streszczenie rozdział VII

wprowadzenie

• Przełomowe zmiany w dziejach gospodarczych świata w końcu XVIII i w pierwszej poł. XIX wieku

• Utrwalenie się nowego ustroju zwanego później kapitalizmem, jego podstawą był liberalizm, wprowadzenie formalnej równości praw cywilnych i wolności osobistej

• Próba naukowego wyjaśnienia podstaw teoretycznych gospodarki kapitalistycznej- ekonomia klasyczna

• Adam Smith- nowy model gospodarstwa społecznego, pełna swoboda działania dla gospodarującej jednostki zgodnie z prawami rynku

• Rewolucja przemysłowa- całokształt przemian technicznych, ekonomicznych oraz społecznych związanych z powstawaniem przemysłu fabrycznego i nowoczesnej cywilizacji przemysłowej

• Przewrót przemysłowy zapoczątkowany przez zastosowanie maszyn narzędziowych w przemyśle włókienniczym potem w innych gałęziach przemysłu aż do zastosowania silnika parowego

• Rok 1733- nowa era w przemyśle: John Kay wynajduje "latające czółenko" zwiększające dwukrotnie wydajność pracy tkacza

• Rok 1712- wynalezienie przez kowala Thomasa Newcomena pompy parowej

• Rok 1769- wynalezienie maszyny parowej przez mechanika Jamesa Watta

• Rok 1807- budowa pierwszego statku parowego

• Rok 1814- skonstruowanie pierwszej użytecznej lokomotywy przez George'a Stephensona

• Na ziemiach polskich przewrót techniczny rozpoczął się ze znacznym opóźnieniem i przebiegał nierównocześnie w poszczególnych zaborach
  
  

przewrót przemysłowy na ziemiach polskich

• Rewolucję przemysłową na ziemiach polskich dzielimy na trzy etapy:
  1.do 1850 roku- wprowadzenie pierwszych narzędzi mechanicznych oraz maszyn parowych, produkcja rękodzielnicza
  2.do 1890 roku- zasadnicze zmiany techniczne, opanowanie rynku przez system fabryczny oraz powstanie proletariatu przemysłowego
  3.po 1890 roku- objęcie przez przewrót przemysłowy bardziej zacofanych gałęzi gospodarki i ostateczny upadek wytwórczości opartej na starej technice.

• Rewolucja przemysłowa w Królestwie Polskim rozpoczęła się od przemysłu włókienniczego

• 1839 rok- pierwsza w Królestwie Polskim w pełni zmechanizowana przędzalnia bawełny zbudowana przez Ludwika Geyera

• 1847-1848- dalsze inwestycje Geyera, wyposażenie zakładu w najnowocześniejsze w Europie maszyny przędzalnicze tzw. selfaktory

• Lata 40-ste, 50-te XIX wieku- powstanie nowych przędzalni mechanicznych:
  1.1844r. Traugott Groham
  2.1847r. Jakub Peters
  3.1849r. H. Lindheim
  4.1851r. Fryderyk Moes
  5.1854r. Największym i w pełni zmechanizowanym zakładem była fabryka Karola Scheiblera w Łodzi

• Lata 50-te XIX wieku- 68% ogólnej liczby wrzecion w Królestwie Polskim skupiona była w Łodzi

• Lata 20-ste XIX wieku- pierwsze mechaniczne przędzalnie wełny w Królestwie Polskim

• Rok 1851- zniesienie cła między Królestwem i Cesarstwem umożliwiło eksport tkanin wełnianych na wschód

• Początek lat 60-tych XIX wieku - znaczny postęp w zastosowaniu maszyn parowych w Królestwie Polskim

• 1864 rok- co najmniej 44 zakłady przemysłu włókienniczego miały zainstalowane silniki parowe

• 1867-1870- Scheibler staje się właścicielem największej przędzalni w Królestwie, posiadającej blisko 48 tys. wrzecion

• 1873-1875- Scheibler buduje jeszcze większą przędzalnię na przedmieściach Łodzi na tzw. Księżym Młynie

• Lata 70-te XIX wieku przyniosły zasadniczy przełom w mechanizacji tkactwa bawełnianego

• 1879 rok- 6 tys. krosien mechanicznych funkcjonujących w Królestwie Polskim( w roku 1866 zaledwie 200)

• Lata 70-te XIX wieku- upowszechnienie się produkcji maszynowej w tkactwie wełnianym

• 1865-1880- decydujące przeobrażenia techniczne w Królestwie Polskim dotyczące przede wszystkim tkactwa (liczba krosien wzrosła z 500 do 10 tys.a liczba wrzecion ze 190 tys. do 540 tys.)

• 1864-1888- moc maszyn parowych w całym przemyśle włókienniczym zwiększyła się z 851 do 25 833 KM co stanowiło 51% ogólnej mocy silników parowych w Królestwie Polskim

• Rok 1817- zastosowanie po raz pierwszy paliwa mineralnego przez hutę cynku w Dąbrowie Górniczej

• Rok 1830- przewrót przemysłowy w hutnictwie żelaza zapoczątkowany uruchomieniem walcowni w Starachowicach

• 1835-1840- próba wprowadzenia na szerszą skalę paliwa mineralnego w nowych hutach państwowych w Zagłębiu Dąbrowskim

• Począwszy od lat 40-stych XIX wieku- znaczny zastój w hutnictwie Królestwa Polskiego

• 1842-1852- wybudowano tylko 1 wielki piec na węgiel drzewny i 2 walcownie

• Niepowodzenie próby wprowadzenia nowej techniki na większą skalę

• 1878-1890- Zwycięstwo nowych metod wytopu opartych na zastosowaniu paliwa mineralnego p o zbudowaniu huty w Zagłębiu Dąbrowskim i Warszawie

• 1890 rok- wyprodukowanie 65% ogółu surówki żelaza oraz 96% stali stosując paliwo mineralne

• Mimo rozwoju hutnictwa było ono mocno zacofane w stosunku do Europy Zachodniej i Górnego Śląska.

• Rozwój i mechanizacja przemysłu i transportu kolejowego spowodowały zwiększenie zapotrzebowania na węgiel kamienny.

• Uprzemysłowienie kopalń poprzez instalacje maszyn parowych. 1864 – 1880 r. wzrost ich mocy z 400 KM do 5126 KM.

• 1826 r. – powstaje pierwsza cukrownia. Do roku 1852 jest ich 55.

• 1865 – 1880 r. – drugi etap rozwoju cukrownictwa, zastosowanie gorącej dyfuzji systemu, która zwiększała produkcję a zmniejszała straty.

• 1875 - 1878 r. – działa w Królestwie Polskim 288 kotłów oraz 340 maszyn parowych w cukrownictwie.

• Po 1840 r. – rusza produkcja maszyn i aparatów dla przemysłu rolno-spożywczego.

• 1875 r. – rusza w Warszawie zakład produkujący urządzenia dla przemysłu metalowego.

rewolucja przemysłowa w zaborze pruskim

• Rewolucja na Górnym Śląsku- rozpoczęła się najwcześniej

• 1796-1830- zapoczątkowanie przewrotu technicznego poprzez uruchomienie w Gliwicach wielkiego pieca stosującego koks do wytopu surówki

• Do 1808 roku- zbudowano jeszcze 5 takich pieców

• Po 1808 roku- upowszechnianie nowych metod produkcji w hutnictwie żelaza zostało zahamowane; powstanie nowoczesnych hut cynku

• Do 1830 roku- powstanie na Górnym Śląsku ponad 20 jut cynku

• 1830-1870- zasadnicze przemiany w hutnictwie żelaza; upowszechnianie wielkich pieców koksowych, pudlingarni, walcownictwa, żeliwiaków, gorącego dmuchu i maszyn parowych

• Lata 40-ste XIX wieku- powstanie kolejnych nowoczesnych hut

• 1846 rok- na Górnym Śląsku pracowało 18 wielkich pieców koksowych oraz 54 walcownie

• 1861 rok- w piecach koksowych wytwarzano 68% ogólnej górnośląskiej produkcji surówki

• Początek 2 połowy XIX wieku- pojawienie się w Europie Zachodniej nowych metod wytopu stali

• 1856-zbudowanie pierwszego pieca bossemerowskiego

• 1864-piec martenowski

• W zaborze pruskim rozwój włókiennictwa nie był siłą napędową rewolucji przemysłowej

• Po 1815- upadek przemysłu włókienniczego w Wielkopolsce, na Dolnym Śląsku i Pomorzu Zachodnim

• 1818 rok- uruchomienie pierwszej mechanicznej przędzalni w Wałbrzychu

• 1825 rok- zbudowanie pierwszej mechanicznej przędzalni bawełny we Wrocławiu

• 1846-1861- liczba wrzecion mechanicznych na Dolnym Śląsku wzrasta z ok 120 do ok 200 tys

• 1801-1802- wybudowanie pierwszej cukrowni przetwarzającej buraki cukrowe przez F. Acharda

• Lata 30-ste XIX wieku- wyraźny postęp w rozwoju cukrownictwa; wprowadzenie ogrzewania soku parą kotłową i zainstalowanie maszyn parowych

• Druga połowa XIX wieku- rozwój przemysłu maszynowego i metalowego; na Górnym Śląsku specjalizowano się głównie w budowie maszyn i kotłów parowych, maszyn i urządzeń dla kopalń, hut i koksowni

• 1855- uruchomienie fabryki maszyn i narzędzi rolniczych Hipolita Cegielskiego

• 1855 r. – uruchomienie fabryki maszyn i narzędzi rolniczych Hipolita Cegielskiego.

• druga połowa XIX w. – zalążki przemysłu stoczniowego zaczęto tworzyć w Gdańsku, Elblągu i Tczewie.

• Od 1842 r. nastąpił rozwój kolei żelaznej, która wpłynęła na szybszy rozwój przemysłu maszynowego i ciężkiego.

przejawy postępu technicznego w Galicji

• Trudne warunki rozwoju przemysłu na obszarze zaboru austriackiego: brak zainteresowania władz wiedeńskich zmianami, brak kapitałów, skromna baza surowcowa, położenie

• Najbardziej wyraźny postęp techniczny- górnictwo ropy naftowej

• 1856- wynalezienie metody destylacji ropy naftowej przez Ignacego Łukasiewicza oraz zbudowanie przez niego pierwszej na świecie destylacji ropy

• 1862- zastosowanie wynalezionej w 1859 roku metody wydobywania ropy w kopalni w Bóbrce

• 1865- wybudowanie własnej rafinerii przez Łukasiewicza

• XIX i XX wiek- polska myśl techniczna w dziedzinie górnictwa naftowego przoduje na świecie

• Niewykorzystanie sprzyjających warunków do rozwoju cukrownictwa

• Do 1847r działa tylko 18 cukrowni, wprowadzenie akcyzy skutecznie hamuje rozwój tego przemysłu

• Dominowanie manufaktury w produkcji tkackiej. Funkcjonowanie zaledwie 350 krosien mechanicznych przy 2000 krosien ręcznych.

• Niewielka skala produkcji przemysłu maszynowego i metalowego

wzrost produkcji przemysłowej. rozwój transportu i handlu

• Okręgi przemysłowe na ziemiach polskich:
  *górnośląski
  *dąbrowsko-sosnowiecki
  *cieszyński
  *łódzki
  *bielski
  *białostocki
  *warszawski
  *borysławski

• Upadek Zagłębia Staropolskiego i włókiennictwa na Dolnym Śląsku

• Górny Śląsk najbardziej rozwiniętym okręgiem przemysłowym na ziemiach polskich- najwyższa pozycja górnictwa węglowego

• 1850-1900- 25-krotny wzrost produkcji węgla

• Dynamiczny rozwój hutnictwa na Górnym Śląsku

• 1885-19000- wzrost produkcji żelaza: surowego z 413 do 747 tys. ton. walcowanego z 250 do 789 tys. ton, odlewniczego z 20 do 87 tys. ton

• Rozwój przemysłu ciężkiego w Zagłębiu Dąbrowskim

• 1865-1899- wzrost liczby kopalń rudy żelaza z 79 do 115 a produkcji z 53 do 451 tys. ton

• Łódzki okręg przemysłowy- najbardziej liczącym się ośrodkiem przemysłu włókienniczego

• Galicja- rozwój górnictwa naftowego

• Warszawski okręg przemysłowy- przemysł mieszany

• Wielkopolska i Pomorze- najsilniej rozwinięte cukrownictwo

• Rozwój linii kolejowych

• 1870-1911- długość linii kolejowych w Królestwie wzrosła z 902 do 3358km w Galicji wybudowano 3458km

• 1913- siec linii kolejowych na Śląsku osiąga 1927 km

• 1908- rozwój hurtownictwa, 570 firm hurtowych

• 1817- powstanie giełdy pieniężnej w Warszawie

• 1866- utworzenie giełdy zbożowo-towarowej we Lwowie

• Spadek znaczenia poszczególnych ziem zabranych w ogólnym układzie gospodarki europejskiej

zmiany w stosunkach produkcji

• Zastępowanie rękodzielników przez robotników przemysłowych.

• Rozrost miast, powstawanie nowych okręgów przemysłowych.

• Podział na pracowników wykwalifikowanych i niewykwalifikowanych

• Powstanie nowej grupy pracowniczej wysoko cenionej w zakładach pracy – mechanicy.

• Tendencja do wielopokoleniowej pracy w jednym zawodzie: górnicy, włókiennicy itd.

• Uwłaszczenie chłopów i postęp uprzemysłowienia wpłynęły na wzrost podaży i konkurencyjności na rynku siły roboczej.

• Narzucanie pracownikom niekorzystnych warunków pracy, ich wyzysk i zmniejszanie stawek pracy.

• Przejście z ekstensywnej do intensywnej organizacji pracy

• Pod koniec XIX w. długość dnia pracy wynosiła od 12 do 14 godzin, brak odpowiednich przepisów umożliwia wyzysk pracowników

• Brak warunków do poprawy warunków pracy dzieci i kobiet w atmosferze rządów policyjnych w Królestwie Polskim.

• Wysoka ilość wypadków przy pracy spowodowana brakiem zabezpieczeń i środków ochronnych.

• W zaborze pruskim w pierwszej połowie XIX wieku wprowadzono przepisy ograniczające czas pracy dzieci.

• 1849 r. – przepisy ochronne dal robotników.

• 1854-1879 r. ustanowiona Inspekcję Przemysłową.

• 1869 r. i 1878 r. – skodyfikowano ustawodawstwo pracy.

• Uchylenie zakazu organizowania się robotników ( związki, strajki).

• W Galicji pierwsze przepisy ochronne wprowadzone w końcu pierwszej połowy XIX wieku.

• 1885-1894 r. – wprowadzenie Inspekcji Fabrycznej w zaborze rosyjskim.

• Pod koniec XIX wieku ziemiach dzielnicy pruskiej i austriackiej ustanowiona systemy ubezpieczeń społecznych, które wprowadzona także w Królestwie Polskim.

• W ramach samoobrony przed pogorszeniem położenia pracowników niszczono maszyny i urządzenia techniczne w fabrykach.

• Ekspansja kapitałów w różnych kierunkach.

• Powstanie burżuazji, klasy świadomej swych interesów politycznych i ekonomicznych.

• Większa część burżuazji wywodziła się spośród emigrantów z Czech, Niemiec, Anglii i Francji. Polscy przedstawiciele to np. Łubieńscy i Zamoyscy.

• Wybitni przedstawiciele polskiej rewolucji przemysłowej: K. Godula, H. Cegielski, I. Poznański, J. Heinzel, G. Kruche

rozdział VIII

istotne cechy gospodarki monopolistycznej

• Różne formy porozumień monopolistycznych- kartel, syndykat, nieformalne porozumienia

• Kartel- związek przedsiębiorstw tej samej gałęzi zobowiązujących się nie konkurować między sobą lecz działać wspólnie w celu maksymalizacji zysku

• Syndykat- wyższa forma porozumienia kartelowego, na mocy umowy tworzone były wspólne biura sprzedaży skartelizowanych przedsiębiorstw

• Druga grupa związków monopolistycznych- trusty i koncerny

• Trust- firmy łączyły się w jedno przedsiębiorstwo rezygnując z odrębności prawnej i ekonomicznej

• Monopol miał decydujące znaczenie w zakresie ustalani cen, kształtowania produkcji, uzgadniania rynków zbytu itp.

• Monopol- najwyższa forma koncentracji kapitalistycznej

• Kapitalizm monopolistyczny bardziej wydajny niż kapitalizm wolnokonkurencyjny

• Koncentracja kapitału i operacji finansowych w bankowości

• Rozwój bankowości

• Banki prowadzące bieżące rachunki miały możliwość kontrolowania i poznawania sytuacji ekonomicznej klienta

• Powstanie przedsiębiorstw bankowo-przemysłowych

• Powstanie kapitału finansowego oraz nowej warstwy społecznej- oligarchii finansowej

• Powstanie monopoli międzynarodowych

• 1886- 40 karteli międzynarodowych

• 1911- 114 karteli międzynarodowych

przesłanki monopolizacji

• Wiele czynników wpływających na powstanie i rozwój kapitalizmu monopolistycznego:
  *postęp techniczny
  *akumulacja kapitału
  *koncentracja produkcji i kapitału
  *czynniki zewnętrzne
  *kryzys ekonomiczny w latach 1900-1903

postęp techniczny i akumulacja kapitału

• 1870- druga rewolucja przemysłowa

• Zastosowanie silnika elektrycznego

• 1879- żarówka Edisona

• Przeznaczenie dużych środków finansowych i technicznych na badania i eksperymenty

• 1883- uruchomienie na Śląsku w kopalni pierwszej lokomotywy elektrycznej

• 1850-1900- suma inwestycji kolejowych przewyższa sumę inwestycji we wszystkich gałęziach produkcji razem wziętych

• 1879-1913-zwiększenie wartości produkcji wytwórczości włókienniczej z 55,3 do 304,3 mln rb

• Wzrost zapotrzebowania na paliwo i żelazo

• Wzrost cen na te produkty

• 1879-1910- wartość produkcji w górnictwie i hutnictwie ulega podwojeniu

koncentracja produkcji i kapitału

• Lata 70-te XIX wieku- znaczny postęp w koncentracji produkcji w Królestwie Polskim

• 1845-1895- zmniejszenie liczby fabryk z 10,5 tys. do 3 tys. wzrost wartości produkcji z 17 mln do 350 mln rb, wzrost liczby robotników z 46 tys. do 250 tys. osób

• Spółki akcyjne- decydująca rola w procesie koncentracji produkcji

• Powstanie banków akcyjnych- rozwój w 2 połowie XIX wieku

• 1870- powstanie Banku Handlowego w Warszawie, największej instytucji kredytowej w Królestwie Polskim

• 1871- powstanie Banku Dyskontowego w Warszawie

• 1872- powstanie Banku Handlowego w Łodzi

• Polski system bankowy w zaborze pruskim powstawał w latach 60-tych i na początku 70-tych XIX wieku

• 1862- utworzenie w Poznaniu pierwszego banku akcyjnego przez I. Bnińskiego, T. Chłapowskiego, W. Platera

• 1870- Bank Rolniczo-Przemysłowy Kwilecki, Potocki i S-ka

• Giełda warszawska- handel wekslami, listami zastawanymi, obligacjami i akcjami

• Grynderstwo- jedna z dróg gromadzenia kapitałów poprzez zakładanie fikcyjnych towarzystw akcyjnych

czynniki zewnętrzne

• Przyspieszenie monopolizacji gospodarki polskiej poprzez kapitał zagraniczny

• Największy wpływ kapitału niemieckiego

• Ważna rola kapitału francuskiego i angielskiego

• Kapitały zagraniczne- 2/3 wszystkich kapitałów zaangażowanych w górnictwie i hutnictwie Królestwa

• XIX i XX wiek- kapitał obcy w przemyśle Królestwa Polskiego to 39% całego kapitału

• Prawie w całości kapitał zagraniczny przejął przemysł naftowy

• Istotne znaczenie polityki rządów państw zaborczych oraz polityki celnej na postęp monopolizacji

• Po 1887-zahamowanie importu gotowych wyrobów włókienniczych po wprowadzeniu przez Rosję protekcyjnej polityki celnej

• Stosowanie przez Rosję polityki taryfowej preferującej przemysł moskiewski powoduje szybszy rozwój przemysłu Cesarstwa od polskiego

• W przeciwieństwie do Królestwa i zaboru pruskiego, zabór austriacki nie nadążał za przemianami w gospodarce europejskiej

kryzys ekonomiczny

• 1900-1903- uwidocznienie się wyraźnej zależności między załamaniem koniunktury a procesem monopolizacji

• Ostatnie lata XIX wieku- szybki rozwój gospodarki kapitalistycznej

• Wzrost produkcji, cen, zatrudnienia i zarobków robotników

• Dysproporcja między szybko rosnącą podażą i nie nadążającym za nią wzrostem popytu

• Kryzys pieniężny- zmniejszenie kursów papierów wartościowych, ograniczenie kredytów przez banki, spadek cen nieruchomości

• 1900-1930- uwidocznienie się silnego wpływu rosyjskich organizacji monopolistycznych na zrzeszenia polskie

• W Niemczech kryzys przybrał łagodniejszy wymiar niż w Królestwie Polskim

• Załamanie koniunktury przyspieszyło centralizację kapitału

charakterystyka pierwszych organizacji monopolistycznych na ziemiach polskich

• Proces monopolizacji na ziemiach polskich znacznie opóźniony w stosunku do przodujących krajów kapitalistycznych

• W Królestwie Polskim dwa okresy:
  *lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte
  *koniec XIX wieku

• Zabór austriacki- dopiero na przełomie XIX i XX wieku pojawiają się organizacje monopolistyczne

• Na Śląsku już po 1871 roku rozwijała się monopolizacja- najwcześniej, miała charakter bardzo intensywny

• Zasadnicza rola koncernów, mniejsza karteli i syndykatów

• Największy koncern na Górnym Śląsku powstaje w 1871 z przekształcenia w spółkę akcyjną posiadłości przemysłowo-ziemskiej Hugona Henckela von Donnersmarcka

• 1880- pierwsze porozumienie kartelowe na Górnym Śląsku

• 1887- powstaje syndykat walcowni

• 1892- powstaje syndykat walcowni blachy cynkowej

• 1898- największa utworzona tego typu organizacja Górnośląska Konwencja Węglowa

• 1881- pierwszy polski kartel cukrowniczy

• 1890- pierwsze wyłącznie polskie porozumienie monopolistyczne cegielni

• 1904- powstanie kartelu przędzalniczego w Łodzi

• 1905-1907- zaostrzenie się konkurencji między kapitalistami

• 1882- Związek fabrykantów Relsowych

• 1908- Związek Galicyjnego Przemysłu Maszynowego

istota i zasady funkcjonowania związków monopolistycznych

• Przedmiotem porozumień związków monopolistycznych były wszystkie sfery działalności gospodarczej:
  *wielkość i rodzaj produkcji
  *wysokość cen
  *podział zysku
  *rynki zbytu
  *surowce

• Zobowiązanie przedsiębiorców do wytwarzania określonej wielkości produkcji- porozumienia precyzują maksymalny poziom produkcji

• Dumping- ściśle związany z kwestią cen; sprzedaż towarów za granicę po cenach szczególne niskich, zazwyczaj niższych niż ceny wewnętrzne, często poniżej kosztów własnych

• Podział rynku i zobowiązanie się do niekonkurowania ze sobą w celu otrzymania zamówienia

• Dążenie organizacji monopolistycznych do opanowania głównych źródeł surowców

• Powstanie zrzeszeń kontrolujących rynki surowcowe:
  1.określających najwyższą cenę- najbardziej powszechne
  2.dokonujące wspólnych, hurtowych zakupów
  3.dążące do zbojkotowania dostawców
  4.dostarczające na własną rękę niezbędnych materiałów

• 1879- Powstanie Konsorcjum Węglowego

specyficzne cechy gospodarki monopolistycznej na ziemiach polskich

• Monopolizacja przyspieszyła wzrost gospodarczy na ziemiach polskich

• Przełom XIX i XX wieku- korzystne warunki w Królestwie Polskim do powstania polskiego kapitału finansowego

• Wpływ kapitałów niemieckich w zaborze pruskim, niskie znaczenie polskiego kapitału

• Gospodarka Galicji w kręgu oddziaływania monopoli austriackich

• Znaczna rola ekspansji kapitałów zagranicznych w procesie monopolizacji na ziemiach polskich

• Schyłek XIX wieku- dwoisty proces industrializacji:
  *w regionach rozwiniętych- szybki rozwój form wielkokapitalistycznych i początki monopolizacji
  *w regionach gospodarczo opóźnionych- "wtórna industrializacja"

• Wzrost popytu na produkty luksusowe

• Kapitał polski nie uczestniczył samodzielnie w międzynarodowych porozumieniach monopolistycznych, ale zawsze za pośrednictwem zrzeszeń, funkcjonujących państwach zaborczych.

rozdział IX

ekonomiczno-społeczne konsekwencje I wojny światowej

ekonomiczne przyczyny wojny

• Początek XX wieku- nasilenie się konfliktów między największymi mocarstwami kapitalistycznymi

• 1870-1913- wzrost produkcji przemysłowej Niemiec

• Poszukiwanie nowych rynków zbytu i źródeł zaopatrzenia w surowce przez gospodarkę niemiecką

• 1897- wymuszenie na rządzie chińskim ustępstw gospodarczych i politycznych przez niemieckiego desanta

• Uzyskanie przez Niemcy poważnych wpływów gospodarczych i politycznych w Turcji, zagrożenie interesom Anglii i Rosji

• Zamach w Sarajewie na następcę tronu arcyksięcia Franciszka Ferdynanda pretekstem do wybuchu wojny

• Rozpoczęcie się konfliktu na skalę światową

• Wojna pomiędzy państwami centralnymi i Ententy

• Państwa centralne:
  *Niemcy
  *Austro-Węgry
  *Turcja
  *Bułgaria od 1915 roku

• Państwa Ententy:
  *Francja
  *Anglia
  *Rosja
  *Serbia
  *Czarnogóra
  *Belgia
  *Japonia
  *Rumunia od 1916 roku
  *Stany Zjednoczone od 1917 roku
  *11 państw amerykańskich

materialne potrzeby krajów walczących

• Brak siły roboczej w gospodarkach spowodowany mobilizacją armii na wielką skalę

• Przyjęcia do pracy coraz większej liczby kobiet i emerytów

• Szczególne znaczenie produkcji nowoczesnego sprzętu i uzbrojenia w okresie wojny

• Ogromny wzrost produkcji karabinów i armat

• Wzrost siły ognia piechoty oraz zastosowanie na dużą skalę artylerii prowadziło do ogromnego zużycia amunicji i prochu

• Kryzys surowcowy spowodowany szybkim wzrostem produkcji zbrojeniowej

• Ogromne zapotrzebowanie wojsk na żywność, obuwie, mundury

• 1915- roczne spożycie mięsa w armii rosyjskiej stanowiło 60% przedwojennej konsumpcji całego kraju

• Upadek rolnictwa

• Wyznaczenie racji żywnościowych w Niemczech

zmiany strukturalne i instytucjonalne

• Zamiana przemysłu cywilnego na przemysł militarny

• Wyraźne zmniejszenie produkcji w przemyśle ciężkim

• Rozwój nowoczesnego przemysłu zbrojeniowego

• Zwiększenie wydobycia stali i aluminium

• Wprowadzenie interwencjonizmu państwowego

• Wykształtowanie się systemu gospodarki wojennej

wpływ wojny na gospodarkę światową

• Ogromne straty w ludziach

• Umocnienie pozycji ekonomicznej Stanów Zjednoczonych

• Wzrost roli Japonii w gospodarce światowej

• Rozwój przemysłu na niektórych terytoriach kolonialnych

• Rozpad Ausrto- Węgier

• Osłabienie pozycji gospodarczej Niemiec

sytuacja na ziemiach polskich w okresie I wojny światowej

zniszczenia wojenne, rabunek i rekwizycje

• W wyniku działań wojennych straty polskiej ludności cywilnej sięgały kilkudziesięciu tysięcy osób

• Bezpośrednie skutki działań wojennych dotknęły wsie i małe miasteczka

• Poważnym zniszczeniom uległą cześć Galicji, zdewastowano tam ok 1/3 wszystkich zabudowań

• Wycofujący się żołnierze rosyjscy niszczyli zapasy żywności i palili wsie

• Grabież kontynuowały oddziały niemieckie

• Znaczne zniszczenia zasobów leśnych

• Najbardziej rabunkowa była działalność Niemców na zajmowanych obszarach

• Najbardziej zniszczony przemysł na obszarze okupowanym przez Niemcy

• Wywożono surowce a także sprzęt i wyroby gotowe, maszyny i urządzenia produkcyjne

• Wiele urządzeń z polskich fabryk wywiezionych do Rosji

• W Galicji większość zniszczeń spowodowana była bezpośrednimi działaniami wojennymi

• Najbardziej ucierpiał przemysł rolno-przetwórczy, drzewny i naftowy

• Ogromne zniszczenia w przemyśle kolejowym

życie gospodarcze

• Kryzys w rolnictwie spowodowany zniszczeniami wojennymi i brakiem siły roboczej.

• Spadek ilości sztuk hodowli bydła.

• Upadek rolnictwa w Galicji spowodowany przede wszystkim działaniami wojennymi. Liczne zniszczenia zabudowań gospodarczych, środków produkcji oraz systemów melioracyjnych.

• Po wojnie produkcja przemysłowa osiągnęła poziom zaledwie 10% w porównaniu z okresem przedwojennym.

• Niechęć władz niemieckich, z małymi wyjątkami, do odbudowy zniszczonych fabryk i gospodarstw.

• Duży spadek produkcji także w zaborze Austro-Węgierskim – 18,6% stanu przedwojennego.

• Powołanie Centrali do odbudowy Galicji, która miała odbudować przemysł.

• Wzrost ceny ropy w okresie 1914-18 o ponad 24 razy.

• Najlepsza sytuacja na ziemiach zaboru pruskiego. Brak prowadzenia polityki rabunkowej.

• Rozwój ekspansji kapitału niemieckiego i austriackiego na ziemiach Królestwa Polskiego.

• Skutki wojny na ziemiach polskich miały szczególnie negatywny wpływ na gospodarkę, gdzie część przemysłu została całkowicie zniszczona.

• Utrata rynków rosyjskich przez Królestwo Polskie.

• Rozwój nielegalnego handlu w czasie wojny.

• Spadek wartości wielu walut.

• Narastanie tendencji inflacyjnych.

• Wzrost wydatków państwa przy jednoczesnym zmniejszeniu dochodów.

• Zwiększenie podatków przez wiele rządów.

położenie materialne społeczeństwa

• Cześć ludności wiejskiej została pozbawiona dachu nad głową

• Do nędzy doprowadziły chłopów liczne rekwizycje i rabunek

• Ograniczono prawo chłopów do dysponowania produktami własnej pracy

• Odczuwano niedobór żywności

• Za ukrywanie plonów stosowano drakońskie grzywny

• Niedobór siły roboczej

• Niedobór żywności w miastach

• Wywóz polskich robotników do pracy do Niemiec