Spółka akcyjna

Uwagi ogólne

Spółka akcyjna jest drugim - obok spółki z 0.0. - typem spółek kapi­tałowych, spośród przewidzianych w KSH. Istnieje wiele podobieństw między tymi spółkami z racji zaliczenia ich do wspólnej grupy spółek ka­pitałowych. Dotychczas wskazywano, że spółka akcyjna, jako najbardziej rozwinięta forma spółki kapitałowej, nie zawiera elementów osobowych. Obecnie uwaga ta staje się nieaktualna. Kodeks spółek handlowych wpro­wadza rozwiązania, które można określić mianem elementów oso­bowych w spółce akcyjnej. Do najistotniejszych należą art. 354 i art. 428-429 KSH. Pierwszy przepis wprowadza możliwość przypisania do osoby akcjonariusza osobistych uprawnień. Statut spółki akcyjnej może przyznać indywidualnie oznaczonemu akcjonariuszowi prawa oso­biste. Prawa te należy odróżnić od praw udziałowych. Mogą one w szczególności dotyczyć powoływania i odwoływania członków za­rządu, rady nadzorczej, otrzymywania oznaczonych świadczeń od spółki. Z kolei art. 428-429 KSH wprowadzają prawo do informacji, jakie przysługuje akcjonariuszowi, zarówno na posiedzeniu, jak i poza posie­dzeniem walnego zgromadzenia akcjonariuszy. W ten sposób występują pewne elementy szeroko rozumianego prawa kontroli w spółce akcyj­nej, przejawiającego się co prawda tylko w prawie do informacji, co jednak pozwala na porównanie z prawem indywidualnej kontroli w spółce z 0.0. Innym prawem, które w pewnym stopniu przypomina (ale instytucja ta jest zupełnie odmienna) wyłączenie wspólnika w spółce _ 0.0., jest określony wart. 418 KSH tzw, squeeze out, czyli "wyciśnięcie" wspólnika. Przesłanki stosowania tego przepisu są jednak odmienne od tych, które są uregulowane wart. 266 i nast. KSH. Innymi podobieństwami jest to, że obie spółki są osobami prawnymi działającymi w oparciu okapi. tał, działają one przez organy, których zasady działania są zbliżone, obowiązują w nich podobne zasady odpowiedzialności członków organów spółki. Mimo pewnego "zbliżenia" konstrukcji spółki akcyjnej do spółki z 0.0., zachodzą jednak między nimi istotne różnice. Odmienny jest charakter praw udziałowych, bowiem udział w spółce akcyjnej jest inkorporowany w akcji lub świadectwie użytkowym, które są papierami wartościowymi. Istnieje wiele różnic szczegółowych, będących konsekwencją tego, że spółka akcyjna jest przystosowana dla kapitałów większych (kapitał zakładowy musi wynosić minimum 500 000 zł). Ponadto możliwe jest przyjęcie istnienia w spółce tylko akcji na okaziciela, co po. woduje, iż z punktu widzenia spółki nie wiadomo, kto jest wspólnikiem. W tej sytuacji można przyjąć, że mamy do czynienia ze spółką anonimową gdyż o tym kto jest wspólnikiem , spółka może dowiedzieć się dopiero na 7 dni przed walnym zgromadzeniem akcjonariuszy. Sp. Akcyjna ma obecnie mniejszy krąg organów a przepisy odnoszące się do tej spółki mają bardziej sformalizowany charakter. Ponadto spółka akcyjna jest jedną spośród spółek formą prawną dla prowadzenia określonych działalności, wymienionych w art. 611 ksh.

Powstawanie spółki

Spółkę akcyjną może zawiązać jedna lub więcej osób, z tym że nie 368

może być ona zawiązana przez jednoosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 301 § 1 KSH). Przepis ten jest niezrozumiały przede wszystkim z tego względu, że nie chodzi w nim o zakaz bycia wspólnikiem w takiej spółce, ale zakaz zawiązywania spółki. W konse­kwencji możliwe jest istnienie spółek akcyjnych jednoosobowych z wyłącz­nym udziałem jednoosobowej spółki z 0.0., ale w następstwie wtórnego, niezałożycielskiego połączenia w jednym podmiocie wszystkich akcji. W konsekwencji prowadzić to będzie do tworzenia spółki z udziałem fi­gurantów po to, aby następnie zbyć akcje i stworzyć konstrukcję spółki jednoosobowej. Jednocześnie nie ma przeszkód w tworzeniu jed­noosobowych spółek akcyjnych przez jednoosobowe spółki z 0.0., gdy powstały one na podstawie art. 18 ust. l ustawy z 30.8.1996 r. o komercja­lizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 118, poz. 561 ze zm.). Analogicznie mogą tworzyć akcyjne spółki jednoosobo­we, jednoosobowe spółki gminy powstałe w wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa komunalnego (art. 68 tej ustawy).

Utworzenie spółki akcyjnej jest pewnym procesem, na który składa się wiele czynności - zarówno faktycznych, jak i prawnych. Należą do nich:

l) zawiązanie spółki, w tym podpisanie statutu przez założycieli,

2) wniesienie przez akcjonariuszy wkładów na pokrycie całego kapitału

zakładowego (z uwzględnieniem art. 309 § 3 i 4 KSH),

3) ustanowienie zarządu i rady nadzorczej,

4) wpis do rejestru.

Obecne zasady tworzenia spółki akcyjnej prywatnej nie pozwalają na utworzenie spółki w trybie subskrypcji akcji. Możliwe jest jedynie za­wiązanie łączne (jednoczesne). To ostatnie określenie jest o tyle nie­ścisłe, że utworzenie spółki akcyjnej może się odbyć w kilku aktach nota­rialnych.

Zawiązanie spółki

W procesie tworzenia spółki akcyjnej szczególną rolę odgrywa podpi­sanie statutu, który pełni podwójną rolę. Z jednej strony jego podpisanie jest warunkiem utworzenia spółki, z drugiej zaś - jako zbiór norm jest podstawą jej funkcjonowania. Można go uznać za wielostronną czynność prawną założycieli. Statut jednak należy odróżnić od "umowy założy­cielskiej", obejmującej zarówno statut, jak i oświadczenia woli wy­mienione wart. 313 KSH. Należą do nich: zgoda na zawiązanie spółki akcyjnej i brzmienie statutu oraz na objęcie akcji przez założycieli, odręb­nie lub z osobami trzecimi., Oświadczenia te mogą być wyrażone w jed­nym lub kilku aktach notarialnych.

Treść statutu określa art. 304 KSH, natomiast formę - art. 301 § 2 KSH. Zgodnie z tym ostatnim przepisem, statut powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego. Naruszenie formy aktu notarialnego powo­duje, na podstawie art. 72 KC, bezwzględną nieważność dokonanej czynności prawnej. Statut może być również podpisany przez pełnomoc­nika. W takim przypadku niezbędne jest pełnomocnictwo w formie aktu notarialnego. Statut spółki podpisują wszyscy założyciele. Należy zwrócić uwagę, że nie ma tożsamości między założycielem a akcjona­riuszem. Możliwe jest podpisanie statutu przez założyciela i nieobjęcie przez niego akcji. Statut musi jednak podpisać co najmniej jeden założy­ciel. Po utworzeniu spółki następuje oddzielenie funkcji założycieli! i akcjonariusza. Jeżeli założyciele nie obejmą akcji, to ich prawa ogra­niczają się do uprawnień wynikających ze świadectw założycielskich - jeśli przewiduje je statut.

Do obligatoryjnych składników treści statutu należy określenie:

1) firmy i siedziby spółki,

2) przedmiotu działalności spółki,

3) czasu trwania spółki, jeżeli jest on oznaczony,

4) wysokości kapitału zakładowego oraz kwoty wpłaconej przed zareje­strowaniem na pokrycie kapitału zakładowego,

5) wartości nominalnej akcji i ich liczby ze wskazaniem, czy akcje są imienne czy na okaziciela,

6) liczby akcji poszczególnych rodzajów i związanych z nimi uprawnień, jeżeli mają być wprowadzone akcje różnych rodzajów,

7) nazwisk i imion albo firm (nazw) założycieli,

8) liczby członków zarządu i rady nadzorczej albo co najmniej minimalnej lub maksymalnej liczby członków tych organów oraz podmiotu uprawnionego do ustalenia składu zarządu lub rady nadzorczej,

9) co najmniej przybliżonej wielkości wszystkich kosztów poniesionych lub obciążających spółkę w związku z jej utworzeniem, ustalonej na dzień zawiązania spółki

10) pism do ogłoszeń jeżeli spółka zamierza dokonywać ogłoszeń również poza Monitorem Sądowym i Gospodarczym

Firma spółki akcyjnej może być obrana dobrowolnie byleby zawierała dodatek „SPÓŁKA AKCYJNA” Zamiast wyrazów spółka akcyjna można używać skrótu S.A bądź też wyrażeń obcojęzycznych. Zgodnie z art. 41 KC siedziba spółki jest miejscowość w której ma siedzibę jej organ zarządzający. Decydująca jest tu siedziba zarządu (tak samo jak w sp. Z O.O). Siedziba spółki musi być w granicach Polski. Siedziba spółki decyduje o właściwości sądu a jej adres nie musi być w statucie spółki.

Przedmiot działalności spółki należy odróżnić od przedmiotu przedsiębiorstwa spółki. Dopuszczając tworzenie spółki akcyjnej w każdym, celu dozwolonym przez prawo, pozwala się na jej istnienie bez prowadze­nia przedsiębiorstwa. W takim przypadku mamy do czynienia ze spółką akcyjną non profit, a jeżeli podejmie działalność gospodarczą, spółką not

Jor profit, która będzie przeznaczała zyski tylko na rozwój spółki czy cele niegospodarcze. Możliwe jest także prowadzenie działalności gospodar­czej, co pozwala na przyjęcie, że spółka taka jest w pełni przedsiębiorcą. Spółka akcyjna jest traktowana - w rozumieniu przepisów KrRejSU – za przedsiębiorcę, bez względu na to, czy prowadzi działalność gospo­darczą czy też nie. Określenie przedmiotu działalności spółki ma jedynie znaczenie wewnętrzne między spółką a wspólnikami. Wykroczenie poza zakres przedmiotu działalności spółki nie wpływa na ważność czynności prawnych dokonywanych przez spółkę, a może mieć jedynie znaczenie z punktu widzenia odpowiedzialności członków zarządu. Przedmiot działalności spółki powinien być określony według Polskiej Klasyfikacji Działalności. Przyjęcie takiego rozwiązania jest jednak wątpliwe, gdyż odwołuje się do przepisów regulujących powinności statystyczne, nie wnosząc nic istotnego z punktu widzenia prawa materialnego.

Jeżeli czas trwania spółki jest ograniczony, należy zaznaczyć to w statucie spółki. Wynika z tego, że można utworzyć spółkę w celu reali­zacji określonych zadań (np. wyprodukowanie 50 000 urządzeń), na określony okres (np. 2 lata), czy wskazując konkretną datę, do której spółka będzie trwała (np. do 1.1.2005 r.). Jeżeli spółkę utworzono na czas nie­oznaczony, nie ma potrzeby zaznaczania tego w statucie.

Wysokość kapitału zakładowego musi wynosić co najmniej 500000 zł. Może być on zebrany w wyniku objęcia akcji przez założycieli lub założycieli i osoby trzecie. Należy określić, z jakich wkładów kapitał zakładowy jest tworzony oraz liczbę i wartość akcji otrzymanych za wno­szone. do spółki wkłady. Powinno się również dodatkowo określić, jakie akcje są przyznane, czy są to akcje na okaziciela czy też imienne. Ponad­to powinno się wskazać akcje innego rodzaju (uprzywilejowane, aporto­we), z określeniem uprawnień przypisanych do akcji. Istotną część statutu stanowią postanowienia dotyczące organizacji zarządu, rady nadzorczej. Nie oznacza to, że postanowienia z tego zakresu powinny wyczerpywać wszelkie szczegółowe zasady działania tych organów. Chodzi o te posta­nowienia, które są niezbędne do określenia zasad ich działania, tj. skład liczbowy, zasady podejmowania decyzji, jeżeli odbiegają od dyspozytyw­nych przepisów Kodeksu spółek handlowych.

Jak to już zostało stwierdzone podpisanie statutu jest tylko jednym z elementów procesu tworzenia spółki. Kolejne czynności odnoszą się do samych założycieli, jeżeli mają być akcjonariuszami, albo na tym etapie jeszcze do osób trzecich, które będą akcjonariuszami. Utworzenie spółki polega na zawarciu złożonych umów założycielskich. Czynności prawne dokonywane w ramach procesu ,tworzenia spółki prowadzą bezpośrednio do utworzenia spółki w organizacji. Charakterystyczne jest jednak to, że w fazie tworzenia spółki akcyjnej możemy wyraźnie wyróżnić trzy etapy. Etap pierwszy - między uchwaleniem statutu przez założycieli a złożeniem oświadczenia woli o zgodzie na zawiązanie spółki, brzmienie statutu i obję­cie akcji; etap drugi - między złożeniem oświadczeń, o których mowa po­przednio, a objęciem akcji, etap trzeci - między objęciem wszystkich akcji a wpisem do rejestru. Ze spółką w organizacji będziemy mieli do czynienia dopiero od chwili objęcia wszystkich akcji (art. 310 § l KSH). Przed tym momentem mamy do czynienia z rodzajem przed spółki, która - jeżeli dojdzie do zawiązania spółki - "przejdzie" w fazę spółki 'W organizacji. Zawiązanie spółki jest elementem wspomnianej umowy założycielskiej. Zawierana jest ona w jednym lub kilku aktach notarialnych, składają się na nią (również na jednostronne oświadczenie wspólnika spółki jednoosobowej): statut, oświadczenie woli o zgodzie na zawiązanie spółki, brzmienie statutu i objęcie akcji (art. 313 KSH). Te ostatnie czynności muszą być do­konywane przez założycieli lub założycieli łącznie z osobami trzecimi. W aktach wyrażających zgodę na zawarcie spółki, brzmienie statutu, objęcie akcji należy wyznaczyć w szczególności osoby obejmujące akcje, liczbę, rodzaj akcji objętych przez każdą z nich, wartość nominalną i cenę emisyjną akcji oraz terminy wpłat. Należy również stwierdzić dokonanie wyboru pierwszych organów spółki. Nazwisk i imion osób, które są powołane do pierwszych organów, nie umieszcza się w statucie. Spółka jest już zawiązana, gdy możemy ją uznać za spółkę w organizacji. Nastąpi to jednak dopiero od momentu objęcia wszystkich akcji. Objęcie akcji wiąże się z wniesieniem przez akcjonariuszy wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego. Faza tworzenia spółki na tym etapie nakazuje odróżnie­nie momentu podpisania statutu i objęcia wszystkich akcji.

Wniesienie przez akcjonariuszy wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego

Kapitał akcyjny może być zebrany przez założycieli tylko ze swoim własnym udziałem, jak i z udziałem osób trzecich. Skład akcjonariuszy na etapie tworzenia spółki ustalony zostaje przez krąg założycieli. Kapitał zakładowy może być utworzony przez wniesienie do spółki wkładów pieniężnych, wkładów niepieniężnych (aporty) albo z wykorzysta­niem obu typów wkładów (wkłady mieszane) - szerzej zob. A. Szumań­ski, w: Prawo, s. 461 i nast. Artykuł 309 § 3 KSH operuje pojęciem obej­mowania akcji za wkłady pieniężne i niepieniężne. Należy przez to rozu­mieć zobowiązanie się osób starających się o status akcjonariusza do przekazania na rzecz spółki pienięc:lzy lub aportów o wartości, która odpowiada ustalonej w statucie kwocie kapitału zakładowego (J. Frqckowiak, w: Kodeks, s. 413). Zobowiązanie takie zawiera się w oświadczeniu obejmującym zgodę na zawiązanie spółki, brzmienie sta­tutu i objęcie akcji. W zamian za wniesione do spółki wkłady, akcjonariu­sze otrzymują przydzielone przez spółkę akcje. Pokrycie kapitału zakła­dowego wkładami pieniężnymi jest zobowiązaniem, które nie musi wystąpić w całości przed rejestracją spółki. Różni to istotnie spółkę ak­cyjną od spółki z 0.0. W tej ostatniej, do chwili zarejestrowania powinny być wniesione wszystkie wkłady pieniężne i niepieniężne (por. szerzej A. Kidyba, Spółka, s. 147 i nast.).

W przypadku wydania akcji w zamian za gotówkę, jeżeli są opłacane w niepełnej kwocie, występuje dysproporcja między wartością kapitału zakładowego a rzeczywistym majątkiem spółki. W takim przypadku majątek spółki jest niższy od kapitału zakładowego. Możliwe są również rozwiązania odwrotne, gdy od razu przy tworzeniu spółki zakłada się, że majątek spółki będzie przewyższał kapitał zakładowy.

Wpłaty na akcje powinny być dokonane bezpośrednio lub za pośred­nictwem domu maklerskiego na rachunek spółki w organizacji, prowa­dzony przez bank Rzeczypospolitej Polskiej. Przedmiot wkładu pozostaje do wyłącznej dyspozycji zarządu.

Akcje nie mogą być obejmowane poniżej ich wartości nominalnej. Możliwe jest natomiast objęcie ich po cenie wyższej od tej wartości. W ta­kim przypadku nadwyżka (tzw. agio) powinna być uiszczona w całości przed zarejestrowaniem spółki i wniesiona na kapitał zapasowy. Nadwyż­ka ta, zależnie od woli spółki, może służyć różnym celom, ale ponieważ zwiększa wartość majątku spółki, powoduje, że wartość rzeczywista akcji jest wyższa. Wkłady, odmiennie niż to jest w spółkach z 0.0., nie zawsze muszą być wniesione w całości do momentu zarejestrowania spółki. Istot­ne jest natomiast, aby w złożonych oświadczeniach wspólnicy zobo­wiązali się do objęcia akcji. Kodeks uzależnia terminy wniesienia wkładów od ich rodzajów. Jeżeli są to wkłady pieniężne, możliwe jest przyjęcie, polegające na tym, że opłaca się je przed zarejestrowaniem co najmniej w wysokości 25% ich wartości nominalnej. Jeżeli natomiast wnoszone są wkłady aportowe, Kodeks wydłużył termin ich wnoszenia. Można je pokryć najpóźniej przed upływem roku od zarejestrowania spółki. Mimo ustalenia takiego terminu wnoszenia aportów, określone wartości muszą być jednak wniesione wcześniej. W przypadku gdy wkłady są niepieniężne albo mieszane: niepieniężne i pieniężne, należy pokryć kapitał zakładowy w wysokości co najmniej 125 000 zł do mo­mentu zarejestrowania. Jeżeli do momentu zarejestrowania wkłady nie są wnoszone w całości, w statucie lub uchwale walnego zgromadzenia na­leży określić terminy i zasady wnoszenia wkładów po zarejestrowa­niu. Walne zgromadzenie może upoważnić zarząd do ustalenia terminów wpłat na akcje (art. 330 § l KSH). Naruszenie ustalonych zasad, terminów i wysokości wpłat na akcje powoduje skutki określone wart. 331 KSH, tj. akcjonariusz zostaje pozbawiony swoich praw udziałowych przez unie­ważnienie dokumentów akcji lub świadectw tymczasowych.

Minimalna wartość kapitału zakładowego wynosi 500 000 zł, a jednej akcji minimum 1 zł. Obecne przepisy wprowadzają ułatwienia przy gromadzeniu kapitału założycielskiego (art. 310 § 2 KSH). W celu ułatwienia zebrania kapitału zakładowego statut może określić mini­malną, maksymalną, a także minimalną i maksymalną wysokość ka­pitału zakładowego.

Zwane jest to mianem "widełkowego" określenia. Takie rozstrzy­gnięcie pozwala na zawiązanie spółki już w chwili objęcia przez akcjona­riuszy takiej liczby akcji, jaka jest określona na poziomie minimalnym. Nie ma więc konieczności oczekiwania aż osiągnie się poziom maksy­malny. Zmniejsza to także zagrożenie nie dojścia spółki do skutku z powo­du nieobjęcia całego kapitału zakładowego. Minimalny poziom - jaki na­leży osiągnąć - to 500 000 zł, chyba że w statucie przewidziana jest inna kwota, stanowiąca dolną granicę "widełek" nie niższa jednak niż 500 000 zł. Dla zawiązania spółki potrzebne są jednak jeszcze złożone oświadczenia woli w formie aktu notarialnego, dokonywane przez zarząd. Oświad­czenie takie zastępuje uchwałę wspólników. Powinno ono zawierać wy­raźne określenie wartości kapitału zakładowego, jaki został objęty. Poza zwiększeniem pewności zawiązania spółki, przyśpieszeniem tego proce­su, uczynieniem go tańszym, istotne jest również to, że uchwały zarządu nie można zaskarżyć w trybie przewidzianym w KSH. Pozwoli to na uniknięcie stanu niepewności związanego z zaskarżeniem uchwał.

Kodeks spółek handlowych reguluje w sposób sformalizowany proces wnoszenia aportów. Zgodnie z art. 311 KSH, jeżeli przed wpisem spółki do rejestru wnoszone są wkłady niepieniężne albo spółka nabywa mienie lub dokonuje zapłaty wynagrodzenia za usługi świadczone przy jej powstaniu, założyciele sporządzają pisemne sprawozdanie, które po­winno przedstawiać, w szczególności:

l) przedmiot wkładów niepieniężnych kapitału oraz liczbę i rodzaj wy­dawanych w zamian za nie akcji i innych tytułów uczestnictwa w do­chodach lub w podziale majątku spółki,

2) mienie nabywane przed zarejestrowaniem spółki oraz wysokość i sposób zapłaty, .

3) usługi świadczone przy powstaniu spółki oraz wysokość i sposób wy nagrodzenia,

4) osoby, które wnoszą wkłady niepieniężne, zbywają spółce mienie lub otrzymują wynagrodzenie za usługi, .

5) zastosowaną metodę wyceny wkładów.

W sprawozdaniu należy umotywować zamierzone transakcje, w tym także objęcie akcji za wkłady niepieniężne i wysokość przyznanego wy­nagrodzenia lub zapłaty, oraz dołączyć odpowiednie dokumenty w orygi­nałach lub urzędowo poświadczonych odpisach. Jeżeli przedmiotem wkładu jest przedsiębiorstwo, sprawozdanie założycieli powinno zawie­rać sprawozdania finansowe dotyczące tego przedsiębiorstwa za okres ostatnich dwóch lat obrotowych. Jeżeli przedsiębiorstwo prowadzono przez okres krótszy niż dwa lata, sprawozdanie założycieli powinno obej­mować cały okres działalności (art. 311 § 3 KSH).

Zgodnie z art. 312 KSH, sprawozdanie założycieli należy poddać ba­daniu jednego lub kilku biegłych rewidentów w zakresie jego prawdzi­wości i rzetelności, jak również celem wydania opinii, czy wartość wkładów niepieniężnych odpowiada co najmniej wartości nominalnej obejmowanych za nie akcji bądź wyższej cenie emisyjnej akcji, a także czy wysokość przyznanej zapłaty lub wynagrodzenia jest uzasadniona. Sąd re­jestrowy, właściwy według siedziby spółki, wyznacza biegłego rewidenta. Na pisemne żądanie biegłego rewidenta założyciele powinni przedłożyć na piśmie dodatkowe wyjaśnienia lub dokumenty. Opinia biegłego rewidenta powinna oceniać metodę wyceny wkładów niepieniężnych, ujawnioną w sprawozdaniu założycieli, o którym mowa powyżej. Biegły rewident po­winien sporządzić w dwóch egzemplarzach szczegółową opinię i złożyć ją wraz ze sprawozdaniem założycieli sądowi rejestrowemu, który jeden eg­zemplarz przez siebie poświadczony wydaje założycielom. Sąd rejestrowy wyznacza wynagrodzenie biegłego rewidenta i zatwierdza rachunek jego wydatków. Jeżeli założyciele nie uiścili należności, sąd rejestrowy ściąga je w trybie przewidzianym dla egzekucji opłat sądowych. Wzmianka o złożeniu opinii przez biegłego rewidenta w sądzie rejestrowym powinna być ogłoszona przez spółkę przed dniem jej zarejestrowania.

W przypadku różnicy zdań między założycielami a biegłym rewiden­tem spór rozstrzyga sąd rejestrowy na wniosek założycieli. Na postano­wienie sądu wydane w wyniku rozpatrzenia wniosku nie przysługuje śro­dek odwoławczy. Sąd rejestrowy może wyznaczyć nowego biegłego rewi­denta, jeżeli uzna to za uzasadnione.

3. Ustanowienie zarządu i rady nadzorczej

Powołanie tych organów następuje jeszcze przed wpisem do rejestru. Ponieważ przed wpisem do rejestru istnieje spółka w organizacji, zarząd (jeśli nie został ustawiony w tym celu specjalny pełnomocnik lub nie działają łącznie wszyscy założyciele) podejmuje czynności reprezen­tacyjne oraz z zakresu prowadzenia spraw. Ponieważ do spółki w organi­zacji stosujemy odpowiednio przepisy o spółce akcyjnej po wpisie do re­jestru (art. II § 2 KSH), jeżeli powołana zostanie rada nadzorcza, to może ona działać. Charakterystyczne jest jednak to, że spółka w organizacji nie musi posiadać rady nadzorczej i zarządu. Do czasu ustanowienia zarządu spółka w organizacji może być reprezentowana - jak to już zostało stwierdzone - przez wszystkich założycieli działających łącznie lub przez pełnomocnika ustanowionego jednomyślną uchwałą założycieli. Osoby działające - w tym zarząd - ponoszą odpowiedzial­ność osobistą wobec spółki za zaciągnięte zobowiązania. Odpowiedzial­ność ta ustaje wobec spółki z chwilą zatwierdzenia ich czynności przez walne zgromadzenie. W spółce akcyjnej zniesiono jeden z organów, jakim była komisja rewizyjna.

4. Rejestracja spółki

Ostatnim etapem tworzenia spółki akcyjnej jest jej wpis do rejestru. 380 Wpis do rejestru poprzedza się zgłoszeniem wniosku o wpis oraz dołącza

się następujące załączniki:

l) statut,

2) akty notarialne o zawiązaniu spółki i objęciu akcji,

3) oświadczenie wszystkich członków zarządu, że wymagane statutem wpłaty na akcje oraz wkłady niepieniężne zostały dokonane zgodnie z prawem,

4) potwierdzony przez bank lub dom maklerski dowód wpłaty na akcje, dokonanej na rachunek spółki w organizacji; w przypadku gdy statut przewiduje pokrycie kapitału zakładowego wkładami niepieniężny­mi, po dokonaniu rejestracji należy dołączyć oświadczenie wszyst­kich członków zarządu, że wniesienie tych wkładów do spółki jest za­pewnione zgodnie z postanowieniami statutu przed upływem roku po zarejestrowaniu spółki,

5) dokument stwierdzający ustanowienie organów spółki z wyszczegól­nieniem ich składu osobowego,

6) zezwolenie lub dowód zatwierdzenia statutu przez właściwy organ władzy publicznej, jeżeli są one wymagane do powstania spółki,

7) oświadczenie, o którym mowa wart. 310 § 2 KSH (o wysokości obję­tego kapitału zakładowego przy "widełkowym" określeniu wysoko­ści), jeżeli zarząd złożył takie oświadczenie.

W przypadkach gdy wymagają tego przepisy, należy dołączyć spra­wozdanie założycieli wraz z opinią biegłego rewidenta.

III. Kapitał zakładowy

1. Uwagi ogólne

Kapitał zakładowy, na który są wnoszone środki pieniężne i aporty, tworzy określony fundusz założycielski, będący sumą wnoszonych do spółki wkładów (por. Nb. 286). Kapitał zakładowy może być podwyższo­ny w toku działalności spółki.

Przedmiotem wkładu do spółki akcyjnej nie może być prawo niezby­walne lub świadczenie pracy bądź usług. W przypadku gdy akcjona­riusz wniósł wkład niepieniężny mający wady, jest on zobowiązany do wyrównania spółce różnicy między wartością przyjętą w umowie lub sta­tucie spółki a rzeczywistą wartością wkładu. Statut spółki może przewidy­wać, że spółce przysługują wówczas także inne uprawnienia. Wierzytel­ność wspólnika z tytułu pożyczki udzielonej spółce akcyjnej uważa się za jego wkład do spółki w przypadku ogłoszenia upadłości w terminie dwóch lat od dnia zawarcia umowy pożyczki. Akcjonariusz nie może potrącać swoich wierzytelności wobec spółki z wpłatami na poczet akcji. Nie wyłącza to umownego potrącenia wierzytelności akcjonariusza wobec spółki z wierzytelnością spółki względem akcjonariusza z tytułu wpłaty należności na poczet akcji.

Pierwotny majątek spółki jest tworzony w oparciu o składniki majątko­we mające określoną wartość. Wpisywane są one po stronie czynnej (ak­tywa) w bilansie spółki. Jednakże kapitał zakładowy sensu stricto nie jest tożsamy z wkładami wnoszonymi do spółki i sumą wniesionych do spółki wkładów w sel1sie ekonomicznym. W następstwie wniesionych do spółki wkładów akcjonariusze otrzymują akcje (udziały kapitałowe) w kapitale zakładowym.

Tak więc z tego punktu widzenia kapitał zakładowy jest określoną cyfrowo wartością pieniężną będącą sumą wartości nominalnych akcji (wkładów) wspólników w tym kapitale. Kapitał zakładowy w tym znaczeniu stanowi oznaczoną liczbę, która jest zapisywana po stronie biernej (pasywa) bilansu spółki. W sensie ścisłym stanowi on wielkość formalną, stanowiącą sumę akcji (udziałów) w kapitale zakładowym, w odróżnieniu od rozumienia kapitału zakładowego jako określonego substratu majątkowego (aktywa). Kapitałowi zakładowemu, jako zapisowi po stronie pasywów w bilansie, odpowiada po stronie aktywów wartość składników majątkowych nabytych za wkłady majątkowe wspólników. Te ostatnie stanowią podstawę działalności spółki. Jeżeli nie są one jednak w całości opłacone przed zarejestrowaniem spółki albo są zawyżone lub zaniżone, nie odpowiadają kapitałowi zakładowemu jako zapisowi w bilansie. W szczególności jeżeli cały kapitał zakładowy nie został opłacony, wartość majątku spółki jest mniejsza od zapisu w bi­lansie. Z drugiej strony - emisja akcji powyżej wartości nominalnej może prowadzić do uzyskania większego majątku w spółce, niż wyni­kałoby to z zapisu w bilansie przy kapitale zakładowym.

Minimalna wielkość kapitału zakładowego w spółce akcyjnej wynosi 500 000 zł. Spółka może podwyższyć lub obniżyć kapitał zakładowy.

12. Obowiązek prowadzenia księgi akcyjnej

Zarząd ma obowiązek prowadzenia księgi akcyjnej (Z. Opałko, Księga 406 udziałów i księga akcyjna w spółkach kapitałowych, Pr. Spół. 1999,Nr 10, s. 2 i nast.). Wpisuje się do niej posiadaczy akcji imiennych i imien­nych świadectw tymczasowych. Wpis obejmuje imię i nazwisko (firmę, siedzibę), adres posiadacza akcji lub świadectwa tymczasowego, wyso­kość dokonanych wpłat, wpis o przeniesieniu akcji lub świadectwa tym­ czasowego na inną osobę oraz datę wpisu. Na żądanie nabywcy akcji albo zastawnika, lub użytkownika zarząd dokonuje wpisu o przeniesie­niu akcji lub ustanowieniu na niej ograniczonego prawa rzeczowego. Za­stawnik i użytkownik mogą żądać również ujawnienia, że przysługuje im prawo wykonywania głosu z obciążonej akcji (art. 341 § 2 KSH). Do obowiązków zarządu należy przede wszystkim dokonywanie wpisu o) przeniesieniu tych akcji lub świadectw tymczasowych. Do księgi nie wpisuje się akcji na okaziciela. Księga jest wewnętrznym dokumentem spółki, do którego mają dostęp akcjonariusze (również akcjonariusze posiadający akcje na okaziciela) i członkowie władz. Inne osoby mogą uzyskać dostęp do księgi tylko za zgodą zarządu lub właściwych organów.. Nabywca akcji imiennych i świadectw tymczasowych nabywa to prawo po wpisaniu go do księgi. Księga akcyjna jest dlatego ważna dla spółki i wspólnika, gdyż wobec spółki za akcjonariusza uważa się osobę wpisaną do księgi. Jak już stwierdzono ni dotyczy to akcji na okaziciela. Gdyż w ich przypadku wystarczy tylko ich posiadanie.

VI. Organy spółki

Zarząd

Zarząd jest jednym z obligatoryjnych organów spółki, obok rady nadzorczej i walnego zgromadzenia.

W spółce akcyjnej zarząd korzysta z tzw. domniemania kompetencji, polegającego na tym, że wszystko, co nie zostało zastrzeżone do kompe­tencji rady nadzorczej i walnego zgromadzenia, należy do kompetencji zarządu. Podstawowy układ kompetencyjny jest stały i nie powinno dochodzić do przejmowania kompetencji między organami. Potwierdza to w szczególności norma art. 382 § 2 KSH, zgodnie z którą rada nadzorcza nie ma prawa wydawania zarządowi wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki.

Tylko wyjątkowo rada nadzorcza oraz walne zgromadzenie mogą przejmować niektóre kompetencje z zakresu prowadzenia spraw, w szcze­gólności wpływać na takie decyzje poprzez wyrażanie zgody. Kompeten­cje z zakresu reprezentacji nie mogą być natomiast przenoszone na inne organy. Ograniczenie kompetencji zarządu do reprezentowania spółki może wynikać tylko z ustawy (np. art. 379,426 KSH). Z kolei zarząd nie ma prawa przejmowania kompetencji nadzorczych innych organów i za­strzeżonych do kompetencji walnego zgromadzenia czy kompetencji wspólników. Do zasad działania organów spółki akcyjnej ma zastosowa­nie teoria organów (por. Nb. 96). Każda spółka akcyjna musi mieć zarząd. W przeciwnym przypadku działają przedstawiciele ustawowi (kurator, li­kwidator, syndyk masy upadłościowej). ' '

Artykuł 368 KSH odnoszący się do zarządu w spółce akcyjnej ma po­dobną treść do art. 201 KSH, dotyczącego spółki z 0.0. Zgodnie z tym przepisem, zarząd może składać się z jednego lub większej liczby człon­ków. Członkami zarządu mogą być zarówno wspólnicy, jak i osoby powołane spoza ich grona. Zarówno o liczebności, jak i o składzie zarządu decyduje statut spółki akcyjnej. Zasadą jest, że zarząd jest powoływany i odwoływany przez radę nadzorczą, jeśli statut spółki nie stanowi in­aczej. W statucie można przyjąć inny tryb ustanawiania zarządu, pole­gający na tym, że:

l) zarząd powołuje inny organ niż rada nadzorcza, np. walne, zgromadzenie;

2) zarząd jest powoływany nie przez organy spółki, ale przez poszczególnych ich członków;

3) zarząd jest powoływany w trybie mieszanym: wyboru przez wspól­ników (część) i powołania przez inny organ spółki lub osoby wspól­ników (pozostali);

4) zarząd jest powoływany przez wskazanie, wybór, powołanie przez or­gany i osoby, które usytuowane są poza spółką.

Do zarządu mogą być powołane tylko osoby fizyczne (art. 18 § l KSH). Wiąże się to z faktem, iż uprawnienia zarządu są uprawnieniami osobisty­mi, odpowiedzialność za dokonanie czynności w związku z powstaniem szkody lub za zobowiązania jest również odpowiedzialnością osobistą.

W konsekwencji i należy przyjąć, że nie można ustanawiać zastępców człon­ków zarządu, którzy mogliby uczestniczyć w podejmowaniu uchwał przez zarząd, a także że osoba prawna nie może być omanem (inaczej E. Pionka, Osoba prawna jako członek zarządu spółki kapitałowej, PiP 1991, Nr 5, s. 61 i nast.; por. jednak przepisy NFIU.

Z przepisów wynikają ograniczenia dotyczące bycia członkiem za­rządu. Ograniczenia te wynikają z samego Kodeksu spółek handlowych (np. art. 387 odnoszący się do zakazu łączenia funkcji członka zarządu z członkostwem w radzie nadzorczej) oraz wielu innych przepisów. Do najważniejszych należą: ustawa o ograniczeniu działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne, ustawa o samorządzie gminnym, ustawa o samorządzie województwa, ustawa o samorządzie powiatowym czy ustawa o przedsiębiorstwach państwowych.

Powołanie do zarządu należy odróżnić od nawiązania z członkiem zarządu stosunków umownych. Podstawą pełnienia funkcji członka za­rządu jest prawidłowe powołanie go do zarządu, w następstwie czego po­wstaje stosunek organizacyjny tworzący więzi prawne między członkami zarządu a spółką. Stosunek organizacyjny, jaki wytworzony jest z człon­kami zarządu, jest wystarczającą podstawą pełnienia funkcji. Często jednak jako następstwo powołania do zarządu z członkami zarządu zawierane są umowy o pracę, zlecenia, kontrakty menedżerskie. Zawieranie tych umów ma znaczenie wtórne wobec stosunku organizacyjnego łączącego członka zarządu ze spółką. Potwierdza to art. 370 KSH, zgodnie z którym członkowie zarządu mogą być w każdej chwili odwołani, co nie uwłacza ich roszczeniom z umowy o pracę (W Musza/ski, Charakter prawny pracy członka zarządu spółki handlowej, PiP 1992, Nr 109, s. 62 i nast.).

Wynagrodzenie dla członków zarządu ustala rada nadzorcza na pod­stawie umowy o pracę łub innej umowy, chyba że statut stanowi inaczej. Walne zgromadzenie może upoważnić radę nadzorczą do ustalenia, że wynagrodzenie członków zarządu obejmuje również prawo do określone­go udziału w zysku rocznym spółki, który jest przeznaczony do podziału między akcjonariuszy (art. 378KSH).

Członek zarządu może być powołany najwyżej na okres 5 -letni. Powołanie może nastąpić nie wcześniej niż na rok przed upływem bieżącej kadencji członka zarządu. Jeżeli statut tak stanowi, możliwe będzie ustanowienie częściowego odnawiania zarządu w ten sposób, że pewna liczba członków zarządu kolejno ustępuje albo w drodze losowania lub starszeństwa wyboru, albo w inny sposób.

Mandaty członków zarządu wygasają najpóźniej z dniem odbycia walnego zgromadzenia zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni rok obrotowy pełnienia funkcji. Zasadą jest obecnie powoływanie członków zarządu na okres indywidualnych kadencji. Reguła kadencji wspólnej musi wynikać ze statutu spółki.

Zgromadzenie wspólników powinno udzielić absolutorium również byłym członkom zarządu. Zarówno nabycie członkostwa w zarządzie, jaki jego ustanie wpisywane jest do rejestru. Wpis ma jednak znaczenie de­klaratoryjne. Członkiem zarządu jest się od następnego dnia od chwili powołania albo od dnia wskazanego w uchwale (podobnie odwołanie).

Kodeks spółek handlowych przewiduje, że odwołany członek zarządu jest uprawniony i zobowiązany złożyć wyjaśnienia w toku przygotowa­nia sprawozdania zarządu i sprawozdania finansowego, obejmujące okres pełnienia przez niego funkcji członka zarządu, oraz do udziału w walnym zgromadzeniu zatwierdzającym sprawozdanie zarządu (art. 370 § 3 KSH).

Do podstawowych kompetencji zarządu należy prowadzenie spraw spółki i jej reprezentacja. Kodeks spółek handlowych przewiduje, że je­żeli zarząd składa się z 2 lub więcej osób, wszyscy jego członkowie są obowiązani i uprawnieni do wspólnego prowadzenia spraw spółki, chyba że statut stanowi inaczej. Uchwały zarządu zapadają bezwzględną więk­szością głosów (chyba że statut stanowi inaczej). Statut może przewidy­wać, że w przypadku większości głosów decyduje głos prezesa zarządu. Może on mieć również szczególne uprawnienia w zakresie kie­rowania pracami zarządu. Prace zarządu powinny być oparte na regulami­nie uchwalonym (lub zatwierdzonym) przez radę nadzorczą lub walne zgromadzenie, a jeżeli statut nie przyznaje takiego uprawnienia, zarząd może sam uchwalić swój regulamin. Ponadto przyjmuje się (art. 376 KSH), że uchwały zarządu muszą być protokołowane. Protokoły powinny stwierdzać porządek obrad, imiona i nazwiska obecnych członków zarządu, liczbę oddanych głosów "na" poszczególne uchwały oraz zdania odrębne. Protokoły powinny być podpisane przez wszystkich obecnych członków zarządu. .

W Kodeksie spółek handlowych przyjęto - podobnie jak w spółce z 0.0. - regulację zasad reprezentowania spółki akcyjnej przez zarząd. Zarząd reprezentuje spółkę w sądzie i poza sądem. Prawo członka zarządu do reprezentowania spółki rozciąga się na wszystkie czynności sądowe i pozasądowe. Dotyczy to również:

l) zbycia i wydzierżawienia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz ustanowienia na nich ograniczonego prawa rzeczowego,

2) zbycia nieruchomości lub udziału w nieruchomości,

3) emisji obligacji zamiennych lub z prawem pierwszeństwa.

W tych trzech przypadkach konieczna jest jednak zgoda wyrażona w formie uchwały walnego zgromadzenia. Skutki naruszenia wymogu zgody określa art. 17 § l i 2 KSH. Prawa do reprezentacji nie można ograniczyć wobec osób trzecich.

Zasady dokonywania czynności prawnych określa art. 373 KSH. Należy przyjąć, że jeżeli zarząd jest jednoosobowy i statut spółki nie przewi­duje np. reprezentacji łącznej, to spółka reprezentowana jest przez jedną osobę. Jeżeli natomiast zarząd jest wieloosobowy, sposób reprezentacji reguluje statut. Jeżeli statut nie zawiera żadnych postanowień co do zasad reprezentacji, do składania oświadczeń woli i podpisywania w imieniu spółki wymagane jest współdziałanie dwóch członków zarządu lub jedne­go członka zarządu łącznie z prokurentem. Przepisy o zasadach reprezentacji nie wyłączają ustanowienia prokury jednoosobowej i łącznej, i nie ograniczają praw prokurentów wypływających z przepisów o prokurze. Oznacza to, że niezależnie od reguł reprezentacji przez zarząd, reprezen­tacja przez prokurentów odbywa się zgodnie z przyjętą prokurą jednooso­bową lub łączną (por. Z. Kuniewżcz, Członek, s. 30).

Reprezentacja bierna polegająca na przyjmowaniu oświadczeń woli 429 jest jednoosobowa, a więc wystarczy doręczenie pisma jednemu członkowi zarządu lub prokurentowi. Pisma i zamówienia handlowe skierowane do oznaczonej osoby powinny zawierać (art. 374 KSH):

I) firmę spółki, jej siedzibę i adres,

2) oznaczenie sądu rejestrowego i numeru, pod którym spółka jest zare­jestrowana.

Obowiązek, odnoszący się do składania oświadczeń woli skierowa­nych do osób pozostających ze spółką w stałych stosunkach gospodar­czych, nie dotyczy takich stosunków (art. 374 § 2 KSH).

Zagadnienia związane ze sprzecznością interesów spółki z osobistymi interesami członka zarządu (i innych osób) - art. 377 KSH, umów zawie­ranych pomiędzy spółką a członkami zarządu, sporami między nimi (art. 379 KSH) i zakazem działalności konkurencyjnej (art. 380 KSH) ure­gulowane zostały analogicznie do spółki z 0.0. W tym ostatnim przypadku zachodzi tylko ta różnica, że zakazem konkurencji objęci są także członkowie rady nadzorczej oddelegowani do stałego indywidualnego nadzoru nad spółką.

Członkowie zarządu za swoją działalność ponoszą odpowiedzialność cywilną i karną.

Ruda nadzorcza

Nadzór w spółce akcyjnej uregulowany został inaczej niż w spółce z o.o. Przede wszystkim w spółce akcyjnej wspólnicy nie mają prawa in­dywidualnej kontroli spraw spółki, a kontrola ta przekazana jest orga­nom spółki. W ten sposób nadzór i kontrola realizowane są w sposób po­średni, a nie bezpośredni (J. Jacyszyn, Rady nadzorcze spółek, KPP 1994, Nr 3, s. 400; J. Szwaja, w: Kodeks, t. II; s: 557 i nast.). Wspólnicy mają jednak prawo do informacji (art. 428-429 KSH).

Rada nadzorcza musi się składać z minimum trzech członków, którzy są powoływani i odwoływani przez walne zgromadzenie (art. 385 § l KSH). Jest to ustawowe minimum. Jednakże statut może postanowić o zupełnie innym sposobie powoływania członków rady nadzorczej, Może to być wybór, wskazanie, powołanie zarówno przez wspólników, pracowników spółki, jak i osoby trzecie. Rady nadzorczej nie może jed­nak powołać zarząd, jako że jest to organ poddany kontroli rady. Na wnio­sek akcjonariuszy, reprezentujących przynajmniej 20% kapitału zakła­dowego, wybór rady nadzorczej powinien być dokonany przez najbliższe walne zgromadzenie w drodze głosowania oddzielnymi grupami, nawet gdy statut przewiduje inny sposób powołania rady. Nie dotyczy to sytu­acji, gdy w skład rady wchodzi choćby jedna osoba wyznaczona przez or­gany określone w odrębnej ustawie. Z chwilą dokonania wyboru co naj­mniej jednego członka rady nadzorczej w drodze głosowania grupami wygasają przedterminowe mandaty wszystkich dotychczasowych członków rady, z wyjątkiem osób, które są powoływane przez podmiot określony w odrębnej ustawie (np. przez pracowników jednoosobowej spółki Skarbu Państwa powstałej w wyniku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego).

Kadencja członka rady nadzorczej nie może być dłuższa niż 5 lat. Do członka rady nadzorczej mają zastosowanie te same zasady, które przyjęto w odniesieniu do zarządu (Nb. 425).

Obowiązuje zakaz łączenia funkcji członka rady nadzorczej z inny­mi funkcjami i stanowiskami. Zgodnie z art. 387 KSH, członkami tego organu nie mogą być: członkowie zarządu, prokurent, likwidator, kierow­nik oddziału lub zakładu, zatrudniony w spółce główny księgowy, radca. prawny lub adwokat, a także osoby podlegające bezpośrednio członkowi zarządu lub likwidatorowi. Zakaz ten stosuje się również do członków zarządu, rady nadzorczej i likwidatorów spółki lub spółdzielni zależnej.

Rada nadzorcza pełni stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności.

Do szczególnych obowiązków rady nadzorczej należy:

l) ocena sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy w zakresie ich zgodności zarówno z księgami i dokumentami, jak i stanem faktycznym (art. 382§ 3 KSH); . .

2) ocena wniosków zarządu dotycząca podziału zysku albo pokrycia straty (art. 382 § 3 KSH);

3) składanie walnemu zgromadzeniu dorocznego pisemnego sprawozda­nia z wyników oceny dokumentów, o których mowa w pkt. l i 2 (art. 382 § 3 KSH); ­

4) zawieszanie - z ważnych powodów - w czynnościach poszczegól­nych lub wszystkich członków zarządu oraz delegowanie członków rady do czasowego wykonywania czynności członków zarządu, nie­ mogących sprawować swoich funkcji (art. 383 KSH);

5) zwoływanie walnego zgromadzenia w trybie wart. 399 § 2 KH;

6) reprezentowanie spółki w umowach między członkiem zarządu a spółką oraz w sporach między nimi (art. 379 KSH).

Rada nadzorcza w celu wykonania swoich czynności może badać wszystkie dokumenty spółki, żądać od zarządu i pracowników spółki sprawozdań i wyjaśnień, dokonać rewizji stanu majątku. Rada nad­zorcza wykonuje swoje czynności zbiorowo, ale może delegować swoich członków do indywidualnego wykonywania poszczególnych czynno­ści nadzorczych. Jeżeli rada została wybrana przez głosowanie grupami, każda grupa wybranych ma prawo delegować jednego członka do stałego indywidualnego wykonywania czynności nadzorczych . Członkowie ci mogą uczestniczyć w posiedzeniach zarządu z głosem doradczym. Członkowie rady nadzorczej, oddelegowani do stałego indywidualnego nadzoru, otrzymują osobne wynagrodzenia ustalane przez walne zgromadzenie. Walne zgromadzenie może powie­rzyć to uprawnienie radzie nadzorczej (art 390 § 3 KSH). Do członków takich stosuje się zakaz konkurencji.

Uchwały rady nadzorczej mogą być powzięte, jeżeli wszyscy członko­wie zostali zaproszeni i jeżeli na posiedzeniu jest obecna co najmniej połowa jej członków. Uchwały zapadają bezwzględną większością głosów, chyba że statut stanowi inaczej. Możliwe jest przyjęcie w statucie, że w przypadku równości głosów decyduje głos przewodniczącego. Z po­siedzeń rady spisuje się protokół.

Statut może przewidywać, że członkowie rady nadzorczej mogą brać udział w podejmowaniu uchwał rady, oddając swój głos na piśmie za pośrednictwem innego członka rady nadzorczej (art. 388 § 2 KSH). Odda­nie głosu na piśmie nie może dotyczyć spraw wprowadzonych do porządku, obrad na posiedzeniu rady nadzorczej. Uchwały rady nadzorczej mogą być również podejmowane za pośrednictwem środków bezpośredniego porozu­miewania się na odległość (za pomocą wizjofonu, telefonu, przekazu głosu, za pośrednictwem fal radiowych) itp. (A. Kidyba, Kodeks, s. 346). Podej­mowanie uchwał przez radę nadzorczą w formie pisemnej lub z wykorzystaniem środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość jest do­puszczalne, jeżeli statut tak stanowi. Podejmowanie uchwał w trybie określonym w zdaniach poprzednich nie dotyczy wyborów przewodniczącego i wiceprzewodniczącego rady nadzorczej, powołania członka zarządu oraz odwołania i zawieszania w czynnościach tych osób.

Uchwały rady nadzorczej nie podlegają uchyleniu w drodze powódz­twa, inaczej niż to ma miejsce w przypadku uchwał walnego zgromadzenia.

Nie można zapominać, że członkowie rady nadzorczej mogą ponosić odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną spółce przez działalność sprzeczną z prawem lub postanowieniami statutu. Powinni przy wykony­waniu obowiązków dokładać staranności wynikającej z zawodowego charakteru działalności i odpowiadają wobec spółki za szkodę spowodowaną brakiem takiej staranności (art. 483 § 2 KSH) Przepis art. 485 KSH jest odpowiednikiem art. 293 KSH odnoszącym się do spółki z 0.0.

Z reguły szczegółowe zasady organizacyjne związane z funkcjonowa­niem rady przyjmowane są w regulaminach.

3. Walne zgromadzenie

Wspólnicy w spółce akcyjnej podejmują uchwały tylko na walnych zgromadzeniach. Różni to sp. Akcyjną od sp. Z o.o. w której uchwały mogą być podejmowane również poza posiedzeniami zgromadzeń wspólników (art. 227 KSH).

Rozróżnia się zwyczajne i nadzwyczajne walne zgromadzenia. Te pierwsze muszą się odbyć raz w roku w ciągu 6 miesięcy po zakończeniu roku obrotowego. Określenie zwyczajne zgromadzenie ma oznaczać, że odbywa się ono w określonym czasie i jego przedmiotem muszą być co najmniej:

1. rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy:

2. powzięcie uchwały o podziale zysku lub pokryciu straty,

3. udzielenie członkom organów spółki absolutorium z wykonania przez nich obowiązków.

Poza zwyczajnym walnym zgromadzeniem, bez ograniczeń mogą odbywać się posiedzenia nadzwyczajnych zgromadzeń. Posiedzenia tego organu nie muszą wiązać się - choć mogą - z nadzwyczajnością zdarzeń w spółce. Chodzi tu o te sytuacje, w których nie odbywa się zwyczajne zgromadzenie i które mają za przedmiot inne sprawy niż te, które muszą zostać załatwione na zwyczajnym zgromadzeniu. Zwołuje się je w szcze­gólności w takich przypadkach, które są oznaczone w statucie, a także, gdy organy [spółki i osoby uprawnione do zwoływania walnych zgroma­dzeń uznają to za wskazane (art. 398 KSH). Zarówno zgromadzenia zwy­czajne, jak i nadzwyczajne, odbywają się w miejscu siedziby spółki, jeżeli statut nie wskazuje innego miejsca w granicach RP.

Do kompetencji zwyczajnego walnego zgromadzenia należą, poza sprawami określonymi w statucie:

l) rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy oraz udzielenie absolutorium członkom organów spółki z wykonania przez nich obowiązków,

2) postanowienia, dotyczące roszczeń o naprawie szkody wyrządzonej przy zawiązaniu spółki lub sprawowaniu zarządu albo nadzoru,

3) zbycie i wydzierżawienie przedsiębiorstw,: lub jego zorganizowanej części oraz ustanowienie na nich prawa rzeczowego,

4) nabycie i zbycie nieruchomości lub udziału w nieruchomości, chyba że statut spółki stanowi inaczej,

5) emisja obligacji zamiennych lub z prawem pierwszeństwa,

6) nabycie własnych akcji w przypadku określonym wart. 362 § l pkt 2,

7) nabycie dla spółki jakiegokolwiek mienia za cenę przewyższającą 1/10 wpłaconego kapitału zakładowego od założyciela lub akcjona­riusza albo dla spółki lub spółdzielni zależnej od założyciela lub ak­cjonariusza, zawarte przed upływem dwóch lat od dnia zarejestrowa­nia spółki (art. 394 § l KSH).

Zasadą jest, że walne zgromadzenie zwołuje zarząd z reguły rządzące zwoływaniem walnych zgromadzeń w spółce akcyjnej. Ponadto zgromadzenie może zwołać rada nadzorcza, jeżeli zarząd nie zwoła walnego zgromadzenia w przewidzianym czasie, a nadzwyczajnego zgromadzenia, ilekroć zwołanie go umają za wskazane, a zarząd nie zwoła go w ciągu 2 tygodni od zgłosze­nia odpowiedniego żądania przez radę nadzorczą. Zwołać walne zgroma­dzenie mogą również inne osoby gdy tak stanowi statut (art.399§3 KSH). Od prawa zwołania zgromadzenia należy odróżnić prawo żądania zwołania zgromadzenia które przysługuje akcjonariuszowi posiadającemu przynajmniej 10%kapitału akcyjnego chyba że statut przyznaje takie uprawnienia mniejszej liczbie wspólników.

Walne zgromadzenie jest zwoływane przez ogłoszenie w Monitorze Sądowym Gospodarczym oraz piśmie dodatkowo wskazanym w spółce na przynajmniej 3 tyg przed terminem zgromadzenia. Jeżeli wszystkie akcje wymienione w spółce są imienne walne zgromadzenie może je zwołać wysyłając np. listy polecone do akcjonariuszy przynajmniej 2 tyg. przed planowaną datą zebrania. (art. 402 §2 KSH).

Prawo udziału w walnym zgromadzeniu mają akcjonariusze uprawnieni z akcji imiennych i świadectw tymczasowych oraz zastawnicy i użytkownicy, mający przyznane prawo głosu, jeżeli są wpisani do księgi akcyjnej przynajmniej na tydzień przed terminem zgromadzenia.

Walne zgromadzenie otwiera prezes rady nadzorczej bądź jego zastępcy jeśli statut nie mówi inaczej. Akcja daje prawo jednego głosu.

KSH wprowadza zasady uchylania uchwał i stwierdzania ich nieważności. W spółce akcyjnej przyjęte są jednak pewne szczególne rozwiązania. Jest nim m.in. art. 423 § 2 KH. W przypadku wniesienia oczywiście bez­zasadnego powództwa o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia, sąd, na wniosek pozwanej spółki, może zasądzić od powoda kwotę do dziesięciokrotnej wartości kosztów sądowych oraz wynagrodzenia jednego adwokata lub radcy prawnego. Nie wyłącza to możliwości do­chodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych (art. 423 § 2 KSH). In­nym szczególnym rozstrzygnięciem jest określenie terminu wnoszenia powództwa. Termin do wniesienia powództwa o uchylenie wynosi mie­siąc od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, nie później jednak niż6 miesięcy od dnia powzięcia uchwały (w spółce publicznej 3 miesiące)­art. 423 KSH.

Prawo do wniesienia powództwa o stwierdzenie nieważności wygasa z upływem sześciu miesięcy od dnia, w którym uprawniony powziął wia­domość o uchwale, nie później jednak niż z upływem dwóch lat od dnia powzięcia uchwały. W przypadku spółki publicznej termin ten wynosi 30 dni od dnia ogłoszenia, nie później niż w terminie roku od dnia powzięcia uchwały (art. 425 § 3 KSH).

VII. Odpowiedzialność cywilnoprawna w spółce akcyjnej

W spółce akcyjnej występują wyjątkowo przypadki odpowiedzialności osobistej akcjonariuszy. Do najważniejszych przypadków odpowiedzial­ności akcjonariusza zaliczyć można:

1) odpowiedzialność za zobowiązania zaciągnięte przez spółkę w organizacji (art. 13 KSH),

2) odpowiedzialność akcjonariusza za niedobór, gdy kwota uzyskana ze sprzedaży nie pokrywa kosztów i należności związanych z wydaniem nowych akcji (art. 331 § 5 KSH),

3) odpowiedzialność następcy akcjonariusza, w stosunku do którego ak­cjonariusz lub poprzednik prawny akcjonariusza opóźnił się z wnie­sieniem wkładu lub innych związanych z nim świadczeń, w przypad­ku pokrycia niedoboru (art. 332 KSH),

4) odpowiedzialność akcjonariusza, który wbrew przepisom prawa albo postanowieniom statutu otrzymał świadczenia od spółki (art. 350 § 1 KSH),

5) odpowiedzialność akcjonariusza, który - biorąc udział w tworzeniu spółki - wbrew przepisom prawa, ze swojej winy wyrządził spółce szkodę; akcjonariusz taki obowiązany jest do jej naprawienia (art. 480 § l KSH), "

6) odpowiedzialność akcjonariusza w związku z powstaniem spółki ak­cyjnej lub podwyższeniem jej kapitału zakładowego, jeżeli wspólnik ze swojej winy zapewnił sobie albo osobie trzeciej zapłatę nadmiernie wygórowaną ponad wartość zbawczą wkładów niepieniężnych albo nabywanego mienia lub też wynagrodzenie albo korzyści szczególne, niewspółmierne z oddanymi usługami, zobowiązany jest do napra­wienia spółce wyrządzonej szkody (art. 481 KSH).

Podobnie jak w spółce z 0.0. cechą charakterystyczną jest odpowie­dzialność organów, a nie wspólników spółki (choć istnieją wyjątki od tej zasady). Członkowie ponoszą odpowiedzialność w następujących sytua­cjach:

l) członkowie zarządu, którzy umyślnie lub przez niedbalstwo podali fałszywe dane w oświadczeniu o tym, że wkłady zostały wniesione do spółki (art. 320 § 1 pkt. 3 i 4 KSH) lub wkłady zostały wniesione na podwyższony kapitał zakładowy, odpowiadają wobec wierzycieli spółki solidarnie ze spółką przez 3 lata od dnia zarejestrowania spółki lub zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego (art. 479 KSH). Zastosowanie też mają wszelkie uwagi dotyczące odpowie­dzialności za fałsz, zawarte przy omawianiu odpowiedzialności w spółce z 0.0. (Nb. 334);

2) członkowie zarządu, ale również pełnomocnicy walnego zgroma­dzenia spółki w organizacji, założyciele oraz inne osoby, które brały udział w tworzeniu spółki, wbrew przepisom prawa ze swojej winy wyrządzili spółce szkodę, zobowiązani są do jej naprawienia (art. 480 § l KSH). W szczególności odpowiedzialność ponosi ten, kto: zamieścił lub współdziałał w zamieszczeniu w statucie, sprawoz­daniach, opiniach, ogłoszeniach i zapisach fałszywych danych lub dane te w inny sposób rozpowszechniał bądź też pominął lub współdziałał w pominięciu w tych dokumentach danych istotnych dla powstania spółki, w szczególności dotyczących wkładów niepienię­żnych, nabycia mienia oraz przyznania akcjonariuszom lub innym osobom wynagrodzenia lub szczególnych korzyści, albo współdziałał w czynnościach prowadzących do zarejestrowania spółki na podsta­wie dokumentu zawierającego fałszywe dane;

3) członkowie zarządu (obok założycieli, wspólników), którzy w związku z powstaniem spółki akcyjnej lub podwyższeniem jej ka­pitału zakładowego z winy swojej zapewnili sobie albo osobie trzeciej zapłatę nadmiernie wygórowaną ponad wartość zbywczą wkładów niepieniężnych albo nabywanego mienia lub też wynagrodzenie albo korzyści szczególne, niewspółmierne z oddanymi usługami, obo­wiązani są do naprawienia szkody wyrządzonej spółce;

4) członek zarządu, rady nadzorczej oraz likwidator odpowiada wo­bec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu spółki, chyba że nie ponosi winy; członek zarządu, rady nadzorczej oraz likwidator po­winien przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności;

Zastosowanie tu mają wszelkie uwagi zaprezentowane przy omawianiu , odpowiedzialności w spółce z 0.0. (art. 293 KSH) (por. Nb. 334);

5) osoby współdziałające (przede wszystkim członkowie zarządu), któ­re współdziałały w wydaniu przez spółkę bezpośrednio lub za pośred­nictwem osób trzecich akcji, obligacji lub innych tytułów uczestnic­twa w zyskach albo podziale majątku, obowiązani są do naprawienia wyrządzonej szkody, jeżeli zamieścili w ogłoszeniach lub zapisach fałszywe dane lub w inny sposób dane te rozpowszechniali albo, po­dając dane o stanie majątkowym spółki, zataili okoliczności, które po­winny być ujawnione zgodnie z obowiązującymi przepisami;

Jeżeli szkodę, o której mowa w pkt. 2-5, wyrządziło kilka osób wspól­nie, odpowiadają za szkodę solidarnie. Powództwo o odszkodowanie przeciwko członkom organów spółki oraz likwidatorom wytacza się według miejsca siedziby spółki. W przypadku spółki akcyjnej może mieć miejsce również powództwo wytoczone przez każdego akcjonariusza lub osobę, której służy inny tytuł uczestnictwa w zyskach lub podziale majątku - o naprawienie szkody wyrządzonej spółce, gdy osoby obo­wiązane do działania nie podejmują czynności (art. 486 KSH - actio pro sodo). Zastosowanie mają tu uwagi zawarte' przy omówieniu odpowie­dzialności w spółce z 0.0. (art. 296 KSH - por. Nb. 334).

Odpowiedzialność organów spółki, likwidatora przewidziana jest rów­nież w przepisach o połączeniu (art. 495 § 2, 512 KSH), podziale (art. 548 KSH) i przekształceniu spółek (art. 568 KSH). '

Członkowie zarządu ponoszą również odpowiedzialność subsydiarną za zaległości podatkowe - art. 116 ustawy z 29.8.1997 r. Ordynacja podat­kowa (Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.)

VIII. Rozwiązanie i likwidacja spółki

W przypadku spółki akcyjnej przepisy- wyraźnie odróżniają pojęcie rozwiązania spółki od jej likwidacji. Użyte pojęcie rozwiązania spółki z jednej strony używane jest jako określenie zdarzenia będącego przy­czyną rozpoczęcia postępowania likwidacyjnego (art. 459 KSH), z dru­giej zaś - jako zakończenie prawnego istnienia spółki (np. art. 461); Likwidacja jest zespołem czyn­ności (postępowaniem), polegającym na zakończeniu interesów bieżących spółki, ściągnięciu wierzytelności, wypłaceniu zobowiązań i spieniężeniu majątku spółki (art. 468 § 1 KSH).Kodeks spółek handlowych wskazuje na następujące przyczyny roz­wiązania spółki (art. 459 KSH):

l) przewidziane w statucie spółki (np. upływ czasu, na jaki spółkę zawarto),

2) uchwała walnego zgromadzenia o rozwiązaniu spółki lub o przenie­sieniu siedziby spółki za granicę

3) ogłoszenie upadłości spółki,

4) inne przewidziane w przepisach prawa (np. wygaśnięcie koncesji) czy zaistnienie nieważności spółki (art. 214 KSH).

Zasadą jest, że rozwiązanie spółki następuje po przeprowadzeniu likwidacji. Nie możemy przeprowadzić likwidacji, jeżeli przyczyną rozwiązania jest ogłoszenie upadłości, gdyż w takim przypadku spółka rozwiązuje się po zakończeniu postępowania upadłościowego. Jeżeli jednak postępowanie upadłościowe zakończone zostaje układem lub zostaje z innych przyczyn uchylone lub anulowane, spółka "powraca" do stanu normalnego funkcjono­wania sprzed zgłoszenia wniosku o upadłość (art. 477 KSH).

Jeżeli zajdzie przyczyna rozwiązania spółki, konieczne jest przeprowa­dzenie jej likwidacji. Proces zapobieżenia likwidacji jest możliwy tylko wówczas, gdy podjęta zostanie uchwała walnego zgromadzenia powzięta większością wymaganą do zmiany statutu, w każdym razie co najmniej więk­szością 3/4 głosów oddanych przy obecności akcjonariuszy reprezentujących przynajmniej połowę kapitału zakładowego (art. 460 § 1 KSH). Zasada ta nie obowiązuje, gdy rozwiązanie nastąpiło z mocy prawomocnego orzeczenia sądowego. Przepis ten ma charakter semiimperatywny i to w dwóch sfe­rach: większości głosów i kworum. Statut spółki może "podwyższyć" wy­mienione progi (np. 5/6 głosów, obecność 3/4 reprezentowanego kapitału ak­cyjnego itp.), ale nie może ich złagodzić. Przy obliczaniu głosów bierze się pod uwagę akcje uprzywilejowane i użytkowe.

Cały okres likwidacji spółki jest czasem, gdy spółka funkcjonuje jako osoba prawna, ale cel jej działalności jest zmieniony. Wydaje się, że w okre­sie likwidacji można mówić o ograniczeniu w zdolności do czynności prawnych spółki - inaczej przyjmując, że nie zachodzą jakiekolwiek zmia­ny w osobowości prawnej (A. Szajkowski, w: Kodeks, t. II, s. 1043). Celem tym jest likwidacja spółki. Spółkę prowadzi się pod zmienioną firmą z do­datkiem "w likwidacji". Ponadto zmienia się zasada, że spółka działa przez organ zarządzająco-reprezentacyjny, gdyż ten zostaje zastąpiony przez przedstawiciela ustawowego, jakim jest likwidator. Likwidatorami są członkowie zarządu, jeżeli statut lub uchwała walnego zgromadzenia nie zawiera co do ustanowienia likwidatorów postanowień odmiennych (art. 463 § l KSH). Na wniosek akcjonariuszy reprezentujących co naj­mniej 10% kapitału akcyjnego sąd rejestrowy może uzupełnić liczbę likwi­datorów, ustanawiając dodatkowo jednego lub dwóch likwidatorów. Jeżeli o likwidacji orzeka sąd, może on też ustanowić likwidatorów. Likwidatorzy mogą być odwołani. Tylko z ważnych powodów na wniosek zainteresowa­nych sąd rejestrowy może odwołać likwidatorów i mianować innych. Jed­nakże likwidatorów ustanowionych przez sąd tylko sąd może odwołać.

Do spółki w okresie likwidacji stosuje się przepisy o organach spółki (radzie nadzorczej, walnym zgromadzeniu). Jednakże przepisy odnoszące się do organów mogą być stosowane tylko, gdy nie jest to sprzeczne z ce­lem likwidacji (art. 462 § l KSH). W stosunkach wewnętrznych likwida­torzy są obowiązani stosować się do uchwał walnego zgromadzenia. Przepisu tego nie stosuje się do likwidatorów ustanowionych przez sąd (art. 468 § 2 KSH).

Likwidatorzy mają obowiązek zgłoszenia do rejestru otwarcia likwida­cji, imion i nazwisk likwidatorów, sposobu reprezentowania spółki przez likwidatorów i wszelkich w tym względzie zmian. Zgłoszenie zasad repre­zentacji powinno być dokonane nawet, gdyby nie nastąpiła żadna zmiana w dotychczasowych regułach reprezentacji spółki. O otwarciu likwidacji li­kwidatorzy powinni dwukrotnie ogłosić w Monitorze Sądowym i Gospodarczym oraz w piśmie przeznaczonym do ogłoszeń spółki. .W ogłosze­niach tych wzywa się wierzycieli do zgłoszenia ich wierzytelności w ciągu 6 miesięcy od daty ostatniego ogłoszenia. Ogłoszenia nie mogą być doko­nywane w okresach dłuższych niż miesięczne i krótszych niż dwutygodnio­we. Do kompetencji likwidatorów należy prowadzenie spraw spółki oraz jej reprezentacja, ale tylko w zakresie zgodnym z celem likwidacji. Likwi­datorzy sporządzają bilans otwarcia likwidacji, który powinien być złożony zgromadzeniu do zatwierdzenia. Jeżeli postępowanie likwidacyjne trwa dłużej, likwidatorzy powinni, po upływie każdego roku, składać walnemu zgromadzeniu sprawozdania i bilans za rok ubiegły.

Tak jak to już zostało powiedziane, likwidatorzy powinni:

l) zakończyć interesy bieżące spółki,

2) ściągną wierzytelności,

3) wypełnić zobowiązania,

4) upłynnić majątek (nieruchomości mogą być zbywane w drodze pu­blicznej licytacji bądź za zezwoleniem zgromadzenia z wolnej ręki i po cenie nie niższej niż uchwalona przez zgromadzenie - art. 468 § l KSH).

Rozpoczęcie nowych interesów może być dokonane tylko wówczas, gdy jest to potrzebne do ukończenia już toczących się spraw. W toku li­kwidacji nie można wypłacać akcjonariuszom dywidendy przed spłace­niem wszystkich zobowiązań. Jeżeli kapitału zakładowego nie wypłacono całkowicie, a majątek spółki nie wystarcza na pokrycie jej zobowiązań, li­kwidatorzy powinni ściągnąć od każdego akcjonariusza wpłaty w takiej

wysokości, w jakiej są potrzebne do pokrycia zobowiązań. Ściągnięcie

wpłat następuje w kolejności od akcji zwykłych do akcji uprzywilejowa­nych co do podziału majątku. Jeżeli jednak majątek spółki nie wystarcza na zwrot sum wpłacanych na akcje uprzywilejowane do podziału majątku, II akcje zwykłe nie zostały w pełni pokryte wpłatami, należy ściągnąć dal­sze wpłaty od akcjonariuszy posiadających akcje zwykłe. Likwidatorzy powinni złożyć do depozytu sądowego sumy potrzebne do zaspokojenia lub zabezpieczenia znanych spółce wierzycieli, którzy się nie zgłosili po ogłoszeniach lub których wierzytelności nie są jeszcze wymagalne lub sporne (art. 473 KSH). Podział majątku pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzyciela pomiędzy akcjonariuszy nie może nastąpić przed upływem roku od daty ostatniego ogłoszenia o otwarciu likwidacji i wezwaniu wierzycieli. Majątek ten dzieli się między akcjonariuszy w stosunku do dokonanych przez nich wpłat na kapitał akcyjny. Jednakże, jeżeli akcje są uprzywilejowane co do pierwszeństwa przy podziale majątku, najpierw należy wypłacić wartość tych akcji w granicach sum wpłaconych na każdą z nich. Następnie w ten sam sposób wypłacana jest wartość akcji zwykłych. Nadwyżka majątku jest dzielona na ogólnych za­sadach między wszystkie akcje bez względu na uprzywilejowanie. Zasady powyższe mogą być zawarte w statucie. Po zakończeniu likwidacji i po zatwierdzeniu przez walne zgromadzenie ostatecznych rachunków likwi­datorzy mają obowiązek ogłosić sprawozdanie likwidacyjne i złożyć je sądowi rejestrowemu z jednoczesnym zgłoszeniem wniosku o wykreśle­nie spółki z rejestru sądowego. Z chwilą wykreślenia z rejestru spółka akcyjna traci osobowość prawną.