Makrośrodowisko-czynniki materialne:

-Warunki klimatyczne (naslonecznienie,temp,wilgotnosc,cisnien atm itp)

-Czynniki fizyczne(przez dzialalność czlowieka)(różne rodzaje promeniowania, halas, wibracje)

-Zanieczyszczenia chem(przez dzialanosc czlowieka)(dot. wody, gleby,powietrza)

-Czynniki biologiczne(bakterie, wirusy, pasożyty czlowieka, alergeny

Makrośrodowisko - czynniki materialne

Czynniki tworzące ekologiczne ramy bytowania człowieka - czlowiek usytuowany jest w odzialywaniach miedzy naturalnymi czynn. ekolog.(adaptacja, potencjal zdrowonty),radonem,promieniowaniem kosmicznym;czynniki pochodzenia antropogennego - negatywnie oddziaływują na zdrowie ludzi, szatę roślinną, zwierzęta - O₃, efekt cieplarniany, globalne zmiany klimatyczne

Zagrożenia fiz:

Halas-dot. miast i duzych osiedli

Pola Elektromagnetyczne-urządzenia przemysłowe, domowe, telekomunikacyjne, linie wysokiego napięcia

Czynniki biologiczne:

-Paskudne mikroby(bakt,wir i inne drobnoustroje pasozytnicze)-Salmonelloza

-transformacje genetyczne szczepów - bardziej zjadliwe (np.. Wirus ptasiej grypy)

przenikanie drobnoustrojów do systemów klimatyzacyjnych i nawilżających (Legionella)

-zakażenia szpitalne

-grzyby pleśniowe jako źródło alergii

Ważniejsze czynniki, które decydują o zagrożeniu zdrowia, rozpatrywane podczas oceny wpływu środowiska

-Biologiczne, fizykochemiczne i psychospołeczne właściwości czynnika szkodliwego;

-umiejscowienie czynnika szkodliwego w ekosystemie;

-rozpowszechnienie czynnika szkodliwego;

-skala zagrożeń;

-trend zmian w intensywności zagrożeń;

-właściwości patogenezy;

-czynniki współistniejące, które mają wpływ na charakter i intensywność zmian

występowanie i liczebność grup ryzyka w populacji poddanej ekspozycji na dany czynnik szkodliwy (grupę czynników).

Źródła ksenobiotyków - zanieczyszczeń w środowisku:

Powietrze atmosferyczne,wewnętrzne,Woda wodociągowa,Przemysłowe i bytowe zanieczyszczenia,Produkty żywnościowe, Gleba

Podstawowe drogi przyswajania i wydalania szkodliwych substancji

Płuca(wdychane – wydychane powietrze),Układ pokarmowy,Skóra

W metabolizmie ksenobiotyków (zanieczyszczeń) biorą udział:

-Procesy transportu (wchłanianie, dystrybucja, wydalanie), w których substancje przechodzą przez błony biologiczne

-Procesy biotransformacji, w których w przemianach enzymatycznych lub nieenzymatycznych ksenobiotyki ulegają przekształceniu do jednego lub kilku metabolitów

Wyróżnia się substancje o działaniu:

-Progowym (działają tylko powyżej pewnej wartości)

-Bezprogowym (wywołują efekty szkodliwe niezależnie od stężenia)

(Substancje rakotwórcze mogą działać progowo i bezprogowo)

Kumulacja w tkance tłuszczowej

-Insektycydy polichlorowe, polichlorowane bifenyle, heksachlorobenzen, dioksyny, furany

w okresie odchudzania, ciąży, choroby - szybki metabolizm tkanki tłuszczowej - niebezpieczeństwo nagłego uwolnienia substancji i zwiększenia jej stężenia we krwi, wątrobie, nerkach, mózgu - zatrucie

Kumulacja w tkance kostnej

-Fluorki, stront, ołów, rad - kumulują się w kościach i zębach.

Fluor - wywołuje zmiany w szkielecie i uzębieniu

Radioaktywny stront - kostniako-mięsaki

Na podstawie wielu badań przeprowadzonych w różnych zbiorowościach zdołano określić stany,których zwiększone występowanie lub nasilenie objawów chorobowych można przypisywać czynnikom szkodliwym występującym w środowisku:
Niska masa urodzeniowa noworodków,Wady wrodzone,Poronienia samoistne,Choroby układu oddechowego u dzieci,Białaczki u dzieci,Ostra białaczka granulocytowa u dorosłych,Anemia apłastyczna,Astma u dzieci,Zapalenie skóry i dermatozy,Rak skóry,Czerniak złośliwy,Rak płuc (wśród niepalących),Rak pęcherza moczowego (u osób niepalących),Pierwotny rak wątroby (u osób niepalących)

Źródła zanieczyszczeń powietrza

-zakłady energetyczne (elektrownie i elektrociepłownie

-zakłady przemysłowe

-kotłownie komunalne

-paleniska indywidualne (domowe)

-środki transportu

-rolnictwo (rozsiewanie nawozów sztucznych, stosowanie środków ochrony roślin)

-źródła wtórne powstałe w wyniku wydalania oraz utylizacji ścieków i odpadów (np. hałdy, wysypiska)

-przemiany i reakcje chemiczne zachodzące w zanieczyszczonej atmosferze

-źródła naturalne (np. pożary lasów, burze pyłowe, pyły kosmiczne)

Zanieczyszczenie powietrza - monitoring

Emisja gazów cieplarnianych (dwutlenek węgla, metan, podtlenek azotu, chlorowcowęglowodory: HFC_s, PFC_s oraz SF₆

Emisja trwałych zanieczyszczeń organicznych- dioksyny, furany,WWA(4 węglowodory w tym benzo(a)piren)

System pomiarów automatycznych (emisja)dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla, niemetanowe lotne związki organiczne (NLZO), amoniak, ozon oraz pyły

Emisja zanieczyszczeń ze środków transportu
w procentach [%]

dwutlenek węgla96.54,metan 0.015,podtlenek azotu 0.0064,tlenek węgla 2.14,niemetanowe lotne związki organiczne 0.4,tlenki azotu 0.81,cząstki stałe 0.05,dwutlenek siarki 0.02,ołów 0.0001

Wpływ smogu fotochemicznego na zdrowie ludzi

Ozon – mechanizm działania toksycznego:

Powoduje uszkodzenie błon komórkowych wskutek tworzenia nadtlenku wodoru oraz któtkołańcuchowych aldehydów (np.. Aldehydu malonowego)

Jest inhibitorem enzymów wewnątrzkomórkowych, zmniejsza oddychania mitochondriów oraz aktywność enzymów mikrosomalnych

Ozon – mechanizm działania toksycznego cd.:

Działa drażniąco w stężeniu 0.2μg/dm3 powietrza wywołując: kaszel,senność,bóle głowy,spadek ciśnienia krwi;Zgon występuje w wyniku obrzęku płuc

Ozon – zatrucie przewlekłe

Złe samopoczucie,Wzmożona pobudliwość,Zmęczenie, ból głowy,Pieczenie oczu,Podrażnienie błon śluzowych,Zaburzenia czynnościowe układu oddechowego (m.in.. Zmniejszenie pojemności życiowej płuc),Długotrwałe narażenie - zwłóknienie tkanki płucnej

Ozon zmniejsza zdolność fagocytozy mikrofagów w płucach

Dwutlenek siarki - zagrożenia

Kwaśne deszcze - środowisko -zakwaszenie gleb, niszczenie flory i fauny

Smog zimowy, kwaśny, londyński

Wpływ na organizm człowieka:

absorbowany przez błonę śluzową nosa i górny odcinek dróg oddechowych, 2%- dolne drogi oddechowe;ekspozycja - bronchit, przewlekłe zapalenie oskrzeli, zaostrzenie chorób krążenia, zmniejszona odporność dróg oddechowych na infekcje

Pyły

Pył zawieszony

Wpływ na zdrowie-zależy od rozmiaru cząstek, koncentracji

Podział pyłów
-Pyły o działaniu drażniącym(cząstki węgla,żelaza,karaborundu,szkła,aluminium,związków baru)

-Pyły o działaniu zwłókniającym (ziarna krystalicznej krzemionki, niektóre krzemiany (azbest, talk, kaolin, szpat polny, pył rud żelaznych i z kopalni węglowych).

-Pyły o działaniu alergizującym (pyły pochodzenia roślinnego, zwierzęcego i niektóre pochodzenia chemicznego (leki, metale: arsen, miedź, cynk, chrom)

-Pyły o działaniu kancerogennym (azbest, minerały azbestopodobne, sztuczne włókna mineralne) oraz pyły zawierające krystaliczne odmiany dwutlenku krzemu.

Zastosowanie azbestu

Azbest był w Polsce stosowany do połowy lat 90-tych, w około 3000 wyrobów przemysłowych m.in:w wyrobach azbestowo – cementowych stosowanych w budownictwie (np. pokrycia dachów – eternit  i papa dachowa, płyty elewacyjne i balkonowe),azbestowo-cementowe rury ciśnieniowe (kanalizacyjne i wodociągowe, centralnego ogrzewania),

Zastosowanie azbestu

przewody kominowe i zsypy w blokach,

sprzęgła i hamulce do wind,

wyroby izolacyjne (izolacje cieplne, izolacje bojlerów, kotłów, wymienników ciepła, przewodów centralnego ogrzewania),

ognioodporne koce azbestowe,

wypełniacze, wzmocnienia i wyroby z nich produkowane (wojłok, kartony, papier, filtry, kity, kleje, powłoki ochronne itp.).

Zagrożenia zdrowia spowodowane azbestem

Oddychanie powietrzem, w którym znajdują się niewidzialne dla oka włókna azbestu (włókno respirabilne azbestu ma długość L>5 mm i średnicę d< 3 mm) prowadzi do szeregu chorób układu oddechowego:

pylicy azbestowej, łagodnych zmian opłucnowych, raka płuc, międzybłoniaka opłucnej i otrzewnej (nowotwory o wysokiej złośliwości!)

Zachorować mogą nie tylko osoby, które miały kontakt z azbestem ze względu na charakter wykonywanej pracy (ekspozycja zawodowa pracowników), ale i te, które narażone są na długotrwałe wdychanie włókien azbestowych o małym stężeniu lub na krótkotrwałe przebywanie - w miejscu o ich bardzo wysokim stężeniu.

Szacunkowo na terenie Polski jest blisko 15.5mln ton wyrobów zawierających azbest

Na dachach i fasadach budynków oraz obiektach przemysłowych i usługowych zamontowano ok. 1351500tys.m² (t.j.14.9mln ton płyt azbestowo-cementowych, z czego 90% to eternit)

Co dalej z azbestem?

Azbest będący w użytkowaniu - powinien zostać usunięty ze wszystkich obiektów w kraju do 31.12.2032r.

Azbest staje się zagrożeniem dla zdrowia, gdy dojdzie do korozji lub jakiegokolwiek uszkodzenia wyrobów zawierających azbest (łamanie, kruszenie, cięcie i każda inna obróbka  mechaniczna).

Trwałe zanieczyszczenia organiczne (12 substancji)

Dioksyny, furany,Polichlorowane bifenyle,DDT,hekschlorobenzen,mireks,heptachlor

Kumulują się w tkance tłuszczowej, wywołują nowotwory, powodują rozrost tkanek, wpływają na układ immunologiczny i powodują inne schorzenia,

Źródła zanieczyszczenia powietrza wewnętrznego

1. Budynek (konstrukcja, materiały wykończeniowe i urządzenia techniczne)

2. Systemy ogrzewania korzystające z procesów otwartego spalania (piece na paliwa stałe i gazowe, gazowe podgrzewacze ciepłej wody, kominki);

3. Wyposażenie wnętrza(meble,tapety,firanki, wykładziny oraz przedmioty codziennego użytku);

4. Działalność użytkowników(obecność osób, zwierząt;czynności i prace domowe - gotowanie, pranie,suszenie,kąpiel.;sprzątanie, konserwacja środki czystości,dezynsekcja,substancje zapachowe; praca i hobby - komputer, drukarka, farby, rozcieńczalniki itp.);

5. Powietrze dopływające z zewnątrz(zanieczyszczone dwutlenkiem siarki,tlenkami azotu,pyłami przemysłowymi,tlenkiem węgla,ozonem,pyłkami i zarodnikami roślin,drobnoustrojami);

6. Radon przenikający z gleby

Kategorie zagrożeń określające stopień prawdopodobnego ryzyka zdrowotnego pomieszczeń
A. Zagrożenie śmiercią lub nieuleczalną chorobą (tlenek węgla, radon, tlenki azotu, ozon, pył oraz mykotoksyny)

B. Zwiększenie podatności na zachorowania, występowanie charakterystycznych zespołów objawowych, odczyny alergiczne u osób nadwrażliwych(formaldehyd, rozpuszczalniki i lotne związki organiczne, żywe i martwe mikroorganizmy, roztocza i ich odchody, pyłki kwiatowe)

C. Podrażnienie dróg oddechowych, oczu lub ogólne złe samopoczucie(dwutlenek węgla,para wodna, substancje zapachowe, kurz i inne)

Niekorzystny wpływ składu chemicznego powietrza może wynikać z:

Zakłócenia naturalnych proporcji głównych składników np. deficyt tlenowy;

Obecności obcych substancji chemicznych (nieorganicznych lub organicznych), o działaniu:

• Drażniącym (przemijającym), nie powodującym trwałych skutków zdrowotnych,

• Trwale szkodliwym dla zdrowia w warunkach przekroczenia stężeń progowych, kumulowania się ich w organizmie (przekroczenie granicznej dozy przy długotrwałym oddziaływaniu nawet niskiego stężenia)

• Rakotwórczym.

Zespoły kliniczne związane z ekspozycją na zanieczyszczenia powietrza wewnętrznego

• Sick Building Syndrome (SBS) (Zespól chorego budynku)

• Multiple Chemical Sensitivity (MSC) (Wieloczynnikowa nadwrażliwość chemiczna)

• Chronić Fatique syndrome (CFS) (Zespól przewlekłego zmęczenia)

Główne źródła zanieczyszczenia biologicznego mieszkań to m. i n.:

a), mieszkańcy (ludzie, zwierzęta, szkodniki);

b), systemy budowlane;

c), wyposażenie i jego używanie;

d), produkty żywnościowe;

e), powietrze zewnętrzne (atmosferyczne), pora roku