udzielanie pożyczek wiąże się z przedsięwzięciem przez zainteresowane państwo konkretnych kroków służących wyeliminowaniu problemu finansowego, określanych w liście intencyjnym przedstawianym Radzie Wykonawczej. Aktywność IMF jeśli chodzi o udzielanie pożyczek znacznie się waha - zapotrzebowanie na wsparcie IMF jest wysokie w momentach poważniejszych kryzysów w gospodarce światowej, takich jak szok naftowy lat 70-tych, problemy transformacji w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 90-tych czy globalny kryzys finansowy lat 2008-09.

Ponadto IMF zajmuje się monitorowaniem międzynarodowego systemu finansowego i polityk gospodarczych i finansowych poszczególnych państw członkowskich, wydając w tym celu periodyczne publikacje takie jak World Economic Outlook czy Global Financial Stability Report. Udziela też pomocy technicznej zmierzającej do zwiększenia efektywności państw w zarządzaniu gospodarką i finansami; około 90% tej pomocy kierowane jest do państw o niskim poziomie PKB.

Środki finansowe IMF pochodzą głównie z wpłat państw członkowskich; każdemu z nich przypisywana jest pewna kwota, odpowiadająca z grubsza wielkości gospodarki narodowej, określająca maksymalny wkład do IMF. Państwo wpłaca 1/4 swojej kwoty w najbardziej rozpowszechnionych walutach zagranicznych (takich jak dolar, euro, jen, funt) bądź tzw. specjalnych prawach ciągnienia (Special Drawing Rights - SDRs, będących jednostką rozliczeniową IMF), zaś 3/4 w swojej walucie narodowej; w maju 2008 roku całkowita wartość kwot wynosiła 352 miliardy dolarów. Kwoty przekładają się na siłę głosowania - w 2009 roku 16,77% głosów miały USA, 6,02% - Japonia, 5,88% - Niemcy, 4,86% - Francja i Wielka Brytania, 3,66% - Chiny, 3,19% - Włochy, 3,16% - Arabia Saudyjska, 2,89% - Kanada, 2,69% - Rosja, 2,34% - Holandia, 2,09% - Belgia.

Najwyższym organem decyzyjnym IMF jest Rada Gubernatorów, zbierająca się zazwyczaj raz w roku; każde państwo ma w niej 1 delegata, którym jest minister finansów bądź szef banku centralnego. Rada Gubernatorów może delegować prawie wszystkie swoje kompetencje Radzie Wykonawczej, kierującej bieżącą działalnością IMF, złożonej z 24 dyrektorów: 5 z USA, Japonii, Niemiec, Francji i Wielkiej Brytanii i 19 wybranych przez poszczególne grupy państw. Dyrektor Zarządzający Rady Wykonawczej jest jednocześnie Przewodniczącym IMF. Siedziba IMF znajduje się w Waszyngtonie.

Strona internetowa: http://www.imf.org/

Międzynarodowa Organizacja Morska (ang. International Maritime Organization - IMO), do 1948 roku działająca pod nazwą Międzyrządowa Morska Organizacja Doradcza (ang. Inter-Governmental Maritime Consultative Organization - IMCO) - organizacja wyspecjalizowana ONZ utworzona w 1959 roku na mocy konwencji genewskiej z 1948 roku, stawiająca sobie za cel wypracowanie i zastosowanie w praktyce najwyższych standardów zmierzajacych do poprawy bezpieczeństwa na morzu, usprawnienia nawigacji, zapobiegania i kontroli zanieczyszczena mórz przez statki. Głównymi osiągnięciami IMO są: przyjęcie w 1960 roku międzynarodowej konwencji w sprawie bezpieczeństwa życia na morzu (SOLAS), międzynarodowej konwencji w sprawie zapobiegania zanieczyszczeniom ze statków (MARPOL) w 1973 roku; międzynarodowego kodu bezpieczeństwa na statkach i w portach w 2002 roku. W 2009 roku członkami IMO było 168 państw. Siedziba IMO znajduje się w Londynie.

Strona internetowa: http://www.imo.org/

 PSI (ang. Proliferation Security Initiative - Inicjatywa Bezpieczeństwa od Proliferacji, również Inicjatywa Krakowska) - inicjatywa przedstawiona przez prezydenta USA George'a W. Busha w Krakowie 31 maja 2003 roku, wywodząca się z przyjętej w grudniu 2002 roku Narodowej Strategii Zwalczania Proliferacji Broni Masowej Zagłady, mająca na celu przechwytywanie transportów broni masowej zagłady, ich środków przenoszenia i materiałów służących ich budowie do państw i aktorów niepaństwowych budzących obawy z punktu widzenia proliferacji. 4 września 2003 roku w Paryżu opublikowano Oświadczenie o Zasadach Przechwytywania, określające warunki podejmowania akcji w ramach PSI na morzu, lądzie lub w powietrzu. 11 państw było założycielami PSI: Australia, Francja, Hiszpania, Holandia, Japonia, Niemcy, Polska, Portugalia, USA, Wielka Brytania, Włochy; liczba uczestników PSI szybko rosła i obecnie przekroczyła już 90 - są wśród nich m.in. Arabia Saudyjska, Irak, Izrael, Libia, Rosja, Turcja, Ukraina. PSI nie przyznaje państwom uczestniczącym żadnych nowych uprawnień dotyczących przechwytywania podejrzanych transportów na morzu lub w przestrzeni powietrznej, a jedynie zmierza do ściślejszej współpracy międzypaństwowej i zachęca państwa do działania na obszarach podlegających ich władzy; regularnie organizowane są wspólne ćwiczenia, których do końca 2008 roku odbyło się już ponad 30. Państwa uczestniczące w PSI mogą zawierać między sobą porozumienia o przyspieszeniu procesu zatrzymywania i przeszukiwania statków na otwartym morzu - USA zawarły takie kilka takich porozumień, w tym z państwami, pod których flagą zarejestrowana jest największa liczba statków handlowych na świecie: z Panamą i Liberią.

Zobacz: Dlaczego Phenian nienawidzi PSI (Richard Weitz, 8 czerwca 2009)

PSI (ang. Proliferation Security Initiative - Inicjatywa Bezpieczeństwa od Proliferacji, również Inicjatywa Krakowska) - inicjatywa przedstawiona przez prezydenta USA George'a W. Busha w Krakowie 31 maja 2003 roku, wywodząca się z przyjętej w grudniu 2002 roku Narodowej Strategii Zwalczania Proliferacji Broni Masowej Zagłady, mająca na celu przechwytywanie transportów broni masowej zagłady, ich środków przenoszenia i materiałów służących ich budowie do państw i aktorów niepaństwowych budzących obawy z punktu widzenia proliferacji. 4 września 2003 roku w Paryżu opublikowano Oświadczenie o Zasadach Przechwytywania, określające warunki podejmowania akcji w ramach PSI na morzu, lądzie lub w powietrzu. 11 państw było założycielami PSI: Australia, Francja, Hiszpania, Holandia, Japonia, Niemcy, Polska, Portugalia, USA, Wielka Brytania, Włochy; liczba uczestników PSI szybko rosła i obecnie przekroczyła już 90 - są wśród nich m.in. Arabia Saudyjska, Irak, Izrael, Libia, Rosja, Turcja, Ukraina. PSI nie przyznaje państwom uczestniczącym żadnych nowych uprawnień dotyczących przechwytywania podejrzanych transportów na morzu lub w przestrzeni powietrznej, a jedynie zmierza do ściślejszej współpracy międzypaństwowej i zachęca państwa do działania na obszarach podlegających ich władzy; regularnie organizowane są wspólne ćwiczenia, których do końca 2008 roku odbyło się już ponad 30. Państwa uczestniczące w PSI mogą zawierać między sobą porozumienia o przyspieszeniu procesu zatrzymywania i przeszukiwania statków na otwartym morzu - USA zawarły takie kilka takich porozumień, w tym z państwami, pod których flagą zarejestrowana jest największa liczba statków handlowych na świecie: z Panamą i Liberią.

Zobacz: Dlaczego Phenian nienawidzi PSI (Richard Weitz, 8 czerwca 2009)

 Inicjatywa Merida - inicjatywa współpracy USA z Meksykiem, Ameryką Środkową, Dominikaną i Haiti w zakresie zwalczania narkoprzestępczości, ogłoszona przez rządy Meksyku i USA 22 października 2007 roku, zakładająca 3-letnie wsparcie ze strony USA w wysokości 1,4 miliarda dolarów, m.in. w postaci śmigłowców i samolotów obserwacyjnych, sprzętu inspekcyjnego, technologii pozwalających na usprawnienie systemów komunikacji i monitoringu, szkolenia i doradztwa technicznego. Pierwsza porcja funduszy w ramach Inicjatywy Merida została zatwierdzona przez Kongres USA w czerwcu 2008 roku (400 milionów dolarów dla Meksyku i 65 milionów dolarów dla państw Ameryki Środkowej); pierwsze 197 milionów dolarów pomocy udostępniono Meksykowi 3 grudnia 2008 roku.

Inicjatywa Środkowoeuropejska - regionalne ugrupowanie utworzone w lipcu 1992 roku, gdy na szczycie w Wiedniu postanowiono o przekształceniu istniejącego dotąd Heksagonale, złożonego z Austrii, Czechosłowacji, Jugosławii, Polski, Węgier i Włoch, do którego przyjęto wówczas Bośnię i Hercegowinę, Chorwację i Słowenię. Od 1993 członkiem IŚ jest Macedonia, od 1995 roku - Albania, Białoruś, Bułgaria, Rumunia i Ukraina, od 1996 roku - Mołdawia, od 2000 roku - Jugosławia (później jako Serbia i Czarnogóra, od 2006 roku jako Serbia), od 2006 roku - Czarnogóra. Łączna populacja 18 państw członkowskich to blisko 260 milionów.

Celem IŚ jest zacieśnianie współpracy w zakresie gospodarki, transportu, telekomunikacji, ekologii, edukacji i nauki, a także umacnianie instytucji demokratycznych i dbałość o przestrzeganie praw człowieka. Współpraca ta oraz popieranie procesów transformacji gospodarczej, społecznej i prawnej mają przybliżyć państwa Europy Środkowej do członkostwa w Unii Europejskiej. Głównymi organami są coroczne spotkania szefów rządów oraz coroczne spotkania ministrów spraw zagranicznych; odbywają się też spotkania szefów innych resortów. Przewodnictwo w IŚ zmienia się corocznie. Sekretariat IŚ znajduje się w Trieście.

Strona internetowa: http://www.ceinet.org/home.php

Międzynarodowy Komitet Olimpijski (fr. Comite International Olympique, ang. International Olympic Committee - IOC) - organizacja założona 23 czerwca 1894 roku z inicjatywy Pierre de Coubertina w celu wskrzeszenia starożytnych igrzysk olimpijskich jako idei sprzyjającej pokojowi i współpracy międzynarodowej. MKOl ustala miejsce i program letnich i zimowych igrzysk olimpijskich oraz nadzoruje ich przebieg, posiada także wyłączne prawa do znaków rozpoznawczych igrzysk olimpijskich, takich jak logo, flaga, hymn. Członkami (ich funkcja jest dożywotnia), są zasłużone dla sportu osoby fizyczne, które wybierają prezydenta, reprezentującego MKOl na zewnątrz - od 2001 roku jest nim Jacques Rogge. Organem kierującym pracami MKOl jest Zarząd, złożony z prezydenta, 4 wiceprezydentów i 10 innych członków. Źródłem funduszy MKOl są głównie reklama, memorabilia oraz dochody ze sprzedaży mediom praw do relacjonowania przebiegu igrzysk. W ostatnich latach reputacja MKOl znacząco ucierpiała w wyniku ujawnienia przypadków sprzedawania głosów miastom ubiegającym się o organizację igrzysk.

Strona internetowa: http://www.olympic.org/ '

Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji (ang. International Organization for Migration - IOM), do 1980 roku Międzyrządowy Komitet ds. Migracji Europejskich (ang. Intergovernmental Committee for European Migration - ICEM), do 1989 roku Międzyrządowy Komitet ds. Migracji (ang. Intergovernmental Committee for Migration - ICM) - organizacja międzyrządowa powstała w 1951 roku w celu pomocy ludności wysiedlonej podczas II Wojny Światowej; z czasem poszerzyła swoją misję o inne obszary konfliktów i nawiązała ścisłą współpracę z agencjami ONZ. W 2009 roku członkami IOM było 125 państw, a 18 kolejnych miało status członka stowarzyszonego; ponadto status członka stowarzyszonego miało 76 organizacji międzyrządowych i pozarządowych. Główne organy IOM to Rada i Komitet Wykonawczy. Szacunkowo do 2004 roku IOM udzieliła pomocy 12 milionom migrantów.

Strona internetowa: http://www.iom.int/

 Międzynarodowa Agencja Energii Odnawialnej (ang. International Renewable Energy Agency - IRENA) - organizacja międzyrządowa założona przez 75 państw na konferencji międzynarodowej w Bonn (Niemcy) 26 stycznia 2009 roku, której celem jest promowanie szybkiej transformacji gospodarek światowych w kierunku szeroko zakrojonego wykorzystywania energii odnawialnej. Do maja 2009 roku status organizacji został podpisany przez 82 państwa; wejście w życie nastąpi wraz ze zdeponowaniem 25. instrumentu ratyfikacji.

Strona internetowa: http://irena.org/

ISAF (od ang. International Security Assistance Force - Międzynarodowe Siły Wspierania Bezpieczeństwa) - międzynarodowe siły stabilizacyjne działające w Afganistanie, powołane na mocy rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1386 z 20 grudnia 2001 roku zgodnie z postanowieniami konferencji w Bonn z 5 grudnia 2001 roku, zwołanej po obaleniu reżimu Talibów w Afganistanie. 6-miesięczny mandat sił ISAF został przedłużony rezolucją RB ONZ nr 1413 z 23 maja 2002 roku o kolejne 6 miesięcy i rezolucją nr 1444 z 27 listopada 2002 roku o kolejny rok. 11 sierpnia 2003 roku NATO oficjalnie przejęło z rąk Niemiec i Holandii dowództwo nad siłami ISAF. Początkowo misja ISAF obejmowała zabezpieczanie obszarów wokół stolicy Afganistanu Kabulu, ale przyjęta 13 października 2003 roku rezolucja RB ONZ nr 1510 zezwalała na podejmowanie operacji na całym terytorium Afganistanu. Rozciągnięcie działalności ISAF odbywało się w 4 etapach: na północ (rok 2004), na zachód (rok 2005), na południe (lipiec 2006) i na wschód (październik 2006). Mandat ISAF przedłużano o kolejne 12 miesięcy rezolucjami nr 1563 z 17 września 2004 roku, nr 1623 z 13 września 2005 roku, nr 1707 z 12 września 2006 roku, nr 1776 z 19 września 2007 roku i nr 1833 z 22 września 2008 roku.

Liczebność sił ISAF dość szybko ulega zwiększeniu: w listopadzie 2006 roku wynosiła 32,8 tysiąca żołnierzy, natomiast w styczniu 2009 roku już 55,1 tysiąca żołnierzy z 39 państw, najwięcej z USA (23,2 tysiąca) i Wielkiej Brytanii (8,9 tysiąca); kontyngent polski liczył w tym momencie 1590 żołnierzy.

Strona internetowa: http://www.nato.int/isaf/

Jednolity Akt Europejski (ang. Single European Act) - układ podpisany przez państwa Wspólnot Europejskich 17 lutego i 28 lutego 1986 roku, w mocy od 1 lipca 1987 roku, będący pierwszą poważną rewizją Traktatu Paryskiego z 18 kwietnia 1951 roku ustanawiającego Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS) oraz Traktatów Rzymskich z 25 marca 1957 roku ustanawiających Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). JAE powstał po opublikowaniu w czerwcu 1985 roku tzw. białej księgi Cockfielda, w której przedstawiono blisko 300 rekomendacji dotyczących zmian potrzebnych do zrealizowania jednolitego wspólnego rynku. Najważniejszym postanowieniem JAE było uzgodnienie środków prowadzących do progresywnego utworzenia jednolitego rynku do 31 grudnia 1992 roku. W kwestii podejmowania decyzji rozszerzał zakres stosowania kwalifikowanej większości zamiast jednomyślności w Radzie Ministrów; nieznacznie wzmocniono też kompetencje Parlamentu Europejskiego. W kwestiach instytucjonalnych uznawał za organ istniejącą od 1974 roku Radę Europejską i wprowadzał koncepcję europejskiej współpracy politycznej.

 Karta Atlantycka (ang. Atlantic Charter) - porozumienie podpisane przez prezydenta USA Franklina Delano Roosevelta i premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla 14 sierpnia 1941 roku na pancerniku "Prince of Wales".

W 8 punktach przedstawiała wizję świata powojennego, w którym współpraca oparta byłaby na:

1) wyrzeczeniu się dążeń do rozrostu terytorialnego ani żadnego innego,

2) wyrzeczeniu się dążeń do zmian terytorialnych,

3) prawie narodów do wyboru formy rządów i przywróceniu praw suwerennych i samorządu tym, którym je odebrano siłą,

4) równości w handlu międzynarodowym i w dostępie do surowców,

5) jak najściślejszej współpracy narodów w dziedzinie gospodarczej,

6) pokoju i bezpieczeństwie

7) swobodzie żeglugi morskiej,

8) powszechnym wyrzeczeniu się użycia siły i rozbrojeniu w oczekiwaniu na ustanowienie permanentnego systemu bezpieczeństwa globalnego.

24 września 1941 roku na konferencji sojuszniczej w Londynie zasady Karty Atlantyckiej przyjęło 9 państw, w tym Polska, ZSRR i Wolna Francja. W sumie do Karty Atlantyckiej przyłączyło się 47 państw, które podpisały 26 kwietnia 1945 roku Kartę Narodów Zjednoczonych.

Karta Narodów Zjednoczonych (ang. Charter of the United Nations) - traktat stanowiący podstawę działania Organizacji Narodów Zjednoczonych, podpisany przez 50 państw 26 czerwca 1945 roku w San Francisco na zakończenie konferencji międzynarodowej. Polska, która podpisała ją później, uważana jest za 51. członka-założyciela ONZ. Karta weszła w życie 24 października 1945 roku (Dzień ONZ). Jest sporządzona w 5 językach: angielskim, chińskim, francuskim, hiszpańskim i rosyjskim.

Wśród celów ONZ wymienia w artykule 1:

1) utrzymywanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, w tym podejmowanie kolektywnych środków w celu likwidacji zagrożeń i aktów agresji oraz pokojowe rozwiązywanie sporów międzynarodowych,

2) rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami na zasadach równouprawnienia i samostanowienia,

3) rozwiązywanie problemów międzynarodowych w drodze współpracy i popieranie praw człowieka i swobód obywatelskich,

4) pełnienie fukcji centrum harmonizacji działań państw służących osiąganiu powyższych celów.

Wśród zasad ONZ wymienia w artykule 2:

1) suwerenną równość wszystkich członków,

2) wypełnianie zobowiązań w dobrej wierze,

3) załatwianie sporów międzynarodowych środkami pokojowymi,

4) powstrzymanie się od użycia siły lub groźby jej użycia,

5) pomoc wszystkich członków w działalności ONZ,

6) zapewnianie by państwa nie będące członkami ONZ kierowały się jej zasadami,

7) nieingerencja w sprawy wewnętrzne państw członkowskich.

Karta NZ określa też szczegółowo funkcjonowanie organów ONZ: Zgromadzenia Ogólnego, Rady Bezpieczeństwa, Rady Gospodarczo-Społecznej, Rady Powierniczej oraz Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, którego statut jest integralną częścią Karty. Zmiany w Karcie NZ mogą być dokonywane w formie poprawek, wymagających większości 2/3 członków Zgromadzenia Ogólnego i akceptacji przez stałych członków Rady Bezpieczeństwa, lub w drodze generalnej rewizji decyzją specjalnej konferencji wszystkich członków ONZ.

Tekst Karty Narodów Zjednoczonych:

http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/dokument,4,Karta_Narodow_Zjednoczonych_26_VI_1945.html

KFOR (ang. Kosovo Force) - międzynarodowe siły pod przewodnictwem NATO znajdujące się w Kosowie na mocy rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1244 z 10 czerwca 1999 roku, przyjętej w dniu zakończenia kampanii bombardowania Jugosławii przez NATO i mówiącej m.in. o wprowadzeniu do Kosowa za zgodą rządu Jugosławii międzynarodowych sił bezpieczeństwa, których mandat miał obejmować:

- uniemożliwianie wznowienia działań zbrojnych, utrzymywanie i wymuszanie zawieszenia broni, zapobieganie powrotowi do Kosowa jugosłowiańskiej armii, policji i sił paramilitarnych,

- demilitaryzację Armii Wyzwolenia Kosowa (UCK) i innych grup zbrojnych Albańczyków z Kosowa,

- stworzenie bezpiecznego środowiska umożliwiającego powrót uchodźców i osób wewnętrznie wysiedlonych, działalność międzynarodowej obecności cywilnej, utworzenie administracji przejściowej i dostarczenie pomocy humanitarnej,

- zapewnienie porządku i bezpieczeństwa publicznego dopóki zadanie to nie będzie mogło być przejęte przez międzynarodową obecność cywilną,

- nadzór nad usuwaniem min,

- wspieranie i bliska koordynacja z działaniami międzynarodowej obecności cywilnej,

- monitoring granic.

Pierwsze siły KFOR zostały wprowadzone do Kosowa już 12 czerwca 1999 roku i w ciągu kilku miesięcy osiągnęły liczebność około 50 tysięcy. Konkretne zadania jakie w praktyce były wykonywane w kolejnych latach to m.in. pomoc w powrocie lub przesiedleniu uchodźców i osób wewnętrznie wysiedlonych, udzielanie pomocy medycznej, pomoc w odbudowie i rozbrajaniu min, zapewnianie porządku i bezpieczeństwa, ochrona mniejszości narodowych, przechwytywanie szmuglu broni, implementacja programu zbierania broni, amunicji i materiałów wybuchowych, niszczenie broni, wspieranie tworzenia instytucji cywilnych.

7 grudnia 2007 roku, w chwili gdy postępował proces uzyskiwania niepodległości przez Kosowo, ministrowie spraw zagranicznych państw NATO postanowili, że KFOR będzie dalej funkcjonował dopóki inaczej nie postanowi RB ONZ. W styczniu 2009 roku KFOR liczył 15,5 tysiąca żołnierzy (w tym 285 Polaków) z 33 państw, ale kilka państw rozważało wycofanie swoich żołnierzy z powodu stabilnej sytuacji bezpieczeństwa w Kosowie i potrzeby zwiększenia zaangażowania militarnego w Afganistanie.

Strona internetowa: http://www.nato.int/KFOR/

 Klub Londyński (ang. London Club) - nieformalne ugrupowanie skupiające banki komercyjne będące wierzycielami państw, zajmujące się rozwiązywaniem problemów ze spłatą długów. Pierwsze spotkanie Klubu miało miejsce w 1976 roku i dotyczyło Zairu. Spotkania Klubu są nieregularne - odbywają się wówczas gdy państwo-dłużnik zgłosi się z prośbą o pomoc. Klub Londyński współpracuje z innymi instytucjami zajmującymi się problemem spłat zadłużenia, np. Klubem Paryskim czy Grupą G-8.

 Klub Paryski (ang. Paris Club) - nieformalne ugrupowanie skupiające 19 największych państw-wierzycieli. Zajmuje się rozwiązywaniem problemów ze spłatą długów przez państwa-dłużników poprzez restrukturyzację, odłożenie spłaty, redukcję bądź umorzenie długów. Historią sięga 1956 roku, kiedy pogrążona w kryzysie i stojąca na krawędzi niewypłacalności Argentyna zgodziła się spotkać ze swoimi wierzycielami w Paryżu. Do maja 2009 roku Klub Paryski w sumie osiągnął 408 porozumień z 86 państwami-dłużnikami (w tym 6 porozumień z Polską w latach 1981-91), dotyczących łącznego długu w wysokości 513 miliardów dolarów. Przedstawiciele państw wchodzących w skład Klubu spotykają się raz na 6 miesięcy w ministerstwie gospodarki, finansów i przemysłu w Paryżu; decyzje podejmowane są na zasadzie consensusu. W kwietniu 2006 roku Nigeria jako pierwsze państwo afrykańskie całkowicie uregulowała swój dług wobec Klubu Paryskiego.

Strona internetowa: http://www.clubdeparis.org/

Klub Rzymski (ang. Club of Rome) - międzynarodowa organizacja pozarządowa założona w kwietniu 1968 roku przez włoskiego przemysłowca Aurelio Peccei i szkockiego naukowca Alexandra Kinga, zajmująca się problemami globalnymi związanymi z rozwojem gospodarczo-społecznym świata i propagująca wiedzę na ten temat. W początkowej fazie istnienia Klub Rzymski tworzyło zaledwie 6 osób; dziś składa się z do 100 członków reprezentujących kręgi naukowe, polityczne, biznesowe, finansowe, akademickie, religijne, kulturowe i społeczeństwa obywatelskiego. Głównymi organami Klubu są zbierające się raz do roku Zgromadzenie Ogólne oraz Komitet Wykonawczy; w Winterthurze (Szwajcaria) mieści się niewielki sekretariat. Klub zwrócił uwagę międzynarodową w 1972 roku, gdy wydał bestsellerowy raport pt. The Limits to Growth (Granice wzrostu), wskazujący na sprzeczność między nieograniczonym wzrostem materialnej konsumpcji przy gwałtownie wzrastającej populacji globu a ograniczoną ilością surowców, zwłaszcza ropy naftowej. Niektóre inne raporty Klubu to: Manking at the Turning Point (Ludzkość w punkcie zwrotnym) z 1974 roku, Reshaping the International Order (O nowy ład międzynarodowy) z 1976 roku, The Barefoot Revolution (Rewolucja o bosych nogach) z 1985 roku, The First Global Revolution (Pierwsza globalna rewolucja) z 1991 roku.

Strona internetowa: http://www.clubofrome.org/

Komisja Europejska (ang. European Commission) - władza wykonawcza Unii Europejskiej, powstała 1 lipca 1967 roku na mocy traktatu fuzyjnego z połączenia Komisji EWG, Komisji Euratom i Wysokiej Władzy EWWiS, w założeniu działająca niezależnie od interesów narodowych. Do 1 listopada 1993 roku, czyli wejścia w życie Traktatu z Maastricht, działała pod nazwą Komisja.

Nowa Komisja Europejska jest powoływana co 5 lat. Najpierw rządy państw członkowskich wybierają prezydenta Komisji, który jest zatwierdzany przez Parlament Europejski. Następnie prezydent w porozumieniu z rządami wybiera pozostałych członków Komisji, tj. komisarzy, po czym Parlament zatwierdza cały skład Komisji. Ostatnim aktem jest formalne powołanie Komisji przez Radę UE kwalifikowaną większością głosów. Od przyjęcia Rumunii i Bułgarii do UE 1 stycznia 2007 roku Komisja liczy 27 członków - po 1 komisarzu z każdego państwa członkowskiego. Przed 1 listopada 2004 roku Francja, Hiszpania, Niemcy, Wielka Brytania i Włochy delegowały po 2 komisarzy; dlatego po akcesji do UE 10 nowych państw 1 maja 2004 roku liczebność Komisji wzrosła do rekordowych 30 komisarzy. Na mocy Traktatu Nicejskiego pierwsza Komisja powołana po akcesji do UE 27. państwa powinna liczyć mniej członków niż ilość państw członkowskich UE i mają być oni wybierani w systemie rotacyjnym. Wśród prezydentów Komisji najbardziej znanym był Jacques Delors (1985-95), za którego rządów nastąpiło przyspieszenie integracji europejskiej wraz z przyjęciem Jednolitego Aktu Europejskiego (1987) i Traktatu z Maastricht (1992). W listopadzie 2004 roku prezydentem Komisji został Jose Manuel Barroso.

Komisja jest politycznie odpowiedzialna przed Parlamentem, który może zdymisjonować cały skład Komisji - po raz pierwszy groźba taka doprowadziła do rezygnacji Komisji 15 marca 1999 roku wskutek zainicjowanego przez Parlament śledztwa w sprawie korupcji, nepotyzmu i niegospodarności Komisji.

Najważniejszymi zadaniami Komisji są:

a) przygotowywanie nowych praw UE - Komisja ma inicjatywę ustawodawczą, czyli jest jedynym organem odpowiedzialnym za opracowywanie propozycji nowych praw, które następnie są przedstawiane Parlamentowi i Radzie UE; obowiązuje przy tym zasada subsydiarności: Komisja proponuje działanie na szczeblu UE tylko wtedy gdy oceni, że dany problem nie może być skuteczniej rozwiązany na szczeblu narodowym, regionalnym lub lokalnym;

b) wdrażanie decyzji Parlamentu i Rady UE i realizacja budżetu - Komisja jest odpowiedzialna za wykonanie budżetu UE, zajmuje się implementacją polityk przyjętych przez Parlament i Radę UE, np. Wspólnej Polityki Rolnej (CAP), zarządza unijnymi programami, np. Erasmus (dotyczący wymiany studenckiej);

c) wymuszanie stosowania prawa UE - Komisja nadzoruje wykonywanie unijnych traktatów, zapewniając że prawo europejskie jest właściwie stosowane we wszystkich państwach członkowskich; może występować do Trybunału Sprawiedliwości ze skargami przeciw państwom nie stosującym określonych praw; stąd Komisja bywa określana "strażnikiem traktatów unijnych";

d) reprezentowanie UE na zewnątrz - Komisja reprezentuje UE jako całość na forach międzynarodowych (np. w Światowej Organizacji Handlu), negocjuje umowy międzynarodowe (np. porozumienie z Cotonou z 2000 roku o współpracy z państwami Afryki, Karaibów i Pacyfiku), prowadzi negocjacje z państwami aspirującymi do członkostwa w UE.

Siedzibą Komisji Europejskiej jest Bruksela; część biur znajduje się w Luksemburgu. Aparat administracyjny Komisji jest podzielony na Dyrektoriaty Generalne i liczył w 2009 roku około 23 tysięcy osób.

Strona internetowa: http://ec.europa.eu/index_en.htm

 Komisja Praw Człowieka ONZ (ang. United Nations Commission on Human Rights - UNCHR) - organ utworzony przez Radę Gospodarczo-Społeczną ONZ (ECOSOC) 21 czerwca 1946 roku. Rozpoczęła działalność w 1947 roku i przez pierwsze 20 lat działalności koncentrowała się na przygotowywaniu międzynarodowych aktów dotyczących praw człowieka. Pierwszym efektem jej działalności, wówczas pod kierownictwem Eleanor Roosevelt, było uchwalenie przez Zgromadzenie Ogólne ONZ odpowiednio 9 i 10 grudnia 1948 roku Konwencji o Zapobieganiu i Karaniu Zbrodni Ludobójstwa oraz Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, a kulminacją - uchwalenie 16 grudnia 1966 roku Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. W 1967 roku UNCHR przyjęła po raz pierwszy rolę obrońcy praw człowieka, powołując panel ds. sytuacji w apartheidowskiej RPA; ponadto 27 maja 1970 roku ECOSOC przyjęła rezolucję nr 1503 (XLVIII) umożliwiającą badanie przez UNCHR uzasadnionych skarg płynących od osób fizycznych i organizacji pozarządowych. Odtąd UNCHR zarządzała śledztwa w sprawie łamania praw człowieka, wysyłała misje fact-finding, wyznaczała sprawozdawców lub grupy robocze; w 2005 roku prowadzonych było w sumie 41 procedur służących badaniu łamania praw człowieka na świecie. Głównym ciałem pomocniczym UNCHR była Podkomisja ds. Promocji i Ochrony Praw Człowieka (Sub-Commission on the Promotion and Protection of Human Rights), do 1999 roku działająca pod nazwą Podkomisja ds. Zapobiegania Dyskryminacji i Ochrony Mniejszości (Sub-Commission on Prevention of Discrimination and Protection of Minorities).

UNCHR składała się z przedstawicieli 53 państw wybieranych przez ECOSOC na 3-letnie kadencje według klucza geograficznego: 15 miejsc przypadało Afryce, 12 - Azji, 11 - Ameryce Łacińskiej, 10 - Europie Zachodniej i innym państwom, 5 - Europie Wschodniej. Co roku następowała wymiana połowy członków UNCHR. Komisja spotykała się corocznie na 6-tygodniowych sesjach w marcu-kwietniu. Pięciokrotnie odbywały się specjalne sesje UNCHR związane z pilnymi wyzwaniami z zakresu praw człowieka: dwukrotnie w 1992 roku w związku z rozpadem Jugosławii, w 1994 roku w związku z ludobójstwem w Rwandzie, w 1999 roku w związku z sytuacją w Timorze Wschodnim i w 2000 roku w związku z eskalacją konfliktu izraelsko-palestyńskiego.

Główny zarzut stawiany UNCHR dotyczył selektywnej krytyki i sprzecznego z celami składu Komisji, w której nierzadko zasiadali przedstawiciele państw oskarżanych o łamanie praw człowieka. 15 marca 2006 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ postanowiło o utworzeniu w miejsce UNCHR nowego organu - Rady Praw Człowieka ONZ.

Liga Arabska (ang. Arab League; oficjalnie Liga Państw Arabskich - League of Arab States - LAS) - organizacja międzyrządowa skupiająca państwa arabskie, założona 22 marca 1945 roku w Kairze przez Arabię Saudyjską, Egipt, Irak, Liban, Syrię i Transjordanię (później Jordania); Jemen podpisał Pakt LAS nieco później - 5 maja 1945 roku. Zgodnie z Paktem celem istnienia LAS jest zacieśnianie stosunków między państwami i koordynacja działań politycznych celem zapewnienia bliższej współpracy, zabezpieczenia niepodległości i suwerenności oraz realizowania interesów arabskich. Zakres współpracy nakreślony w artykule 2. Paktu obejmuje też sprawy ekonomiczne, finansowe, handlowe, celne, walutowe, rolnictwo i przemysł; komunikację; sprawy kulturalne; sprawy związane z obywatelstwem; sprawy społeczne; ochronę zdrowia.

Głównym organem decyzyjnym jest Rada, w której każde państwo członkowskie ma 1 przedstawiciela; zbiera się ona dwa razy w roku - w marcu i we wrześniu, przy czym spotkania marcowe mają ostatnio corocznie charakter szczytów szefów państw i rządów. Dla wszystkich 6 dziedzin współpracy określonych w artykule 2. Paktu utworzono specjalne Komitety, których liczba później znacząco wzrosła. W 1950 roku podpisano traktat o wspólnej obronie i współpracy gospodarczej, na mocy którego powstały Rada Wspólnej Obrony, wspomagana przez Stały Komitet Wojskowy, oraz Rada Gospodarcza. Obsługę administracyjną zapewnia Sekretariat Generalny, na którego czele zazwyczaj stoi egipski dyplomata (od 2001 roku Amr Moussa).

LAS liczy 22 członków; 4 państwa mają status obserwatora (Erytrea, Brazylia, Wenezuela, Indie). Siedziba organizacji znajduje się w Kairze, ale w latach 1979-89 mieściła się w Tunisie w związku z zawieszeniem członkostwa Egiptu po zawarciu przez to państwo pokoju z Izraelem. Jedną z najważniejszych kwestii zainteresowania LAS jest konflikt izraelsko-palestyński: LAS przyczyniła się do powstania Organizacji Wyzwolenia Palestyny w czerwcu 1964 roku, a we wrześniu 1976 roku przyznała jej pełne członkostwo, natomiast w marcu 2002 roku wystosowała wobec Izraela inicjatywę oferującą Izraelowi pełne uznanie i normalizację stosunków w zamian za wycofanie się z terytoriów zajętych po 1967 roku i ustanowienie niepodległej Palestyny. Kwestiami, które wywołały szczególne podziały w łonie LAS były wojna iracko-irańska w latach 1980-88, wojna w Zatoce Perskiej (1991) po inwazji Iraku na Kuwejt oraz interwencja militarna koalicji pod przewodnictwem USA w Iraku w marcu 2003 roku.

Duże przeszkody napotykają działania LAS w zakresie integracji gospodarczej, np. w styczniu 1965 roku weszło w życie porozumienie o utworzeniu wspólnego rynku, jednak jego realizacja okazała się nierealna. W styczniu 2005 roku weszło w życie porozumienie 17 państw LAS w sprawie utworzenia strefy wolnego handlu GAFTA (Greater Arab Free Trade Area).

Strona internetowa: http://www.arableagueonline.org/

Liga Narodów (ang. League of Nations) - pierwsza uniwersalna organizacja międzynarodowa, powstała na mocy Paktu Ligi Narodów stanowiącego integralną część Traktatu Wersalskiego podpisanego 28 czerwca 1919 roku, kończącego formalnie I Wojnę Światową; pomysłodawcą Ligi był prezydent USA Woodrow Wilson, który po raz pierwszy przedstawił swoją ideę w orędziu do Kongresu USA 8 stycznia 1918 roku.

Pakt Ligi Narodów wszedł w życie 20 stycznia 1920 roku i mówił w preambule, że celem powstania organizacji jest promocja współpracy międzynarodowej i osiąganie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego poprzez powzięcie zobowiązania do nieuciekania się do wojny, przyjęcie zasady otwartych, sprawiedliwych i honorowych stosunków międzynarodowych, kierowanie się uznanymi normami prawa międzynarodowego wyznaczającymi postępowanie rządów, skrupulatne szanowanie wszystkich zobowiązań traktatowych.

Głównymi organami LN były Zgromadzenie, Rada i Sekretariat, przy czym kompetencje Zgromadzenia i Rady nie były jasno rozgraniczone: oba organy mogły rozpatrywać wszystkie sprawy wchodzące w zakres działania LN lub dotyczące pokoju światowego. Zgromadzenie składało się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich LN, a Rada z przedstawicieli największych mocarstw zwycięskich w I Wojnie Światowej (Francja, Wielka Brytania, Włochy, Japonia) i 4 członków niestałych; do członków stałych dołączyły później Niemcy (1926-33) i ZSRR (1934-39), a liczba członków niestałych z czasem rosła - do 6 (1922), 9 (1926), 10 (1933) i 11 (1936); w 1926 roku Polska uzyskała status tzw. półstałego członka Rady, czyli mogącego ubiegać się o reelekcję. Zgromadzenie zbierało się raz w roku na sesjach zwyczajnych a w razie potrzeby na sesjach nadzwyczajnych; Rada obradowała kilka razy do roku. Na czele Sekretariatu stał sekretarz generalny - funkcję tę pełnili kolejno Brytyjczyk sir James Eric Drummond (1920-33), Francuz Joseph Avenol (1933-40) i Irlandczyk Sean Lester (1940-46).

Pakt LN nie wprowadzał bezwzględnego zakazu wojny, który zawarto dopiero w 1928 roku w pakcie Brianda-Kellogga. Mówił jedynie w artykule 12, że w przypadku zaistnienia sporu zostanie on przekazany postępowaniu arbitrażowemu, sądowi lub Radzie, a po wydaniu decyzji arbitrażowej lub sądowej bądź sprawozdania Rady strony sporu nie rozpoczną wojny przez kolejne 3 miesiące. Jednak kluczowy artykuł 10 zawierał zobowiązanie członków LN do "poszanowania i chronienia przed zewnętrzną agresją integralności terytorialnej i obecnej niezależności politycznej wszystkich członków Ligi"; w przypadku zaistnienia takiej agresji lub groźby agresji Rada LN miała okreslić jakimi środkami wypełniane będzie to zobowiązanie. Artykuł 16 stanowił, że wszczęcie wojny z pominięciem przewidzianej w Pakcie procedury rozwiązywania sporów oznaczało popełnienie aktu wojny przeciw wszystkich członkom LN i pociągało za sobą sankcje: zerwanie stosunków handlowych i finansowych oraz zakaz utrzymywania kontaktów z obywatelami państwa-agresora; członek LN gwałcący postanowienia Paktu mógł zostać decyzją Rady usunięty z organizacji. Na mocy artykułu 14 Paktu utworzony został Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej, rozstrzygający przekazane mu spory międzynarodowe.

W artykule 8 Paktu członkowie LN deklarowali, że "utrzymanie pokoju wymaga redukcji zbrojeń narodowych do najniższego poziomu dającego się pogodzić z bezpieczeństwem narodowym i egzekwowaniem zobowiązań międzynarodowych wspólnym działaniem" i zobowiązywali się do przedstawienia planów redukcji zbrojeń "przy uwzględnieniu sytuacji geograficznej i okoliczności" danego państwa. W 1925 roku LN powołała komisję przygotowującą Komisję Rozbrojeniową, która obradowała w latach 1932-37, ale bez żadnych rezultatów.

W 1924 roku z LN wycofało się pierwsze państwo, Kostaryka, a następnie w 1926 roku Brazylia, której nie odpowiadało wprowadzenie statusu członka niestałego Rady LN. Największym ciosem dla LN było jednak wystąpienie w 1933 roku Japonii i Niemiec, czyli wiodących mocarstw dążących do zmiany istniejącego porządku międzynarodowego. Zaostrzanie się napięć międzynarodowych, z którymi LN nie radziła sobie (agresja Japonii na chińską Mandżurię w 1931 roku, agresja Włoch na Etiopię w 1935 roku) skutkowało utratą autorytetu organizacji i w rezultacie po 1935 roku, kiedy osiągnięto najwyższą liczbę 58 członków, grono państw członkowskich szybko zaczęło maleć, zwłaszcza o państwa Zachodniej Hemisfery; w grudniu 1937 roku wycofały się Włochy; w grudniu 1939 roku ZSRR został usunięty z LN za akt agresji przeciw Finlandii. W ogóle do LN nie przystąpiły USA z powodu odrzucenia przez Kongres ratyfikacji Traktatu Wersalskiego.

Liga Narodów nie funkcjonowała podczas II Wojny Światowej. W dniach 8-18 kwietnia 1946 roku odbyło się ostatnie posiedzenie Zgromadzenia LN, na którym podjęto decyzję o rozwiązaniu organizacji i przekazaniu całego jej majątku Organizacji Narodów Zjednoczonych. Za pozytywne aspekty działalności LN uznaje się prawne uregulowanie niektórych istotnych problemów międzynarodowych (bezpaństwowcy, uchodźcy), utworzenie systemu mandatowego, walkę z patologiami takimi jak narkotyki czy alkoholizm. Siedzibą LN była Genewa.

menu: Główna Artykuły Baza Państw Dokumenty Kalendarz Słownik Praca w UE Książki

Słownik pojęć i organizacji międzynarodowych - Liga Państw Arabskich

Liga Arabska (ang. Arab League; oficjalnie Liga Państw Arabskich - League of Arab States - LAS) - organizacja międzyrządowa skupiająca państwa arabskie, założona 22 marca 1945 roku w Kairze przez Arabię Saudyjską, Egipt, Irak, Liban, Syrię i Transjordanię (później Jordania); Jemen podpisał Pakt LAS nieco później - 5 maja 1945 roku. Zgodnie z Paktem celem istnienia LAS jest zacieśnianie stosunków między państwami i koordynacja działań politycznych celem zapewnienia bliższej współpracy, zabezpieczenia niepodległości i suwerenności oraz realizowania interesów arabskich. Zakres współpracy nakreślony w artykule 2. Paktu obejmuje też sprawy ekonomiczne, finansowe, handlowe, celne, walutowe, rolnictwo i przemysł; komunikację; sprawy kulturalne; sprawy związane z obywatelstwem; sprawy społeczne; ochronę zdrowia.

Głównym organem decyzyjnym jest Rada, w której każde państwo członkowskie ma 1 przedstawiciela; zbiera się ona dwa razy w roku - w marcu i we wrześniu, przy czym spotkania marcowe mają ostatnio corocznie charakter szczytów szefów państw i rządów. Dla wszystkich 6 dziedzin współpracy określonych w artykule 2. Paktu utworzono specjalne Komitety, których liczba później znacząco wzrosła. W 1950 roku podpisano traktat o wspólnej obronie i współpracy gospodarczej, na mocy którego powstały Rada Wspólnej Obrony, wspomagana przez Stały Komitet Wojskowy, oraz Rada Gospodarcza. Obsługę administracyjną zapewnia Sekretariat Generalny, na którego czele zazwyczaj stoi egipski dyplomata (od 2001 roku Amr Moussa).

LAS liczy 22 członków; 4 państwa mają status obserwatora (Erytrea, Brazylia, Wenezuela, Indie). Siedziba organizacji znajduje się w Kairze, ale w latach 1979-89 mieściła się w Tunisie w związku z zawieszeniem członkostwa Egiptu po zawarciu przez to państwo pokoju z Izraelem. Jedną z najważniejszych kwestii zainteresowania LAS jest konflikt izraelsko-palestyński: LAS przyczyniła się do powstania Organizacji Wyzwolenia Palestyny w czerwcu 1964 roku, a we wrześniu 1976 roku przyznała jej pełne członkostwo, natomiast w marcu 2002 roku wystosowała wobec Izraela inicjatywę oferującą Izraelowi pełne uznanie i normalizację stosunków w zamian za wycofanie się z terytoriów zajętych po 1967 roku i ustanowienie niepodległej Palestyny. Kwestiami, które wywołały szczególne podziały w łonie LAS były wojna iracko-irańska w latach 1980-88, wojna w Zatoce Perskiej (1991) po inwazji Iraku na Kuwejt oraz interwencja militarna koalicji pod przewodnictwem USA w Iraku w marcu 2003 roku.

Duże przeszkody napotykają działania LAS w zakresie integracji gospodarczej, np. w styczniu 1965 roku weszło w życie porozumienie o utworzeniu wspólnego rynku, jednak jego realizacja okazała się nierealna. W styczniu 2005 roku weszło w życie porozumienie 17 państw LAS w sprawie utworzenia strefy wolnego handlu GAFTA (Greater Arab Free Trade Area).

Strona internetowa: http://www.arableagueonline.org/

Mercosur (hiszp. Mercado Comun del Sur - Wspólny Rynek Południa) - regionalna organizacja integracji gospodarczej powstała z inicjatywy Argentyny i Brazylii na mocy traktatu podpisanego przez te państwa oraz Paragwaj i Urugwaj 26 marca 1991 roku w Asuncion (Paragwaj). 17 grudnia 1994 roku w Ouro Preto (Brazylia) podpisano protokół określający strukturę instytucjonalną Mercosur w związku z wprowadzeniem 1 stycznia 1995 roku unii celnej; na jego mocy organami Mercosur są: Rada Wspólnego Rynku (najwyższy organ decyzyjny zbierający się na szczeblu ministrów spraw zagranicznych lub gospodarki), Grupa Wspólnego Rynku (organ wykonawczy), Komisja Handlowa Mercosur, Wspólna Komisja Parlamentarna, Ekonomiczno-Społeczne Forum Konsultatywne, Sekretariat mieszczący się w stolicy Urugwaju Montevideo. Członkami stowarzyszonymi Mercosur są Boliwia, Chile, Kolumbia, Peru, Wenezuela; Meksyk ma status obserwatora. Wenezuela jest w trakcie procesu uzyskiwania członkostwa w Mercosur. Oficjalnymi językami Mercosur są hiszpański i portugalski. Największą przeszkodą w rozwoju Mercosur są liczne spory pomiędzy poszczególnymi członkami, np. spór między Argentyną a Urugwajem o budowę przez to drugie państwo 2 papierni przy granicznej rzece Urugwaj.

Trwają działania na rzecz integracji Mercosur z drugim największym blokiem gospodarczym Ameryki Południowej - Wspólnotą Andyjską. 16 kwietnia 1998 roku obie organizacje podpisały w Buenos Aires porozumienie ramowe mające stanowić pierwszy krok do utworzenia południowoamerykańskiej strefy wolnego handlu. 6 grudnia 2002 roku w Brasilii podpisano porozumienie o ekonomicznej komplementarności, zgodnie z którym 16 grudnia 2003 roku podpisano porozumienie o utworzeniu z dniem 1 lipca 2004 roku strefy wolnego handlu między Mercosur a Wspólnotą Andyjską.

15 grudnia 1995 roku Mercosur podpisał porozumienie ramowe o współpracy z Unią Europejską, które weszło w życie w 1999 roku; obecnie trwają mozolne prace nad wynegocjowaniem porozumienia o stowarzyszeniu obu bloków. 18 grudnia 2007 roku podczas szczytu przywódców Mercosur w Montevideo podpisano porozumienie o wolnym handlu z Izraelem, pierwsze tego rodzaju porozumienie Mercosuru z państwem spoza Ameryki Łacińskiej.

Strona internetowa: http://www.mercosur.int/msweb/

Międzyamerykański Bank Rozwoju (ang. Inter-American Development Bank - IADB) - najstarszy i największy na świecie regionalny bank rozwojowy, założony w 1959 roku w celu wspierania rozwoju gospodarczego i społecznego państw Ameryki Łacińskiej i regionu Karaibów; w 2009 roku skupiał 48 państw, z czego 22 stanowią pożyczkodawcy: państwa europejskie, Kanada, USA (największy udziałowiec), Izrael, Chiny, Japonia, Korea Południowa. IADB wspiera głównie projekty realizowane przez instytucje publiczne. Najważniejszym organem jest Rada Gubernatorów, która deleguje nadzór nad pracami Banku Radzie Dyrektorów Zarządzających. Rada Gubernatorów wybiera Prezydenta, który jest przedstawicielem prawnym IADB i dyrektorem zarządzającym. Kwatera główna IADB znajduje się w Waszyngtonie. Sukces IADB stał się bodźcem do utworzenia podobnych instytucji w innych regionach świata.

Strona internetowa: http://www.iadb.org/

Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (ang. International Atomic Energy Agency - IAEA) - organizacja międzyrządowa stanowiąca centrum współpracy w dziedzinie energii atomowej, której statut został przyjęty przez 81 państw na konferencji międzynarodowej w Nowym Jorku 26 października 1956 roku i wszedł w życie 29 lipca 1957 roku. Utworzenie IAEA było inicjatywą prezydenta USA Dwighta Eisenhowera, który 8 grudnia 1953 roku w przemówieniu w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ przedstawił koncepcję "atomów dla pokoju." Zgodnie ze statutem celem IAEA jest przyspieszenie i zwiększenie wkładu energii atomowej w pokój, zdrowie i prosperity na całym świecie; udzielane przez IAEA wsparcie nie ma służyć celom wojskowym.

Działalność IAEA na rzecz pokojowego i bezpiecznego wykorzystania energii atomowej ma 3 główne filary:

- gwarancje i weryfikacje: na mocy porozumień o środkach zabezpieczających (safeguards agreements) przewidzianych w traktacie o nieproliferacji broni jądrowej NPT inspektorzy IAEA przeprowadzają inspekcje obiektów nuklearnych i innych w celu zweryfikowania, że materiały i działania nuklearne nie służą celom militarnym i nie dochodzi do rozprzestrzeniania się broni jądrowej,

- bezpieczeństwo: IAEA opracowuje i pomaga państwom we wzdrożeniu standardów bezpieczeństwa dotyczących instalacji nuklearnych, materiałów radioaktywnych, odpadów radioaktywnych ze szczególną uwagą położoną na zapobieganie aktom terroryzmu lub sabotażu,

- nauka i technologia: IAEA wspiera współpracę techniczną i badawczo-rozwojową i pomaga w opracowywaniu planów wykorzystania energii jądrowej do produkcji elektryczności.

IAEA jest organizacją niezależną od ONZ, ale od początku swojej działalności utrzymuje bliskie związki z ONZ. Co roku IAEA składa ZO ONZ sprawozdanie ze swojej działalności; może też regularnie składać raporty Radzie Bezpieczeństwa ONZ w konkretnych sprawach związanych z niestosowaniem się państw do swoich zobowiązań lub w kwestiach dotyczących pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego.

Najwyższym organem decyzyjnym IAEA jest Konferencja Generalna, zbierająca się corocznie, najczęściej we wrześniu. Organem wykonawczym jest Rada Gubernatorów, złożona z przedstawicieli 35 państw członkowskich wybranych przez Konferencję Generalną; Rada zbiera się 5 razy w roku. Powoływany przez nią Dyrektor Generalny jest najwyższym przedstawicielem IAEA i kieruje Sekretariatem.

W lutym 2009 roku IAEA miała 146 członków. Państwem najbardziej znanym z działalności nuklearnej a nie należącym do IAEA jest Korea Północna, która wycofała się 13 czerwca 1994 roku po 20 latach członkostwa. Siedziba IAEA znajduje się w Wiedniu w Austrii; IAEA utrzymuje też biura w Genewie (Szwajcaria), Nowym Jorku (USA), Toronto (Kanada) i Tokio (Japonia). W 2009 roku budżet IAEA wynosił 296 milionów euro. W 2005 roku IAEA i jej dyrektor generalny Mohamed ElBaradei uzyskali Pokojową Nagrodę Nobla.

Strona internetowa: http://www.iaea.org/

Międzynarodowa Agencja Energii Odnawialnej (ang. International Renewable Energy Agency - IRENA) - organizacja międzyrządowa założona przez 75 państw na konferencji międzynarodowej w Bonn (Niemcy) 26 stycznia 2009 roku, której celem jest promowanie szybkiej transformacji gospodarek światowych w kierunku szeroko zakrojonego wykorzystywania energii odnawialnej. Do maja 2009 roku status organizacji został podpisany przez 82 państwa; wejście w życie nastąpi wraz ze zdeponowaniem 25. instrumentu ratyfikacji.

Strona internetowa: http://irena.org/

 Międzynarodowa Helsińska Federacja Praw Człowieka (ang. International Helsinki Federation for Human Rights - IHF) - pozarządowa, niezarobkowa organizacja monitorująca przestrzeganie zobowiązań z zakresu praw człowieka, podjętych przez państwa Europy, Ameryki Północnej i Azji Środkowej w Akcie Końcowym KBWE z Helsinek z 1 sierpnia 1975 roku oraz w kolejnych dokumentach procesu KBWE. Została założona w 1982 roku, w 2009 roku zrzeszała 46 narodowych komitetów helsińskich. Sekretariat koordynujący ich pracę ma siedzibę w Wiedniu; w Polsce przedstawicielem IHF jest Komitet Helsiński w Polsce, działający od 1988 roku.

Strona internetowa: http://www.ihf-hr.org/

Międzynarodowa Izba Handlowa (ang. International Chamber of Commerce - ICC) - organizacja międzynaroda założona w 1919 roku w Atlantic City w celu stworzenia lepszych warunków działalności światowego biznesu poprzez promowanie handlu, inwestycji, swobody przepływu dóbr, usług i kapitału i sprzeciwianie się wszelkim przejawom protekcjonizmu. Początkowo skupiała przedstawicieli sektora prywatnego z Belgii, Francji, USA, Wielkiej Brytanii i Włoch; obecnie jej członkami są tysiące firm i stowarzyszeń w ponad 130 państwach. Posiada narodowe izby handlowe w ponad 90 państwach. Tradycyjnym zakresem działalności ICC jest przedkładanie rządom i organizacjom międzynarodowym opinii środowisk biznesowych za pomocą narodowych izb handlowych. W 1946 roku ICC uzyskała najwyższy status konsultatywny przy ONZ i jej agencjach. ICC opracowuje standardowe definicje uniwersalnych pojęć handlowych, np. publikowanych od 1936 roku Incoterms; rozwiązuje spory handlowe poprzez Międzynarodowy Sąd Arbitrażowy założony w 1923 roku; od lat 80-tych posiada kilka agencji zwalczających przestępczość gospodarczą. Głównym organem jest Rada Światowa, odpowiadająca zgromadzeniu generalnemu w organizacji międzyrządowej, zbierająca się przeważnie 2 razy w roku, mianująca na 2 lata Przewodniczącego i przedstawiony przez niego Zarząd. Sekretariat ICC znajduje się w Paryżu.

Strona internetowa: http://www.iccwbo.org/

Międzynarodowa Komisja Prawników (ang. International Commission of Jurists - ICJ) - założona w 1952 roku w Berlinie Zachodnim organizacja pozarządowa zmierzająca do zapewnienia prymatu, spójności i implementacji prawa międzynarodowego oraz zasad promujących prawa człowieka. Składa się z 60 prominentnych prawników reprezentujących różne systemy prawne świata, nie związanych ze sferą rządową ani nie znajdujących się w sytuacji konfliktu interesów. Podstawową działalnością ICJ jest dostarczanie ekspertyz prawnych na szczeblu narodowym i międzynarodowym oraz upowszechnianie międzynarodowych standardów z zakresu praw człowieka. Raz na dwa lata zwoływane są Konferencje, oprócz tego działa Komitet Wykonawczy złożony z 7-9 komisarzy, spotykający się co najmniej dwa razy w roku. Sekretariat Międzynarodowy ICJ ma siedzibę w Genewie.

Strona internetowa: http://www.icj.org

Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji (ang. International Organization for Migration - IOM), do 1980 roku Międzyrządowy Komitet ds. Migracji Europejskich (ang. Intergovernmental Committee for European Migration - ICEM), do 1989 roku Międzyrządowy Komitet ds. Migracji (ang. Intergovernmental Committee for Migration - ICM) - organizacja międzyrządowa powstała w 1951 roku w celu pomocy ludności wysiedlonej podczas II Wojny Światowej; z czasem poszerzyła swoją misję o inne obszary konfliktów i nawiązała ścisłą współpracę z agencjami ONZ. W 2009 roku członkami IOM było 125 państw, a 18 kolejnych miało status członka stowarzyszonego; ponadto status członka stowarzyszonego miało 76 organizacji międzyrządowych i pozarządowych. Główne organy IOM to Rada i Komitet Wykonawczy. Szacunkowo do 2004 roku IOM udzieliła pomocy 12 milionom migrantów.

Strona internetowa: http://www.iom.int/

 Międzynarodowa Organizacja Morska (ang. International Maritime Organization - IMO), do 1948 roku działająca pod nazwą Międzyrządowa Morska Organizacja Doradcza (ang. Inter-Governmental Maritime Consultative Organization - IMCO) - organizacja wyspecjalizowana ONZ utworzona w 1959 roku na mocy konwencji genewskiej z 1948 roku, stawiająca sobie za cel wypracowanie i zastosowanie w praktyce najwyższych standardów zmierzajacych do poprawy bezpieczeństwa na morzu, usprawnienia nawigacji, zapobiegania i kontroli zanieczyszczena mórz przez statki. Głównymi osiągnięciami IMO są: przyjęcie w 1960 roku międzynarodowej konwencji w sprawie bezpieczeństwa życia na morzu (SOLAS), międzynarodowej konwencji w sprawie zapobiegania zanieczyszczeniom ze statków (MARPOL) w 1973 roku; międzynarodowego kodu bezpieczeństwa na statkach i w portach w 2002 roku. W 2009 roku członkami IMO było 168 państw. Siedziba IMO znajduje się w Londynie.

Strona internetowa: http://www.imo.org/

Międzynarodowa Organizacja Pracy (ang. International Labour Organization - ILO) - organizacja międzyrządowa utworzona na podstawie rozdziału XIII Traktatu Wersalskiego podpisanego 28 czerwca 1919 roku; początkowo powiązana z Ligą Narodów, od 14 grudnia 1946 roku jest organizacją wyspecjalizowaną ONZ. Zastąpiła działające od 1901 roku Międzynarodowe Biuro Pracy (International Labour Office). Celem działalności ILO jest przyczynianie się do powszechnego i trwałego pokoju poprzez promowanie sprawiedliwości społecznej w drodze poprawy warunków życia i pracy; statut ILO wymienia tu m.in. potrzebę uregulowania godzin pracy, zapobiegania bezrobociu, zapewnienia godziwej płacy, ochrony dzieci, młodzieży i kobiet. Zgodnie z tym pierwsze 3 konwencje ILO przyjęte w 1919 roku dotyczyły godzin pracy, bezrobocia i ochrony macierzyńskiej.

3 główne organy ILO to: zbierająca się co roku w czerwcu Międzynarodowa Konferencja Pracy, spotykająca się 3 razy w roku Rada Zarządzająca i Międzynarodowe Biuro Pracy będące stałym sekretariatem organizacji kierowanym przez Dyrektora Generalnego. ILO jest jedyną organizacją systemu ONZ z trójstronną reprezentacją wszystkich państw członkowskich: każda delegacja na Konferencję składa się z 2 przedstawicieli rządu, przedstawiciela pracodawców i przedstawiciela pracowników, z których każdy dysponuje jednym głosem; podobnie Rada Zarządzająca jest złożona z 56 osób: 28 przedstawicieli rządów i po 14 przedstawicieli pracodawców i pracowników. Konferencja ustanawia międzynarodowe standardy pracy w formie wiążących konwencji bądź zaleceń, uchwala budżet i wybiera członków Rady Zarządzającej. Rada ustala program działania ILO, przygotowuje budżet i wybiera na 5 lat Dyrektora Generalnego. Oprócz wytyczania międzynarodowych standardów prawa pracy ILO zajmuje się też działalnością badawczą, szkoleniową i współpracą techniczną: w 1960 roku utworzyła w Genewie Międzynarodowy Instytut Badań nad Pracą, a w 1965 roku w Turynie Międzynarodowe Centrum Szkoleniowe.

Do 2007 roku ILO przyjęła w sumie 188 różnych konwencji. W 2009 roku miała 182 członków; w latach 1977-80 USA wycofały swoje członkostwo. Siedziba znajduje się w Genewie (Szwajcaria); w latach 1940-48 tymczasowo kwaterę główną przeniesiono do Montrealu. W 1969 roku ILO otrzymała Pokojową Nagrodę Nobla.

Strona internetowa: http://www.ilo.org/

ISAF (od ang. International Security Assistance Force - Międzynarodowe Siły Wspierania Bezpieczeństwa) - międzynarodowe siły stabilizacyjne działające w Afganistanie, powołane na mocy rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1386 z 20 grudnia 2001 roku zgodnie z postanowieniami konferencji w Bonn z 5 grudnia 2001 roku, zwołanej po obaleniu reżimu Talibów w Afganistanie. 6-miesięczny mandat sił ISAF został przedłużony rezolucją RB ONZ nr 1413 z 23 maja 2002 roku o kolejne 6 miesięcy i rezolucją nr 1444 z 27 listopada 2002 roku o kolejny rok. 11 sierpnia 2003 roku NATO oficjalnie przejęło z rąk Niemiec i Holandii dowództwo nad siłami ISAF. Początkowo misja ISAF obejmowała zabezpieczanie obszarów wokół stolicy Afganistanu Kabulu, ale przyjęta 13 października 2003 roku rezolucja RB ONZ nr 1510 zezwalała na podejmowanie operacji na całym terytorium Afganistanu. Rozciągnięcie działalności ISAF odbywało się w 4 etapach: na północ (rok 2004), na zachód (rok 2005), na południe (lipiec 2006) i na wschód (październik 2006). Mandat ISAF przedłużano o kolejne 12 miesięcy rezolucjami nr 1563 z 17 września 2004 roku, nr 1623 z 13 września 2005 roku, nr 1707 z 12 września 2006 roku, nr 1776 z 19 września 2007 roku i nr 1833 z 22 września 2008 roku.

Liczebność sił ISAF dość szybko ulega zwiększeniu: w listopadzie 2006 roku wynosiła 32,8 tysiąca żołnierzy, natomiast w styczniu 2009 roku już 55,1 tysiąca żołnierzy z 39 państw, najwięcej z USA (23,2 tysiąca) i Wielkiej Brytanii (8,9 tysiąca); kontyngent polski liczył w tym momencie 1590 żołnierzy.

Strona internetowa: http://www.nato.int/isaf/



Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (ang. International Development Association - IDA) - założona 24 września 1960 roku organizacja wyspecjalizowana ONZ stanowiąca część grupy Banku Światowego, udzielająca nieoprocentowanych lub niskooprocentowanych pożyczek długoterminowych najsłabiej rozwiniętym państwom lub działającym na ich obszarze przedsiębiorstwom prywatnym. Do 2009 roku IDA pożyczyla łącznie 193 miliardy dolarów, z czego około połowa trafiła do Afryki; większość projektów dotyczyła podstawowych potrzeb - wstępnej edukacji, służby zdrowia i czystości wody. IDA wspiera państwa, które plasują się poniżej corocznie wyznaczanego progu dochodu na osobę (w 2009 roku było to 1095 dolarów na osobę). IDA pozyskuje większość funduszy na światowych rynkach finansowych, ale znaczący jest wkład bogatych państw członkowskich (przede wszystkim Wielkiej Brytanii, USA i Japonii).

Strona internetowa: http://www.worldbank.org/ida

Międzynarodowy Czerwony Krzyż i Czerwony Półksiężyc - największa i najbardziej poważana na świecie grupa pozarządowych organizacji humanitarnych, składająca się z Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża (ang. International Committee of the Red Cross - ICRC), Międzynarodowej Federacji Krajowych Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca (ang. International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies - IFRCS) oraz narodowych stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, których w 2009 roku było 186 (m.in. istniejący od 1919 roku Polski Czerwony Krzyż). Razem tworzą one Ruch Międzynarodowego Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca.

ICRC został założony w lutym 1863 roku przez szwajcarskiego biznesmena Jeana Henri Dunanta, świadka krwawej bitwy francusko-austriackiej pod Solferino w 1859 roku, późniejszego laureata pierwszej pokojowej Nagrody Nobla w 1901 roku. Pierwotnie miał nazwę Międzynarodowy Komitet Pomocy Rannym; obecną nazwę ICRC otrzymał w 1876 roku po przyjęciu jako znaku rozpoznawczego białego krzyża na czerwonym tle, tj. odwrotnych barw sztandaru Szwajcarii. Od 1929 roku alternatywnymi symbolami są czerwony półksiężyc (używany w krajach muzułmańskich) oraz czerwony lew i słońce (używany w Iranie do 1980 roku).

Działalność Ruchu wynika z postanowień konwencji genewskich, z których pierwszą przyjęto w 1864 roku, i polega przede wszystkim na niesieniu pomocy ofiarom konfliktów zbrojnych i roztaczaniu nad nimi opieki, czym zajmują się narodowe stowarzyszenia. ICRC prowadzi ewidencję jeńców, osób internowanych i zaginionych, zajmuje się też poszukiwaniami zaginionych i wymianą jeńców, bierze udział w przygotowywaniu konwencji z zakresu prawa humanitarnego, może z upoważnienia stron walczących występować w roli mediatora. Od 1919 roku posiada własny organ prasowy "Revue Internationale de la Croix Rouge." Członkami ICRC są wyłącznie obywatele Szwajcarii.

Istniejąca od 1919 roku IFRCS (do 1983 roku pod nazwą Liga Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża, do 1991 roku Liga Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca) zrzesza narodowe stowarzyszenia i koordynuje ich działania humanitarne, organizuje międzynarodowe akcje pomocy ofiarom klęsk żywiołowych oraz promuje pokój na świecie. Od 1919 roku wydaje pismo "Le Monde a la Croix Rouge."

Najwyższym organem uchwałodawczym całego Ruchu jest zwoływana raz na 4 lata Międzynarodowa Konferencja Czerwonego Krzyża, w której uczestniczą przedstawiciele ICRC, IFRCS, narodowych stowarzyszeń a także państw, które ratyfikowały konwencje genewskie z 1949 roku. W ICRC najwyższym organem jest Zgromadzenie, złożone z 15-25 osobowości narodowości szwajcarskiej, które sprawuje nadzór nad działalnością ICRC, formułuje cele i politykę, zatwierdza budżet. Na arenie międzynarodowej ICRC jest reprezentowany przez Prezydenta. Siedziba ICRC i IFRCS znajduje się w Genewie. ICRC otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla w 1917 roku i 1944 roku w uznaniu zasług podczas obu wojen światowych, ICRC i IFRCS otrzymały ją wspólnie w 1963 roku w stulecie Ruchu Czerwonego Krzyża za całokształt działalności.

Strona internetowa: http://www.icrc.org/

Strona internetowa: http://www.ifrc.org/

Międzynarodowy Fundusz Walutowy (ang. International Monetary Fund - IMF) - jedna z organizacji wyspecjalizowanych ONZ, utworzona decyzją konferencji międzynarodowej w Bretton Woods w lipcu 1944 roku. Rozpoczął działalność 1 marca 1947 roku. Celem działalności IMF jest promocja globalnego wzrostu i stabilności gospodarczej przez zachęcanie państw do przyjmowania rozsądnej polityki gospodarczej i finansowej.

Podstawowym zadaniem IMF jest pomoc dla państw znajdujących się w poważnych trudnościach finansowych i gospodarczych poprzez wykorzystanie funduszy powierzonych przez państwa członkowskie, których w 2009 roku było 185. W tym celu IMF dysponuje wieloma instrumentami finansowymi, np. Stand-By Arrangements (SBA, udzielane państwom borykającym się z krótkoterminową nierównowagą bilansu płatniczego), Extended Fund Facility (EFF, udzielane państwom borykającym się z długoterminową nierównowagą bilansu płatniczego, wymagającą fundamentalnych reform gospodarczych), Supplemental Reserve Facility (SRF, udzielane państwom potrzebującym w bardzo krótkim okresie czasu finansowania na dużą skalę, np. wskutek nagłego odpływu kapitału), Poverty Reduction and Growth Facility (PRGF, udzielane państwom o niskim poziomie PKB na wsparcie strategii walki z biedą). Udzielanie pożyczek wiąże się z przedsięwzięciem przez zainteresowane państwo konkretnych kroków służących wyeliminowaniu problemu finansowego, określanych w liście intencyjnym przedstawianym Radzie Wykonawczej. Aktywność IMF jeśli chodzi o udzielanie pożyczek znacznie się waha - zapotrzebowanie na wsparcie IMF jest wysokie w momentach poważniejszych kryzysów w gospodarce światowej, takich jak szok naftowy lat 70-tych, problemy transformacji w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 90-tych czy globalny kryzys finansowy lat 2008-09.

Ponadto IMF zajmuje się monitorowaniem międzynarodowego systemu finansowego i polityk gospodarczych i finansowych poszczególnych państw członkowskich, wydając w tym celu periodyczne publikacje takie jak World Economic Outlook czy Global Financial Stability Report. Udziela też pomocy technicznej zmierzającej do zwiększenia efektywności państw w zarządzaniu gospodarką i finansami; około 90% tej pomocy kierowane jest do państw o niskim poziomie PKB.

Środki finansowe IMF pochodzą głównie z wpłat państw członkowskich; każdemu z nich przypisywana jest pewna kwota, odpowiadająca z grubsza wielkości gospodarki narodowej, określająca maksymalny wkład do IMF. Państwo wpłaca 1/4 swojej kwoty w najbardziej rozpowszechnionych walutach zagranicznych (takich jak dolar, euro, jen, funt) bądź tzw. specjalnych prawach ciągnienia (Special Drawing Rights - SDRs, będących jednostką rozliczeniową IMF), zaś 3/4 w swojej walucie narodowej; w maju 2008 roku całkowita wartość kwot wynosiła 352 miliardy dolarów. Kwoty przekładają się na siłę głosowania - w 2009 roku 16,77% głosów miały USA, 6,02% - Japonia, 5,88% - Niemcy, 4,86% - Francja i Wielka Brytania, 3,66% - Chiny, 3,19% - Włochy, 3,16% - Arabia Saudyjska, 2,89% - Kanada, 2,69% - Rosja, 2,34% - Holandia, 2,09% - Belgia.

Najwyższym organem decyzyjnym IMF jest Rada Gubernatorów, zbierająca się zazwyczaj raz w roku; każde państwo ma w niej 1 delegata, którym jest minister finansów bądź szef banku centralnego. Rada Gubernatorów może delegować prawie wszystkie swoje kompetencje Radzie Wykonawczej, kierującej bieżącą działalnością IMF, złożonej z 24 dyrektorów: 5 z USA, Japonii, Niemiec, Francji i Wielkiej Brytanii i 19 wybranych przez poszczególne grupy państw. Dyrektor Zarządzający Rady Wykonawczej jest jednocześnie Przewodniczącym IMF. Siedziba IMF znajduje się w Waszyngtonie.

Strona internetowa: http://www.imf.org/

Międzynarodowy Komitet Olimpijski (fr. Comite International Olympique, ang. International Olympic Committee - IOC) - organizacja założona 23 czerwca 1894 roku z inicjatywy Pierre de Coubertina w celu wskrzeszenia starożytnych igrzysk olimpijskich jako idei sprzyjającej pokojowi i współpracy międzynarodowej. MKOl ustala miejsce i program letnich i zimowych igrzysk olimpijskich oraz nadzoruje ich przebieg, posiada także wyłączne prawa do znaków rozpoznawczych igrzysk olimpijskich, takich jak logo, flaga, hymn. Członkami (ich funkcja jest dożywotnia), są zasłużone dla sportu osoby fizyczne, które wybierają prezydenta, reprezentującego MKOl na zewnątrz - od 2001 roku jest nim Jacques Rogge. Organem kierującym pracami MKOl jest Zarząd, złożony z prezydenta, 4 wiceprezydentów i 10 innych członków. Źródłem funduszy MKOl są głównie reklama, memorabilia oraz dochody ze sprzedaży mediom praw do relacjonowania przebiegu igrzysk. W ostatnich latach reputacja MKOl znacząco ucierpiała w wyniku ujawnienia przypadków sprzedawania głosów miastom ubiegającym się o organizację igrzysk.

Strona internetowa: http://www.olympic.org/

 Międzynarodowy Trybunał Karny (ang. International Criminal Court - ICC) - pierwszy stały międzynarodowy trybunał sądzący najpoważniejsze zbrodnie, ustanowiony na mocy statutu podpisanego przez 120 państw w Rzymie 17 lipca 1998 roku; 11 kwietnia 2002 roku osiągnięta została liczba 60 ratyfikacji wymaganych do uprawomocnienia się traktatu rzymskiego, który wszedł w życie 1 lipca 2002 roku. 28 października 2005 roku Meksyk jako 100. państwo ratyfikował statut ICC, a w czerwcu 2008 roku liczba państw będących członkami ICC wynosiła już 108. 6 maja 2002 roku USA ogłosiły unieważnienie swojego podpisu pod statutem ICC; 28 sierpnia 2002 roku Izrael oświadczył, że mimo wcześniejszego podpisu nie ma zamiaru stać się stroną traktatu rzymskiego. Ponadto członkami ICC nie są m.in. Chiny, Indie, Iran, Pakistan, Rosja.

Zgodnie z artykułem 5 statutu jurysdykcja ICC obejmuje 4 rodzaje zbrodni: ludobójstwo, zbrodnie przeciw ludzkości, zbrodnie wojenne i agresję. Jurysdykcja ICC ma ograniczony charakter: stanowi jedynie uzupełnienie jurysdykcji krajowej, a więc sprawa może być zbadana tylko wtedy, gdy nie może tego zrobić sąd krajowy. Na mocy artykułu 12 i 13 ICC może sprawować jurysdykcję jeśli: a) oskarżony jest obywatelem państwa członkowskiego ICC; b) zbrodnia została popełniona na terytorium państwa członkowskiego; c) Rada Bezpieczeństwa ONZ przekazała sprawę prokuratorowi ICC. Na mocy artykułu 11 zakres jurysdykcji jest również ograniczony do zbrodni popełnionych po wejściu w życie statutu 1 lipca 2002 roku, a dla państw które później stały się członkami ICC - od momentu wejścia w życie statutu dla danego państwa. Prokurator ICC może wszcząć postępowanie w danej sprawie po autoryzacji przez Izbę Przedprocesową. Zgodnie z artykułem 77 ICC może nałożyć karę więzienia nieprzekraczającą 30 lat, a w przypadkach o wyjątkowym ciężarze gatunkowym - karę dożywocia. ICC może też zasądzić grzywnę lub przepadek mienia zdobytego w drodze badanej zbrodni. ICC nie posiada żadnych środków służących aresztowaniu i doprowadzaniu przed trybunał osób podejrzanych o zbrodnie i jest w tej mierze całkowicie zależny od współpracy ze społecznością międzynarodową.

W przeciwieństwie do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości ICC jest instytucją niezależną od ONZ, ale RB ONZ zgodnie z artykułem 16 statutu posiada możliwość zawieszenia postępowania w danej sprawie na okres 12 miesięcy. Na mocy artykułu 34 organami ICC są Prezydencja, Wydziały Sądownicze (Przedprocesowy, Procesowy i Apelacyjny), Biuro Prokuratora i Rejestr. Artykuł 112 ustanawia ponadto Zgromadzenie Państw Członkowskich, sprawujące nadzór nad działalnością powyższych organów, m.in. określające budżet i wybierające sędziów ICC.

Jak dotąd ICC wszczął postępowanie w 4 sprawach: sytuacji w DR Kongo (czerwiec 2004), sytuacji w północnej Ugandzie (lipiec 2004), sytuacji w prowincji Darfur w Sudan (czerwiec 2005), sytuacji w Republice Środkowoafrykańskiej (maj 2007). 17 marca 2006 roku kongijski watażka Thomas Lubanga jako pierwsza osoba został aresztowany na mocy nakazu wydanego przez ICC; 26 stycznia 2009 roku rozpoczął się pierwszy proces ICC, w którym oskarżonym jest Lubanga. Najbardziej kontrowersyjnym krokiem prokuratora ICC było oskarżenie 14 lipca 2008 roku prezydenta Sudanu Omara Hassana Bashira o ludobójstwo, zbrodnie przeciw ludzkości i zbrodnie wojenne w związku z konfliktem w Darfurze.

Strona internetowa: http://www.icc-cpi.int/

Tekst Statutu Rzymskiego ICC:

http://www.un.org/children/conflict/keydocuments/english/romestatuteofthe7.html

Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii (ang. International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia - ICTY) - trybunał międzynarodowy powołany dla osądzenia zbrodni wojennych popełnionych podczas wojen na Bałkanach w latach 90-tych, mieszczący się w Hadze w Holandii. Rada Bezpieczeństwa ONZ postanowiła o powołaniu ICTY w rezolucji nr 808 przyjętej 22 lutego 1993 roku; 25 maja 1993 roku w rezolucji nr 827 zatwierdzony został statut ICTY, którego pełna nazwa brzmi Trybunał ds. Osądzenia Osób Odpowiedzialnych za Poważne Pogwałcenia Międzynarodowego Prawa Humanitarnego Popełnione na Obszarze Byłej Jugosławii po 1991 roku. ICTY był pierwszym międzynarodowym trybunałem wojennym od czasu trybunałów w Norymberdze i Tokio oraz pierwszym trybunałem ds. zbrodni wojennych utworzonym przez ONZ. Jurysdykcja ICTY obejmuje poważne pogwałcenia konwencji genewskich z 1949 roku, pogwałcenia praw i zwyczajów wojennych, ludobójstwo i zbrodnie przeciw ludzkości; osądzeniu podlegają wyłącznie osoby fizyczne. ICTY jest złożony z 3 Izb Procesowych i Izby Apelacyjnej, Biura Prokuratora i Rejestru. Maksymalna ilość stałych sędziów ICTY to 16, przy czym muszą oni pochodzić z różnych państw; maksymalna ilość sędziów ad litem (zajmujących się daną sprawą) to 12. Sędziowie są wybierani przez Zgromadzenie Ogólne ONZ z listy przedłożonej przez RB ONZ. Jedyną karą przewidzianą przez ICTY jest pozbawienie wolności.

Do marca 2009 roku ICTY oskarżył 161 osób, w większości Serbów. Postępowanie zakończono w stosunku do 117 osób, z czego 58 skazano, 10 uniewinniono, 13 odesłano do sądów narodowych, w 36 przypadkach oskarżenia wycofano lub podejrzani zmarli. Najgłośniejsze wyroki skazujące wydano wobec: byłej prezydent Bośniackich Serbów Biljany Plavsić 27 lutego 2003 roku (11 lat więzienia); generała Bośniackich Serbów Radoslava Krsticia, który 2 sierpnia 2001 roku jako pierwsza osoba został uznany przez ICTY winnym ludobójstwa i skazany na 46 lat więzienia za udział w masakrze w Srebrenicy w lipcu 1995 roku (po apelacji wyrok skrócono do 35 lat); Gorana Jelisicia, znanego jako "serbski Adolf", skazanego 14 grudnia 1999 roku na 40 lat więzienia. Najbardziej znany więzień ICTY, były przywódca Jugosławii Slobodan Milosević, 11 marca 2006 roku zmarł w więzieniu w Hadze. 21 lipca 2008 roku w Serbii aresztowano i wkrótce przekazano ICTY byłego prezydenta Bośniackich Serbów Radovana Karadzicia, najbardziej poszukiwanego uciekiniera obok byłego dowódcy wojskowego Bośniackich Serbów generała Ratko Mladicia, który wciąż pozostaje na wolności.

Budżet ICTY w 1994 roku wynosił 10,8 miliona dolarów i corocznie się zwiększał, dochodząc do 342,3 miliona dolarów w latach 2008-09; łączny koszt działalności ICTY do 2009 roku wynosił niemal 1,6 miliarda dolarów. W styczniu 2009 roku na personel ICTY składało się 1129 osób z 84 narodowości.

Strona internetowa: http://www.icty.org/

Zobacz: Aresztowanie byłego przywódcy Bośniackich Serbów Radovana Karadzicia - q&a (23 lipca 2008)

Międzynarodowy Trybunał Karny dla Rwandy (ang. International Criminal Tribunal for Rwanda - ICTR) - trybunał międzynarodowy utworzony przez Radę Bezpieczeństwa ONZ rezolucją nr 955 z 8 listopada 1994 roku z zadaniem osądzenia osób odpowiedzialnych za ludobójstwo, zbrodnie przeciw ludzkości i inne poważne pogwałcenia międzynarodowego prawa humanitarnego popełnione w Rwandzie między 1 stycznia 1994 roku a 31 grudnia 1994 roku. W rezolucji nr 977 przyjętej 22 lutego 1995 roku RB ONZ postanowiła, że siedzibą ICTR będzie Arusza w Tanzanii. Podobnie jak Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii, ICTR składa się z 3 Izb Procesowych, Izby Apelacyjnej, Biura Prokuratora i Rejestru. Liczba stałych sędziów ICTR to 18, a sędziów ad litem (zajmujących się daną sprawą) - 18. W swoim pierwszym wyroku 4 sierpnia 1998 roku ICTR skazał byłego premiera Rwandy Jeana Kambandę na dożywotnie więzienie. Do marca 2009 roku ICTR skazał 29 osób, 5 uniewinnił, 2 przekazał sądom narodowym. Budżet ICTR na lata 2008-09 wynosił 267 milionów dolarów.

Strona internetowa: http://www.ictr.org



Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (ang. International Court of Justice - ICJ) - główny organ sądowniczy ONZ z siedzibą w Hadze (Holandia), ustanowiony na mocy Karty Narodów Zjednoczonych z 26 czerwca 1945 roku, której aneksem jest Statut ICJ. Zgodnie z art. 93 Karty NZ wszyscy członkowie ONZ są automatycznie członkami ICJ, ale inne państwa również mogą przystąpić do ICJ na warunkach określonych przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Zgodnie z art. 34 Statutu tylko państwa mogą być stronami w sprawach rozpatrywanych przez ICJ, w tym także państwa nie będące stronami Statutu na podstawie specjalnych przepisów zawartych w obowiązujących umowach międzynarodowych i okreslonych przez Radę Bezpieczeństwa ONZ (w takiej sytuacji była Szwajcaria przed przystąpieniem do ONZ w 2002 roku). Jurysdykcja ICJ obejmuje wszystkie sprawy wniesione przez państwa i wszystkie kwestie wymienione w Karcie NZ lub w obowiązujących traktatach i konwencjach. ZO ONZ i RB ONZ mogą zwrócić się do ICJ o wydanie opinii doradczej w każdej kwestii prawnej; inne organy ONZ i organizacje wyspecjalizowane również mogą zwracać się do ICJ o opinię doradczą, ale za upoważnieniem ZO ONZ.

ICJ składa się z 15 sędziów reprezentujących różne narodowości, wybieranych przez ZO ONZ i RB ONZ z listy osób nominowanych przez tzw. grupy narodowe w Stałym Sądzie Arbitrażowym; zgodnie z artykułem 9 Statutu wybór sędziów powinien odbywać się tak, by ICJ jako całość reprezentował "główne formy cywilizacji i czołowe systemy prawne świata." Sędziowie są wybierani na 9 lat i mogą ubiegać się o reelekcję; co 3 lata wymieniana jest 1/3 składu ICJ. Przy rozpatrywaniu sporów ICJ stosuje wiążące strony umowy międzynarodowe, zwyczaj międzynarodowy, ogólne zasady prawa uznawane przez narody cywilizowane i pomocniczo decyzje sądowe i opinie najwyżej wykwalifikowanych ekspertów. Oficjalnymi językami są francuski i angielski.

Pierwszą sprawę wniesiono do ICJ 22 maja 1947 roku - była to skarga Wielkiej Brytanii przeciw Albanii w związku z tzw. incydentem w cieśninie Korfu; ICJ przyznał rację Wielkiej Brytanii i nakazał Albanii wypłatę odszkodowania w wysokości 843947 funtów. W latach 1947-2009 do ICJ zgłoszono w sumie 144 sprawy ze strony państw i 25 wniosków o wydanie opinii doradczych (ostatnio w październiku 2008 roku ZO ONZ zwróciło się o opinię w sprawie legalności deklaracji niepodległości Kosowa z 17 lutego 2008 roku).

Strona internetowa: http://www.icj-cij.org/

Międzynarodowy Trybunał Wojskowy dla Dalekiego Wschodu (ang. International Military Tribunal for the Far East) - trybunał powołany 19 stycznia 1946 roku przez dowódcę sił sojuszniczych na Dalekim Wschodzie generała Douglasa MacArthura do osądzenia japońskich zbrodniarzy wojennych z okresu II Wojny Światowej. Składał się z 11 sędziów, po 1 ze zwycięskich państw: Australii, Chin, Filipin, Francji, Holandii, Indii, Kanady, Nowej Zelandii, USA, Wielkiej Brytanii i ZSRR. Rozprawa odbyła się w Tokio między 3 maja 1946 roku a 12 listopada 1948 roku; spośród 28 oskarżonych 7 skazano na śmierć, 16 - na dożywocie, 1 - na 20 lat więzienia, 1 - na 7 lat więzienia, 2 zmarło podczas procesu z przyczyn naturalnych, a 1 zwolniono z powodu zapaści zdrowotnej.

Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze - trybunał powołany do osądzenia największych zbrodniarzy wojennych państw osi na mocy porozumienia zawartego 8 sierpnia 1945 roku w Londynie przez Francję, USA, Wielką Brytanię i ZSRR, do którego przystąpiło następnie 19 państw sojuszniczych. MTW składał się z 4 sędziów, po jednym mianowanym przez każde ze zwycięskich mocarstw. Miał siedzibę w Berlinie, rozprawa toczyła się w Norymberdze od 20 listopada 1945 roku do 1 października 1946 roku; wyroki zapadały większością 3 głosów. Spośród postawionych przed MTW 24 najważniejszych przywódców Niemiec nazistowskich 12 skazano na karę śmierci, 3 - na dożywocie, 2 - na 20 lat więziena, 1 - na 15 lat więzienia, 1 - na 10 lat więzienia, 3 uniewinniono, 1 uznano za niezdolnego do procesu ze względów zdrowotnych, 1 popełnił samobójstwo w trakcie procesu. Początkowemu planowi przekształcenia MTW w stały trybunał przeszkodził wybuch Zimnej Wojny.

MNNA (ang. major non-NATO ally - szczególnie ważny sojusznik spoza NATO) - określenie nadawane przez rząd USA wyjątkowo ważnym sojusznikom nie będącym członkami NATO, wprowadzone po raz pierwszy w 1989 roku. Status MNNA nie obejmuje gwarancji bezpieczeństwa przysługujących członkom NATO, ale przewiduje szczególnie bliskie związki w dziedzinie wojskowości, w tym współpracę badawczo-rozwojową i korzystne warunki nabycia sprzętu wojskowego. Początkowo status MNNA posiadały Australia, Egipt, Izrael, Japonia i Korea Południowa; później uzyskały go również Jordania (1996), Nowa Zelandia (1996), Argentyna (1998), Bahrajn (2002), Filipiny (2003), Tajlandia (2003), Kuwejt (2004), Maroko (2004), Pakistan (2004).

MTCR (ang. Missile Technology Control Regime - Reżim Kontroli Technologii Rakietowych) - nieformalna współpraca państw dążących do zapobiegania proliferacji systemów rakietowych zdolnych do przenoszenia broni masowej zagłady, założona 16 kwietnia 1987 roku przez Francję, Japonię, Kanadę, Niemcy, USA, Wielką Brytanię i Włochy, czyli państwa Grupy G-7. W późniejszych latach do MTCR przystąpiły m.in. Hiszpania (1990), Grecja (1992), Argentyna (1993), Brazylia (1995), Rosja (1995), RPA (1995), Turcja (1997), Polska (1998), Ukraina (1998), Korea Południowa (2001), a w 2009 roku całkowita liczba państw uczestniczących w MTCR wynosiła 34. Niektóre państwa dysponujące zaawansowaną technologią rakietową współpracują z MCTR, np. Chiny, które w lutym 1992 roku formalnie zadeklarowały wolę stosowania się do zasad MTCR; Izrael, który uczynił to również w 1992 roku; Indie na mocy porozumienia o cywilnej współpracy nuklearnej z USA z 10 października 2008 roku.

Celem MTCR jest ograniczenie eksportu rakiet, systemów rakietowych, samolotów bezzałogowych i pochodnych technologii, mogących przenosić ładunek 500 kilogramów na odległość ponad 300 kilometrów, a także wszelkich systemów służących do przenoszenia broni masowej zagłady. Państwa uczestniczące w MTCR stosują się do wspólnych wytycznych dla polityki eksportowej i przestrzegają wspólnej listy towarów podlegających kontroli. W ramach MTCR corocznie odbywają się spotkania plenarne - w 2002 roku odbyło się ono w Warszawie.

Strona internetowa: http://www.mtcr.info/english/index.html

NATO (Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego, z ang. North Atlantic Treaty Organisation) - sojusz wojskowy powołany 4 kwietnia 1949 roku, kiedy ministrowie spraw zagranicznych 12 państw (Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, USA, Wielka Brytania, Włochy) podpisali w Waszyngtonie Traktat Północnoatlantycki. W 1952 roku do NATO wstąpiły Grecja i Turcja, w 1955 roku - RFN, w 1982 roku - Hiszpania, w 1999 roku - Polska, Czechy i Węgry, a w 2004 roku, w największej rundzie rozszerzenia w historii sojuszu, Litwa, Łotwa, Estonia, Słowacja, Słowenia, Bułgaria i Rumunia. 9 lipca 2008 roku Albania i Chorwacja podpisały w Brukseli protokoły o akcesji do sojuszu, co formalnie powinno nastąpić w kwietniu 2009 roku.

Zgodnie z zapisami Traktatu Północnoatlantyckiego członkowie NATO dążą do "ochrony wolności, wspólnego dziedzictwa i cywilizacji ich narodów, opartej na zasadach demokracji, wolności indywidualnej i rządów prawa" i "łączą swe wysiłki na rzecz zbiorowej obrony i utrzymania pokoju i bezpieczeństwa." Najważniejszy artykuł 5 mówi, że atak zbrojny przeciw jednemu z członków będzie uważany za atak na wszystkich członków i w takim przypadku każde z państw podejmie indywidualnie lub wspólnie z innymi stronami Traktatu "działania uznane przez nie za niezbędne, w tym użycie sił zbrojnych, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa na obszarze północnoatlantyckim." Artykuł ten po raz pierwszy w historii sojuszu przywołano w dzień po zamachach terrorystycznych na Nowy Jork i Waszyngton 11 września 2001 roku.

W okresie Zimnej Wojny NATO całkowicie koncentrowało się na zagrożeniu dla bezpieczeństwa Zachodu ze strony bloku wschodniego i jego Układu Warszawskiego. Zakończenie konfrontacji zimnowojennej po 1989 roku stworzyło konieczność adaptacji sojuszu do nowej sytuacji międzynarodowej i nowych wyzwań. W deklaracji londyńskiej o przekształconym sojuszu z 6 lipca 1990 roku NATO zaproponowało postkomunistycznym państwom Europy Środkowo-Wschodniej szeroką współpracę. Na szczycie w Rzymie 7-8 listopada 1991 roku przyjęto nową Koncepcję Strategiczną oraz deklarację o pokoju i współpracy. 20 grudnia 1991 roku rozpoczęła działalność Północnoatlantycka Rada Współpracy (North Atlantic Cooperation Council - NACC), stanowiąca forum konsultacji państw NATO z państwami Europy Środkowo-Wschodniej należącymi wcześniej do Układu Warszawskiego. 10 stycznia 1994 roku w Brukseli zatwierdzono amerykańską propozycję Partnerstwa dla Pokoju (Partnership for Peace), formę współpracy adresowaną do państw postkomunistycznych w Europie Środkowo-Wschodniej, które już wówczas zaczęły wyrażać wolę przystąpienia do NATO. 30 maja 1997 roku w Sintrze zainaugurowano Euroatlantycką Radę Partnerstwa (Euro-Atlantic Partnership Council - EAPC), będącą sukcesorem NACC.

Kryzys jugosłowiański sprawił, że NATO po raz pierwszy zaangażowało się w operacje poza swoim zasięgiem terytorialnym: 12 kwietnia 1993 roku lotnictwo NATO rozpoczęło patrolowanie strefy zakazu lotów nad Bośnią zgodnie z rezolucją RB ONZ nr 816 z 31 marca tego roku, a 28 lutego 1994 roku doszło do pierwszego użycia siły w historii sojuszu, gdy 4 serbskie samoloty bojowe zostały zestrzelone przez myśliwce NATO w strefie zakazu lotów nad Bośnią. 10 i 11 kwietnia koło Gorażde miały miejsce pierwsze bombardowania sił lądowych nieprzyjaciela, w tym przypadku wojsk Serbów Bośniackich, przez lotnictwo NATO. Kończący wojnę w Bośni i Hercegowinie układ z Dayton, podpisany 14 grudnia 1995 roku w Paryżu, przewidywał utworzenie sił implementacyjnych IFOR pod kierownictwem NATO. Rok później, w grudniu 1996 roku operację utrzymywania pokoju w Bośni i Hercegowinie przejęły siły stabilizacyjne SFOR, również tworzone przez NATO. 24 marca 1999 lotnictwo NATO rozpoczęło bombardowanie celów w Jugosławii w związku z odmową przez rząd tego kraju pokojowego uregulowania problemu Kosowa i był to pierwszy atak na inne państwo w historii NATO.

NATO nawiązało szczególnie bliskie stosunki z najważniejszymi partnerami ze wschodu - z Rosją i Ukrainą. 27 maja 1997 roku w Paryżu podpisano akt stanowiący o podstawach stosunków wzajemnych, współpracy i bezpieczeństwie między NATO i Rosją, przewidujący utworzenie Stałej Wspólnej Rady NATO-Rosja. 28 maja 2002 roku na szczycie przywódców NATO i Rosji w Rzymie podpisano deklarację pt. "Stosunki NATO-Rosja: nowa jakość", ustanawiająca Radę NATO-Rosja działającą na zasadzie równego partnerstwa. 9 lipca 1997 roku w Madrycie podpisana została Karta o Szczególnym Partnerstwie między NATO a Ukrainą, na mocy której powstała Komisja NATO-Ukraina.

Kwatera główna NATO mieści się w Brukseli. Głownym organem decyzyjnym NATO jest Rada Północnoatlantycka (North Atlantic Council - NAC), która obraduje na szczeblu szefów państw i rządów (szczyty te odbywają się raz w roku), ministrów spraw zagranicznych, ministrów obrony lub stałych przedstawicieli państw członkowskich - w tej ostatnie formule co najmniej raz w tygodniu. Decyzje w NAC są podejmowane na zasadzie jednomyślności i wspólnej zgody; decyzje mają taką samą moc wiążącą niezależnie od szczebla, na którym odbywa się posiedzenie NAC. Innymi ważnymi organami politycznymi są Komitet Planowania Obrony (Defence Planning Committee - DPC), zazwyczaj złożony ze stałych przedstawicieli, ale dwa razy rocznie zbierający się na szczeblu ministrów obrony; oraz Grupa Planowania Nuklearnego (Nuclear Planning Group - NPG), zbierająca się na szczeblu ministrów obrony, przeważnie dwa razy rocznie. Przewodniczącym 3 powyższych organów (a także współprzewodniczącym Stałej Wspólnej Rady NATO-Rosja i Komisji NATO-Ukraina) oraz najwyższym przedstawicielem i rzecznikiem NATO jest Sekretarz Generalny, który kieruje Sekretariatem Międzynarodowym.

Przedstawiciele wojskowi państw członkowskich (ale cywilny przedstawiciel Islandii, nie posiadającej sił zbrojnych) tworzą Komitet Wojskowy; kilkakrotnie w roku spotyka się on na szczeblu szefów sztabów państw członkowskich. Jego zadaniem jest doradzanie NAC, DPG i NPG w sprawach militarnych. Wsparcie prac Komitetu Wojskowego zapewnia Międzynarodowy Sztab Wojskowy. Siły kazdego z państw członkowskich tworzą Zintegrowaną Strukturę Wojskową NATO, która stanowi ramy organizacyjne dla obrony terytorium państw członkowskich zgodnie z artykułem 5. Centralne dowództwo wojsk NATO (Supreme Headquarters Allied Powers Europe - SHAPE) mieści się koło Mons w Belgii; najwyższym dowódcą sił sojuszniczych (Supreme Allied Commander Europe - SACEUR) zgodnie z niepisaną zasadą jest zawsze amerykański generał, który pełni równolegle funkcję szefa Dowództwa Europejskiego sił zbrojnych USA.

Strona internetowa: http://www.nato.int/

NORAD (ang. North American Aerospace Defense Command - Dowództwo Północnoamerykańskiej Obrony Powietrznej; do 1981 roku North American Air Defense Command) - organizacja formalnie utworzona przez USA i Kanadę 12 maja 1958 roku w celu monitorowania przestrzeni powierznej nad Ameryką Północną i wczesnego ostrzegania przed jej naruszeniami; faktycznie powstała już w sierpniu 1957 roku i była reakcją na wprowadzenie przez ZSRR do użytku długodystansowych bombowców strategicznych przenoszących broń jądrową. Od lat 60-tych koncentrowała się na wczesnym wykrywaniu pocisków balistycznych; po zakończeniu Zimnej Wojny roszerzyła swoją misję o operacje antynarkotykowe, a po 2001 - również o operacje antyterrorystyczne. Zarządza gęstą siecią stacji radarowych, samolotów wczesnego ostrzegania, satelitów z radarami i innych urządzeń radarowych. Na czele NORAD stoi dowódca mianowany wspólnie przez prezydenta USA i premiera Kanady i rezydujący w bazie lotniczej Peterson w stanie Kolorado.

Strona internetowa: http://www.norad.mil/

NPT (ang. Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons - Układ o Nieproliferacji Broni Jądrowej) - traktat międzynarodowy zmierzający do zapobiegania rozprzestrzenianiu się broni jądrowej, otwarty do podpisu 1 lipca 1968 roku w Londynie, Moskwie i Waszyngtonie, w mocy od 5 marca 1970 roku. Artykuł I traktatu zobowiązuje sygnatariuszy będących mocarstwami nuklearnymi do nieprzekazywania, pośrednio bądź bezpośrednio, i niepomagania innym państwom w pozyskaniu broni jądrowej. Artykuł II zobowiązuje sygnatariuszy nie będących mocarstwami nuklearnymi do nieprodukowania i niestarania się o pozyskanie broni jądrowej; ponadto na mocy artykułu III muszą oni współpracować z Międzynarodową Agencją Energii Atomowej (IAEA) przy weryfikacji stosowania się do NPT. Artykuł IV stanowi, że żadne z postanowień traktatu nie godzi w prawo wszystkich państw do pokojowego wykorzystania energii jądrowej. W preambule zawarta jest deklaracja "zamiaru osiągnięcia w najszybszym możliwym terminie zaprzestania nuklearnego wyścigu zbrojeń i podjęcia efektywnych środków w kierunku rozbrojenia nuklearnego."

Traktat przewidywał, że po 25 latach od wejścia w życie zwołana zostanie konferencja celem podjęcia decyzji czy przedłużyć moc obowiązującą traktatu na czas nieokreślony czy na ustalony okres; zgodnie z tym postanowieniem 11 maja 1995 roku na konferencji przeglądowej w Nowym Jorku zdecydowano o bezterminowym przedłużeniu NPT. Spektakularne fiasko poniosła konferencja przeglądowa w maju 2005 roku, zdominowana przez spory proceduralne i podziały między mocarstwami atomowym a państwami nieposiadającymi broni jądrowej.

W momencie konferencji przeglądowej w 1995 roku 178 państw było już członkami NPT i liczba ta wzrosła do 189 w dniu dzisiejszym; niezwiązane traktatem NPT są jedynie Izrael (najprawdopodobniej posiadający znaczną liczbę głowic atomowych), Indie i Pakistan (oficjalnie mocarstwa nuklearne od 1998 roku), a także Korea Północna, która 10 stycznia 2003 roku jako pierwsze i jedyne państwo ogłosiła wystąpienie z NPT. Spośród państw posiadających broń jądrową ChRL i Francja przystąpiły do NPT w 1992 roku (odpowiednio 9 marca i 2 sierpnia), Białoruś - 9 lutego 1993 roku, Kazachstan i Ukraina w 1994 roku (odpowiednio 14 lutego i 5 grudnia).

Tekst układu NPT: http://www.un.org/events/npt2005/npttreaty.html

OBWE (Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, ang. Organization for Security and Co-operation in Europe - OSCE) - największa na świecie regionalna organizacja bezpieczeństwa, ustanowiona 1 stycznia 1995 roku na mocy decyzji podjętej na szczycie Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE) w grudniu 1994 roku w Budapeszcie, stanowiąca kontynuację procesu KBWE. OBWE ma siedzibę w Wiedniu i skupia 56 państw z Europy, Ameryki Północnej, Kaukazu i Azji Środkowej.

OBWE działa w trzech wymiarach bezpieczeństwa, stanowiących trzon Aktu Końcowego z Helsinek podpisanego 1 sierpnia 1975 roku przez 35 państw uczestniczących w KBWE:

- polityczno-wojskowym, obejmującym m.in. kontrolę zbrojeń, nienaruszalność granic, zwalczanie terroryzmu, zapobieganie konfliktom;

- gospodarczo-środowiskowym, obejmującym m.in. zwalczanie przemytu broni, narkotyków i żywego towaru, promocję zdrowego środowiska gospodarczego, dialog w sprawie bezpieczeństwa energetycznego, działania na rzecz równowagi ekologicznej;

- ludzkim, obejmującym m.in. poszanowanie praw człowieka, swobód obywatelskich i rządów prawa, promocję demokracji i tolerancji.

Naczelnym zadaniem OBWE jest wczesne wykrywanie, zapobieganie i opanowywanie kryzysów na obszarze Europy, Kaukazu i Azji Środkowej. Najwyższym organem jest szczyt szefów państw i rządów, który organizowany jest raz na kilka lat - ostatni taki szczyt odbył się w Stambule 18-19 listopada 1999 roku. Co najmniej raz w roku zbiera się Rada Ministerialna, składająca się z ministrów spraw zagranicznych, bieżącymi zadaniami zajmuje się zaś Stała Rada, spotykająca się w każdym tygodniu. Innymi ważnymi organami są Forum Współpracy Bezpieczeństwa, na którym cotygodniowo prowadzone są negocjacje i konsultacje w sprawach istotnych dla bezpieczeństwa europejskiego; Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka (Office for Democratic Institutions and Human Rights - ODIHR) z siedzibą w Warszawie, promujące demokrację, prawa człowieka i rządy prawa, m.in. zajmujące się monitoringiem wyborów; Wysoki Komisarz ds. Mniejszości Narodowych; Przedstawiciel ds. Wolności Mediów. Co roku zmienia się przewodniczący OBWE, który jest ogólnie odpowiedzialny za działania wykonawcze, w 1998 roku był nim minister spraw zagranicznych Polski Bronisław Geremek; aktualnego przewodniczącego wspierają jego poprzednicy i następcy, razem tworzący tzw. trojkę. Nadzór administracyjny nad działaniami organów OBWE sprawuje sekretarz generalny.

Podstawowym instrumentem wykonywania funkcji OBWE są misje wyznaczane przez Stałą Radę za zgodą państw, których mają dotyczyć. Spośród kilkunastu misji OBWE najważniejsze i najbardziej rozbudowane to misje w Kosowie oraz Bośni i Hercegowinie. W 2009 roku w misjach OBWE zatrudnionych było około 3 tysiące osób, w większości pracowników lokalnych, podczas gdy w instytucjach OBWE pracowało 450 osób. Zadania misji mogą być rozmaite, najczęściej jednak koncentrują się na zagwarantowaniu przestrzegania praw człowieka i praw mniejszości, promowaniu dialogu międzyetnicznego, budowie struktur demokratycznych, asystowaniu przy wyborach. Budżet OBWE w 2008 roku wynosił 164 miliony euro.

Strona internetowa: http://www.osce.org/

OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, ang. Organisation for Economic Cooperation and Development) - organizacja skupiająca państwa wysoko rozwinięte, założona na mocy konwencji podpisanej 14 grudnia 1960 roku w Paryżu przez 18 państw Europy Zachodniej, Kanadę i USA. Kolejnymi 10 członkami OECD zostały: Japonia (1964), Finlandia (1969), Australia (1971), Nowa Zelandia (1973), Meksyk (1994), Czechy (1995), Węgry, Polska, Korea Południowa (1996), Słowacja (2000). OECD zastąpiła istniejącą od 1948 roku Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej (Organisation for European Economic Co-operation - OEEC), powołaną z zadaniem koordynacji powojennej odbudowy gospodarczej w ramach Planu Marshalla. Według danych z 2008 roku 30 państw członkowskich OECD odpowiadało za 78% globalnego dochodu narodowego i 68% handlu światowego.

OECD stawia sobie za cele: wspieranie trwałego wzrostu gospodarczego, przyczynianie się do wzrostu handlu światowego, podnoszenie poziomu życia, zwiększanie zatrudnienia, utrzymywanie stabilności finansowej, pomoc w rozwoju gospodarczym innych państw. W tym celu OECD produkuje znaczną ilość publikacji porównawczych, analiz i prognoz ekonomicznych (np. Economic Outlook, Employment Outlook, Agricultural Outlook) oraz tworzy forum debaty i koordynacji polityk gospodarczych i handlowych. Główne organy OECD to: Rada, złożona z przedstawicieli państw członkowskich i Komisji Europejskiej, podejmująca decyzję przez consensus; Komitety, w liczbie około 200, składające się z przedstawicieli państw członkowskich i państw-obserwatorów, zajmujące się konkretnymi dziedzinami zainteresowania organizacji; Sekretariat.

Kwatera główna OECD znajduje się w Paryżu. Czołowymi płatnikami do budżetu OECD są USA (około 25% całości), Japonia i Niemcy.

Strona internetowa: http://www.oecd.org/

 OPEC (Organizacja Państw Eksportujących Ropę Naftową, ang. Organization of the Petroleum Exporting Countries) - organizacja założona na konferencji w Bagdadzie 14 września 1960 roku przez 5 czołowych producentów ropy naftowej: Arabię Saudyjską, Irak, Iran, Kuwejt i Wenezuelę. Następnie członkami OPEC zostały też: Katar (1961), Indonezja (1962-2008), Libia (1962), Zjednoczone Emiraty Arabskie (1967), Algieria (1969), Nigeria (1971), Ekwador (1973, zawiesił członkostwo 1992-2007), Gabon (1975-94), Angola (2007). Celem OPEC jest koordynacja i ujednolicenie polityk naftowych państw członkowskich.

Rola OPEC ogromnie wzrosła po eskalacji konfliktu izraelsko-arabskiego w wojnach 1967 i 1973 roku; wówczas to OPEC wprowadził embargo na dostawy ropy naftowej do USA i Europy Zachodniej, wywołując tzw. szok naftowy. Podobny kryzys cenowy nastąpił po rewolucji islamskiej w Iranie w 1979 roku. W latach 80-tych OPEC stracił na znaczeniu w wyniku poważnego spadku cen ropy naftowej z kulminacją tego procesu w ich załamaniu się w 1986 roku. Ostatnio rola OPEC ponownie wzrosła wraz z szybkim wzrostem cen ropy naftowej po wojnie w Iraku w 2003 roku.

Podstawowym organem OPEC jest Konferencja Ministerialna. Bieżącą działalnością zajmuje się Zarząd Gubernatorów i Sekretarz Generalny. W 1975 roku w Algierze, w 2000 roku w Caracas i w 2007 roku w Rijadzie odbyły się szczyty głów państw OPEC. Kwatera główna OPEC początkowo znajdowała się w Genewie, ale 1 września 1965 roku została przeniesiona do Wiednia. Roczna składka członkowska OPEC wynosi około 3 miliony dolarów.

Strona internetowa: http://www.opec.org/

Strona internetowa: http://www.oapecorg.org/

OBWE (Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, ang. Organization for Security and Co-operation in Europe - OSCE) - największa na świecie regionalna organizacja bezpieczeństwa, ustanowiona 1 stycznia 1995 roku na mocy decyzji podjętej na szczycie Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE) w grudniu 1994 roku w Budapeszcie, stanowiąca kontynuację procesu KBWE. OBWE ma siedzibę w Wiedniu i skupia 56 państw z Europy, Ameryki Północnej, Kaukazu i Azji Środkowej.

OBWE działa w trzech wymiarach bezpieczeństwa, stanowiących trzon Aktu Końcowego z Helsinek podpisanego 1 sierpnia 1975 roku przez 35 państw uczestniczących w KBWE:

- polityczno-wojskowym, obejmującym m.in. kontrolę zbrojeń, nienaruszalność granic, zwalczanie terroryzmu, zapobieganie konfliktom;

- gospodarczo-środowiskowym, obejmującym m.in. zwalczanie przemytu broni, narkotyków i żywego towaru, promocję zdrowego środowiska gospodarczego, dialog w sprawie bezpieczeństwa energetycznego, działania na rzecz równowagi ekologicznej;

- ludzkim, obejmującym m.in. poszanowanie praw człowieka, swobód obywatelskich i rządów prawa, promocję demokracji i tolerancji.

Naczelnym zadaniem OBWE jest wczesne wykrywanie, zapobieganie i opanowywanie kryzysów na obszarze Europy, Kaukazu i Azji Środkowej. Najwyższym organem jest szczyt szefów państw i rządów, który organizowany jest raz na kilka lat - ostatni taki szczyt odbył się w Stambule 18-19 listopada 1999 roku. Co najmniej raz w roku zbiera się Rada Ministerialna, składająca się z ministrów spraw zagranicznych, bieżącymi zadaniami zajmuje się zaś Stała Rada, spotykająca się w każdym tygodniu. Innymi ważnymi organami są Forum Współpracy Bezpieczeństwa, na którym cotygodniowo prowadzone są negocjacje i konsultacje w sprawach istotnych dla bezpieczeństwa europejskiego; Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka (Office for Democratic Institutions and Human Rights - ODIHR) z siedzibą w Warszawie, promujące demokrację, prawa człowieka i rządy prawa, m.in. zajmujące się monitoringiem wyborów; Wysoki Komisarz ds. Mniejszości Narodowych; Przedstawiciel ds. Wolności Mediów. Co roku zmienia się przewodniczący OBWE, który jest ogólnie odpowiedzialny za działania wykonawcze, w 1998 roku był nim minister spraw zagranicznych Polski Bronisław Geremek; aktualnego przewodniczącego wspierają jego poprzednicy i następcy, razem tworzący tzw. trojkę. Nadzór administracyjny nad działaniami organów OBWE sprawuje sekretarz generalny.

Podstawowym instrumentem wykonywania funkcji OBWE są misje wyznaczane przez Stałą Radę za zgodą państw, których mają dotyczyć. Spośród kilkunastu misji OBWE najważniejsze i najbardziej rozbudowane to misje w Kosowie oraz Bośni i Hercegowinie. W 2009 roku w misjach OBWE zatrudnionych było około 3 tysiące osób, w większości pracowników lokalnych, podczas gdy w instytucjach OBWE pracowało 450 osób. Zadania misji mogą być rozmaite, najczęściej jednak koncentrują się na zagwarantowaniu przestrzegania praw człowieka i praw mniejszości, promowaniu dialogu międzyetnicznego, budowie struktur demokratycznych, asystowaniu przy wyborach. Budżet OBWE w 2008 roku wynosił 164 miliony euro.

Strona internetowa: http://www.osce.org/

OPEC (Organizacja Państw Eksportujących Ropę Naftową, ang. Organization of the Petroleum Exporting Countries) - organizacja założona na konferencji w Bagdadzie 14 września 1960 roku przez 5 czołowych producentów ropy naftowej: Arabię Saudyjską, Irak, Iran, Kuwejt i Wenezuelę. Następnie członkami OPEC zostały też: Katar (1961), Indonezja (1962-2008), Libia (1962), Zjednoczone Emiraty Arabskie (1967), Algieria (1969), Nigeria (1971), Ekwador (1973, zawiesił członkostwo 1992-2007), Gabon (1975-94), Angola (2007). Celem OPEC jest koordynacja i ujednolicenie polityk naftowych państw członkowskich.

Rola OPEC ogromnie wzrosła po eskalacji konfliktu izraelsko-arabskiego w wojnach 1967 i 1973 roku; wówczas to OPEC wprowadził embargo na dostawy ropy naftowej do USA i Europy Zachodniej, wywołując tzw. szok naftowy. Podobny kryzys cenowy nastąpił po rewolucji islamskiej w Iranie w 1979 roku. W latach 80-tych OPEC stracił na znaczeniu w wyniku poważnego spadku cen ropy naftowej z kulminacją tego procesu w ich załamaniu się w 1986 roku. Ostatnio rola OPEC ponownie wzrosła wraz z szybkim wzrostem cen ropy naftowej po wojnie w Iraku w 2003 roku.

Podstawowym organem OPEC jest Konferencja Ministerialna. Bieżącą działalnością zajmuje się Zarząd Gubernatorów i Sekretarz Generalny. W 1975 roku w Algierze, w 2000 roku w Caracas i w 2007 roku w Rijadzie odbyły się szczyty głów państw OPEC. Kwatera główna OPEC początkowo znajdowała się w Genewie, ale 1 września 1965 roku została przeniesiona do Wiednia. Roczna składka członkowska OPEC wynosi około 3 miliony dolarów.

Strona internetowa: http://www.opec.org/

Strona internetowa: http://www.oapecorg.org/

Organizacja Współpracy Gospodarczej (ang. Economic Cooperation Organization - ECO) - organizacja międzyrządowa założona w 1985 roku przez Iran, Pakistan i Turcję w celu promocji współpracy gospodarczej, technicznej i kulturalnej, nawiązująca do istniejącej w latach 1964-79 Regionalnej Współpracy na rzecz Rozwoju (ang. Regional Cooperation for Development - RCD). W 1992 roku członkami ECO zostały Afganistan, Azerbejdżan, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan i Uzbekistan.

Najważniejszym organem decyzyjnym ECO jest Rada Ministrów złożona z ministrów spraw zagranicznych lub innych resortów, spotykająca się co najmniej raz w roku. Bieżącą działalnością ECO zajmuje się Rada Stałych Przedstawicieli. Sekretariat organizacji znajduje się w stolicy Iranu Teheranie. Językiem urzędowym jest angielski.

Strona internetowa: http://www.ecosecretariat.org/

OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, ang. Organisation for Economic Cooperation and Development) - organizacja skupiająca państwa wysoko rozwinięte, założona na mocy konwencji podpisanej 14 grudnia 1960 roku w Paryżu przez 18 państw Europy Zachodniej, Kanadę i USA. Kolejnymi 10 członkami OECD zostały: Japonia (1964), Finlandia (1969), Australia (1971), Nowa Zelandia (1973), Meksyk (1994), Czechy (1995), Węgry, Polska, Korea Południowa (1996), Słowacja (2000). OECD zastąpiła istniejącą od 1948 roku Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej (Organisation for European Economic Co-operation - OEEC), powołaną z zadaniem koordynacji powojennej odbudowy gospodarczej w ramach Planu Marshalla. Według danych z 2008 roku 30 państw członkowskich OECD odpowiadało za 78% globalnego dochodu narodowego i 68% handlu światowego.

OECD stawia sobie za cele: wspieranie trwałego wzrostu gospodarczego, przyczynianie się do wzrostu handlu światowego, podnoszenie poziomu życia, zwiększanie zatrudnienia, utrzymywanie stabilności finansowej, pomoc w rozwoju gospodarczym innych państw. W tym celu OECD produkuje znaczną ilość publikacji porównawczych, analiz i prognoz ekonomicznych (np. Economic Outlook, Employment Outlook, Agricultural Outlook) oraz tworzy forum debaty i koordynacji polityk gospodarczych i handlowych. Główne organy OECD to: Rada, złożona z przedstawicieli państw członkowskich i Komisji Europejskiej, podejmująca decyzję przez consensus; Komitety, w liczbie około 200, składające się z przedstawicieli państw członkowskich i państw-obserwatorów, zajmujące się konkretnymi dziedzinami zainteresowania organizacji; Sekretariat.

Kwatera główna OECD znajduje się w Paryżu. Czołowymi płatnikami do budżetu OECD są USA (około 25% całości), Japonia i Niemcy.

Strona internetowa: http://www.oecd.org/

pakt Brianda-Kellogga, zwany również paktem paryskim lub paktem przeciwwojennym - nazwa pierwszej wielostronnej umowy międzynarodowej, w której wyrzeczono się wojny jako instrumentu polityki zagranicznej. Został podpisany w Paryżu 27 sierpnia 1928 roku przez przedstawicieli 15 państw, w tym Polski, z inicjatywy ministra spraw zagranicznych Francji Aristide Brianda i sekretarza stanu USA Franka B. Kellogga. Składał się jedynie z 3 artykułów, w których jednoznacznie potępiano wojnę agresywną i zobowiązywano się do załatwiania sporów międzynarodowych wyłącznie środkami pokojowymi. Do 1939 roku pakt został podpisany i ratyfikowany przez 62 państwa, w tym wszystkich ówczesnych agresorów: Niemcy, Japonię i Włochy. Nie posiadał jednak mechanizmów wymuszających jego przestrzeganie, stąd nie mógł zapobiec licznym konfliktom lat 30-tych. Tylko raz stał się podstawą do pokojowego rozstrzygnięcia sporu: w 1929 roku, w konflikcie chińsko-radzieckim o linię kolejową w Mandżurii. Istotnie przyczynił się jednak do ustanowienia w prawie międzynarodowym powszechnego zakazu użycia siły zbrojnej, będącego jednym z głównych postanowień Karty NZ, oraz sformułowania terminu zbrodni przeciw pokojowi, który stał się podstawą do skazania w procesie norymberskim i tokijskim osób odpowiedzialnych za wszczęcie II Wojny Światowej.

pakt z Rio (Międzyamerykański Traktat o Pomocy Wzajemnej, ang. Inter-American Treaty of Reciprocal Assistance - ITRA, hiszp. Tratado Interamericano de Asistencia Reciproca - TIAR) - podpisany 2 września 1947 roku w Rio de Janeiro przez 21 państw amerykańskich, w tym USA, układ zobowiązujący sygnatariuszy do okazania natychmiastowej pomocy zaatakowanemu państwu lub podjęcia zbiorowych działań w przypadku zaistnienia innej sytuacji zagrażającej regionalnemu pokojowi i bezpieczeństwu a nie będącej napaścią zbrojną. Był przywoływany wielokrotnie w latach 50-tych i 60-tych do rozwiązywania regionalnych konfliktów, a także po zamachu na Nowy Jork i Waszyngton 11 września 2001 roku. Kuba wycofała się w 1962 roku, a Meksyk w 2002 roku. Obszar do którego stosuje się TIAR to cała półkula zachodnia, zaś nad jego realizacją czuwa utworzona w 1948 roku Organizacja Państw Amerykańskich. TIAR miał jednak szersze znaczenie jako wzorzec dla innych bloków wojskowych z udziałem USA, np. NATO

Partnerstwo dla Pokoju (ang. Partnership for Peace) - program współpracy NATO z państwami OBWE nie będącymi członkami sojuszu, przyjęty z inicjatywy USA na szczycie NATO w Brukseli w styczniu 1994 roku. Celem PdP jest umacnianie pokoju i bezpieczeństwa na obszarze euroatlantyckim poprzez: zapewnienie przejrzystości planowania budżetów wojskowych, zagwarantowanie demokratycznej kontroli nad armią, zapewnienie zdolności i gotowości do uczestniczenia w operacjach pokojowych ONZ, rozwój wojskowych związków z NATO w celu przygotowania do podejmowania misji pokojowych, poszukiwawczych, ratowniczych i humanitarnych, osiągnięcie większej kompatybilności sił zbrojnych. NATO nie daje gwarancji bezpieczeństwa i zobowiązuje się tylko do konsultacji w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa uczestnika PdP. Forum koordynującym współpracę była Północnoatlantycka Rada Współpracy (North Atlantic Cooperation Council - NACC), a od 1997 roku jest nim Euroatlantycka Rada Partnerstwa (Euro-Atlantic Partnership Council - EAPC). Państwa zainteresowane uczestnictwem w PdP przedkładają Radzie NATO dokument intencyjny, określający własne potrzeby i stanowiący podstawę do opracowania indywidualnego programu partnerstwa.

PdP był kompromisem między dążeniami państw postkomunistycznych do przystąpienia do NATO a zastrzeżeniami Rosji wobec rozszerzenia sojuszu. Do 2009 roku w sumie do PdP przystąpiły 34 państwa, z których 10 stało się członkami sojuszu. Polska jako pierwsze państwo przedstawiła dokoument intencyjny i uzgodniła indywidualny program partnerstwa, gościła na poligonie w Biedrusku we wrzesniu 1994 roku pierwsze ćwiczenia wojskowe w ramach PdP i znalazła się w pierwszej grupie państw-uczestników PdP, które w marcu 1999 roku przyjęto do NATO. Uczestnicy PdP wsparli prowadzone przez NATO operacje na Bałkanach i w Afganistanie.

Partnerstwo Wschodnie (ang. Eastern Partnership) - propozycja partnerstwa Unii Europejskiej z jej wschodnimi sąsiadami na obszarze poradzieckim, Armenią, Azerbejdżanem, Białorusią, Gruzją, Mołdawią i Ukrainą, przedstawiona przez ministrów spraw zagranicznych Polski i Szwecji Radosława Sikorskiego i Carla Bildta na spotkaniu Rady UE ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych (GAERC) w Brukseli 26 maja 2008 roku, zaakceptowana przez Radę Europejską 20 czerwca 2008 roku i w skonkretyzowanej formie 20 marca 2009 roku. Szczyt formalnie inaugurujący Partnerstwo Wschodnie odbył się w Pradze 7 maja 2009 roku.

Partnerstwo Wschodnie zakłada pogłębioną współpracę dwustronną i wielostronną w 5 sferach:

a) polityka i bezpieczeństwo, m.in. wzmacnianie demokracji i rządów prawa, współpraca w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa,

b) granice i ruch osobowy, m.in. współpraca w zakresie regulacji migracji, uelastycznienie ruchu wizowego,

c) ekonomia i finanse, m.in. usuwanie barier handlowych między adresatami Partnerstwa a UE, wspieranie integracji gospodarczej wschodnich sąsiadów UE, reformy gospodarcze, rozbudowa infrastruktury transportowej i teleinformatycznej,

d) środowisko naturalne, m.in. wspólne przeciwdziałanie globalnym zmianom klimatycznym i wprowadzanie technologii przyjaznych środowisku,

e) sprawy społeczne, m.in. rozwój współpracy transgranicznej, kontaktów międzyludzkich i organizacji międzyrządowych, współpraca naukowa.

Partnerstwo Wschodnie zakłada zbliżenie wschodnich sąsiadów do UE, ale nie oferuje perspektywy członkostwa. Rozwój współpracy UE z poszczególnymi państwami w ramach Partnerstwa ma zależeć od stopnia ich postępu w działaniach reformatorskich i modernizacyjnych. Struktura instytucjonalna Partnerstwa ma być jak najbardziej ograniczona. Całkowita wysokość pomocy dla 6 powyższych państw ma wzrosnąć z 450 milionów euro w 2008 roku do 785 milionów w 2013 roku. Partnerstwo Wschodnie spotkało się z nieprzychylną reakcją Rosji, która uznała ten projekt za próbę budowy przez UE własnej sfery wpływów na obszarze poradzieckim.

Zobacz:

UE: koszmar sąsiedztwa (Ahto Lobjakas, 24 marca 2009)

Udział Polski w misjach wojskowych w Afryce - zagrożenie dla "Partnerstwa Wschodniego"? (Dominik Jankowski, 7 listopada 2008)

Bruksela próbuje studzić ambicje do "Wschodniego Partnerstwa" (Ahto Lobjakas, 11 czerwca 2008)

PHARE (ang. Poland and Hungary Assistance for Restructuring their Economy) - program pomocy dla państw Europy Środkowo-Wschodniej przechodzących transformację gospodarczą po obaleniu komunizmu, utworzony w 1989 roku decyzją Grupy G-7 i finansowany przez Unię Europejską. Deklarowanymi celami PHARE są: a) wzmocnienie administracji publicznej i instytucji celem umożliwienia ich efektywnego funkcjonowania w UE, b) promowanie zbieżności z ustawodawstwem UE i zmniejszenie potrzeby zastosowania okresów przejściowych, c) promowanie spójności gospodarczej i społecznej. Wsparcie w ramach PHARE przybiera formę: a) transferu wiedzy (poprzez doradztwo, szkolenia itp.), b) pomocy inwestycyjnej (poprzez dotacje, fundusze infrastrukturalne, gwarancje kredytowe, linie kredytowe). Główne dziedziny objęte PHARE to: rozwój sektora prywatnego, restrukturyzacja i prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych, restrukturyzacja rolnictwa, modernizacja systemu finansowego, edukacja, nauka, opieka zdrowotna. Beneficjentami PHARE jest obecnie 10 państw: Bułgaria, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Węgry; do utworzenia w 2001 roku programu CARDS w grupie tej znajdowały się też Albania, Bośnia i Hercegowina oraz Macedonia. W 1999 roku część zadań PHARE przejęły programy SAPARD i ISPA. Polska jest jednym z głównych beneficjentów PHARE.

UPU (ang. Universal Postal Union, fr. Union Postale Universelle - Powszechny Związek Pocztowy) - organizacja międzynarodowa powołana na mocy traktatu z Berna z 9 października 1874 roku pod nazwą Ogólny Związek Pocztowy (General Postal Union), w mocy od 1 lipca 1875 roku; od 1878 roku działa pod obecną nazwą, od 1 lipca 1948 roku jest organizacją wyspecjalizowaną ONZ. UPU ma za cel zapewnianie współpracy międzynarodowej w zakresie usług pocztowych oraz ich rozwój i modernizację. Głównymi organami są: Kongres, zwoływany raz na 5 lat, który określa ogólny program działania i budżet; Rada Administracyjna, kierująca działalnością UPU między Kongresami, spotykająca się corocznie i złożona z przedstawicieli 41 państw wybranych przez Kongres na zasadzie sprawiedliwej dystrybucji geograficznej; Rada Operacji Pocztowych, zajmująca się operacyjnymi, ekonomicznymi i komercyjnymi aspektami międzynarodowych usług pocztowych, złożona z przedstawicieli 40 państw. Siedziba UPU znajduje się w Bernie (Szwajcaria). W 2009 roku do UPU należało 191 państw. Budżet UPU pochodzi ze składek państw członkowskich; od 1992 roku UPU prowadzi politykę budżetową "zerowego wzrostu", czyli wzrostu nieprzekraczającego wysokość inflacji; roczny budżet UPU jest najniższy w systemie ONZ, wynosząc około 35 milionów franków szwajcarskich.

Strona internetowa: http://www.upu.int/

SADC (ang. Southern African Development Community - Południowoafrykańska Wspólnota Rozwoju) - regionalna organizacja integracyjna założona 1 kwietnia 1980 roku przez 9 państw Afryki Południowej (bez RPA) pod nazwą Południowoafrykańska Konferencja Koordynacji Rozwoju (Southern African Development Coordination Conference - SADCC), przekształcona w organizację o obecnej nazwie na mocy deklaracji i traktatu podpisanego 17 sierpnia 1992 roku w Windhuku (Namibia). W 1994 roku do SADC przystąpiła RPA po przejściu transformacji demokratycznej, w 1995 roku - Mauritius, w 1997 roku - DR Kongo i Seszele (w latach 2004-07 zrezygnowały z członkostwa z powodu problemów finansowych), w 2005 roku - Madagaskar. To ostatnie państwo zostało zawieszone w prawach członka, co było pierwszą taką decyzją SADC, 30 marca 2009 roku w związku z niekonstytucyjnym pozbawieniem urzędu prezydenta Marca Ravalomanany.

Siedziba SADC mieści się w Gaborone (Botswana). Celem organizacji jest pogłębianie integracji regionalnej w celu osiągnięcia rozwoju i wzrostu gospodarczego, podnoszenia standardów i jakości życia, likwidacji biedy, a także promocji i obrony pokoju i bezpieczeństwa. Najwyższym organem decyzyjnym jest szczyt szefów państw i rządów, odbywający się raz w roku; dwukrotnie w roku zbiera się Rada Ministrów. Funkcjonują ponadto Organ ds. Polityki, Obrony i Bezpieczeństwa, Trybunał, komitety narodowe i Stały Komitet Wysokich Przedstawicieli.

22 października 2008 roku odbył się pierwszy trójstronny szczyt COMESA-EAC-SADC, na którym postanowiono, że utworzona zostanie strefa wolnego handlu obejmująca obszar tych 3 organizacji integracyjnych.

Strona internetowa: http://www.sadc.int/

SAARC (ang. South Asian Association for Regional Cooperation, Południowoazjatyckie Stowarzyszenie Współpracy Regionalnej) - ugrupowanie regionalne założone 8 grudnia 1985 roku przez 7 państw Azji Południowej: Bangladesz, Bhutan, Indie, Malediwy, Nepal, Pakistan i Sri Lankę. Celem SAARC jest przyspieszenie rozwoju gospodarczego i społecznego państw członkowskich. Współpraca koncentruje się na kwestiach niepolitycznych: handlu, nauce i technice, wymianie kulturowej, walce z narkotykami. W 1993 roku podpisano porozumienie o handlu preferencyjnym, a w styczniu 2004 roku w Islamabadzie postanowiono o utworzeniu strefy wolnocłowej do 2017 roku. Najwyższym organem SAARC jest szczyt głów państw, odbywający się corocznie; 2 razy w roku zbiera się rada ministrów spraw zagranicznych. Aktywność ugrupowania w dużej mierze zależy od stanu stosunków indyjsko-pakistańskich, np. w okresie napięcia w latach 1999-2001 ugrupowanie praktycznie nie funkcjonowało.

Strona internetowa: http://www.saarc-sec.org/

Przyjaciele Demokratycznego Pakistanu (ang. Friends of Democratic Pakistan - FoDP) - grupa państw utworzona 26 września 2008 roku w Nowym Jorku, której celem jest mobilizacja międzynarodowego wsparcia dla stabilizacji Pakistanu w obliczu kryzysu gospodarczego i politycznego w tym państwie. Członkami FoDP są m.in. ONZ, USA, Unia Europejska, Arabia Saudyjska, Chiny, Francja, Japonia, Kanada, Niemcy, Turcja, Wielka Brytania, Włochy. Na konferencji w Tokio 17 kwietnia 2009 roku FoDP obiecali ponad 5 miliardów dolarów pomocy dla Pakistanu w ciągu kolejnych 2 lat.

PSI (ang. Proliferation Security Initiative - Inicjatywa Bezpieczeństwa od Proliferacji, również Inicjatywa Krakowska) - inicjatywa przedstawiona przez prezydenta USA George'a W. Busha w Krakowie 31 maja 2003 roku, wywodząca się z przyjętej w grudniu 2002 roku Narodowej Strategii Zwalczania Proliferacji Broni Masowej Zagłady, mająca na celu przechwytywanie transportów broni masowej zagłady, ich środków przenoszenia i materiałów służących ich budowie do państw i aktorów niepaństwowych budzących obawy z punktu widzenia proliferacji. 4 września 2003 roku w Paryżu opublikowano Oświadczenie o Zasadach Przechwytywania, określające warunki podejmowania akcji w ramach PSI na morzu, lądzie lub w powietrzu. 11 państw było założycielami PSI: Australia, Francja, Hiszpania, Holandia, Japonia, Niemcy, Polska, Portugalia, USA, Wielka Brytania, Włochy; liczba uczestników PSI szybko rosła i obecnie przekroczyła już 90 - są wśród nich m.in. Arabia Saudyjska, Irak, Izrael, Libia, Rosja, Turcja, Ukraina. PSI nie przyznaje państwom uczestniczącym żadnych nowych uprawnień dotyczących przechwytywania podejrzanych transportów na morzu lub w przestrzeni powietrznej, a jedynie zmierza do ściślejszej współpracy międzypaństwowej i zachęca państwa do działania na obszarach podlegających ich władzy; regularnie organizowane są wspólne ćwiczenia, których do końca 2008 roku odbyło się już ponad 30. Państwa uczestniczące w PSI mogą zawierać między sobą porozumienia o przyspieszeniu procesu zatrzymywania i przeszukiwania statków na otwartym morzu - USA zawarły takie kilka takich porozumień, w tym z państwami, pod których flagą zarejestrowana jest największa liczba statków handlowych na świecie: z Panamą i Liberią.

Zobacz: Dlaczego Phenian nienawidzi PSI (Richard Weitz, 8 czerwca 2009)

Rada Bałtycka (ang. Council of the Baltic States) - forma współpracy 3 państw nadbałtyckich: Litwy, Łotwy i Estonii, zapoczątkowana w 1989 roku spotkaniem przewodniczących Rad Najwyższych w Poniewieżu, nawiązująca do istniejącej w latach 1934-40 organizacji Ententa Bałtycka. Celem Rady Bałtyckiej jest koordynacja współpracy członkówm, a głównymi obszarami zainteresowania są stosunki z Rosją, UE i NATO oraz bałtycka integracja gospodarcza. Stałe organy to zbierająca się corocznie Bałtycka Rada Prezydentów, Bałtycka Rada Ministrów oraz Zgromadzenie Bałtyckie, skupiające parlamentarzystów.

Rada Bezpieczeństwa ONZ - organ ONZ odpowiedzialny za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, decydujący w szczególności o autoryzacji działań militarnych, tworzeniu operacji pokojowych i nakładaniu sankcji międzynarodowych. Składa się z 15 członków, w tym 5 stałych (Chiny, Francja, Rosja, USA, Wielka Brytania) oraz 10 niestałych, wybieranych na dwuletnie kadencje przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Co roku wymienianych jest 5 członków niestałych, a państwa kandydujące muszą uzyskać 2/3 oddanych głosów. Członkowie niestali są wybierani wg klucza geograficznego: 5 miejsc przydzielonych jest Azji i Afryce, 2 - Ameryce Łacińskiej i Karaibom, 2 - Europie Zachodniej i innym krajom, 1 - Europie Wschodniej; nie można ubiegać się o reelekcję bezpośrednio po zakończeniu kadencji. Przewodnictwo w RB ONZ jest rotacyjne i zmienia się co miesiąc w kolejności alfabetycznej nazw państw członkowskich w języku angielskim. Państwo przewodniczące Radzie jest zobowiązane do neutralności w publicznych oświadczeniach.

Decyzje w ważnych kwestiach zapadają większością 9 głosów, przy czym wszyscy stali członkowie muszą głosować za lub wstrzymać się; nazywa się to zasadą "jednomyślności wielkich mocarstw", a potocznie - prawem weta mocarstw. RB ONZ może zebrać się w każdej chwili, toteż przedstawiciele członków muszą zawsze być obecni w kwaterze głównej ONZ w Nowym Jorku. RB ONZ może zbierać się również w innych miejscach - zdarzyło się tak w 1972 roku (Addis Abeba w Etiopii) i w 1973 roku (Panama). 31 stycznia 1992 roku doszło do pierwszego w historii spotkania RB ONZ w formule szczytu szefów państw i rządów. Po raz pierwszy w ogóle RB ONZ zebrała się w Londynie 17 stycznia 1946 roku.

Każde państwo może zgłosić do RB ONZ sytuację zagrażającą pokojowi. Przeważnie pierwszym krokiem Rady jest wówczas wezwanie stron do osiągnięcia porozumienia środkami pokojowymi; czasami podejmowane jest dochodzenie i działania mediacyjne, możliwe jest też powołanie specjalnego przedstawiciela albo zwrócenie się do sekretarza generalnego o podjęcie mediacji. W razie wybuchu walk Rada może wydawać wytyczne do osiągnięcia zawieszenia broni, wysyłać siły pokojowe i uchwalać środki przymusu, tj. sankcje ekonomiczne lub kolektywną akcję zbrojną. Państwa nie będące w danym momencie członkami Rady, a których interesów dotyczy omawiana kwestia, mogą uczestniczyć w debacie w Radzie bez prawa głosu, jeśli zezwoli na to Rada; podobnie jest w przypadku stron sporu będącego przedmiotem debaty.

Kompetencje RB ONZ zgodnie z Kartą NZ to:

- utrzymywanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z zasadami i celami ONZ

- badanie sporów lub sytuacji mogących prowadzić do napięć międzynarodowych

- rekomendowanie sposobów regulowania takich sporów lub warunków ich rozstrzygania

- formułowanie planów ustanowienia systemu kontroli zbrojeń

- stwierdzanie istnienia zagrożenia dla pokoju lub aktu agresji i rekomendowanie podjęcia określonych działań

- wzywanie państw do zastosowania sankcji ekonomicznych lub innych środków nie zakładających użycia siły dla zapobieżenia lub zatrzymania agresji

- podejmowanie akcji militarnej przeciw agresorowi

- rekomendowanie przyjęcia nowych członków do ONZ

- wykonywanie funkcji powiernictwa ONZ w "obszarach strategicznych"

- rekomendowanie Zgromadzeniu Ogólnemu powołanie sekretarza generalnego

- razem ze Zgromadzeniem Ogólnym wybór sędziów Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości

31 marca 2005 roku RB ONZ po raz pierwszy wykorzystała prawo do kierowania spraw do Międzynarodowego Trybunału Karnego, co przewiduje artykuł 13 statutu rzymskiego tworzącego MTK, przekazując sprawę konfliktu w prowincji Darfur w Sudanie.

Strona internetowa: http://www.un.org/sc/

Rada Europy (ang. Council of Europe) - organizacja regionalna utworzona 5 maja 1949 roku traktatem podpisanym w Londynie przez 10 państw Europy Zachodniej (Belgia, Dania, Francja, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania, Włochy). Statut Rady Europy w artykule 1 wyznacza cel "osiągania większej jedności między członkami dla ochrony i realizacji ideałów i zasad, które są ich wspólnym dziedzictwem, oraz dla ułatwiania postępu gospodarczego i społecznego" oraz określa sfery współpracy: ekonomiczną, społeczną, kulturalną, naukową, prawną i administracyjną oraz w zakresie praw człowieka i swobód podstawowych, zaznaczając że sprawy związane z obroną narodową nie wchodzą w zakres kompetencji RE. Obecnie wśród konkretnych celów RE najczęściej wymienia się: obronę praw człowieka i ustroju demokratycznego, wspieranie młodych demokracji na wschodzie Europy, działanie na rzecz europejskiej tożsamości kulturalnej.

Według artykułu 3 statutu członkiem RE może zostać każde państwo europejskie pod warunkiem zaakceptowania zasad rządów prawa i przestrzegania praw człowieka i podstawowych swobód. W praktyce oznacza to konieczność związania się konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 roku i konwencją ramową o ochronie mniejszości narodowych z 1995 roku. Pierwsze rozszerzenie RE nastąpiło już w sierpniu 1949 roku, kiedy przyjęto Grecję i Turcję, zaś w 1950 roku członkami zostały Islandia i RFN. Liczba członków stopniowo powiększała się w kolejnych dekadach. Węgry jako pierwsze państwo byłego bloku komunistycznego przystąpiły do RE 6 listopada 1990 roku, Polska była drugim z nich, zostając 25. członkiem RE 26 listopada 1991 roku. W ciągu następnych 5 lat kolejne 15 państw przyjęto do RE, a ostatnim, 47. nowym członkiem została Czarnogóra w 2007 roku.

Najważniejszym organem decyzyjnym jest Komitet Ministrów obradujący zazwyczaj raz w roku (w maju lub listopadzie) na szczeblu ministrów spraw zagranicznych lub ich stałych delegatów w Strasburgu. Do jego kompetencji należy: rozpatrywanie sposobów realizacji celów RE, uchwalanie konwencji, rekomendacji, przyjmowanie nowych członków, zatwierdzanie budżetu. Zgromadzenie Parlamentarne (Parliamentary Assembly of the Council of Europe - PACE) jest organem plenarnym, który w 2009 roku liczył 636 członków. W 1994 roku utworzono Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych, złożony z Izby Władz Lokalnych i Izby Regionów. Organem administrującym jest Sekretariat, na którego czele stoi Sekretarz Generalny. Oficjalnymi językami RE są angielski i francuski; niemiecki, włoski i rosyjski są językami roboczymi. Budżet RE wynosił w 2009 roku 205 milionów euro.

Strona internetowa: http://www.coe.int/

Rada Nordycka (ang. Nordic Council) - forma współpracy państw skandynawskich, utworzona w 1952 decyzją ministrów spraw zagranicznych Danii, Islandii, Norwegii i Szwecji, do których w 1955 roku dołączyła Finlandia. Rada jest forum konsultacyjnym parlamentów; odbywa corocznie sesje z udziałem parlamentarzystów 5 państw i 3 terytoriów autonomicznych (Wyspy Alandzkie, Wyspy Owcze, Grenlandia) i uchwala niewiążace zalecenia dla rządów państw członkowskich we wszystkich dziedzinach oprócz polityki zagranicznej i obrony narodowej, najczęściej poruszając sprawy socjalne, rynku pracy, komunikacji. W marcu 1962 roku zawarto umowę kodyfikującą zasady współpracy, na mocy poprawek do niej z lipca 1971 roku powołano Nordycką Radę Ministrów (ang. Nordic Council of Ministers) - organ współpracy międzyrządowej, podejmujący wiążące decyzje na zasadzie jednomyślności, wyznaczający kierunki współpracy we wszystkich dziedzinach polityki wewnętrznej członków i określający budżet współpracy nordyckiej. Efektem działań obu instytucji jest zaawansowany poziom integracji regionalnej, obejmujący brak ograniczeń migracyjnych, wspólny rynek pracy, wzajemność świadczeń społecznych, zbliżenie systemów edukacyjnych (m.in. wzajemne uznawanie świadectw szkół wyższych), koordynacja łączności i komunikacji, działalność wspólnych instytutów naukowo-badawczych. Działalność w ramach Rady Nordyckiej nie przekreśla możliwości podejmowania integracji z innymi ugrupowaniami, stąd przystąpienie Szwecji i Finlandii do Unii Europejskiej w 1995 roku.

Strona internetowa: http://www.norden.org/start/start.asp

Słownik pojęć i organizacji międzynarodowych - Rada Państw Morza Bałtyckiego

Rada Państw Morza Bałtyckiego (ang. Council of the Baltic Sea States) - forum współpracy państw basenu Morza Bałtyckiego: Danii, Estonii, Finlandii, Litwy, Łotwy, Niemiec, Norwegii, Polski, Rosji i Szwecji. Inicjatorami powołania RPMB były Polska oraz Szwecja, która we wrześniu 1990 roku zorganizowała w Ronneby szczyt premierów państw regionu; w rezultacie na konferencji ministrów spraw zagranicznych w Kopenhadze w marcu 1992 roku oficjalnie zainaugurowano nowe ugrupowanie. Początkowo współpraca koncentrowała się na kwestiach ekologicznych, komunikacyjnych, wspieraniu przemian politycznych i gospodarczych w państwach postkomunistycznych; z czasem uległa poszerzeniu m.in.o zwalczanie przestępczości, problemy migracyjne, wymianę kulturową, reformę edukacji. Od 1995 roku członkiem RPMB jest też Islandia. Corocznie odbywają się spotkania ministrów spraw zagranicznych z udziałem przedstawiciela Komisji Europejskiej. Od 1996 roku co dwa lata mają miejsce spotkania szefów rządów i prezydenta Komisji Europejskiej. Od 1998 roku działa sekretariat. Bieżącą działalnością RPMB zajmuje się Komitet Wyższych Urzędników. Prezydencja w RPMB jest rotacyjna i zmienia się corocznie.

Strona internetowa: http://www.cbss.st/

Rada Praw Człowieka ONZ (ang. United Nations Human Rights Council - UNHRC) - organ utworzony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ rezolucją nr 60/251 z 15 marca 2006 roku, zastępujący istniejącą wcześniej Komisję Praw Człowieka ONZ (Commission on Human Rights); pierwsza sesja UNHRC odbyła się w dniach 19-30 czerwca 2006 roku. Zgodnie z rezolucją UNHRC ma za zadanie promować powszechne poszanowanie dla ochrony wszystkich praw człowieka i swobód podstawowych dla wszystkich; ma zajmować się sytuacjami pogwałceń praw człowieka i uchwalać zalecenia, a także promować koordynację i priorytetyzację praw człowieka w systemie ONZ. Składa się z przedstawicieli 47 państw wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne ONZ według klucza geograficznego: po 13 miejsc przypada grupie państw afrykańskich i grupie państw azjatyckich, 8 miejsc - grupie państw Ameryki Łacińskiej i Karaibów, 7 miejsc - grupie państw Europy Zachodniej i innych, 6 miejsc - grupie państw Europy Wschodniej. Członkowie wybierani do Rady powinni "przestrzegać najwyższych standardów promocji i ochrony praw człowieka."

Nowym, ważnym instrumentem UNHRC jest Powszechny Przegląd Okresowy (Universal Periodic Review - UPR) - ocena stanu przestrzegania praw człowieka we wszystkich 192 państwach członkowskich ONZ przeprowadzana raz na 4 lata; Polska była wśród 16 pierwszych państw poddanych UPR. UNHRC uruchamia też tzw. specjalne procedury dotyczące określonych tematów lub państw - istnieją np. stanowiska przedstawiciela ds. praw osób wewnętrznie wysiedlonych, grupa robocza ds. najemników czy specjalny sprawozdawca ds. sytuacji praw człowieka na palestyńskich terytoriach okupowanych. UNHRC posiada też Komitet Doradczy (Advisory Committee), będący złożonym z 18 ekspertów ciałem analitycznym Rady.

Rezolucja przewidująca utworzenie UNHRC została przyjęta przy sprzeciwie tylko 4 państw: USA, Izraela, Palau i Wysp Marshalla. USA argumentowały, że UNHRC nie ma zabezpieczeń przed wyborem w jej skład państw łamiących prawa człowieka i za administracji Busha (do stycznia 2009 roku) nie uczestniczyły w pracach Rady. Kolejna administracja Baracka Obamy ogłosiła w marcu 2009 roku zamiar ubiegania się o miejsce w Radzie. Podstawowy zarzut wobec UNHRC to bardzo duża ilość rezolucji potępiających Izrael podczas gdy oszczędzane są inne państwa powszechnie uznawane za łamiące prawa człowieka. Kontrowersje wywołują też przyjmowane corocznie z inicjatywy państw muzułmańskich rezolucje potępiające "zniesławianie religii", krytykowane przez rzeczników wolności słowa.

Strona internetowa: http://www2.ohchr.org/english/bodies/hrcouncil/

SAARC (ang. South Asian Association for Regional Cooperation, Południowoazjatyckie Stowarzyszenie Współpracy Regionalnej) - ugrupowanie regionalne założone 8 grudnia 1985 roku przez 7 państw Azji Południowej: Bangladesz, Bhutan, Indie, Malediwy, Nepal, Pakistan i Sri Lankę. Celem SAARC jest przyspieszenie rozwoju gospodarczego i społecznego państw członkowskich. Współpraca koncentruje się na kwestiach niepolitycznych: handlu, nauce i technice, wymianie kulturowej, walce z narkotykami. W 1993 roku podpisano porozumienie o handlu preferencyjnym, a w styczniu 2004 roku w Islamabadzie postanowiono o utworzeniu strefy wolnocłowej do 2017 roku. Najwyższym organem SAARC jest szczyt głów państw, odbywający się corocznie; 2 razy w roku zbiera się rada ministrów spraw zagranicznych. Aktywność ugrupowania w dużej mierze zależy od stanu stosunków indyjsko-pakistańskich, np. w okresie napięcia w latach 1999-2001 ugrupowanie praktycznie nie funkcjonowało.

Strona internetowa: http://www.saarc-sec.org/

SADC (ang. Southern African Development Community - Południowoafrykańska Wspólnota Rozwoju) - regionalna organizacja integracyjna założona 1 kwietnia 1980 roku przez 9 państw Afryki Południowej (bez RPA) pod nazwą Południowoafrykańska Konferencja Koordynacji Rozwoju (Southern African Development Coordination Conference - SADCC), przekształcona w organizację o obecnej nazwie na mocy deklaracji i traktatu podpisanego 17 sierpnia 1992 roku w Windhuku (Namibia). W 1994 roku do SADC przystąpiła RPA po przejściu transformacji demokratycznej, w 1995 roku - Mauritius, w 1997 roku - DR Kongo i Seszele (w latach 2004-07 zrezygnowały z członkostwa z powodu problemów finansowych), w 2005 roku - Madagaskar. To ostatnie państwo zostało zawieszone w prawach członka, co było pierwszą taką decyzją SADC, 30 marca 2009 roku w związku z niekonstytucyjnym pozbawieniem urzędu prezydenta Marca Ravalomanany.

Siedziba SADC mieści się w Gaborone (Botswana). Celem organizacji jest pogłębianie integracji regionalnej w celu osiągnięcia rozwoju i wzrostu gospodarczego, podnoszenia standardów i jakości życia, likwidacji biedy, a także promocji i obrony pokoju i bezpieczeństwa. Najwyższym organem decyzyjnym jest szczyt szefów państw i rządów, odbywający się raz w roku; dwukrotnie w roku zbiera się Rada Ministrów. Funkcjonują ponadto Organ ds. Polityki, Obrony i Bezpieczeństwa, Trybunał, komitety narodowe i Stały Komitet Wysokich Przedstawicieli.

22 października 2008 roku odbył się pierwszy trójstronny szczyt COMESA-EAC-SADC, na którym postanowiono, że utworzona zostanie strefa wolnego handlu obejmująca obszar tych 3 organizacji integracyjnych.

Strona internetowa: http://www.sadc.int/

Szanghajska Organizacja Współpracy (ang. Shanghai Cooperation Organization - SCO) - organizacja subregionalna utworzona 15 czerwca 2001 roku w Szanghaju przez Chiny, Kazachstan, Kirgistan, Rosję, Tadżykistan i Uzbekistan na bazie istniejącej od 1996 tzw. Piątki Szanghajskiej. SCO koncentruje się na kwestiach bezpieczeństwa: kontrterroryzmie, zwalczaniu ekstremizmu i separatyzmu, rozwiązywaniu konfliktów granicznych, budowie wzajemnego zaufania; w ostatnich latach zwróciła się też ku współpracy gospodarczej. Wiodącą rolę w SCO odgrywają Chiny i Rosja. SCO przeciwstawia się trwałej obecności wojskowej USA w Azji Środkowej. Głównym organem SCO jest coroczny szczyt szefów państw, regularnie spotykają się też szefowie rządów. W 2004 roku status obserwatora w SCO uzyskała Mongolia, a w 2005 roku - Indie, Iran i Pakistan.

SEATO (ang. Southeast Asia Treaty Organisation - Organizacja Paktu Południowo-Wschodniej Azji) - sojusz polityczno-wojskowy zawiązany układem o wspólnej obronie podpisanym 8 września 1954 roku w Manili przez 8 państw: Australię, Filipiny, Francję, Nową Zelandię, Pakistan, Tajlandię, USA i Wielką Brytanię. Układ stanowił reakcję na umacnianie się sił komunistycznych w regionie wskutek porażki Francji w Wietnamie i tymczasowego podziału tego kraju na dwie części, jedną z nich kontrolowaną przez komunistów Ho Chi Minha; w związku z tym układ tworzący SEATO obejmował swym zasięgiem Laos, Kambodżę i "terytorium pod jurysdykcją Państwa Wietnam." Sygnatariusze zobowiązywali się w przypadku agresji przeciw któremukolwiek z członków do konsultacji i przeciwdziałania zagrożeniu zgodnie z wewnętrznymi uwarunkowaniami konstytucyjnymi; nie było więc jednoznacznego zobowiązania do wspólnej obrony. Niemniej jednak SEATO wraz z innymi sojuszami (NATO, CENTO, ANZUS) składało się na globalną sieć sojuszy mającą powstrzymywać ekspansję komunizmu.

SEATO miało swoją siedzibę w Bangkoku. Głównym organem była Rada złożona z ministrów spraw zagranicznych; ambasadorzy poszczególnych państw w Bangkoku tworzyli Radę Przedstawicieli. Istniały też grupa doradców wojskowych oraz komitety zajmujące się bezpieczeństwem, gospodarką i informacją.

SEATO organizowało wspólne ćwiczenia, ale nigdy nie stało się aktywną siłą militarną. Spory wokół wojny w Wietnamie ukazały rozbieżność interesów poszczególnych członków i spowodowały wycofanie się Francji i Pakistanu z wojskowych organów SEATO w 1967 roku; Pakistan, który nie uzyskał poparcia w konflikcie z Indiami, opuścił całkowicie SEATO w 1972 roku. Militarne struktury SEATO zostały zniesione w lutym 1974 roku, po tym jak 27 stycznia 1973 roku w Paryżu podpisano porozumienia kończące wojnie w Wietnamie. 24 września 1975 roku Rada SEATO podjęła decyzję o rozwiązaniu organizacji; w lutym 1976 roku odbyły się ostatnie wspólne manewry, a 30 czerwca 1977 roku w Bangkoku SEATO formalnie rozwiązano.

SELA (hiszp. Sistema Economico Latinoamericano y del Caribe, Latynoamerykański i Karaibski System Ekonomiczny) - organizacja założona w Panamie 17 października 1975 roku z inicjatywy prezydenta Meksyku Luisa Echeverrii i prezydenta Wenezueli Carlosa Andresa Pereza, skupiająca w 2009 roku 27 państw Ameryki Łacińskiej i regionu Karaibów. W odróżnieniu od wielu innych organizacji tego regionu wśród jej członków jest Kuba a nie ma USA. SELA ma na celu promocję współpracy regionalnej, kształtowanie wspólnych strategii w istotnych kwestiach gospodarczych i zwiększanie konkurencyjności przedsiębiorstw z Ameryki Łacińskiej i Karaibów. Głównym organem decyzyjnym jest zbierająca się co roku Rada Latynoamerykańska, złożona z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich. Siedziba SELA mieści się w Caracas w Wenezueli.

Strona internetowa: http://sela.org

SIPRI (ang. Stockholm International Peace Research Institute, Sztokholmski Międzynarodowy Instytut Badań nad Pokojem) - instytut międzynarodowy założony w 1966 roku przez parlament Szwecji celem badania zagadnień pokoju, konfliktów międzynarodowych i bezpieczeństwa międzynarodowego. Zajmuje się przede wszystkim kwestiami rozbrojenia, produkcji i transferu broni, kontroli zbrojeń, przebiegu i zapobiegania konfliktom. Corocznie wydaje renomowany rocznik SIPRI, dokumentujący kwestię zbrojeń, wojen i rokowań rozbrojeniowych. Jest zarządzany przez Radę Naukową, skupiającą ekspertów z różnych państw i regionów. Reprezentowany jest przez dyrektora, którym w latach 1991-2002 był Polak Adam Daniel Rotfeld. W latach 1966-69 istniał pod nazwą Institute for Peace and Conflict Research (Instytut Badań nad Pokojem i Konfliktami).

Strona internetowa: http://www.sipri.org/

Słownik pojęć i organizacji międzynarodowych - SORT

SORT (ang. Strategic Offensive Reductions Treaty) - układ o redukcji strategicznej broni ofensywnej, podpisany 24 maja 2002 roku w Moskwie przez prezydentów Rosji i USA, Władimira Putina i George'a W. Busha, znany też jako Traktat Moskiewski. Przewiduje redukcję arsenałów nuklearnych każdej ze stron do 1700-2200 głowic do 31 grudnia 2012 roku. SORT wszedł w życie 1 czerwca 2003 roku, kiedy w St. Petersburgu wymieniono dokumenty ratyfikacyjne. SORT nie posiada procedur weryfikujących stosowanie się do postanowień układu.

Sojusz dla Postępu (ang. Alliance for Progress, hiszp. Alianza para el Progreso) - program rozwoju gospodarczo-społecznego Ameryki Łacińskiej (bez Kuby), wysunięty przez prezydenta USA Johna F. Kennedy'ego i przyjęty w sierpniu 1961 roku w Punta del Aste na konferencji ministrów spraw zagranicznych Organizacji Państw Amerykańskich. Był reakcją na rewolucję socjalistyczną na Kubie; promując głębokie strukturalne reformy polityczne, gospodarcze i społeczne miał zapewnić zmniejszenie biedy i nierówności społecznych, powstrzymać postępy socjalizmu na kontynencie i umacniać siły demokratyczne przyjazne USA. Przewidywał przyspieszenie rozwoju przemysłu, transportu, usług społecznych, reformę rolną, rozwijanie prywatnej przedsiębiorczości, zwalczanie inflacji, zmniejszanie zależności od eksportu surowców oraz regionalną integrację gospodarczą. Wymagał zerwania stosunków z Kubą, zaprzestania handlu z państwami socjalistycznymi, demokratyzacji systemu politycznego i zmiany polityki gospodarczej w kierunku korzystnym dla USA. Deklarowanym celem było osiągnięcie we wszystkich państwach regionu rocznego wzrostu gospodarczego na osobę w wysokości przynajmniej 2,5%. Program zakończył się fiaskiem z powodu oporu lokalnych elit politycznych, gospodarczych i wojska przeciwko reformom politycznym i społeczno-gospodarczym, obcięciu funduszy na pomoc zagraniczną w USA wskutek zaangażowania w wojnę wietnamską, przyjęcia siłowej polityki wobec Ameryki Łacińskiej przez administrację Lyndona Bainesa Johnsona. OPA rozwiązała powołany do realizacji programu komitet ekspertów w 1973 roku.

Sojusz Cywilizacji (ang. Alliance of Civilizations) - program powstały z inicjatywy Hiszpanii i współsponsorowany przez Turcję, zainaugurowany 14 lipca 2005 roku pod auspicjami ONZ, którego celem jest poprawa zrozumienia i przyjaznych stosunków między państwami i narodami różnych kultur i religii jako środek przeciwdziałania polaryzacji i ekstremizmowi. W okresie listopad 2005-listopad 2006 działała Grupa Wysokiego Szczebla, której rekomendacje stały się podstawową do opracowania planu implementacji Sojuszu, przedstawionego w czerwcu 2007 roku. 15-16 stycznia 2008 roku w Madrycie odbyło się pierwsze Forum Sojuszu Cywilizacji; kolejne przewidziane jest na 6-7 kwietnia 2009 roku w Stambule. Od kwietnia 2007 roku Sojusz posiada Najwyższego Przedstawiciela w osobie byłego prezydenta Portugalii Jorge Sampaio. Sojusz koncentruje się na 4 obszarach: młodzieży, mediach, edukacji i migracji, np. popierając programy wymiany studenckiej czy zatrudnienia młodych osób.

Strona internetowa: http://www.unaoc.org/

START I (and. Strategic Arms Reduction Treaty) - układ o redukcji i ograniczeniu strategicznej broni ofensywnej, podpisany w Moskwie 31 lipca 1991 roku na szczycie prezydentów Rosji i USA, Michaiła Gorbaczowa i George'a Busha. Najważniejsze postanowienia traktatu mówiły o redukcji platform przenoszenia strategicznej broni jądrowej (tj. międzykontynentalnych pocisków balistycznych, pocisków balistycznych na okrętach podwodnych i bombowców strategicznych) do 1600 po każdej stronie i głowic jądrowych do 6000 po każdej stronie, z czego 4900 umieszczonych na pociskach balistycznych. Oznaczało to redukcję arsenałów nuklearnych obu państw o około 30%.

Senat USA ratyfikował START I 1 października 1992 roku, a parlament Rosji - 4 listopada 1992 roku. W związku z rozpadem ZSRR i znalezieniem się broni jądrowej na terytorium 4 państw poradzieckich 23 maja 1992 roku podpisano w Lizbonie protokół na mocy którego Białoruś, Kazachstan, Ukraina i Rosja jako sukcesorzy ZSRR stały się stronami układu START I, a pierwsze 3 z tych państw zobowiązały się do przekazania Rosji arsenałów jądrowych i przystąpienia w najkrótszym możliwym czasie do traktatu o nieproliferacji (NPT) już w charakterze państw nie posiadających broni jądrowej. Wszystkie te 3 państwa zrealizowały te zobowiązania do 1996 roku.

START I wszedł w życie 5 grudnia 1994 roku, kiedy wszystkie 5 państw wymieniło dokumenty ratyfikacyjne na konferencji KBWE w Budapeszcie. Układ przewidywał realizację redukcji w ciągu 7 lat; 5 grudnia 2001 roku Rosja i USA ogłosiły wykonanie jego postanowień, tym samym doprowadzając do największej w historii redukcji broni jądrowej. START I obowiązuje przez 15 lat (do 5 grudnia 2009 roku) i może zostać przedłużony na kolejne 5 lat.

START II (ang. Strategic Arms Reduction Treaty) - układ o redukcji i ograniczeniu strategicznej broni ofensywnej, uzupełniający wcześniejszy układ START I. START II został podpisany przez prezydentów Rosji i USA, Borysa Jelcyna i George'a Busha 3 stycznia 1993 roku w Moskwie, kodyfikując porozumienie osiągnięte przez obu prezydentów w Waszyngtonie 17 czerwca 1992 roku, mówiące o redukcji strategicznych głowic jądrowych do poziomu 3000-3500 do 1 stycznia 2003 roku; ponadto wyeliminowane miały zostać wielogłowicowe międzykontynentalne pociski balistyczne. START II został ratyfikowany przez Senat USA 26 stycznia 1996 roku, ale ratyfikacja przez rosyjską Dumę opóźniała się, stąd 26 września 1997 roku w Nowym Jorku podpisano protokół przekładający termin realizacji postanowień START II na 31 grudnia 2007 roku. Duma ratyfikowała START II dopiero 14 kwietnia 2000 roku, ale zastrzegła prawo Rosji do wycofania się z układu w przypadku wycofania się przez USA z układu ABM, ograniczającego ilość systemów obrony przeciwrakietowej. 14 czerwca 2002 roku, w dzień po formalnym wycofaniu się przez USA z układu ABM, Rosja ogłosiła wycofanie się z układu START II. Został on jednak zastąpiony przez układ SORT, podpisany 24 maja 2002 roku w Moskwie.

Szanghajska Organizacja Współpracy (ang. Shanghai Cooperation Organization - SCO) - organizacja subregionalna utworzona 15 czerwca 2001 roku w Szanghaju przez Chiny, Kazachstan, Kirgistan, Rosję, Tadżykistan i Uzbekistan na bazie istniejącej od 1996 tzw. Piątki Szanghajskiej. SCO koncentruje się na kwestiach bezpieczeństwa: kontrterroryzmie, zwalczaniu ekstremizmu i separatyzmu, rozwiązywaniu konfliktów granicznych, budowie wzajemnego zaufania; w ostatnich latach zwróciła się też ku współpracy gospodarczej. Wiodącą rolę w SCO odgrywają Chiny i Rosja. SCO przeciwstawia się trwałej obecności wojskowej USA w Azji Środkowej. Głównym organem SCO jest coroczny szczyt szefów państw, regularnie spotykają się też szefowie rządów. W 2004 roku status obserwatora w SCO uzyskała Mongolia, a w 2005 roku - Indie, Iran i Pakistan.

SIPRI (ang. Stockholm International Peace Research Institute, Sztokholmski Międzynarodowy Instytut Badań nad Pokojem) - instytut międzynarodowy założony w 1966 roku przez parlament Szwecji celem badania zagadnień pokoju, konfliktów międzynarodowych i bezpieczeństwa międzynarodowego. Zajmuje się przede wszystkim kwestiami rozbrojenia, produkcji i transferu broni, kontroli zbrojeń, przebiegu i zapobiegania konfliktom. Corocznie wydaje renomowany rocznik SIPRI, dokumentujący kwestię zbrojeń, wojen i rokowań rozbrojeniowych. Jest zarządzany przez Radę Naukową, skupiającą ekspertów z różnych państw i regionów. Reprezentowany jest przez dyrektora, którym w latach 1991-2002 był Polak Adam Daniel Rotfeld. W latach 1966-69 istniał pod nazwą Institute for Peace and Conflict Research (Instytut Badań nad Pokojem i Konfliktami).

Strona internetowa: http://www.sipri.org/

traktat amsterdamski - traktat uzgodniony na szczycie Rady Europejskiej w Amsterdamie (Holandia) w czerwcu 1997 roku, podpisany 2 października 1997 roku w Amsterdamie, wszedł w życie 1 maja 1999 roku. Został przygotowany z myślą o uaktualnieniu traktatu o Unii Europejskiej (traktatu z Maastricht) z 1992 roku i przygotowaniu Unii Europejskiej do rozszerzenia na wschód.

Traktat amsterdamski upraszczał tryb podejmowania decyzji w UE, zwiększając ilość obszarów, w których Rada Ministrów stosowała kwalifikowaną większość głosów zamiast jednomyślności, np. w zakresie zdrowia publicznego, zatrudnienia czy równości szans. Zwiększał kompetencje legislacyjne Parlamentu Europejskiego, rozszerzając procedurę kodecyzyjności z Radą Ministrów; nadawał też Parlamentowi prawo zatwierdzania prezydenta Komisji Europejskiej. Postanawiał, że liczba członków Parlamentu nie będzie przekraczać 700.

W zakresie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa tworzył stanowisko wysokiego przedstawiciela UE ds. polityki zagranicznej, inkorporował tzw. zadania petersberskie (dotyczące pomocy humanitarnej i operacji pokojowych) i wprowadzał mechanizm "konstruktywnego wstrzymania się", pozwalającego na podejmowanie obowiązujących UE decyzji w sprawach zagranicznych i bezpieczeństwa, normalnie wymagających jednomyślności, mimo niezwiązania się daną decyzją przez jednego z członków. Przewidywano zacieśnienie współpracy UE i Unii Zachodnioeuropejskiej z możliwością integracji UZE z Unią.

Traktat amsterdamski włączał do systemu prawnego UE porozumienie z Schengen, dotąd będące porozumieniem międzyrządowym, zatem znosząc wszystkie kontrole graniczne wewnątrz UE (oprócz Irlandii i Wielkiej Brytanii). Wspólnocie Europejskiej przekazano wszystkie kwestie związane ze swobodą przepływu osób, dotąd będące przedmiotem współpracy międzyrządowej - wizowe, azylowe, imigracyjne, kontroli granic zewnętrznych i inne. Tym samym trzeci filar Unii Europejskiej (dziedzina sprawiedliwości i spraw wewnętrznych) został zawężony do współpracy policyjnej i sądownicznej w sprawach kryminalnych. Dzięki zgodzie Wielkiej Brytanii na podpisanie tzw. Rozdziału Socjalnego, który wcześniej był tylko protokołem traktatu z Maastricht, mógł on zostać włączony do traktatu amsterdamskiego.

Wychodząc naprzeciw wyzwaniom związanym ze znaczącym zwiększeniem ilości członków i postulatom "Europy dwóch prędkości", traktat zawierał tzw. klauzulę elastyczności, pozwalającą państwom członkowskim na podjęcie bliższej współpracy w określonych obszarach nie znajdujących się w wyłącznej kompetencji Wspólnoty.

traktat lizboński - traktat podpisany przez przywódców państw Unii Europejskiej na specjalnym szczycie w Lizbonie (Portugalia) 13 grudnia 2007 roku; proces ratyfikacji traktatu przebiegał z kłopotami, związanymi w szczególności z sytuacją w Irlandii, gdzie został odrzucony w referendum 12 czerwca 2008 roku i zaakceptowany dopiero w kolejnym referendum 2 października 2009 roku; ostatecznie wszedł w życie dopiero 1 grudnia 2009 roku. Celem traktatu podobnie jak w przypadku poprzedzających go traktatów nicejskiego (2000) i amsterdamskiego (1997) było zreformowanie i usprawnienie funkcjonowania instytucji UE w świetle zwiększenia się liczby państw członkowskich.

Traktat lizboński przewiduje znaczne rozszerzenie zakresu stosowania kwalifikowanej większości przy podejmowaniu decyzji przez Radę Ministrów. Stanowiąca teraz standardową procedurę głosowania, większość kwalifikowana będzie opierać się na zasadzie podwójnej większości - 55% państw członkowskich (tj. 15 z 27) reprezentujących co najmniej 65% łącznej populacji UE; dodatkowo zablokowanie decyzji będzie wymagało sprzeciwu co najmniej 4 państw. Jednomyślność będzie utrzymana w takich dziedzinach jak polityka zagraniczna, obronność i podatki. Te zasady głosowania mają wejść w życie w 2014 roku, przy czym w fazie przejściowej trwającej do 2017 roku każde państwo członkowskie będzie mogło zażądać zastosowania większości kwalifikowanej określonej w traktacie nicejskim.

Traktat przewiduje mniej liczną Komisję Europejską od 2014 roku - ilość komisarzy będzie wynosić 2/3 liczby państw członkowskich i będą oni wybierani na 5-letnie kadencje w systemie rotacyjnym zapewniającym równe traktowanie wszystkich państw. Parlament Europejski będzie miał maksymalnie 751 członków, w tym co najmniej 6 i co najwyżej 96 z jednego państwa; rola Parlamentu wzrośnie dzięki rozszerzeniu na nowe dziedziny procedury kodecyzyjności z Radą Ministrów. Ponadto przewidywane jest większe uczestnictwo parlamentów narodowych, m.in. poprzez mechanizm monitorowania, że UE podejmuje działania zgodnie z zasadą subsydiarności, tj. tylko wówczas gdy lepsze rezultaty w danej materii mogą zostać osiągnięte na szczeblu unijnym.

Utworzone zostanie stałe stanowisko prezydenta Rady Europejskiej, wybieranego przez Radę Europejską na 2,5-letnią kadencję. Kolejne nowe stanowisko to wysoki przedstawiciel UE ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, który będzie zarazem wiceprezydentem Komisji i przewodniczącym Rady Stosunków Zewnętrznych; przejmie on funkcje dotąd istniejących stanowisk wysokiego przedstawiciela ds. wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz komisarza ds. stosunków zewnętrznych i europejskiej polityki sąsiedztwa; będzie miał do dyspozycji służbę dyplomatyczną. Oba stanowiska zostały po raz pierwszy obsadzone na szczycie UE 19 listopada 2009 roku i przypadły odpowiednio premierowi Belgii Hermanowi Van Rompuyowi i Brytyjce Catherine Ashton.

Częścią traktatu lizbońskiego jest Karta Praw Podstawowych, która tym samym zostaje włączona do prawa europejskiego.

Zobacz: Nowe stanowiska przywódcze w Unii Europejskiej - q&a (20 listopada 2009)

Zobacz: Sukces referendum ws. Traktatu Lizbońskiego w Irlandii - q&a (4 października 2009)

Zobacz: A jakie to ma znaczenie? O konsekwencjach wejścia i nie wejścia w życie Traktatu Lizbońskiego (Piotr Maciej Kaczyński, 24 lutego 2009)

Zobacz: Odrzucenie Traktatu Lizbońskiego przez Irlandię - q&a (15 czerwca 2008)

Zobacz: Traktat z Lizbony: "dekonstytucjonalizacja" Traktatu konstytucyjnego (Szymon Kardaś, 23 grudnia 2007)

traktat nicejski - traktat uzgodniony na szczycie Rady Europejskiej w Nicei (Francja) 11 grudnia 2000 roku, podpisany 26 lutego 2001 roku w Nicei, wszedł w życie dopiero 1 lutego 2003 roku, gdyż 7 czerwca 2001 został odrzucony w referendum w Irlandii (19 października 2002 roku odbyło się drugie, udane głosowanie). Celem traktatu było przygotowanie Unii Europejskiej do zbliżającego się rozszerzenia na wschód poprzez zreformowanie podstawowych instytucji.

Traktat przewidywał, że po rozszerzeniu UE, od 1 stycznia 2005 roku (później datę tę przesunięto na 1 listopada 2004 roku) Komisja Europejska będzie składać się z jednego komisarza z każdego państwa członkowskiego, ale pierwsza Komisja powołana po przyjęciu do UE 27. państwa (stało się to 1 stycznia 2007 roku wraz z akcesją Bułgarii i Rumunii) powinna mieć mniejszą liczbę komisarzy niż ilość państw członkowskich, wybieranych w systemie rotacyjnym zapewniającym równe traktowanie wszystkich państw; odpowiednie szczegóły miała ustalić Rada Ministrów. Traktat stanowił też, że po rozszerzeniu UE Parlament Europejski będzie liczył 732 delegatów - 99 z Niemiec, po 72 z Francji, Wielkiej Brytanii i Włoch, po 50 - z Hiszpanii i Polski.

W szczególnie spornej kwestii ważenia głosów w Radzie Ministrów zgodzono się na zwiększenie łącznej liczby głosów do 345 i wyznaczenie progu kwalifikowanej większości na 258 głosach; ponadto każde państwo może zażądać weryfikacji, że kwalifikowana większość stanowi co najmniej 62% populacji UE, co w praktyce oznacza, że Niemcy i którekolwiek 2 z 3 pozostałych najludniejszych państw UE zawsze będą w stanie zablokować decyzję Rady. Te 4 największe państwa (Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Włochy) uzyskały 29 głosów w Radzie, Hiszpania i Polska - po 27, a najmniej Malta - 3. Rozszerzono zakres stosowania większości kwalifikowanej, np. na mianowanie prezydenta Komisji Europejskiej, ale wciąż jednomyślność pozostała wymogiem przy rozpatrywaniu kwestii szczególnie istotnych dla poszczególnych państw, np. funduszy strukturalnych (Hiszpania) czy systemu podatkowego (Wielka Brytania).

W porównaniu z traktatem amsterdamskim wyraźnie ułatwiono możliwość nawiązania ściślejszej współpracy grupy państw w określonych obszarach - minimalna liczba państw wynosi 8, a autoryzacja takiej współpracy przez Radę Ministrów nie może zostać zablokowana przez jedno państwo; ponadto bliższa współpraca może teraz dotyczyć drugiego filaru UE (polityka zagraniczna i bezpieczeństwo) o ile nie ma konsekwencji dla obronności.

Równolegle ze szczytem Rady Europejskiej w Nicei w grudniu 2000 roku Parlament Europejski, Komisja Europejska i Rada Ministrów ogłosiły Kartę Praw Podstawowych, która jednak nie została włączona do traktatu nicejskiego z powodu sprzeciwu Wielkiej Brytanii.

CTBT (ang. Comprehensive Nuclear Test Ban Treaty - Traktat o Całkowitym Zakazie Prób Jądrowych) - traktat międzynarodowy zakazujący wszelkich próbnych eksplozji jądrowych, o charakterze militarnym bądź cywilnym, przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 10 września 1996 roku. W dniu otwarcia do podpisu 24 września 1996 roku podpisało go 71 państw, w tym wszystkie 5 ówczesnych mocarstw nuklearnych. Jak dotąd jednak CTBT nie wszedł w życie, gdyż nie został spełniony warunek ratyfikacji przez 44 państwa wyszczególnione w aneksie 2 do traktatu, będące członkami Konferencji Rozbrojeniowej i posiadające reaktory jądrowe, badawcze bądź produkujące energię; 3 z tych 44 państw nie złożyły swojego podpisu (Indie, Pakistan, Korea Północna), a 6 kolejnych podpisało lecz nie ratyfikowało traktatu (Chiny, Egipt, Indonezja, Iran, Izrael, USA); Chiny i USA są jedynymi mocarstwami nuklearnymi związanymi układem NPT, które nie ratyfikowały jeszcze CTBT. W kwietniu 2009 roku CTBT miał łącznie 179 sygnatariuszy (oststnim jest Irak, który podpisał traktat 19 sierpnia 2008 roku), a 148 z nich zakończyło proces ratyfikacji. Traktat CTBT przewiduje utworzenie Organizacji Traktatu o Całkowitym Zakazie Prób Jądrowych (Comprehensive Nuclear Test-Ban Treaty Organization - CTBTO), która ma zapewniać implementację postanowień traktatu; do momentu wejścia w życie traktatu działa Komisja Przygotowawcza CTBTO.

Strona internetowa: http://www.ctbto.org/

traktat z Maastricht (traktat o Unii Europejskiej) - traktat uzgodniony na szczycie Rady Europejskiej w Maastricht (Holandia) w grudniu 1991 roku, podpisany przez 12 państw Wspólnot Europejskich 7 lutego 1992 roku w Maastricht, wszedł w życie 1 listopada 1993 roku. Tworzył Unię Europejską złożoną z 3 filarów: Wspólnoty Europejskiej (dotychczas Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej), wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz współpracy w dziedzinie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, przy czym te dwa ostatnie obszary opierały się na międzyrządowym procesie decyzyjnym wymagającym zazwyczaj jednomyślności.

Najważniejsze postanowienia traktatu z Maastricht dotyczyły utworzenia unii gospodarczej i walutowej. Traktat przewidywał wprowadzenie jednolitej waluty w trzech fazach: a) liberalizacji przepływu kapitału, rozpoczętej 1 stycznia 1990 roku, b) osiągania zbieżności polityk gospodarczych państw członkowskich, rozpoczętej 1 stycznia 1994 roku, c) stworzenia jednolitej waluty (euro) i ustanowienia Europejskiego Banku Centralnego, przejmującego odpowiedzialność za politykę monetarną strefy euro, co nastąpiło 1 stycznia 1999 roku. W trzeciej fazie udziału nie wzięła Wielka Brytania, która zachowała swoją walutę narodową (funta brytyjskiego); natomiast Dania, która 2 czerwca 1992 roku odrzuciła traktat z Maastricht w referendum, w grudniu 1992 roku na mocy tzw. decyzji z Edynburga uzyskała możliwość nieuczestniczenia we wspólnej walucie (oraz trzy inne wyłączenia) i 18 maja 1993 roku w drugim referendum zaakceptowała traktat.

Traktat z Maastricht wprowadzał europejskie obywatelstwo, przysługujące każdemu obywatelowi każdego państwa członkowskiego. Pozwalało ono m.in. na swobodne poruszanie się i przebywanie w obrębie Wspólnoty, głosowanie i kandydowanie w wyborach europejskich i lokalnych w państwie zamieszkania, zgłaszanie petycji do Parlamentu Europejskiego i skarg do Ombudsmana (Rzecznika Praw Obywatelskich) oraz zwracanie się o opiekę dyplomatyczną lub konsularną trzeciego państwa członkowskiego UE w przypadku braku możliwości opieki ze strony własnego państwa.

Traktat z Maastricht jako pierwszy traktat europejski zawierał subsydiarność jako ogólną zasadę funkcjonowania Wspólnoty, mówiąc że działania na szczeblu europejskim będą podejmowane tylko jeśli zamierzone cele mogą być lepiej osiągnięte w ten sposób niż poprzez działania na szczeblu narodowym.

Słownik pojęć i organizacji międzynarodowych - Transparency International

Transparency International - pozarządowa organizacja zajmująca się zajmująca się zwalczaniem korupcji w życiu publicznym, założona w 1993 roku przez Petera Eigena, urzędnika Banku Światowego. Składa się z ponad 90 oddziałów narodowych (wśród nich od 1998 roku jest oddział w Polsce) i sekretariatu z siedzibą w Berlinie. Najbardziej znaną publikacją TI jest wydawany od 1995 roku coroczny Indeks Percepcji Korupcji (Corruption Perception Index - CPI), klasyfikujący państwa świata według postrzegania korupcji przez ekspertów oraz lokalnych i międzynarodowych liderów biznesu. Inne publikacje to: Global Corruption Report, Global Corruption Barometer i Bribe Payers Index. TI koncentruje się w całości na opisywaniu problemu korupcji w skali krajowej i globalnej i nie zajmuje się badaniem poszczególnych przypadków korupcji.

Strona internetowa: http://www.transparency.org/

 NPT (ang. Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons - Układ o Nieproliferacji Broni Jądrowej) - traktat międzynarodowy zmierzający do zapobiegania rozprzestrzenianiu się broni jądrowej, otwarty do podpisu 1 lipca 1968 roku w Londynie, Moskwie i Waszyngtonie, w mocy od 5 marca 1970 roku. Artykuł I traktatu zobowiązuje sygnatariuszy będących mocarstwami nuklearnymi do nieprzekazywania, pośrednio bądź bezpośrednio, i niepomagania innym państwom w pozyskaniu broni jądrowej. Artykuł II zobowiązuje sygnatariuszy nie będących mocarstwami nuklearnymi do nieprodukowania i niestarania się o pozyskanie broni jądrowej; ponadto na mocy artykułu III muszą oni współpracować z Międzynarodową Agencją Energii Atomowej (IAEA) przy weryfikacji stosowania się do NPT. Artykuł IV stanowi, że żadne z postanowień traktatu nie godzi w prawo wszystkich państw do pokojowego wykorzystania energii jądrowej. W preambule zawarta jest deklaracja "zamiaru osiągnięcia w najszybszym możliwym terminie zaprzestania nuklearnego wyścigu zbrojeń i podjęcia efektywnych środków w kierunku rozbrojenia nuklearnego."

Traktat przewidywał, że po 25 latach od wejścia w życie zwołana zostanie konferencja celem podjęcia decyzji czy przedłużyć moc obowiązującą traktatu na czas nieokreślony czy na ustalony okres; zgodnie z tym postanowieniem 11 maja 1995 roku na konferencji przeglądowej w Nowym Jorku zdecydowano o bezterminowym przedłużeniu NPT. Spektakularne fiasko poniosła konferencja przeglądowa w maju 2005 roku, zdominowana przez spory proceduralne i podziały między mocarstwami atomowym a państwami nieposiadającymi broni jądrowej.

W momencie konferencji przeglądowej w 1995 roku 178 państw było już członkami NPT i liczba ta wzrosła do 189 w dniu dzisiejszym; niezwiązane traktatem NPT są jedynie Izrael (najprawdopodobniej posiadający znaczną liczbę głowic atomowych), Indie i Pakistan (oficjalnie mocarstwa nuklearne od 1998 roku), a także Korea Północna, która 10 stycznia 2003 roku jako pierwsze i jedyne państwo ogłosiła wystąpienie z NPT. Spośród państw posiadających broń jądrową ChRL i Francja przystąpiły do NPT w 1992 roku (odpowiednio 9 marca i 2 sierpnia), Białoruś - 9 lutego 1993 roku, Kazachstan i Ukraina w 1994 roku (odpowiednio 14 lutego i 5 grudnia).

Tekst układu NPT: http://www.un.org/events/npt2005/npttreaty.html

Komisja Praw Człowieka ONZ (ang. United Nations Commission on Human Rights - UNCHR) - organ utworzony przez Radę Gospodarczo-Społeczną ONZ (ECOSOC) 21 czerwca 1946 roku. Rozpoczęła działalność w 1947 roku i przez pierwsze 20 lat działalności koncentrowała się na przygotowywaniu międzynarodowych aktów dotyczących praw człowieka. Pierwszym efektem jej działalności, wówczas pod kierownictwem Eleanor Roosevelt, było uchwalenie przez Zgromadzenie Ogólne ONZ odpowiednio 9 i 10 grudnia 1948 roku Konwencji o Zapobieganiu i Karaniu Zbrodni Ludobójstwa oraz Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, a kulminacją - uchwalenie 16 grudnia 1966 roku Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. W 1967 roku UNCHR przyjęła po raz pierwszy rolę obrońcy praw człowieka, powołując panel ds. sytuacji w apartheidowskiej RPA; ponadto 27 maja 1970 roku ECOSOC przyjęła rezolucję nr 1503 (XLVIII) umożliwiającą badanie przez UNCHR uzasadnionych skarg płynących od osób fizycznych i organizacji pozarządowych. Odtąd UNCHR zarządzała śledztwa w sprawie łamania praw człowieka, wysyłała misje fact-finding, wyznaczała sprawozdawców lub grupy robocze; w 2005 roku prowadzonych było w sumie 41 procedur służących badaniu łamania praw człowieka na świecie. Głównym ciałem pomocniczym UNCHR była Podkomisja ds. Promocji i Ochrony Praw Człowieka (Sub-Commission on the Promotion and Protection of Human Rights), do 1999 roku działająca pod nazwą Podkomisja ds. Zapobiegania Dyskryminacji i Ochrony Mniejszości (Sub-Commission on Prevention of Discrimination and Protection of Minorities).

UNCHR składała się z przedstawicieli 53 państw wybieranych przez ECOSOC na 3-letnie kadencje według klucza geograficznego: 15 miejsc przypadało Afryce, 12 - Azji, 11 - Ameryce Łacińskiej, 10 - Europie Zachodniej i innym państwom, 5 - Europie Wschodniej. Co roku następowała wymiana połowy członków UNCHR. Komisja spotykała się corocznie na 6-tygodniowych sesjach w marcu-kwietniu. Pięciokrotnie odbywały się specjalne sesje UNCHR związane z pilnymi wyzwaniami z zakresu praw człowieka: dwukrotnie w 1992 roku w związku z rozpadem Jugosławii, w 1994 roku w związku z ludobójstwem w Rwandzie, w 1999 roku w związku z sytuacją w Timorze Wschodnim i w 2000 roku w związku z eskalacją konfliktu izraelsko-palestyńskiego.

Główny zarzut stawiany UNCHR dotyczył selektywnej krytyki i sprzecznego z celami składu Komisji, w której nierzadko zasiadali przedstawiciele państw oskarżanych o łamanie praw człowieka. 15 marca 2006 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ postanowiło o utworzeniu w miejsce UNCHR nowego organu - Rady Praw Człowieka ONZ.

UNFPA (ang. United Nations Population Fund - Fundusz Ludnościowy Narodów Zjednoczonych) - agencja rozwoju wchodząca w skład systemu ONZ, utworzona w 1969 roku pod nazwą Fundusz Narodów Zjednoczonych ds. Działalności Ludnościowej (United Nations Fund for Population Activities), od 1987 roku pod obecną nazwą. UNFPA pomaga państwom w kształtowaniu i wdrażaniu polityki i programów rozwojowych w kontekście wyzwań ludnościowych, w szczególności w zakresie redukcji biedy, ochrony zdrowia kobiet i dzieci, planowania rodziny.

UNFPA kieruje się obecnie programem działania przyjętym na Międzynarodowej Konferencji ws. Ludności i Rozwoju (ICPD) w Kairze w 1994 roku, który określa następujące cele:

- powszechny dostęp do usług zdrowia reprodukcyjnego do 2015 roku;

- powszechność edukacji podstawowej i eliminacja nierówności płci w edukacji do 2015 roku;

- zmniejszenie śmiertelności okołoporodowej matek o 75% do 2015 roku;

- zmniejszenie śmiertelności noworodków;

- zwiększenie długości życia;

- zmniejszenie wskaźnika infekcji HIV.

Najwyższym organem UNFPA jest Rada Zarządzająca, która jest też organem Programu Rozwoju ONZ (UNDP). Fundusze UNFPA pochodzą wyłącznie z wpłat dobrowolnych. UNFPA działa obecnie w około 150 państwach. Kwatera główna UNFPA znajduje się w Nowym Jorku.

UNFPA nierzadko miała złe stosunki z władzami USA z powodu zarzutów o promowanie nieetycznych metod kontroli populacji, w tym wymuszonych aborcji. Z tego m.in. powodu republikańska administracja George'a W. Busha (2001-09) odmawiała przekazywania funduszy UNFPA.

Strona internetowa: http://www.unfpa.org



Wysoki Komisarz ONZ ds. Uchodźców (ang. The United Nations High Commissioner for Refugees - UNHCR) - stanowisko utworzone zgodnie z rezolucją nr 319 (IV) przyjętą przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 3 grudnia 1949 roku; statut biura UNHCR został uchwalony rezolucją ZO ONZ nr 428 (V) z 14 grudnia 1950 roku. Zadaniem UNHCR jest zapewnianie międzynarodowej ochrony uchodźcom i poszukiwanie trwałych rozwiązań problemu uchodźców w drodze dobrowolnej ich repatriacji lub asymilacji w nowych społecznościach narodowych. Na początku 2009 roku UNHCR zatrudniał około 6300 osób w ponad 110 państwach i niósł pomoc 32,9 milionom osób. W ostatnich latach upowszchniła się praktyka powoływania sławnych osób na Ambasadorów Dobrej Woli UNHCR (np. jest nim amerykańska aktorka Angelina Jolie). UNHCR otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla w 1954 i 1981 roku.

Strona internetowa: http://www.unhcr.org/



Rada Praw Człowieka ONZ (ang. United Nations Human Rights Council - UNHRC) - organ utworzony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ rezolucją nr 60/251 z 15 marca 2006 roku, zastępujący istniejącą wcześniej Komisję Praw Człowieka ONZ (Commission on Human Rights); pierwsza sesja UNHRC odbyła się w dniach 19-30 czerwca 2006 roku. Zgodnie z rezolucją UNHRC ma za zadanie promować powszechne poszanowanie dla ochrony wszystkich praw człowieka i swobód podstawowych dla wszystkich; ma zajmować się sytuacjami pogwałceń praw człowieka i uchwalać zalecenia, a także promować koordynację i priorytetyzację praw człowieka w systemie ONZ. Składa się z przedstawicieli 47 państw wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne ONZ według klucza geograficznego: po 13 miejsc przypada grupie państw afrykańskich i grupie państw azjatyckich, 8 miejsc - grupie państw Ameryki Łacińskiej i Karaibów, 7 miejsc - grupie państw Europy Zachodniej i innych, 6 miejsc - grupie państw Europy Wschodniej. Członkowie wybierani do Rady powinni "przestrzegać najwyższych standardów promocji i ochrony praw człowieka."

Nowym, ważnym instrumentem UNHRC jest Powszechny Przegląd Okresowy (Universal Periodic Review - UPR) - ocena stanu przestrzegania praw człowieka we wszystkich 192 państwach członkowskich ONZ przeprowadzana raz na 4 lata; Polska była wśród 16 pierwszych państw poddanych UPR. UNHRC uruchamia też tzw. specjalne procedury dotyczące określonych tematów lub państw - istnieją np. stanowiska przedstawiciela ds. praw osób wewnętrznie wysiedlonych, grupa robocza ds. najemników czy specjalny sprawozdawca ds. sytuacji praw człowieka na palestyńskich terytoriach okupowanych. UNHRC posiada też Komitet Doradczy (Advisory Committee), będący złożonym z 18 ekspertów ciałem analitycznym Rady.

Rezolucja przewidująca utworzenie UNHRC została przyjęta przy sprzeciwie tylko 4 państw: USA, Izraela, Palau i Wysp Marshalla. USA argumentowały, że UNHRC nie ma zabezpieczeń przed wyborem w jej skład państw łamiących prawa człowieka i za administracji Busha (do stycznia 2009 roku) nie uczestniczyły w pracach Rady. Kolejna administracja Baracka Obamy ogłosiła w marcu 2009 roku zamiar ubiegania się o miejsce w Radzie. Podstawowy zarzut wobec UNHRC to bardzo duża ilość rezolucji potępiających Izrael podczas gdy oszczędzane są inne państwa powszechnie uznawane za łamiące prawa człowieka. Kontrowersje wywołują też przyjmowane corocznie z inicjatywy państw muzułmańskich rezolucje potępiające "zniesławianie religii", krytykowane przez rzeczników wolności słowa.

Strona internetowa: http://www2.ohchr.org/english/bodies/hrcouncil/

Unia Afrykańska (ang. African Union) - międzyrządowa organizacja integracyjna w Afryce, oficjalnie powołana 9 lipca 2002 roku w Durbanie w RPA na mocy deklaracji przyjętej 9 lipca 1999 roku na szczycie Organizacji Jedności Afrykańskiej (OJA) w Syrcie w Libii, zgodnie z Aktem Konstytutywnym, który wszedł w życie 26 maja 2001 roku.

Wśród deklarowanych celów UA są m.in.:

- osiąganie większej jedności i solidarności między państwami i narodami Afryki;

- obrona suwerenności, integralności terytorialnej i niepodległości państw członkowskich;

- przyspieszenie politycznej i socjoekonomicznej integracji kontynentu;

- promocja i obrona wspólnych stanowisk afrykańskich w określonych kwestiach;

- zachęcanie do współpracy międzynarodowej;

- promocja pokoju, bezpieczeństwa i stabilności na kontynencie;

- promocja zasad i instytucji demokratycznych, powszechnego uczestnictwa w życiu publicznym i dobrego zarządzania;

- promocja i ochrona praw ludzi i narodów;

- stwarzanie niezbędnych warunków do umożliwienia kontynentowi odgrywania należnej roli w globalnej gospodarce i negocjacjach międzynarodowych;

- promocja trwałego rozwoju na szczeblu ekonomicznym, społecznym i kulturalnym a także integracji gospodarek afrykańskich;

- promocja współpracy we wszystkich sferach ludzkiej aktywności by podnieść standardy życia narodów afrykańskich;

- koordynacja i harmonizacja polityk regionalnych wspólnot gospodarczych;

- sprzyjanie rozwojowi kontynentu przez promocję badań we wszystkich dziedzinach, zwłaszcza nauki i technologii;

- współpraca z partnerami międzynarodowymi w zwalczaniu chorób i promocja zdrowia na kontynencie;

Do UA należą 53 państwa; jedynym państwem afrykańskim pozostającym poza organizacją jest Maroko, które sprzeciwia się członkostwu Sahary Zachodniej i w związku z tym opuściło OJA w listopadzie 1985 roku. UA kilkakrotnie zawieszała poszczególne państwa w prawach członka w związku z wojskowymi zamachami stanu, np. decyzję taką podjęto wobec Mauretanii 4 sierpnia 2005 roku, ponownie Mauretanii 9 sierpnia 2008 roku, Gwinei 29 grudnia 2008 roku, Madagaskaru 20 marca 2009 roku, Nigru 19 lutego 2010 roku.

Najwyższym organem decyzyjnym jest Zgromadzenie zbierające się na szczeblu szefów głów i państw lub ich akredytowanych przedstawicieli. Zgromadzenie wybiera przewodniczącego UA, piastującego funkcję przez 1 rok; pierwszym przewodniczącym był prezydent RPA Thabo Mbeki (2002-2003). Decyzje w kwestiach istotnych są podejmowane w Zgromadzeniu poprzez consensus lub większością 2/3 głosów.

Innymi ważnymi organami są Komisja Wykonawcza, Parlament Panafrykański z 265 deputowanymi, Rada ds. Pokoju i Bezpieczeństwa, mająca służyć szybkiemu reagowaniu na sytuacje kryzysowe oraz Rada Ekonomiczna, Społeczna i Kulturalna.

Najważniejsze dokumenty przyjęte w toku działalności UA to: Konwencja UA o Zapobieganiu i Zwalczaniu Korupcji z 11 lipca 2003 roku; Pakt UA o Nieagresji i Wspólnej Obronie z 31 stycznia 2005 roku; Afrykańska Karta o Demokracji, Wyborach i Zarządzaniu z 30 stycznia 2007 roku. Podstawowym instrumentem służącym rozwojowi ekonomicznemu kontynentu jest Nowe Partnerstwo na rzecz Rozwoju Afryki (New Partnership for Africa's Development - NEPAD), przyjęte w lipcu 2001 roku w stolicy Zambii Lusace.

UA ma już pewne doświadczenie w operacjach pokojowych: wojska UA były wysyłane do Burundi, Darfuru w Sudanie (przed inauguracją wspólnej misji UA i ONZ, UNAMID 31 grudnia 2007 roku) i Somalii. Siedzibą UA jest stolica Etiopii Addis Abeba.

Strona internetowa: http://www.africa-union.org/



Chcesz być informowany o zmianach i nowościach na stronie? Chcesz być

UNICEF (ang. United Nations Children's Fund - Fundusz Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom) - fundusz wchodzący w skład systemu ONZ, utworzony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 11 grudnia 1946 roku rezolucją nr 57 (I) pod nazwą Międzynarodowy Doraźny Fundusz Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom (United Nations International Children's Emergency Fund) w celu udzielenia natychmiastowej pomocy żywnościowej i zdrowotnej dzieciom w państwach zniszczonych podczas II Wojny Światowej; 6 października 1953 roku ZO ONZ postanowiło w rezolucji nr 802 (VIII) o nadaniu funduszowi stałego charakteru pod obecną nazwą przy zachowaniu dotychczasowego skrótu. Obecnie UNICEF definiuje swoją misję jako działanie na rzecz przezwyciężania przeszkód w rozwoju dzieci jakie stwarzają bieda, przemoc, choroby i dyskryminacja. Zajmuje się też promocją, realizacją i przestrzeganiem uchwalonej przez ZO ONZ 20 listopada 1989 roku konwencji praw dziecka. Finansowane przez UNICEF programy dotyczą najczęściej wyżywienia, opieki zdrowotnej i podstawowej edukacji dzieci.

Najwyższym organem UNICEF jest Rada Wykonawcza, składająca się z 36 członków wybieranych na 3-letnie kadencje według klucza geograficznego: Afryka - 8 członków, Ameryka Łacińska i Karaiby - 5, Azja - 7, Europa Wschodnia - 4, Europa Zachodnia i inne państwa - 12. Rada Wykonawcza zdaje raporty ZO ONZ poprzez Radę Gospodarczo-Społeczną ONZ.

UNICEF jest finansowany wyłącznie z dobrowolnych wpłat innych państw i organizacji. Działa obecnie w ponad 190 państwach; posiada 8 biur regionalnych i 126 biur krajowych; oprócz tego istnieje 36 komitetów narodowych (m.in. w Polsce) działających w charakterze lokalnych organizacji pozarządowych, zajmujących się promocją praw dziecka, zbieraniem funduszy i upowszechnianiem wiedzy o problemach dzieci. Kwaterą główną UNICEF jest Nowy Jork. W 1965 roku UNICEF uzyskał Pokojową Nagrodę Nobla.

Strona internetowa: http://www.unicef.org/



UNITAF (ang. Unified Task Force - Zjednoczone Siły Zadaniowe) - wielonarodowa misja pokojowa w Somalii utworzona z inicjatywy USA rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 794 z 3 grudnia 1992 roku, zastępująca wcześniejszą ONZ-owską misję UNOSOM I. Mandat misji UNITAF obejmował zapewnienie bezpiecznych warunków dla operacji humanitarnych w Somalii przy użyciu "wszelkich koniecznych środków." Pierwsze oddziały UNITAF wylądowały w Mogadiszu już 9 grudnia 1992 roku i docelowo składać się miały z 28 tysięcy żołnierzy amerykańskich i 17 tysięcy z innych państw; wkład amerykański znany był jako Operacja Przywrócić Nadzieję (ang. Operation Restore Hope). 26 marca 1993 roku, na dzień przed podpisaniem przez somalijskie frakcje porozumienia pokojowego z Addis Abeby, RB ONZ postanowiła o przekształceniu UNITAF w nową ONZ-owską misję UNOSOM II o jeszcze szerszym mandacie.

UNMIK (ang. United Nations Mission in Kosovo - Misja ONZ w Kosowie) - cywilna administracja ONZ w Kosowie, ustanowiona na mocy rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1244 z 10 czerwca 1999 roku, przyjętej w dniu zakończenia kampanii bombardowania Jugosławii przez NATO, przewidującej m.in. utworzenie międzynarodowej obecności cywilnej w Kosowie z mandatem obejmującym:

- promocję ustanowienia znaczącej autonomii i samorządności Kosowa do czasu ostatecznego rozwiązania konfliktu,

- wykonywanie podstawowych funkcji administracyjnych,

- organizowanie i nadzorowanie rozwoju przejściowych instytucji realizujących demokratyczny i autonomiczny samorząd do czasu politycznego rozwiązania konfliktu, w tym przeprowadzanie wyborów,

- przekazywanie odpowiedzialności administracyjnej tym instytucjom przejściowym, nadzorowanie ich i wspieranie ich konsolidacji oraz prowadzenie innych działań sprzyjających utrwalaniu pokoju,

- popieranie procesu politycznego zmierzającego do określenia przyszłego statusu Kosowa,

- w ostatniej fazie procesu, nadzorowanie transferu władzy od przejściowych instytucji Kosowa do instytucji utworzonych na mocy rozwiązania politycznego,

- wspieranie odbudowy infrastruktury i gospodarki,

- wspieranie, w koordynacji z międzynarodowymi organizacjami humanitarnymi, niesienia pomocy humanitarnej i likwidacji skutków katastrof,

- utrzymywanie prawa i porządku, w tym poprzez tworzenie lokalnych sił policyjnych i rozmieszczanie międzynarodowego personelu policyjnego,

- ochrona i promocja praw człowieka,

- zapewnienie bezpiecznego i niezakłóconego powrotu do swoich domów wszystkich uchodźców i osób wewnętrznie wysiedlonych.

Od 2000 roku UNMIK budowała lokalne instytucje Kosowa, organizując 28 października 2000 roku wybory samorządowe i 17 listopada 2001 roku wybory do zgromadzenia Kosowa, które w marcu 2002 roku wybrało pierwszego prezydenta Kosowa, Ibrahima Rugovę. 15 czerwca 2001 roku UNMIK ogłosił ramy konstytucyjne samorządu przejściowego, po czym następowało stopniowe przekazywanie kompetencji tym instytucjom. Po ogłoszeniu deklaracji niepodległości Kosowa 17 lutego 2008 roku i wejściu w życie konstytucji Kosowa 15 czerwca 2008 roku wciąż w mocy pozostaje rezolucja RB ONZ nr 1244, co oznacza, że UNMIK zachowuje najwyższą władzę administracyjną w Kosowie. Na czele UNMIK stoi Specjalny Przedstawiciel.

Strona internetowa: http://www.unmikonline.org/

 UNOSOM I (ang. United Nations Operation in Somalia I - Operacja ONZ w Somalii I) - pierwsza misja pokojowa ONZ w Somalii, ustanowiona rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 751 z 24 kwietnia 1992 roku. Jej mandat obejmował monitorowanie zawieszenia broni w stolicy Somalii Mogadiszu, ochronę personelu, sprzętu i zaopatrzenia ONZ w Mogadiszu, eskortowanie dostaw pomocy humanitarnej w Mogadiszu i jego okolicach; rezolucja RB ONZ nr 775 z 28 sierpnia 1992 roku poszerzała ten mandat o ochronę konwojów humanitarnych i centrów dystrybucji pomocy humanitarnej na całym obszarze Somalii; w związku z tym zasadniczo miała zwiększyć się liczebność misji - do 3500. Znakomita większość z tych wojsk nie zdążyła przybyć do Somalii, gdzie sytuacja zaczęła się pogarszać, co doprowadziło do utworzenia z inicjatywy USA nowej misji UNITAF w grudniu 1992 roku, a następnie misji UNOSOM II w marcu 1993 roku.



UNOSOM II (ang. United Nations Operation in Somalia II - Operacja ONZ w Somalii II) - misja pokojowa ONZ w Somalii ustanowiona rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 814 z 26 marca 1993 roku. 4 maja 1993 roku UNOSOM II przejęła operacje w Somalii od wcześniejszej misji UNITAF, której trzon stanowiły wojska amerykańskie. Mandat misji UNOSOM II obejmował monitorowanie porozumienia pokojowego podpisanego przez somalijskie frakcje 27 marca 1993 roku w Addis Abebie i zapobieganie wznowieniu przemocy, tak aby na całym obszarze Somalii istniały warunki do niesienia pomocy humanitarnej. Działalność misji została zdominowana przez poszukiwania watażki Mohammeda Faraha Aidida, którego siły 5 czerwca 1993 roku zaatakowały oddział UNOSOM II i zabiły 24 żołnierzy pakistańskich. Kulminacją pościgu za Aididem była bitwa w Mogadiszu 3-4 października 1993 roku, w trakcie której zestrzelone zostały 2 amerykańskie śmigłowce Black Hawk i zginęło 18 żołnierzy amerykańskich. Prezydent USA Bill Clinton wkrótce postanowił o wycofaniu wojsk amerykańskich z Somalii, co zrealizowano do marca 1994 roku. 4 listopada 1994 roku RB ONZ jednomyślnie postanowiła o likwidacji UNOSOM II, największej dotąd operacji pokojowej ONZ, do marca 1995 roku.

UNRWA (ang. United Nations Relief and Works Agency for Palestinian Refugees in the Near East - Agencja ONZ ds. Pomocy Uchodźcom Palestyńskim na Bliskim Wschodzie) - organ utworzony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ rezolucją nr 302 z 8 grudnia 1949 roku w celu udzielenia pomocy przeszło 700 tysiącom uchodźców palestyńskich po wojnie izraelsko-arabskiej w 1948-49 roku. UNRWA rozpoczęła działalność 1 maja 1950 roku; ponieważ rozwiązania problemu uchodźców palestyńskich nie znaleziono do dnia dzisiejszego, mandat agencji jest periodycznie przedłużany przez ZO ONZ. Obecnie UNRWA obsługuje ponad 4,6 miliona zarejestrowanych uchodźców palestyńskich na Bliskim Wschodzie, dostarczając m.in. edukacji (prowadzi blisko 650 szkół dla niemal 500 tysięcy uczniów), opieki zdrowotnej (ponad 120 ośrodków zdrowia) i pomocy bezpośredniej. Budżet UNRWA jest w ponad 90 procentach finansowany z dobrowolnych składek państw - w 2007 roku najwięcej wpłaciły USA, Komisja Europejska, Szwecja, Norwegia i Wielka Brytania; w 2008 roku budżet wynosił 541,8 miliona dolarów. Kwatery główne UNRWA znajdują się w Gazie i Ammanie (Jordania); w latach 1950-78 kwatera mieściła się w Bejrucie (Liban), a do 1996 roku w Wiedniu (Austria). UNRWA posiada 5 biur polowych: w Ammanie, Bejrucie, Damaszku (Syria), Gazie i Wschodniej Jerozolimie. Zatrudnia około 29 tysięcy osób, z których 99% stanowią miejscowi Palestyńczycy, w przeważającej mierze sami będący uchodźcami. UNRWA wielokrotnie była krytykowana za rzekome sprzyjanie działalności palestyńskich grup zbrojnych, m.in. przez ukrywanie bojowników a nawet przeznaczanie funduszy na zakup broni.

Strona internetowa: http://www.un.org/unrwa/

UPU (ang. Universal Postal Union, fr. Union Postale Universelle - Powszechny Związek Pocztowy) - organizacja międzynarodowa powołana na mocy traktatu z Berna z 9 października 1874 roku pod nazwą Ogólny Związek Pocztowy (General Postal Union), w mocy od 1 lipca 1875 roku; od 1878 roku działa pod obecną nazwą, od 1 lipca 1948 roku jest organizacją wyspecjalizowaną ONZ. UPU ma za cel zapewnianie współpracy międzynarodowej w zakresie usług pocztowych oraz ich rozwój i modernizację. Głównymi organami są: Kongres, zwoływany raz na 5 lat, który określa ogólny program działania i budżet; Rada Administracyjna, kierująca działalnością UPU między Kongresami, spotykająca się corocznie i złożona z przedstawicieli 41 państw wybranych przez Kongres na zasadzie sprawiedliwej dystrybucji geograficznej; Rada Operacji Pocztowych, zajmująca się operacyjnymi, ekonomicznymi i komercyjnymi aspektami międzynarodowych usług pocztowych, złożona z przedstawicieli 40 państw. Siedziba UPU znajduje się w Bernie (Szwajcaria). W 2009 roku do UPU należało 191 państw. Budżet UPU pochodzi ze składek państw członkowskich; od 1992 roku UPU prowadzi politykę budżetową "zerowego wzrostu", czyli wzrostu nieprzekraczającego wysokość inflacji; roczny budżet UPU jest najniższy w systemie ONZ, wynosząc około 35 milionów franków szwajcarskich.

Strona internetowa: http://www.upu.int/

WHO (ang. World Health Organization - Światowa Organizacja Zdrowia) - organizacja wyspecjalizowana ONZ założona 7 kwietnia 1948 roku, której celem jest uzyskanie możliwie najwyższego poziomu zdrowia przez wszystkich ludzi na świecie. Podstawową sferą działalności WHO jest zwalczanie chorób, zwłaszcza zakaźnych; największym sukcesem na tym polu było całkowite wyeliminowanie ospy w 1979 roku oraz niemal całkowite wytępienie choroby Heine-Medina w ostatnich latach. Ponadto WHO zajmuje się m.in. dietetyką, ograniczaniem konsumpcji tytoniu i narkotyków, rozwojem badań naukowych. Siedziba organizacji znajduje się w Genewie. Najwyższym organem decyzyjnym jest zwoływane corocznie Światowe Zgromadzenie Zdrowia, jego decyzje wciela w życie Rada Wykonawcza złożona z 34 ekspertów w dziedzinie zdrowia, powoływanych na 3-letnie kadencje. Na czele organizacji stoi Dyrektor Generalny, powoływany przez Zgromadzenie z nominacji Rady. W 2009 roku do WHO należały 193 państwa.

Strona internetowa: http://www.who.int/

WIPO (ang. World Intellectual Property Organization - Światowa Organizacja Własności Intelektualnej) - organizacja międzyrządowa utworzona na mocy konwencji podpisanej 14 lipca 1967 roku w Sztokholmie, od 1974 roku zaliczająca się do systemu organizacji wyspecjalizowanych ONZ. Według konwencji założycielskiej celem WIPO jest promocja ochrony własności intelektualnej na świecie w drodze współpracy między państwami. WIPO przejęła funkcje istniejących od 1893 roku Zjednoczonych Międzynarodowych Biur Ochrony Własności Intelektualnej - BIPRI) administrujących Paryską Konwencją o Ochronie Własności Przemysłowej z 1883 roku i Berneńskiej Konwencji o Ochronie Dzieł Literackich i Artystycznych z 1886 roku. W 2009 roku WIPO nadzorowała już wykonywanie 24 umów międzynarodowych (trzech z nich wspólnie z innymi organizacjami międzynarodowymi, m.in. Światową Organizacją Handlu - WTO).

Główne organy WIPO to: Zgromadzenie Ogólne złożone z przedstawicieli wszystkich państw, zbierające się raz na 2 lata; Konferencja złożona z przedstawicieli wszystkich państw, zbierająca się raz na 2 lata; Komitet Koordynacyjny. W 2009 roku do WIPO należały 184 państwa. Kwatera główna WIPO mieści się w Genewie w Szwajcarii.

Strona internetowa: http://www.wipo.int/

Wspólnota Niepodległych Państw (ang. Commonwealth of Independent States - CIS) - organizacja międzyrządowa skupiające państwa poradzieckie, założona na mocy umowy podpisanej 8 grudnia 1991 roku przez Białoruś, Rosję i Ukrainę w Puszczy Białowieskiej; 21 grudnia 11 byłych republik radzieckich (Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Rosja, Tadżykistan, Turkmenistan, Ukraina i Uzbekistan) podpisało w Ałma-Acie protokół do umowy białowieskiej w sprawie przystąpienia tych krajów do WNP; równolegle przyjęta została tzw. deklaracja ałmaacka. Gruzja przystąpiła do WNP 3 grudnia 1993 roku, ale wycofała się 18 sierpnia 2009 roku. Jedynymi byłymi republikami radzieckimi, które nigdy nie weszły w skład WNP były Litwa, Łotwa i Estonia. Językiem roboczym WNP jest rosyjski.

Umowy z grudnia 1991 roku nie precyzowały istoty i struktury instytucjonalnej nowego ugrupowania, które najwyraźniej było pomyślane jako luźna formuła umożliwiająca wypełnienie luki organizacyjnej powstałej po rozpadzie ZSRR i stwarzająca podstawy do wszelkiej przyszłej współpracy niepodległych państw poradzieckich. Cele i zasady WNP oraz prawa i obowiązki państw zostały określone w statucie przyjętym na szczycie w Mińsku 22 stycznia 1993 roku - mówi on, że obszarami współpracy będą koordynacja polityki zagranicznej, utworzenie wspólnej przestrzeni gospodarczej, zapewnianie ochrony praw człowieka i podstawowych swobód, współpraca w dziedzinie obronności i ochrony granic, rozwój systemów transportu i komunikacji, zwalczanie przestępczości zorganizowanej, ochrona zdrowia i środowiska oraz polityka społeczna i migracyjna. Ukraina nie ratyfikowała jak dotąd statutu i formalnie nie ma statusu państwa członkowskiego.

Najwyższym organem WNP jest Rada Szefów Państw, rozważająca i podejmująca decyzje w podstawowych kwestiach dotyczących działalności WNP, zwoływana według założeń statutowych dwa razy w roku; możliwe jest również zwołanie szczytów nadzwyczajnych na wniosek państwa członkowskiego. Inne organy WNP to:

- Rada Szefów Rządów, koordynująca współpracę organów wykonawczych państw członkowskich i zbierająca się 4 razy w roku;

- Rada Ministrów Spraw Zagranicznych zapewniająca koordynację polityki zagranicznej państw członkowskich;

- Rada Ministrów Obrony, zajmująca się polityką wojskową;

- Rada Dowódców Wojsk Ochrony Pogranicza, zajmująca kwestią ochrony granic zewnętrznych;

- Zgromadzenie Międzyparlamentarne, koordynujące współdziałanie parlamentów państw członkowskich;

- Trybunał Gospodarczy, zapewniający wykonywanie zobowiązań ekonomicznych powziętych w ramach WNP, rozstrzygający spory na tym tle;

- Komisja Praw Człowieka, organ doradczy czuwający nad wypełnianiem zobowiązań w tym zakresie;

- Rada Gospodarcza, organ wykonawczy zapewniający implementację postanowień z dziedziny współpracy gospodarczej.

Pierwszym dużym porozumieniem z dziedziny gospodarczej był podpisany 24 września 1993 roku traktat przewidujący ustanowienie wspólnoty gospodarczej, ale nawet utworzenie strefy wolnego handlu na obszarze WNP okazało się w kolejnych latach zbyt trudnym zadaniem, mimo zawartego 15 kwietnia 1994 roku porozumienia w tym zakresie. Dlatego w marcu 1996 roku unia celna została utworzona w zawężonym gronie Białorusi, Kazachstanu, Kirgistanu i Rosji, do których w 1999 roku dołączył Tadżykistan. 10 października 2000 roku te 5 państw podpisało w Astanie (Kazachstan) traktat ustanawiający Eurazjatycką Wspólnotę Gospodarczą.

Podstawą systemu bezpieczeństwa zbiorowego na obszarze WNP jest podpisany 15 maja 1992 roku w Taszkiencie przez Armenię, Kazachstan, Kirgistan, Rosję, Tadżykistan i Uzbekistan traktat o bezpieczeństwie zbiorowym, do którego wkrótce przyłączyły się Azerbejdżan, Gruzja i Białoruś. 2 kwietnia 1999 roku układ ten przedłużono na kolejne 5 lat i postanowiono o automatycznym przedłużaniu jego ważności w przyszłości. 7 października 2002 roku na szczycie WNP w Kiszyniowie (Mołdawia) podpisano kartę założycielską Organizacji Traktatu o Bezpieczeństwie Zbiorowym.

Zobacz: Dokąd Rosja chce zaprowadzić WNP? (Irina Severin, 15 października 2009)

Zobacz: Rosja, Białoruś, Ukraina i Mołdawia wobec wspólnej polityki obronnej WNP (Piotr Kuspys, 19 maja 2009)

Zobacz: Wspólnota Niepodległych Państw - stan faktyczny i perspektywy (Piotr Kuspys, 29 kwietnia 2009)



menu: Główna Artykuły Baza Państw Dokumenty Kalendarz Słownik Praca w UE Książki

Słownik pojęć i organizacji międzynarodowych - Wschodnie Partnerstwo

Partnerstwo Wschodnie (ang. Eastern Partnership) - propozycja partnerstwa Unii Europejskiej z jej wschodnimi sąsiadami na obszarze poradzieckim, Armenią, Azerbejdżanem, Białorusią, Gruzją, Mołdawią i Ukrainą, przedstawiona przez ministrów spraw zagranicznych Polski i Szwecji Radosława Sikorskiego i Carla Bildta na spotkaniu Rady UE ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych (GAERC) w Brukseli 26 maja 2008 roku, zaakceptowana przez Radę Europejską 20 czerwca 2008 roku i w skonkretyzowanej formie 20 marca 2009 roku. Szczyt formalnie inaugurujący Partnerstwo Wschodnie odbył się w Pradze 7 maja 2009 roku.

Partnerstwo Wschodnie zakłada pogłębioną współpracę dwustronną i wielostronną w 5 sferach:

a) polityka i bezpieczeństwo, m.in. wzmacnianie demokracji i rządów prawa, współpraca w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa,

b) granice i ruch osobowy, m.in. współpraca w zakresie regulacji migracji, uelastycznienie ruchu wizowego,

c) ekonomia i finanse, m.in. usuwanie barier handlowych między adresatami Partnerstwa a UE, wspieranie integracji gospodarczej wschodnich sąsiadów UE, reformy gospodarcze, rozbudowa infrastruktury transportowej i teleinformatycznej,

d) środowisko naturalne, m.in. wspólne przeciwdziałanie globalnym zmianom klimatycznym i wprowadzanie technologii przyjaznych środowisku,

e) sprawy społeczne, m.in. rozwój współpracy transgranicznej, kontaktów międzyludzkich i organizacji międzyrządowych, współpraca naukowa.

Partnerstwo Wschodnie zakłada zbliżenie wschodnich sąsiadów do UE, ale nie oferuje perspektywy członkostwa. Rozwój współpracy UE z poszczególnymi państwami w ramach Partnerstwa ma zależeć od stopnia ich postępu w działaniach reformatorskich i modernizacyjnych. Struktura instytucjonalna Partnerstwa ma być jak najbardziej ograniczona. Całkowita wysokość pomocy dla 6 powyższych państw ma wzrosnąć z 450 milionów euro w 2008 roku do 785 milionów w 2013 roku. Partnerstwo Wschodnie spotkało się z nieprzychylną reakcją Rosji, która uznała ten projekt za próbę budowy przez UE własnej sfery wpływów na obszarze poradzieckim.

Zobacz:

UE: koszmar sąsiedztwa (Ahto Lobjakas, 24 marca 2009)

Udział Polski w misjach wojskowych w Afryce - zagrożenie dla "Partnerstwa Wschodniego"? (Dominik Jankowski, 7 listopada 2008)

Bruksela próbuje studzić ambicje do "Wschodniego Partnerstwa" (Ahto Lobjakas, 11 czerwca 2008)



Chcesz być informowany o zmianach i nowościach na stronie? Chcesz być na bieżąco w politycznej sytuacji międzynarodowej? Zapisz się do naszego NEWSLETTERA!!! Kliknij tutaj >>

lista

haseł

Wspólnota Andyjska (ang. Andean Community, hiszp. Comunidad Andina) - subregionalne ugrupowanie integracji gospodarczej w Ameryce Południowej, znane też jako Grupa Andyjska, Pakt Andyjski lub Andyjski Wspólny Rynek. Powstało na mocy podpisanego 26 maja 1969 roku przez Boliwię, Chile, Ekwador, Kolumbię i Peru układu z Cartageny. W lutym 1973 roku do ugrupowania przystąpiła Wenezuela, która formalnie nie jest państwem andyjskim. W 1976 roku ze Wspólnoty wystąpiło Chile; w 2006 roku państwo to uzyskało status członka stowarzyszonego. W latach 1992-97 członkostwo Peru pozostawało w zawieszeniu. W 2006 roku ze Wspólnoty wystąpiła Wenezuela, ale aktualnie rozważa powrót do organizacji.

Celem Wspólnoty jest zacieśnianie integracji w dziedzinie gospodarczej. W tym celu w 1993 roku utworzono strefę wolnego handlu, a w 1995 roku - unię celną. Wspólnota Andyjska jest obok Mercosuru jednym z 2 dużych bloków handlowych w Ameryce Południowej. 16 kwietnia 1998 roku obie organizacje podpisały w Buenos Aires porozumienie ramowe mające stanowić pierwszy krok do utworzenia południowoamerykańskiej strefy wolnego handlu. 6 grudnia 2002 roku w Brasilii podpisano porozumienie o ekonomicznej komplementarności, zgodnie z którym 16 grudnia 2003 roku podpisano porozumienie o utworzeniu z dniem 1 lipca 2004 roku strefy wolnego handlu między Mercosur a Wspólnotą Andyjską.

Strona internetowa: http://www.comunidadandina.org

ECOWAS (ang. Economic Community of West African States - Wspólnota Gospodarcza Państw Zachodnioafrykańskich) - regionalna organizacja integracji gospodarczej założona na mocy traktatu z Lagos (Nigeria) podpisanego 28 maja 1975 roku przez 15 państw Afryki Zachodniej, zmienionego traktetm podpisanym w Cotonou (Benin) 24 lipca 1993 roku. W 1977 roku do organizacji przyłączył się Zielony Przylądek, w 2000 roku wystąpiła Mauretania. Celem działalności organizacji jest promocja integracji gospodarczej "na wszystkich polach działalności gospodarczej, zwłaszcza w przemyśle, transporcie, telekomunikacji, energii, rolnictwie, bogactwach naturalnych, handlu, kwestiach monetarnych i finansowych, społecznych i kulturalnych." 10 stycznia 1994 roku 7 państw ECOWAS posługujących się frankiem francuskim utworzyło Zachodnioafrykańską Unię Gospodarczą i Walutową (UEMOA - Union Economique et Monetaire Ouest-Africaine). Instytucjami ECOWAS są: szczyt szefów państw i rządów, Rada Ministrów, Parlament, Rada Gospodarczo-Społeczna, Trybunał Sprawiedliwości, Bank Inwestycji i Rozwoju (EBID).

Strona internetowa: http://www.ecowas.int/

Wspólnota Niepodległych Państw (ang. Commonwealth of Independent States - CIS) - organizacja międzyrządowa skupiające państwa poradzieckie, założona na mocy umowy podpisanej 8 grudnia 1991 roku przez Białoruś, Rosję i Ukrainę w Puszczy Białowieskiej; 21 grudnia 11 byłych republik radzieckich (Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Rosja, Tadżykistan, Turkmenistan, Ukraina i Uzbekistan) podpisało w Ałma-Acie protokół do umowy białowieskiej w sprawie przystąpienia tych krajów do WNP; równolegle przyjęta została tzw. deklaracja ałmaacka. Gruzja przystąpiła do WNP 3 grudnia 1993 roku, ale wycofała się 18 sierpnia 2009 roku. Jedynymi byłymi republikami radzieckimi, które nigdy nie weszły w skład WNP były Litwa, Łotwa i Estonia. Językiem roboczym WNP jest rosyjski.

Umowy z grudnia 1991 roku nie precyzowały istoty i struktury instytucjonalnej nowego ugrupowania, które najwyraźniej było pomyślane jako luźna formuła umożliwiająca wypełnienie luki organizacyjnej powstałej po rozpadzie ZSRR i stwarzająca podstawy do wszelkiej przyszłej współpracy niepodległych państw poradzieckich. Cele i zasady WNP oraz prawa i obowiązki państw zostały określone w statucie przyjętym na szczycie w Mińsku 22 stycznia 1993 roku - mówi on, że obszarami współpracy będą koordynacja polityki zagranicznej, utworzenie wspólnej przestrzeni gospodarczej, zapewnianie ochrony praw człowieka i podstawowych swobód, współpraca w dziedzinie obronności i ochrony granic, rozwój systemów transportu i komunikacji, zwalczanie przestępczości zorganizowanej, ochrona zdrowia i środowiska oraz polityka społeczna i migracyjna. Ukraina nie ratyfikowała jak dotąd statutu i formalnie nie ma statusu państwa członkowskiego.

Najwyższym organem WNP jest Rada Szefów Państw, rozważająca i podejmująca decyzje w podstawowych kwestiach dotyczących działalności WNP, zwoływana według założeń statutowych dwa razy w roku; możliwe jest również zwołanie szczytów nadzwyczajnych na wniosek państwa członkowskiego. Inne organy WNP to:

- Rada Szefów Rządów, koordynująca współpracę organów wykonawczych państw członkowskich i zbierająca się 4 razy w roku;

- Rada Ministrów Spraw Zagranicznych zapewniająca koordynację polityki zagranicznej państw członkowskich;

- Rada Ministrów Obrony, zajmująca się polityką wojskową;

- Rada Dowódców Wojsk Ochrony Pogranicza, zajmująca kwestią ochrony granic zewnętrznych;

- Zgromadzenie Międzyparlamentarne, koordynujące współdziałanie parlamentów państw członkowskich;

- Trybunał Gospodarczy, zapewniający wykonywanie zobowiązań ekonomicznych powziętych w ramach WNP, rozstrzygający spory na tym tle;

- Komisja Praw Człowieka, organ doradczy czuwający nad wypełnianiem zobowiązań w tym zakresie;

- Rada Gospodarcza, organ wykonawczy zapewniający implementację postanowień z dziedziny współpracy gospodarczej.

Pierwszym dużym porozumieniem z dziedziny gospodarczej był podpisany 24 września 1993 roku traktat przewidujący ustanowienie wspólnoty gospodarczej, ale nawet utworzenie strefy wolnego handlu na obszarze WNP okazało się w kolejnych latach zbyt trudnym zadaniem, mimo zawartego 15 kwietnia 1994 roku porozumienia w tym zakresie. Dlatego w marcu 1996 roku unia celna została utworzona w zawężonym gronie Białorusi, Kazachstanu, Kirgistanu i Rosji, do których w 1999 roku dołączył Tadżykistan. 10 października 2000 roku te 5 państw podpisało w Astanie (Kazachstan) traktat ustanawiający Eurazjatycką Wspólnotę Gospodarczą.

Podstawą systemu bezpieczeństwa zbiorowego na obszarze WNP jest podpisany 15 maja 1992 roku w Taszkiencie przez Armenię, Kazachstan, Kirgistan, Rosję, Tadżykistan i Uzbekistan traktat o bezpieczeństwie zbiorowym, do którego wkrótce przyłączyły się Azerbejdżan, Gruzja i Białoruś. 2 kwietnia 1999 roku układ ten przedłużono na kolejne 5 lat i postanowiono o automatycznym przedłużaniu jego ważności w przyszłości. 7 października 2002 roku na szczycie WNP w Kiszyniowie (Mołdawia) podpisano kartę założycielską Organizacji Traktatu o Bezpieczeństwie Zbiorowym.

Zobacz: Dokąd Rosja chce zaprowadzić WNP? (Irina Severin, 15 października 2009)

Zobacz: Rosja, Białoruś, Ukraina i Mołdawia wobec wspólnej polityki obronnej WNP (Piotr Kuspys, 19 maja 2009)

Zobacz: Wspólnota Niepodległych Państw - stan faktyczny i perspektywy (Piotr Kuspys, 29 kwietnia 2009)

EAC (ang. East African Community - Wspólnota Wschodnioafrykańska) - regionalna organizacja integracji gospodarczej początkowo założona przez Kenię, Tanzanię i Ugandę w 1967 roku, upadła w 1977 roku, ponownie ustanowiona traktatem podpisanym 30 listopada 1999 roku w Aruszy (Tanzania), w mocy od 7 lipca 2000 roku. 18 czerwca 2007 roku do EAC przystąpiły Burundi i Rwanda. Razem 5 państw członkowskich EAC zajmuje terytorium o powierzchni 1,85 mln km kw i ma populację liczącą 120 milionów. Celem EAC jest stopniowe zacieśnianie współpracy gospodarczej i politycznej. 2 marca 2004 roku podpisano protokół o ustanowieniu unii celnej, który wszedł w życie 1 stycznia 2005 roku; dalsze plany obejmują utworzenie wspólnego rynku, unii walutowej i ostatecznie federacji politycznej. Najwyższym organem jest szczyt głów państw i rządów, zbierający się co najmniej raz w roku; dwukrotnie w roku zbiera się Rada Ministrów; funkcjonują też Wschodnioafrykańskie Zgromadzenie Ustawodawcze, Wschodnioafrykański Trybunał Sprawiedliwości, Komitet Koordynacyjny i komitety sektorowe. Kwatera główna EAC mieści się w Aruszy.

22 października 2008 roku odbył się pierwszy trójstronny szczyt COMESA-EAC-SADC, na którym postanowiono, że utworzona zostanie strefa celna obejmująca obszar tych 3 organizacji integracyjnych.

Strona internetowa: http://www.eac.int/

COMESA (ang. Common Market for Eastern and Southern Africa - Wspólny Rynek Afryki Wschodniej i Południowej) - największe w Afryce ugrupowanie integracji gospodarczej, założone na mocy traktatu podpisanego 5 listopada 1993 roku w Kampali (Uganda), który wszedł w życie 8 grudnia 1994 roku; COMESA zastąpiła wówczas istniejący od 1982 roku Obszar Handlu Preferencyjnego (Preferential Trade Area - PTA). 31 grudnia 2000 roku 9 państw COMESA uruchomiło w Lusace (Zambia) strefę wolnego handlu, do której w 2004 roku przyłączyły się Burundi i Rwanda, a w 2006 roku - Komory i Libia. 7 czerwca 2009 roku na szczycie w Victoria Falls (Zimbabwe) zainaugurowano unię celną.

Siedziba COMESA mieści się w Lusace. W 2009 roku do COMESA należało 19 państw: Burundi, Demokratyczna Republika Kongo, Dżibuti, Egipt, Erytrea, Etiopia, Kenia, Komory, Libia, Madagaskar, Malawi, Mauritius, Rwanda, Seszele, Suazi, Sudan, Uganda, Zambia i Zimbabwe. Najwyższym organem decyzyjnym jest Władza COMESA, złożona z szefów państw i rządów, spotykająca się raz w roku. Wartość wymiany handlowej w obrębie ugrupowania wyniosła w 2008 roku 15,2 miliarda dolarów. Wizja COMESA mówi o tworzeniu "w pełni zintegrowanej, konkurencyjnej na arenie międzynarodowej regionalnej wspólnoty gospodarczej z wysokimi standardami życia dla wszystkich jej ludzi, gotowej do połączenia się w Afrykańską Wspólnotę Gospodarczą."

22 października 2008 roku odbył się pierwszy trójstronny szczyt COMESA-EAC-SADC, na którym postanowiono, że utworzona zostanie strefa wolnego handlu obejmująca obszar tych 3 organizacji integracyjnych.

Strona internetowa: http://www.comesa.int/

BSEC (ang. Black Sea Economic Cooperation - Współpraca Gospodarcza Państw Morza Czarnego) - regionalna organizacja współpracy gospodarczej i politycznej, utworzona z inicjatywy Turcji na mocy deklaracji podpisanej w Stambule 25 czerwca 1992 roku przez 11 państw: Albanię, Armenię, Azerbejdżan, Bułgarię, Gruzję, Grecję, Mołdawię, Rumunię, Rosję, Turcję i Ukrainę. Początkowo stanowiła nieformalne forum współpracy międzyrządowej; 5 czerwca 1998 roku w Jałcie podpisano Kartę ustanawiającą Organizację Współpracy Gospodarczej Państw Morza Czarnego; weszła ona w życie 1 maja 1999 roku. Zgodnie z Kartą główne cele BSEC to:

- działanie w duchu przyjaźni i dobrosąsiedztwa i wzmacnianie wzajemnego poszanowania i zaufania, dialogu i współpracy,

- dalszy rozwój i dywersyfikacja współpracy bilateralnej i multilateralnej,

- pogłębianie współpracy gospodarczej, m.in. poprzez tworzenie przyjaznego biznesowi środowiska.

BSEC ma wiele obszarów zainteresowania, m.in. handel i rozwój gospodarczy, turystyka, transport i komunikacja, energetyka, zwalczanie przestępczości zorganizowanej oraz przemytu narkotyków, broni i materiałów radioaktywnych, kontakty międzyludzkie. Głównym organem decyzyjnym jest Rada Ministrów Spraw Zagranicznych, zbierająca się co najmniej raz na 6 miesięcy; czasami organizowane są szczyty szefów państw i rządów, które jednak nie są regularnym organem. Trwające 6 miesięcy przewodnictwo sprawują kolejne państwa w porządku alfabetycznym.

W kwietniu 2004 roku do BSEC przystąpiła Serbia i Czarnogóra; po secesji Czarnogóry członkiem BSEC pozostała tylko Serbia. W 2009 roku 13 państw miało status obserwatora, w tym Polska; również kilka organizacji pozarządowych było obserwatorami BSEC. Siedziba BSEC znajduje się w Stambule.

Strona internetowa: http://www.bsec-organization.org/

WTO (ang. World Trade Organization - Światowa Organizacja Handlu) - organizacja międzyrządowa powstała 1 stycznia 1995 roku na mocy porozumienia podpisanego 15 kwietnia 1994 roku w Marrakeszu (Maroko) na zakończenie tzw. Rundy Urugwajskiej międzynarodowych negocjacji handlowych. WTO zastąpiła obowiązujące od 1948 roku Ogólne Porozumienie w sprawie Cel i Handlu (General Agreement on Tariffs and Trade - GATT); w momencie powstania członkami WTO stało się 128 państw które do tego momentu podpisały GATT, w tym Polska. Porozumienie ustanawiające WTO jest uzupełnione szczegółowymi aneksami, wśród których najważniejszymi są: zmodyfikowane GATT, Ogólne Porozumienie w sprawie Handlu i Usług (GATS) i Handlowe Aspekty Praw Własności Intelektualnej (TRIPS).

Celem WTO jest dążenie do budowy takiego systemu handlu międzynarodowego, który byłby:

a) pozbawiony dyskryminacji (zwłaszcza przez nadawanie wszystkim partnerom handlowym klauzuli największego uprzywilejowania);

b) bardziej zliberalizowany (poprzez znoszenie barier handlowych w drodze negocjacji);

c) bardziej przewidywalny (poprzez przeciwstawianie się arbitralnemu stosowaniu barier handlowych);

d) bardziej konkurencyjny (za sprawą zniechęcania do niesprawiedliwych praktyk handlowych, takich jak subsydia eksportowe czy dumping);

e) bardziej korzystny dla krajów mniej rozwiniętych (poprzez przyznawanie im specjalnych przywilejów, okresów przystosowawczych).

WTO jest głównym forum międzynarodowych negocjacji handlowych, które od 2001 roku prowadzone są w ramach tzw. Rundy Doha. Ponadto zajmuje się rozstrzyganiem sporów handlowych, monitorowaniem narodowych polityk handlowych i pomocą techniczną dla krajów rozwijających się.

Najważniejszym organem WTO jest Konferencja Ministerialna, która spotyka się nie rzadziej jak co 2 lata. W trybie ciągłym działa Rada Generalna, która może przybierać formę Ciała ds. Rozwiązywania Sporów lub Ciała ds. Przeglądu Polityki Handlowej. Podporządkowane Radzie Generalnej są Rady ds. Handlu Towarami, ds. Handlu Usługami i ds. Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej. Siedziba Sekretariatu WTO znajduje się w Genewie. Na czele Sekretariatu stoi powoływany na 4 lata Dyrektor Generalny, będący najwyższym przedstawicielem WTO na zewnątrz. W lipcu 2008 roku WTO liczyła 153 członków.

Strona internetowa: http://www.wto.org/

Zgromadzenie Ogólne ONZ (ang. General Assembly of the United Nations) - główny organ plenarny ONZ i jedyny z najważniejszych organów systemu ONZ zapewniający równą reprezentację wszystkim państwom członkowskim - każde z nich dysponuje jednym głosem. ZO ONZ zebrało się po raz pierwszy 10 stycznia 1946 roku w Londynie w składzie przedstawicieli 51 państw cżłonkowskich ONZ; obecnie jest ich 192. ZO ONZ zbiera się corocznie na sesjach zwyczajnych, a jeśli wymaga tego sytuacja - także na sesjach nadzwyczajnych. Decyzje w sprawach istotnych (np. pokój i bezpieczeństwo międzynarodowe, wybór członków innych organów, wykluczanie członków ONZ, kwestie budżetowe) przyjmowane są większością 2/3 głosów; w innych sprawach wystarcza zwykła większość głosów. Ostatnio coraz częściej decyzje zapadają przez consensus.

Zgodnie z postanowieniami artykułu 10 Karty Narodów Zjednoczonych ZO ONZ może omawiać wszelkie sprawy i zagadnienia wchodzące w zakres Karty NZ albo dotyczące kompetencji i funkcji organów ONZ i udzielać zaleceń. Ponadto Karta NZ przewiduje, że ZO ONZ może:

- rozważać i udzielać członkom zaleceń odnośnie ogólnych zasad współdziałania dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, łącznie z kwestią rozbrojenia;

- omawiać każdą sprawę dotyczącą utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa i, jeśli sprawa nie jest rozpatrywana przez Radę Bezpieczeństwa ONZ, udzielać zaleceń;

- inicjować badania i udzielać zaleceń w celu rozwijania międzynarodowej współpracy politycznej, rozwoju i kodyfikacji prawa międzynarodowego, urzeczywistniania praw człowieka i podstawowych wolności, rozwijania współdziałania międzynarodowego w dziedzinie gospodarczej, społecznej, kulturalnej, oświaty i ochrony zdrowia;

- zalecać sposoby pokojowego załatwiania wszelkich kwestii zapalnych;

- otrzymywać i badać roczne i specjalne sprawozdania RB ONZ i innych organów ONZ;

- rozpatrywać i zatwierdzać budżet ONZ;

- wybierać niestałych członków RB ONZ i członków innych organów systemu ONZ;

- powoływać sekretarza generalnego ONZ z rekomendacji RB ONZ;

Przyjęta 3 listopada 1950 roku rezolucja "Zjednoczeni dla Pokoju" przewiduje, że jeśli RB ONZ nie może podjąć działania z powodu braku jednomyślności stałych członków Rady, a istnieje zagrożenie dla pokoju lub doszło do aktu agresji, wówczas ZO ONZ zajmie się natychmiast sprawą celem udzielenia członkom odpowiednich zaleceń.

ZO ONZ dysponuje wieloma organami podporządkowanymi: komitetami (np. Komitet przeciw Torturom), komisjami (np. Komisja Rozbrojeniowa), zarządami (np. Zarząd Audytorów), radami i panelami (np. Rada Praw Człowieka), grupami roboczymi i innymi.

Strona internetowa: http://www.un.org/ga/

WTO (ang. World Trade Organization - Światowa Organizacja Handlu) - organizacja międzyrządowa powstała 1 stycznia 1995 roku na mocy porozumienia podpisanego 15 kwietnia 1994 roku w Marrakeszu (Maroko) na zakończenie tzw. Rundy Urugwajskiej międzynarodowych negocjacji handlowych. WTO zastąpiła obowiązujące od 1948 roku Ogólne Porozumienie w sprawie Cel i Handlu (General Agreement on Tariffs and Trade - GATT); w momencie powstania członkami WTO stało się 128 państw które do tego momentu podpisały GATT, w tym Polska. Porozumienie ustanawiające WTO jest uzupełnione szczegółowymi aneksami, wśród których najważniejszymi są: zmodyfikowane GATT, Ogólne Porozumienie w sprawie Handlu i Usług (GATS) i Handlowe Aspekty Praw Własności Intelektualnej (TRIPS).

Celem WTO jest dążenie do budowy takiego systemu handlu międzynarodowego, który byłby:

a) pozbawiony dyskryminacji (zwłaszcza przez nadawanie wszystkim partnerom handlowym klauzuli największego uprzywilejowania);

b) bardziej zliberalizowany (poprzez znoszenie barier handlowych w drodze negocjacji);

c) bardziej przewidywalny (poprzez przeciwstawianie się arbitralnemu stosowaniu barier handlowych);

d) bardziej konkurencyjny (za sprawą zniechęcania do niesprawiedliwych praktyk handlowych, takich jak subsydia eksportowe czy dumping);

e) bardziej korzystny dla krajów mniej rozwiniętych (poprzez przyznawanie im specjalnych przywilejów, okresów przystosowawczych).

WTO jest głównym forum międzynarodowych negocjacji handlowych, które od 2001 roku prowadzone są w ramach tzw. Rundy Doha. Ponadto zajmuje się rozstrzyganiem sporów handlowych, monitorowaniem narodowych polityk handlowych i pomocą techniczną dla krajów rozwijających się.

Najważniejszym organem WTO jest Konferencja Ministerialna, która spotyka się nie rzadziej jak co 2 lata. W trybie ciągłym działa Rada Generalna, która może przybierać formę Ciała ds. Rozwiązywania Sporów lub Ciała ds. Przeglądu Polityki Handlowej. Podporządkowane Radzie Generalnej są Rady ds. Handlu Towarami, ds. Handlu Usługami i ds. Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej. Siedziba Sekretariatu WTO znajduje się w Genewie. Na czele Sekretariatu stoi powoływany na 4 lata Dyrektor Generalny, będący najwyższym przedstawicielem WTO na zewnątrz. W lipcu 2008 roku WTO liczyła 153 członków.

Strona internetowa: http://www.wto.org/

WIPO (ang. World Intellectual Property Organization - Światowa Organizacja Własności Intelektualnej) - organizacja międzyrządowa utworzona na mocy konwencji podpisanej 14 lipca 1967 roku w Sztokholmie, od 1974 roku zaliczająca się do systemu organizacji wyspecjalizowanych ONZ. Według konwencji założycielskiej celem WIPO jest promocja ochrony własności intelektualnej na świecie w drodze współpracy między państwami. WIPO przejęła funkcje istniejących od 1893 roku Zjednoczonych Międzynarodowych Biur Ochrony Własności Intelektualnej - BIPRI) administrujących Paryską Konwencją o Ochronie Własności Przemysłowej z 1883 roku i Berneńskiej Konwencji o Ochronie Dzieł Literackich i Artystycznych z 1886 roku. W 2009 roku WIPO nadzorowała już wykonywanie 24 umów międzynarodowych (trzech z nich wspólnie z innymi organizacjami międzynarodowymi, m.in. Światową Organizacją Handlu - WTO).

Główne organy WIPO to: Zgromadzenie Ogólne złożone z przedstawicieli wszystkich państw, zbierające się raz na 2 lata; Konferencja złożona z przedstawicieli wszystkich państw, zbierająca się raz na 2 lata; Komitet Koordynacyjny. W 2009 roku do WIPO należały 184 państwa. Kwatera główna WIPO mieści się w Genewie w Szwajcarii.

Strona internetowa: http://www.wipo.int/

WHO (ang. World Health Organization - Światowa Organizacja Zdrowia) - organizacja wyspecjalizowana ONZ założona 7 kwietnia 1948 roku, której celem jest uzyskanie możliwie najwyższego poziomu zdrowia przez wszystkich ludzi na świecie. Podstawową sferą działalności WHO jest zwalczanie chorób, zwłaszcza zakaźnych; największym sukcesem na tym polu było całkowite wyeliminowanie ospy w 1979 roku oraz niemal całkowite wytępienie choroby Heine-Medina w ostatnich latach. Ponadto WHO zajmuje się m.in. dietetyką, ograniczaniem konsumpcji tytoniu i narkotyków, rozwojem badań naukowych. Siedziba organizacji znajduje się w Genewie. Najwyższym organem decyzyjnym jest zwoływane corocznie Światowe Zgromadzenie Zdrowia, jego decyzje wciela w życie Rada Wykonawcza złożona z 34 ekspertów w dziedzinie zdrowia, powoływanych na 3-letnie kadencje. Na czele organizacji stoi Dyrektor Generalny, powoływany przez Zgromadzenie z nominacji Rady. W 2009 roku do WHO należały 193 państwa.

Strona internetowa: http://www.who.int/