1. Przedmiot i zakres encyklopedii prawa

1. Pojęcie i cechy prawa

2. System prawa

System prawa – został stworzony przez państwo w celu ochrony jego interesów. Jest on systemem sztucznym składającym się z poszczególnych elementów. (ogół norm prawnych obowiązujących w państwie w określonym czasie. Dzieli się na działy. W Polsce obejmuje: prawo administracyjne, państwowe, finansowe, karne, cywilne, rodzinne, pracy, procesowe cywilne i karne).

Norma prawna – nie może być w swej treści sprzeczna z innymi normami społecznymi. Jest tworzona poprzez określony organ państwowy. Poparta jest przymusem państwa. W momencie jej naruszenia wyciągane są konsekwencje (sankcje). Każda norma prawna opublikowana jest w odpowiednim dzienniku urzędowym (Dziennik Ustaw, Monitor Polski). Jest częścią składową systemu prawa.

Budowa normy prawnej:

Hipoteza

Dyspozycja

Sankcja

Hipoteza – określa krąg adresatów, do których norma jest skierowana oraz okoliczności, w jakich ma ona zastosowanie (warunki, w jakich adresat normy w określony sposób ma się zachować). Wyróżniamy w niej elementy podmiotowe i przedmiotowe.

Elementy podmiotowe – szczegółowo opisują adresata, jego cechy sposób działania, okoliczności, miejsce, czas, stan psychiczny, zdrowotny, wykształcenie, zwód, wykonywana pracę, itp.

Elementy przedmiotowe – określają stany i zjawiska zewnętrzne w stosunku do adresata lecz mające wpływ na jego zachowanie i działanie (kryzys gospodarczy, zwyżka lub obniżka cen, itp.).

Dyspozycja – określa wzór powinnego (wymaganego) zachowania się adresata w okolicznościach przewidzianych w hipotezie normy prawnej.

Formy, jakie może przyjąć wzór dyspozycji:

Obowiązek prawny

Uprawnienia

Obowiązek prawny – nakaz lub zakaz określonego zachowania się zawarty w normie prawnej. Naruszenie obowiązków prawnych pociąga za sobą ujemne skutki prawne (sankcje) ze strony państwa.

Uprawnienia – dają adresatowi prawo wyboru, co oznacza, iż może on skorzystać z danego prawa lub nie, nie ponosząc z tego tytułu żadnych konsekwencji.

Sankcja – jest to ujemna konsekwencja wynikająca z niezgodnego zachowania się, co do treści dyspozycji normy prawnej w okolicznościach przewidzianych hipotezą normy prawnej. Pełni ona rolę prewencyjną i dyscyplinującą.

Wyróżniamy 3 typy sankcji:

-Karna

-Egzekucyjna

-Nieważności czynności prawnych

Sankcja karna – pełni funkcje prewencyjną (ogólną lub szczególną), izolacyjną (np. od społeczeństwa) i eliminacyjną (kara śmierci). Reguluje ją Ustawa Kodeks Karny. Art. 32 KK wymienia nam kary, natomiast art. 39 środki kar. (część normy prawnej określająca następstwa, jakie powinno pociągać zachowanie się adresata normy sprzeczne z jej treścią).

Kara może być wymierzona przez Sąd, a środek kary jedynie ją uzupełnia.

Kary obowiązujące w polskim systemie karnym:

-Grzywna

-Ograniczenie wolności

-Pozbawienie wolności

-25 lat pozbawienia wolności

-Dożywotnie pozbawienie wolności

Grzywna – kara wymierzana za czyny drobne oraz wykroczenia w stawkach dziennych od 10 do 360 (wartość nie mniejsza niż 10 zł, nie większa niż 2.000 zł). Może występować, jako kara samoistna, bądź też obok kary pozbawienia wolności, a w razie jej nie uiszczenia zamieniana na karę pozbawienia wolności.

Ograniczenie wolności – jest karą orzekaną od 1 miesiąca do 12 miesięcy odbywaną na wolności.

Na osobę ukaraną nakłada się określone obowiązki:

- niemożność opuszczenia miejsca zamieszkania

-wykonywanie pracy wskazanej przez Sąd od 20 do 40 godzin w skali miesiąca. Jeżeli osoba jest stale zatrudniona to z jej wynagrodzenia potrąca się od 10% do 20% jego wysokości na cele społeczne. Taka osoba nie ma prawa rozwiązać stosunku pracy bez zgody Sądu

-obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu kary (może być wyznaczony kurator)

-nie ma prawa sprawowania funkcji w organizacjach społecznych

Pozbawienie wolności – kara ta wymierzana jest za przestępstwo w przedziale czasowym od 1 miesiąca do 15 lat i odbywa się ją w zakładzie karnym (segregacja więźniów).

Kara 25 lat pozbawienia wolności i kara dożywotniego pozbawienia wolności – są to kary adekwatne i orzekane za najcięższe wykroczenia, typu: zabójstwo, zdrada Ojczyzny.

Środki karne – orzekane są tylko i wyłącznie obok kary. Wyróżniamy następujące ich rodzaje:

-pozbawienie praw publicznych,

-zakaz zajmowania określonego stanowiska (zakaz wykonywania określonego zawodu lub działalności gospodarczej),

-zakaz prowadzenia pojazdów,

-przepadek przedmiotów,

-obowiązek naprawienia szkody,

-nawiązka,

-świadczenie pieniężne,

-podanie wyroku do wiadomości publicznej,

-grzywna.

Nawiązka – forma świadczenia pieniężnego o charakterze represyjno-odszkodowawczym, przekazywana na konkretny cel (np. PCK, Caritas lub na rzecz poszkodowanego). Stosowana z reguły obok kary zasadniczej.

Sankcja egzekucyjna – nakładana jest wówczas, gdy naruszone zostaną normy prawa administracyjnego lub cywilnego. Ma ona na celu doprowadzenie do stanu oczekiwanego przez prawo.

Sankcja nieważności czynności prawnych – nakładana zostaje wówczas, gdy naruszone zostaną normy prawa cywilnego, bądź rodzinnego.

Każda umowa w obrocie czynności prawnej jest czynnością prawną.

W jakich sytuacjach czynność prawna jest uznawana za nieważną, bądź unieważnioną:

1. Nieważna jest czynność prawna dokonana przez osobę nie posiadającą zdolności do czynności prawnej (osoby poniżej 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione).

2. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z prawem lub dokonana w celu jego obejścia.

3. Nieważna jest czynność prawna dokonana dla pozoru (np. zawarcie związku małżeńskiego w celu otrzymania karty stałego pobytu).

4. Można unieważnić czynność prawną dokonaną pod wpływem błędu istotnego lub pod wpływem groźby bezprawnej (szantaż).

Normy prawne konstruowane są z przepisów prawnych. Proces ten nazywamy wykładnią prawa (interpretacja przepisów prawnych).

Stosowanie prawa – ustalanie faktów oraz ich konsekwencji prawnych, dokonywane w sposób wiążący przez określone organy państwa:

Sąd – karne (orzeczenia)

Administracja – administracyjne (decyzje)

2. Pojęcie i cechy normy prawnej, jej budowa i rodzaje

Norma prawa ( definicja, części normy prawnej)

Norma prawna- to wynikająca z przepisów norma prawna wydana i ustanowiona przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym.

W normie prawnej wyróżniamy 3 części:

1. H – Hipoteza – to ta część normy prawnej która określa adresata oraz warunek i okoliczności w jakich jest mu nakazane, zakazane i dozwolone. Wskazuje jak w danej sytuacji adresat ma się zachować

D – Dyspozycja – określa wzór zachowania się. Stanowi nakaz bądź zakaz jest najważniejszą częścią normy, wyznaczającą sposób postępowania w sytuacji gdy zostały spełnione warunki zawarte w hipotezie

S – Sankcja – określa skutki prawne które występują jeżeli adresat wskazany w hipotezie nie zachowa się tak jak wskazuje dyspozycja. Sankcja to ta część normy, która mówi jak zachowa się państwo jak ktoś nie zachowa się zgodnie z dyspozycją.

Normy imperatywne i normy dyspozytywne

Normy imperatywne – (bezwzględnie obowiązujące - łac. „ ius conges”) zalicza się też normy prawa karnego, konstytucyjnego itp.) Wszystkie normy można podzielić na II podziały. Zawierają nakaz państwa od którego nie można się uchylić

Normy dyspozytywne- ( względnie obowiązujące adresat ma prawo wyboru. Zalicza się tu normy prawa cywilnego, handlowego- łac. „ ius dispositrum”) swoboda działania, wyboru. Normy te są bardziej elastyczne

Normy uprawniające i normy wolnościowe

Normy usprawniające – podział obowiązków, nadanie uprawnienia ( dają możliwość podjęcia lub nie podejmowania działania)

Normy wolnościowe – ( przyznają adresatowi swobodę działania w jakimś obszarze stosunków społecznych)

Normy indywidualne i normy generalne

Normy indywidualne – takie które określają adresata imiennie np. Lech Wałęsa

Normy generalne – wskazują adresata rodzajowo np. każdy żołnierz, każdy student

Określenie przepisu prawnego

jest to jednostka techniczna aktu normatywnego ( fragment)

Norma prawna a przepis prawny

Są przepisy prawne, które nie wyrażają żadnej normy prawnej bo nie określają żadnych norm postępowania

3. Zdarzenia prawne i ich rodzaje

Zdarzenie prawne to zdarzenie, z którym prawo przedmiotowe łączy powstanie określonych skutków prawnych, którymi mogą być: powstanie, zmiana lub ustanie stosunku prawnego.
Rodzaje zdarzeń prawnych (na gruncie prawa cywilnego):
zdarzenia prawne w ścisłym tego słowa znaczeniu (niezależne od ludzkiej woli);
działania (będące przejawem ludzkiej woli):
czyny (dokonane bez zamiaru wywołania skutków prawnych, które powstają z mocy norm prawnych):
- dozwolone (nie zabronione przez prawo przedmiotowe, ale połączone z określonymi skutkami prawnymi);
- niedozwolone (zabronione przez prawo i wywołujące odpowiedzialność cywilnoprawną);
akty prawne nienormatywne (wywołują zamierzone skutki prawne):
- czynności prawne (czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych): jednostronne i dwustronne (umowy);
- akty administracyjne konstytutywne (oświadczenia woli organów administracji państwowej wywołujące skutki prawne);
- orzeczenia sądowe konstytutywne (wyroki sądowe, które powodują ustanowienie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego).
Nie są zdarzeniami prawnymi orzeczenia sądowe deklaratoryjne (deklaratywne) potwierdzające jedynie istnienie jakiegoś stosunku prawnego lub prawa podmiotowego.

4. Pojęcie i elementy stosunku prawnego

Stosunek prawny – jeden z rodzajów stosunku społecznego, który zachodzi między co najmniej dwiema osobami, z których przynajmniej jedna oddziałuje na drugą. Stosowanie prawa jest procesem zmierzającym do podjęcia decyzji rozstrzygającej w oparciu o normy prawa jakiegoś problemu z zakresu określonej dziedziny życia społecznego. W procesie tym następuje swoista synteza normy prawa z konkretnym zachowaniem człowieka, zwanym zdarzeniem lub faktem prawnym.

Rodzaje stosunków prawnych

Stosunki prawne są dwustronne lub wielostronne.

Treść stosunku prawnego

Treść stosunku prawnego – uprawnienia i obowiązki podmiotów stosunku prawnego

Elementy stosunku prawnego

Struktura stosunku prawnego obejmuje:
- podmioty (osoby fizyczne i prawne), osoby, które w nim występują jako uprawnione lub zobowiązane do określonego zachowania się względem innych osób, uczestników tego samego stosunku prawnego
- przedmiot stosunku prawnego – może nim być określone zachowanie lub przedmiot materialny albo niematerialny (prawa autorskie)
- treść stosunku prawnego – uprawnienia i obowiązki podmiotów stosunku prawnego

5. Prawo podmiotowe

Prawem podmiotowym nazywa się uprawnienia służące podmiotowi prawa (przede wszystkim osobie fizycznej lub prawnej). Wg koncepcji prawnonaturalnej niektóre prawa podmiotowe (szczególnie wolności) maja charakter przyrodzony, są niezbywalne, nie są przedmiotem stanowienia a jedynie potwierdzenia czy proklamacji.(charakter deklaratoryjny), wypływają bowiem z godności człowieka. Wg innych koncepcji maja charakter prawa pozytywnego, ale są szczególnie chronione, gdyż pozwalają na realizację wolnej woli każdego człowieka i sprzyjają ochronie interesu społecznego. Prawa podmiotowe są formułowane na podstawie prawa w sensie przedmiotowym. Wyróżnia się prawa podmiotowe proste i złożone, skuteczne wobec wszystkich (erga omnes) i skuteczne tylko między określonymi podmiotami (inter pares) oraz majątkowe i osobiste

6. Prawo podmiotowe bezwzględne i względne

Wśród praw podmiotowych wyróżnia sie dwa zasadnicze rodzaje:
1) prawa podmiotowe bezwzględne
2) prawa podmiotowe względne.
Prawa podmiotowe bezwzględne mogą być skierowane przeciwko każdej osobie. Obowiązek odpowiadający prawu bezwzględnemu ciąży na całym otoczeniu uprawnionego, a nie na ściśle oznaczonej osobie. Obowiązek ten polega na powstrzymywaniu sie od działań, które mogłyby naruszyć prawo podmiotowe uprawnionego. Do praw bezwzględnych należą prawa rzeczowe (przede wszystkim prawo własności ), niektóre prawa rodzinne, prawa osobiste itp.
Prawo podmiotowe względne to prawa, które mogą być skierowane tylko wobec oznaczonej osoby lub grupy osób. Obowiązek odpowiadający takiemu prawu spoczywa nie na wszystkich, lecz na konkretnej osobie lub grupie osób. Do praw podmiotowych względnych należą przede wszystkim prawa wynikające ze stosunków zobowiązaniowych. Jeżeli pożyczam komuś określoną sumę pieniędzy, mogę żądać ich zwrotu tylko od osoby, której pożyczki udzieliłam. Moje prawo jest wiec skuteczne tylko względem oznaczonej osoby.
O tym, które prawa maja charakter praw podmiotowych bezwzględnych, a które względnych, przesadza wola ustawodawcy, który za pomocą norm imperatywnych ustala katalog praw bezwzględnych.
W prawie podmiotowym można niekiedy wyodrębnić jego poszczególne części składowe, zwane uprawnieniami. Na przykład w przysługującym właścicielowi prawie własności wyodrębnić można takie uprawnienia, jak uprawnienie władania, korzystania i rozporządzania rzeczą.
Roszczeniami nazywamy prawa lub uprawnienia skonkretyzowane w ten sposób, ze stwarzają uprawnionemu możność zadania od oznaczonej osoby konkretnego zachowania się. jeżeli na przykład ktoś naruszy prawo własności w ten sposób, ze zabierze komuś jego rzecz lub zniszczy, powstają z tą chwilą określone roszczenia właściciela przeciwko oznaczonej osobie, która rzecz zabrała lub zniszczyła.

7. Ochrona praw podmiotowych

Sposób wykonywania prawa podmiotowego. Wykonywanie prawa podmiotowego polega na podejmowaniu działań mieszczących się w granicach postępowania dopuszczonego tym prawem. Prawa podmiotowe mogą być wykonywane na sposób ciągły (prawo własności) lub aktem jednorazowym (przyjęcie zapłaty za usługę). Wykonywanie prawa może polegać na czynnościach faktycznych (przechodzenie przez cudzy grunt obciążony służebnością) lub na czynnościach prawnych (wynajęcie samochodu).
Dobrowolność wykonywania prawa. Z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie nikogo nie można zmusić do wykonywania przysługujących mu praw podmiotowych. Skutki zaniechania wykonywania prawa ograniczają się jedynie do wywołania negatywnych konsekwencji dotykających podmiot uprawniony. Nie wykonywane prawo podmiotowe może ulec przedawnieniu lub prekluzji. Może też dojść do nabycia tego prawa przez inną osobę na skutek zasiedzenia.
Jedynie na gruncie prawa rodzinnego dopuszczone są wyraźne wyjątki od zasady dobrowolnego wykonywania praw podmiotowych.
Brak obowiązku wykonania osobistego. Kodeks cywilny jedynie w wyjątkowych wypadkach wymaga świadczenia osobistego przez podmiot zobowiązany.
Nadużycie prawa podmiotowego. Prawo podmiotowe należy wykonywać zgodnie z jego treścią, inaczej dochodzi do nadużycia prawa.
Art. 5. (4) Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
Przepis ten pozwala odmówić ochrony sądowej postępowaniu noszącemu wyraźne znamiona naruszenia prawa.

Sądowa ochrona praw podmiotowych.

Powództwo. W konsekwencji zasady dobrowolnego wykonywania praw podmiotowych poszukiwanie ich ochrony na drodze sądowej pozostawia się inicjatywie zainteresowanego podmiotu.
Czynność procesowa inicjująca postępowanie na drodze sądowej nazywa się powództwem. Polskie prawo cywilne zna trzy podstawowe rodzaje powództw:
O świadczenia.
O ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa albo stosunku prawnego.
O ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego.
Ciężar dowodu. Ciężar dowodu spoczywa na osobie wywodzącej z danej okoliczności skutki prawne.
Art. 6. Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.
W znaczeniu formalnym oznacza on obowiązek wykazania inicjatywy dla zebrania i przedstawienia dowodów.
Domniemanie. Domniemanie prawne polega na ustawowym powiązaniu określonego faktu, czyli podstawy domniemania, z określonym wnioskiem. Przykładem tego jest przepis:
Art. 9. W razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe.
Ustanawiający domniemanie żywego urodzenia. Wiąże on fakt urodzenia (podstawę domniemania) z wnioskiem, iż urodzony buł żywy.

Samoobrona i samopomoc.

Samoobrona jest działaniem podejmowanym dla odparcia działań naruszających prawo podmiotowe. Samopomoc polega na podejmowaniu działań dla przywrócenia stanu bezprawnie naruszonego.
Postacie samoobrony i samopomocy. Prawo cywilne rozróżnia dwie postacie działań podejmowanych w ramach samoobrony lub samopomocy.
Obrona konieczna polega na odparciu bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego prawom podmiotowym lub stanom faktycznym korzystającym z prawnej ochrony.
Art. 343. § 1. Posiadacz może zastosować obronę konieczną, ażeby odeprzeć samowolne naruszenie posiadania.
§ 2. Posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania przywrócić własnym działaniem stan poprzedni; nie wolno mu jednak stosować przy tym przemocy względem osób. Posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego.
Art. 423. Kto działa w obronie koniecznej, odpierając bezpośredni i bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby, ten nie jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną napastnikowi.

8. Stosowanie a przestrzeganie prawa

1. Pojęcie przestrzegania i stosowania prawa
a) przestrzeganie prawa - zachowanie adresata normy zgodne z jej dyspozycją w warunkach wskazanych w hipotezie, jest obowiązkiem wszystkich adresatów norm; nieprzestrzeganie prawa może polegać na zachowaniu contra legem (naruszenie, złamanie prawa przez działanie lub zaniechanie niezgodne z dyspozycją normy; szczególnym przypadkiem jest obywatelskie nieposłuszeństwo) lub preater legem (nadużycie, czyli postępowanie zgodne z literalnym brzmieniem przepisu, ale sprzeczne z zasadami współżycia społecznego czy społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy lub obejście, omijanie prawa, czyli osiągnięcie celu zabronionego przez jedną normę poprzez zachowanie pozornie zgodne z inną normą przy wykorzystaniu luk w prawie, wykładni rozszerzającej czy wykorzystywanie niejasności języka),
b) stosowanie prawa - sformalizowane działanie kompetentnych organów władzy publicznej polegające na podejmowaniu i realizowaniu decyzji władczych (tworzenie norm konkretnych i indywidualnych); może polegać na zachowaniu zgodnym z dyspozycją normy (w przypadku normy sankcjonowanej) lub stosowaniu sankcji (w przypadku normy sankcjonującej); organ stosujący prawo musi go jednocześnie przestrzegać.

2. Ideologie stosowania prawa
a) ideologia decyzji związanej: decyzje zapadające w procesie stosowania prawa powinny być całkowicie zdeterminowane treścią norm prawnych, organy powinny kierować się legalizmem (pozytywizm prawniczy),
b) ideologia decyzji swobodnej: wartościami naczelnymi w stosowaniu prawa powinny być: celowość, skuteczność, sprawiedliwość, stosowanie prawa jest zatem poszukiwaniem słusznego prawa, łączy się z jego tworzeniem,
c) pośrednia ideologia decyzji praworządnej i racjonalnej.

. Znajomość prawa a jego przestrzeganie
- zasada ignorantia iuris nocet,
-przyczyny nieznajomości prawa: ogromna ilość aktów normatywnych, bezustanne modyfikacje prawa stanowionego, specjalizacja prawa, trudnodostępność dzienników publikacyjnych,
- głównym źródłem wiedzy o prawie stają się środki masowego przekazu, doświadczenia znajomych lub rodziny, szkolenia, informacje od zawodowych prawników, elektroniczne nośniki informacji prawniczej, Internet,
- nieznajomość prawa zwiększa ryzyko jego naruszeń.

Proces stosowania prawa, poszczególne etapy

3. Proces stosowania prawa i jego etapy
a) wstępne ustalenie prawdopodobieństwa pojawienia się faktu mającego znaczenie prawne, np. poprzez działania policji czy wniesienie do sądu powództwa w przypadku prawa cywilnego,
b) udowodnienie zaistnienia faktu (postępowanie dowodowe):
? rozstrzygnięcie co do ciężaru dowodu (onus probandi) ? co do zasady należy do oskarżyciela czy powoda (domniemanie niewinności oskarżonego),
? ustalenie rodzaju dowodów dopuszczalnych w postępowaniu ? co do zasady sąd powinien dopuścić wszelkie środki dowodowe, które mogą przyczynić się do wyjaśnienia sprawy i nie są sprzeczne z prawem (dokumenty publiczne i prywatne, zeznania świadków, oględziny, opinie biegłych;
? ocena wiarygodności dowodów przez organ władzy publicznej wg teorii swobodnej oceny dowodów (organ kieruje się wiedzą i doświadczeniem) lub teorii związanej oceny dowodów,
? ustalenie celów postępowania dowodowego: ustalenie prawdy materialnej lub formalnej (obraz faktów na jaki godzą się strony postępowania albo jaki wynika z domniemań prawnych)
? określeniu zaistniałego faktu służą też domniemania ? wnioskowania na podstawie stwierdzenia, że jeśli zjawisko A i B często współwystępują, to pojawienie się udowodnionego zdarzenia A łączy się najprawdopodobniej z występowaniem nieudowodnionego zdarzenia B; domniemanie faktyczne (praesumptio facti) ? sąd może ale nie musi wyciągnąć wnioski co to zaistnienia nieznanego faktu na podstawie zaistnienia faktu znanego; domniemanie prawne (praesumptio iuris) ? prawo wprost nakazuje uznać za udowodniony fakt A przy zaistnieniu udowodnionego faktu B, domniemania prawne dzieli się na wzruszalne (praesumptio iuris tantum), które mogą być obalone przez przeprowadzenie przeciwdowodu i niewzruszalne (praesumptio iuris ac de iure), których obalić nie sposób,
c) ustalenie norm obowiązujących ? ustalenie, czy wchodzące w grę przepisy obowiązują (decyzja walidacyjna) oraz wyprowadzenie norm z przepisów,
d) subsumpcja ? podciągnięcie faktu pod normę, czego konsekwencją jest ustalenie skutków prawnych danego faktu i podjęcie decyzji,
e) wykonanie decyzji (postępowanie egzekucyjne).

4. Stanowienie a stosowanie prawa
Należy odróżnić stanowienie od stosowania prawa; stanowienie jest w istocie szczególnym przypadkiem stosowania norm kompetencyjnych i procedury prawodawczej. Takie rozróżnienie jest natomiast praktycznie niemożliwe w krajach prawa precedensowego.
6. Skuteczność prawa
- finistyczna: prowadzi do osiągnięcia jakiegoś celu,
- behawioralna: prawodawca zdobywa masowy posłuch,
- aksjologiczna: akceptacja i internalizacja wartości, które były podstawą stworzenia prawa

9. Domniemania

Domniemania prawne i domniemania faktyczne

Domniemanie faktyczne (preasumptio facti) to rodzaj wnioskowania na podstawie pewnych faktów o innych, pozostających pierwszymi w logicznym związku. Przypuszczenie to opiera się na określonych podstawach. Fakt, który jest przedmiotem domniemania jest prawdopodobny. Przykład: z faktu nieobecności konkretnej osoby na miejscu przestępstwa może wysnuć wniosek, że nie był on sprawcą.
Domniemanie prawne (preasumptio iuris) ma bezpośrednie odzwierciedlenie w normie prawnej. Stanowi ustawowe dopuszczenie istnienia pewnego faktu trudnego do dowiedzenia na podstawie innego faktu udowodnionego lub bezspornego. Ustawodawca poprzez ustanowienie szczególnej normy prawnej nakazuje uznać za istniejący element stosunku prawnego, jeśli został udowodniony fakt, który z tym elementem z reguły współwystępuje.
Przykład: domniemanie chwili śmierci zaginionego; „Domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego”. (Art. 31 §1 k.c.)

10. Wykładnia prawa i jej rodzaje

Określenie wykładni prawa

Wykładnia prawa (inaczej interpretacja) – proces myślowy zmierzający do ustalenia rzeczywistego, autentycznego znaczenia intencji prawodawcy wyrażonej w przepisach prawnych oraz zakresu treści merytorycznej normy, a także znaczenia użytych w niej sformułowań słownych.
Cel wykładni prawa: odczytanie intencji prawodawcy, precyzowanie niezbyt ścisłych sformułowań w przepisach prawa, ograniczanie lub usuwanie dowolności w stosowaniu prawa, utrwalanie praworządności.

Główne racje wykładni prawa

1. Może być tak, że interpretator ma wątpliwości, trudności ze zrozumieniem języka tekstu prawnego
2. Mogą być inne wątpliwości niezależne od treści, jaki jest zakres zastosowania normy lub zakres normowania.

Podział wykładni prawa ze względu na moc wiążącą
Wykładnie prawnie wiążącą dzieli się według liczby osób i organów państwa nią związanych na:
· wykładnia wiążąca wszystkich adresatów
· wykładnia wiążąca tylko pewną grupę osób i organów państwa - wykładnia legalna
· wykładnia wiążąca organy państwowe w poszczególnej sprawie - wykładnia praktyczna

Podział wykładni prawa ze względu na metodę

- wykładnia słowna (polega na ustaleniu znaczeniu norm prawnych poprzez analizę struktur językowych przepisów, znaczenia poszczególnych wyrazów i zwrotów)

- wykładnia celowościowa (ustalenie znaczeniu n.p. poprzez określenie celu, dla którego normy te zostały wydane)

- wykładnia systematyczna (ustalenie poprzez określenie miejsca jakie dana norma zajmuje w ramach aktu normatywnego czy w ramach całego ustawodawstwa)

- wykładnia historyczna (ustalenie za pomocą materiałów historycznych

Podział wykładni prawa ze względu na zakres

Porównując wnioski płynące z wykładni dokonywanej w różny sposób możemy nieraz stwierdzić, że są one niezgodne a nawet rozbieżne. Wtedy należy dokonać wyboru spośród rozmaitych „właściwych” znaczeń przepisu. W ten sposób mamy:
a) wykładnia literalna (dosłowna) ma miejsce gdy spośród różnych znaczeń uzyskanych za pomocą odmiennych wykładni wybierzemy te, które zostały ustalone dzięki zastosowaniu reguł znaczeniowych i konstrukcyjnych języka
b) wykładnia rozszerzająca – wychodzi ona poza zakres znaczenia ustalonego w wyniku przeprowadzenia wykładni literalnej
c) wykładnia zwężająca – przyjmuje ona węższe rozumienie przepisu niż wynikałoby to z wykładni literalnej

Dyrektywy wykładni prawa

- Jeżeli przepis stanowi, że dany czyn podlega karze czyli rozumiemy, że jest to zakaz podejmowania takich czynów (organy państwowe mają nakaz karania tych ludzi, którzy podjęli czyn)
- W jakimś przepisie jest opisane zachowanie (jest opisane jakieś zdarzenie), tzn. że ktoś ma nakaz wykonania takiej czynności
- Jeżeli przepis zawiera nakaz dokonania czynności, która ma duże znaczenie prawne tzn. że nakłada się na kogoś jakąś kompetencje

11. Luki w prawie

Luki prawne – pojęcie

Luka prawna -jest to niedobór prawa tzn. sytuacja gdzie dany stan faktyczny nie jest regulowany przez prawo, ale po analizie dochodzi się do wniosku, ze powinien być przez nie regulowany

Przyczyny luk prawnych

- zmiany stosunków społecznych, obyczajowych

- nie możność przewidzenia wszelkich ewentualności przez ustawodawcę

- świadome zostawienie luki (gdy reguluje się nowe dziedziny)

Rodzaje luk prawnych

Aksjologiczne - gdy jakieś zachowanie nie jest uregulowane ale ktoś sądzi że powinno być to postępowanie uregulowane przez prawo (luka pozorna); błąd prakseologiczny.
Logiczne - ma miejsce wtedy gdy w systemie prawnym występują normy między sobą niezgodne (luki nieistotne w praktyce, usuwane w drodze wykładni i przepisów kolizyjnych).
Konstrukcyjne - gdy w systemie prawnym brak jest reguł wskazujących jak „ważnie” dokonać danej czynności konwencjonalnej a system prawny zawiera o tej czynności wzmiankę wiążącą z tą czynnością określone skutki prawne.

Sposoby wypełnienia luk prawnych

Wykryta luka w prawie musi zostać usunięta poprzez:

- metodę analogi legis - usuwają wykryte luki w prawie

- metodę analogii iuris – mają największe znaczenie w prawie cywilnym

12. Kolizje norm prawnych

Kolizje prawne – pojęcie

Występują wówczas, gdy stosunek prawny uregulowany jest więcej niż jednym przepisem (zespołem przepisów), które wzajemnie się wykluczają.

Kolizje prawne w czasie

Występuje wówczas gdy sprawa (stosunek prawny) uregulowana jest odmiennie prze dwa lub więcej przepisów wydanych w różnym czasie. Instrumentem służącym do rozstrzygania kolizji w czasie są przede wszystkim przepisy przejściowe które ustalają, jak należy rozstrzygnąć kolizje powstałe w skutek wejścia nowego aktu. Jeśli nie występują kolizje rozstrzyga się wg zasady : ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą (nie działa gdy ustawa wcześniejsza miała charakter specjalny, a nowa ogólny). Druga zasada : ustawa nie działa wstecz. Ta zasada oznacza, że akt normatywny odnosi się jedynie do tych stosunków które powstały już po jego wejściu.

Kolizje prawne w przestrzeni

- między przepisami obowiązującymi w różnych dzielnicach kraju (tylko w przypadku nie zunifikowanego prawa)

- między przepisami różnych państw.

13. System źródeł prawa w RP

Źródłami prawa powszechnie obowiązującego a więc takiego które wiąże wszystkich – zarówno podmioty państwowe organy, instytucje, funkcjonariuszy jak i obywateli i wszystkich znajdujących się pod jurysdykcją RP osoby oraz podmioty prawne według ustawy 87 są konstytucja, ustawy ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia oraz na obszarze działania organów, które ustanowiły akty prawa miejscowego.

System prawa Rzeczypospolitej Polskiej

System prawa to zespół norm obowiązujących w państwie zróżnicowanych według dziedzin politycznego i społeczno-gospodarczego życia, do których się odnoszą. Słowo \\\"zespół\\\" oznacza, że różne gałęzie prawa zespalają wspólne zasady politycznego i społeczno-ekonomicznego ustroju państwa i związane z nimi cele. W systemie prawa Rzeczypospolitej Polskiej wyodrębnione są następujące gałęzie (działy) prawa:
1) prawo państwowe (konstytucyjne);
2) prawo cywilne;
3) prawo rodzinne;
4) prawo pracy;
5) prawo administracyjne;
6) prawo finansowe;
7) prawo gospodarcze;
8) prawo karne;
9) prawo procesowe.

Prawo państwowe (konstytucyjne) - podstawowym jego źródłem jest ustawa zasadnicza czyli Konstytucja oraz inne akty prawne z nią związane np. ordynacje wyborcze do Sejmu i Senatu. Reguluje ono podstawowe instytucje ujęte w Konstytucji oraz podstawowe prawa i obowiązki obywateli.

Prawo cywilne reguluje stosunki majątkowe między podmiotami prawa oraz niektóre sprawy nie majątkowe, jak np. prawo do nazwiska, ochrony czci, patentów, wzorów użytkowych i praw autorskich i związane z nimi roszczenia majątkowe.

Prawo rodzinne normuje stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami, stosunki między rodzicami i dziećmi, oraz stosunki wynikające z przysposobienia, opieki i kurateli.

Prawo pracy zawiera normy prawne regulujące stosunki pracy i płace. W jego zakresie znajdują się także zagadnienia dotyczące ubezpieczeń społecznych i świadczeń socjalnych.

Prawo administracyjne stanowi zbiór norm prawnych regulujących stosunki społeczne powstałe w wyniku działalności organów administracji państwowej.

Prawo finansowe jest zbiorem norm dotyczących operacji finansowych i instytucji zajmujących się nimi. Dotyczy ono budżetów, podatków i opłat, działalności banków i zakładów ubezpieczeń i innych instytucji finansowych.

Prawo gospodarcze stanowi swego rodzaju ujęcie w odrębną całość niektórych zagadnień z dziedziny prawa cywilnego, administracyjnego i finansowego oraz środki jej realizacji jak: umowy, weksle, czeki, akcje, obligacje itp.

Prawo formalne to normy prawne określające organizację i strukturę organów wymiaru sprawiedliwości i administracji oraz tryb postępowania przed nimi. Dotyczą m. in. właściwości rzeczowej i miejscowej tych organów, wszczynania postępowania, pism procesowych, wniosków, dowodów, środków odwoławczych itp.

Prawo karne jest zbiorem norm określających co w świetle prawa jest przestępstwem i jaka grozi za jego popełnienie. Z prawem tym łączy się problematykę wykroczeń (ujęte w odrębnych kodeksach) oraz prawo postępowania karnego i prawo karne wykonawcze.

Prawo procesowe stanowi zespół norm regulujących postępowanie przed sądami w sprawach cywilnych i karnych. Określa ono uprawnienia osób występujących przed sądem. Odmiennym prawem regulującym tok postępowania przed organami administracji państwowej są normy zawarte w Kodeksie postępowania administracyjnego. Prawo Rzeczypospolitej Polskiej jest systemem prawa pisanego. Oznacza to, że znajduje wyraz pisemny w formie aktów normatywnych. Nie wyklucza to faktu, że także zwyczaje, określane w poszczególnych przepisach prawnych jako zasady społecznego współżycia, mogą odgrywać pewną rolę przy wykładni prawa pisanego. Prawo pisane jest w znacznej mierze prawem skodyfikowanym, tzn. usystematyzowanym zbiorem przepisów prawnych z określonej dziedziny stosunków społecznych, prawem regulowanych (kodyfikacja prawa).

Kodyfikacja prawa oznacza ujęcie w jedną, logicznie usystematyzowaną całość przepisów dotyczących danej dziedziny stosunków społecznych, zawartych w różnych aktach normatywnych w ramach jednolitego aktu określanego mianem Kodeksu. Kodeksowe uregulowanie nie eliminuje istnienia poza Kodeksem innych, szczegółowych aktów normatywnych dotyczących danej dziedziny życia. Każdy Kodeks jest jednak aktem normatywnym wiodącym dla danej dziedziny i aktem najważniejszym. Charakter aktów kodyfikacyjnych, czyli całościowo regulujących dane dziedziny życia, mimo iż nie są one nazwane kodeksami, posiadają także takie akty normatywne, jak: prawo budowlane, prawo wynalazcze, prawo lokalowe, prawo o ruchu drogowym itp. Wszystkie wymienione Kodeksy (z wyjątkiem Kodeksu handlowego) zostały uchwalone przez Sejm jako ustawy czyli najwyższe w hierarchii akty normatywne, co podnosi ich rangę i znaczenie w całości ustawodawstwa.

14. Konstytucja, ustawy, umowy międzynarodowe, rozporządzenia, prawo miejscowe

Źródła prawa są to akty normatywne stanowione przez upoważnione organy władzy i administracji państwowej, a także organy samorządów terytorialnych zawierające normy prawne lub stanowiące istotny składnik właściwego uchwycenia treści normy prawnej. Mimo znacznego zróżnicowania, akty normatywne stanowią system pod pojęciem którego rozumiemy logicznie uporządkowaną i wzajemnie ze sobą powiązaną całość. System aktów normatywnych jest uporządkowany według dwóch kryteriów: podmiotu (organu) prawodawczego i rodzaju aktu normatywnego. Ujęte według tych kryteriów akty normatywne pozwalają na ustalenie ich hierarchii, która dla naszego prawa przedstawia się następująco:

Konstytucja - jest to ustawa zasadnicza zajmująca naczelne miejsce w hierarchii aktów ustawodawczych. Wyróżnia się ona spośród innych aktów normatywnych tym, że jej uchwalenie, jak również wprowadzenie zmian do jej treści wymaga zgody dwóch trzecich co najmniej połowy ogólnej liczby posłów obecnych w czasie głosowania. W swojej treści zawiera normy prawne dotyczące zasad ustroju politycznego i społeczno-ekonomicznego państwa. Ustala podstawy organizacyjne aparatu państwowego, reguluje sposób powoływania, skład i zakres działania organów państwa i samorządów terytorialnych, określa podstawowe prawa i obowiązki obywateli.

Wydane z upoważnienia Konstytucji inne akty normatywne nie mogą być w swojej treści z nią sprzeczne.

Ustawa - jest aktem normatywnym, uchwalanym przez Sejm i zatwierdzanym przez Senat. Wymaga też podpisu prezydenta. Brak zatwierdzenia ze strony Senatu względnie zgłaszane przez niego poprawki, powodują powrót ustawy do Sejmu i ponowne głosowanie. Poprawki senatu są odrzucane przez Sejm bezwzględną większością głosów, natomiast poprawki, nie odrzucone bezwzględną większością głosów są poprawkami przez sejm przyjętymi. Ustawy uchwalane są na wniosek Prezydenta, Senatu, Rady Ministrów, komisji sejmowych lub 15 posłów.

Rozporządzenie - jest aktem normatywnym Prezydenta, naczelnych i centralnych organów administracji państwowej, a mianowicie: Rady Ministrów, poszczególnych (lub kilku) ministrów i równorzędnych kierowników urzędów centralnych. Rozporządzenia mogą być wydawane wyłącznie na podstawie upoważnienia wynikającego z przepisu ustawy (delegacja ustawowa) i stanowią bardziej szczegółowe rozwinięcie przepisów zawartych w ustawach. Warunkami ważności rozporządzenia są: wyraźnie w konkretnej ustawie sformułowana delegacja ustawowa do wydawania rozporządzenia; zgodność treści rozporządzenia z przepisami ustawy i utrzymanie jej w granicach udzielonego upoważnienia.

Uchwała - jest ujawnionym wyrazem woli kolegialnych organów władzy (Sejmu i Senatu) i administracji państwowej (rady Ministrów, kolegialnych organów Rady Ministrów) oraz organów samorządu terytorialnego. Uchwały podejmują również kolegialne organy różnych organizacji i jednostek - nie stanowią one jednak źródła prawa państwowego. Uchwała w odróżnieniu od rozporządzenia dotyczy tylko pewnych zagadnień zawartych w ustawie. Do jej ważności niezbędna jest również delegacja ustawowa, na którą uchwała w chwili jej podejmowania i ogłaszania winna się powoływać.

Zarządzenie jest aktem normatywnym, wydawanym przez Prezydenta i ministrów oraz kierowników urzędów centralnych na podstawie ustaw i w celu ich wykonania. Zarządzenie różni się tym od rozporządzenia, że posiada mniejszy zakres treści niż rozporządzenie (nie rozwija przepisów ustawy). Zarządzenia na niższych szczeblach wydawane są przez terenowe organy administracji państwowej i organy samorządu terytorialnego.

Instrukcja, regulamin, statut są aktami normatywnymi. Ich rolą jest wyjaśnianie i uściślanie przepisów zawartych w aktach wyższego rzędu. W żadnym przypadku nie mogą być z nimi sprzeczne. Ich głównym celem jest usprawnienie i uściślenie działalności organów niższego szczebla i jednostek organizacyjnych.

Specyficznymi źródłami prawa są umowy międzynarodowe. Umowa międzynarodowa jest to zgodne oświadczenie woli państw mające na celu wywołanie określonych skutków prawnych. Umowa międzynarodowa może mieć różną nazwę, np. traktat, pakt, konwencja, deklaracja, porozumienie, protokół, regulamin, karta, konstytucja, modus vivendi itp.

Przedmiotem umowy międzynarodowej mogą być zagadnienia natury politycznej, ekonomicznej, ludnościowej, kulturalnej itp.

Niektóre umowy międzynarodowe wymagają ratyfikacji, tj. zatwierdzenia przez upoważniony do tego organ parlamentu danego państwa lub głowy państwa (w Polsce Sejm lub Prezydent). Umowy międzynarodowe nie wymagające ratyfikacji, nabierają mocy prawnej z chwilą ich podpisania przez upoważniony do jej zawarcia organ. Umowy międzynarodowe, które dotyczą wewnętrznych stosunków państwa lub obywateli, nabierają mocy prawnej dopiero z chwilą włączenia ich do krajowego ustawodawstwa.

Specyficznym źródłem prawa są dekrety. Dekret jest to akt prawny treści ogólnej mający moc ustawy, wydany przez inny organ aniżeli parlament. Aktualnie nie ma u nas organu uprawnionego do wydawania dekretów.

Istotnym warunkiem przestrzegania aktów normatywnych jest ich ogłoszenie (promulgacja), czyli podanie do publicznej wiadomości lub do wiadomości podmiotów bezpośrednio zainteresowanych. Są one ogłaszane w publikacjach urzędowych, zwanych organami promulgacyjnymi. Najważniejsze z nich a więc ustawy, rozporządzenia, umowy międzynarodowe ogłaszane są w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

Uchwały i zarządzenia naczelnych i centralnych organów publikowane są w Monitorze Polskim. W Monitorze Polskim ogłaszane są także uchwały indywidualne Sejmu i Senatu, np. o wyborze marszałka, wicemarszałków, powołaniu członków rządu. Cechą charakterystyczną aktów normatywnych ogłaszanych w Monitorze Polskim jest to, że nie ma dla nich bezwzględnego obowiązku ich ogłaszania, jaki istnieje dla ustaw i rozporządzeń.

Zarządzenia wydawane przez poszczególnych ministrów i kierowników urzędów centralnych mające znaczenie tylko dla jednego resortu ogłaszane są w dziennikach urzędowych tych organów.

Zarządzenia i uchwały terenowych organów rządowej administracji ogólnej i organów samorządów terytorialnych, ogłaszane są w wojewódzkich dziennikach urzędowych.

W zasadzie akt normatywny wchodzi w życie po upływie 14 dni od jego ogłoszenia, chyba że sam stanowi inaczej. Od tego momentu istnieje domniemanie, że jest on adresatom znany. Nikt też od tej chwili, w przypadku niezgodnego z nim zachowania się, nie może powoływać się na jego nieznajomość. Obowiązuje rzymska zasada: nieznajomość prawa szkodzi. Swego rodzaju odstępstwo od tej zasady przewidział Sąd Najwyższy przez zajęcie stanowiska, że akt normatywny nie rodzi obowiązków prawnych przed momentem, w którym abonent Dziennika Ustaw mógł rzeczywiście zapoznać się z jego treścią.

Coraz częściej jest praktykowana zasada podawania terminu wchodzenia w życie ogłaszanego aktu normatywnego, niekiedy znacznie dalszego niż dzień jego ogłoszenia. Takie odłożenie obowiązywania ustawy ma na celu w szczególności zapoznanie się z nią osób, które będą ją musiały stosować, jak również spopularyzowanie jej w szerokich kręgach społeczeństwa.

Przestrzegana jest zasada, że ustawa nie działa wstecz chyba, że jej działanie wsteczne jest korzystniejsze dla obywateli. Są od tej zasady wyjątki.

Akty normatywne mają specyficzną budowę. Ich składowymi elementami są:
- tytuł aktu normatywnego,
- kolejna pozycja od początku roku kalendarzowego,
- zasadnicza treść podzielona na: artykuły, ustępy (lub paragrafy) i punkty,
- podpis właściwego organu.

Omówione akty normatywne są aktami prawa stanowionego (pisanego) kształtowanego przez organy państwa i władz samorządowych. Poza nimi źródłami prawa są także uznawane przez państwo zasady współżycia społecznego i zwyczaje, o czym była już mowa, a co wyraźnie akcentuje przytoczony art. 56 - i nie tylko on - Kodeksu cywilnego.

15. Prawo konstytucyjne w systemie prawa

Ogólna charakterystyka prawa konstytucyjnego
Prawo konstytucyjne ma przynajmniej dwa znaczenia. Przez prawo konstytucyjne rozumiemy zespół norm prawnych, których przedmiotem jest uregulowanie ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa.
- w sensie wąskim – zespół norm prawnych zawartych w konstytucji i innych ustawach konstytucyjnych
- w sensie szerokim – całokształt norm prawnych mających za przedmiot uregulowanie ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa.
Materiał prawa konstytucyjnego obejmuje te normy prawne które określają:
- podmiot władzy suwerennej w państwie i sposoby jej sprawowania
- podstawy ustroju społeczno-gospodarczego państwa
- system organów państwowych
- podstawy systemu wyborczego
W idealistycznym podziale prawa na publiczne i prywatne prawo konstytucyjne jest prawem publicznym w podziale na prawo materialne i formalne – prawo konstytucyjne jest prawem materialnym

2. Ustawy konstytucyjne w III RP
W okresie 15 miesięcy funkcjonowania rządu T. Mazowieckiego przeprowadzono trzy zasadnicze reformy obowiązującej Konstytucji z 1952 r.
Pierwszą zasadniczą reformą ustrojową była rewizja konstytucyjnych zasad politycznych i gospodarczego ustroju państwa, przeprowadzona 29 grudnia 1989 r. Zmiana konstytucji PRL. Drugą reformą była nowelizacja konstytucji z dnia 8 marca 1990 roku wprowadzono instytucje samorządu terytorialnego. Trzecią formą z dnia 27 września 1990 roku była zmiana konstytucyjnej zasady wyborów Prezydenta oraz uchwalenie nowej ordynacji dla wyborów prezydenckich.
Ustawa konstytucyjna z 17 października 1992 roku o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą, wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym jest najobszerniejszą w historii państwa polskiego Mała konstytucja. Ustawa ta miała na celu stworzenie sprawnego mechanizmu rządzenia, uwzględniając ukształtowany po roku 1989 system fundamentalny zasad ustroju politycznego: zasady demokratycznego państwa prawa, suwerenności narodu, pluralizmu politycznego. W rozwiązaniach ustrojowych recypowała ona instytucje i procedury wprowadzone wcześniej do porządku konstytucyjnego, jak m.in. drugą izbę parlamentu, powszechne wybory prezydenckie. Mała konstytucja z 17 października 1992 roku jakkolwiek nie wolna od wad merytorycznych i legislacyjnych, niewątpliwie wywierała wpływ na procesy transformacji ustroju konstytucyjnego w latach 1992 – 1997. Nie można również nie docenić jej roli w okresie obowiązywania ustrojowych w Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku czyli do dziś obowiązującej.

3. Zasada państwa prawnego
Państwo prawne ( prawa )
- państwo konstytucyjne
- państwo w którym stosunki między obywatelami a organami są regulowane przez konstytucję
- państwo praworządne, którego cechą jest zasada podziału władz,
- prymat konstytucji
- państwo, w którym istnieją mechanizmy kontroli zgodności z prawem decyzji administracyjnych oraz kontroli zgodności aktów normatywnych z konstytucją
- państwo, w którym treść aktów normatywnych (prawodawczych) zgodna jest z prawami człowieka a władza prawodawcza nie jest legitymowania do podejmowania arbitralnych zamian prawa, zwłaszcza takich, które wiązałyby się z pogarszaniem sytuacji prawnej obywatela – zasada zaufania obywateli.
Państwo prawne to państwo posiadające autonomiczny względnym siebie system prawa, oparty na konstytucji stanowionej w demokratycznym procesie, zaopatrzony w gwarancje przestrzegania i stosowania prawa, którego normy charakteryzują się zbieżnością z systemem wartości prawnie akceptowanych.

4. Zasada legalizmu
Idea legalizmu tj. zasada praworządności formalnej. Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Wie co nie jest organowi prawnie dozwolone, jest zabronione. Obywatele natomiast nie muszą powoływać się na podstawę prawną, w swoich działaniach nie mogą jedynie łamać prawa.

5. Cechy demokratycznego państwa prawa
Na podstawie analizy dotychczasowego orzecznictwa z pojęcia demokratycznego państwa prawego wynikają:
- zasada zaufania obywateli do państwa
- zakaz działania prawa wstecz
- zasada ochrony praw nabytych
- zasada sprawiedliwości społecznej
- zasada respektowania praw ogółu
- zasada stabilnego i bezpiecznego prawa
- zasada podziału władz
- zasada niezawisłości sędziowskiej
- zasada prawa do sądu
- zasada nakazu określoności przepisów karnych
- zasada nullum crimen sine lege
- zasada zakazu nadmiaru ingerencji ustawodawcy w prawie jednostki

6. Demokracja bezpośrednia i jej formy
Obok systemu reprezentacji politycznej konstytucyjna wprowadza także formy demokracji bezpośredniej tj. :
- referendum – instytucja demokracji bezpośredniej, polegająca na tym, że obywatele w drodze głosowania powszechnego wyrażają swą wolę w określonej sprawie dzielą się na:
* ogólnokrajowe i lokalne – na zasięg terytorialny głosowania
* rozstrzygające i konsultacyjne – z uwagi na moc wiążącą wyniku referend
* obligatoryjne i fakultatywne – z uwagi na wymóg prawny
* konstytucyjne i ustawodawcze – z uwagi na materię głosowania
- plebiscyt – ma dwa znaczenia:
* w prawie międzynarodowym publicznym jest formą rozstrzygania przez ludność o przynależności __państwowej spornego terytorium
* we Francji w latach 1958-1969 rozumiane jako forma bezpośredniej relacji szefa państwa z narodem
* może oznaczać głosowanie w którym opcja jest ograniczona do dwóch partii, bloków, kandydatów
- inicjatywa ludowa jest to forma demokracji bezpośredniej, która umożliwia obywatelom bezpośrednie interweniowanie w proces tworzenia ustawy lub prawa
* obywatele mogą przeciwstawiać się prawu tworzonemu przez ustawodawcze (veto ludowe)
* obywatele mogą być sami podmiotem zgłaszającym projekt ustawy (inicjatywa ludowa). Inicjatywa ta dzieli się na bezpośrednią i pośrednią

7. Konstytucyjna regulacja stosunków państwo-związki wyznaniowe
Stosunki między państwem a kościołem i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również działanie dla dobra człowieka i dobra wspólnego.
Pozostałe zasady:
- równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych
- bezstronność władz publicznych RP w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych
- kształtowanie stosunków między państwem a kościołem katolickim na podstawie umowy międzynarodowej (konkordatu) i ustawy, a między państwem i innymi kościołami (zw. Wyznaniowymi) w drodze ustawy uchwalonej na podstawie umów zawartych pomiędzy Radą Ministrów i ich całościowymi przedstawicielami

8. Zasada jednolitości państwa wg art. 3 Konstytucji – i jej konsekwencje
Państwo jednolite (unitarne) to państwo charakteryzujące się jednolitym systemem organów państwowych, jedną władzą najwyższą, jednolitym systemem prawnym. Władza suwerenna dotyczy w tym samym zakresie całego państwa. Część terytorium tych państw nie stanowią same dla siebie odrębnych organizmów państwowych. Państwo dzieli się na jednostki terytorialne mające charakter głównie administracyjny.

9. Modele ustrojowe stosunków „państwo-kościół”
Wyróżniamy dwa klasyczne modele ustrojowe stosunków wyznaniowych w państwie, wyróżniające dwa typy państw.
- państwo wyznaniowe – ideowe i strukturalne powiązanie religii i kościoła z państwem polegające na uznaniu jednej spośród religii jako oficjalnej oraz wyrażające się w ustroju zagwarantowaniu jednemu z kościołów pozycji uprzywilejowanej w państwie.
- Państwa świeckie ( laickie ) – charakteryzujące się nieuznawaniem jakiejkolwiek religii jako religii oficjalnej państwa, neutralnością państwa w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych.

10. Dlaczego mandat imperatywny jest niemożliwy do zastosowania we współczesnym państwie o ustroju demokracji parlamentarnej.
Mandat związany ( imperatywny ) opiera się na założeniu że przedstawiciel zasiadający w parlamencie reprezentujący tylko swoich wyborców a nie zbiorowy podmiot suwerenności. Istota mandatu imperatywnego polega na ustanowieniu więzi prawnej między wyborcami a ich przedstawicielem.
Więź ta ma charakter więzi kontraktowej i oparta jest na cywilnoprawnej konstrukcji pełnomocnictwa. Istotą mandatu związanego jest więc, to że jego posiadacz występuje jako wysłannik swoich wyborców, wyrażający ich wolę oraz występujący jako wysłannik swoich wyborców, a wybory w każdej chwili mogą cofnąć pełnomocnictwo posiadaczowi mandatu i odwołać go.
Wyżej wymienione cechy mandatu są sprzeczne z zasadami współczesnego państwa o ustroju demokracji parlamentarnej, w której posiadacze mandatu tzw. Wolnego reprezentują naród ( czyli zbiorowy podmiot suwerenności ) a nie tylko konkretna grupę wyborców, nie wiążą więc ich żadne instrukcje, dyrektywy czy wytyczne. Nie mogą być też przez wyborców odwołani.

11. Zasada podziału władz w historii ustroju Polski
Zasada podziału władzy przeszła w rozwoju polskiego prawa konstytucyjnego znamienną drogę. Przyjęta została i stanowiła podstawę organizacji władz w konstytucji 3 Maja 1791 r., wprowadziła ją także Konstytucja z 1921 r. Została odrzucona przez Konstytucję z roku 1935 formalnie uznawała ją Mała Konstytucja z 1947 r. ale jednoznacznie odrzuciła Konstytucja z 1952r. przy czym przywróciła Mała konstytucja z 1992r. i przyjęła Konstytucja z 1997r.

12. Dwuizbowość parlamentu w świecie i w Polsce uzasadnienie drugiej izby.
Dwuizbowość - znaczenie węższe ciało ustawodawcze złożone z dwóch izb
- znaczenie szersze dwa organy przedstawicielskie uznane w konstytucji za organy __sprawujące w państwie władzę ustawodawczą.
Po raz pierwszy w monarchiach stanowionych. Za pierwszo wzór uznaje się parlament angielski. Największe znaczenie dwuizbowość odegrała w XVIII i XIX wieku. Istnienie takiej struktury parlamentu zapewniało równowagę sił pomiędzy arystokracją reprezentowaną w drugiej a burżuazją reprezentowaną w pierwszej izbie parlamentu. Najczęstszym powodem dla którego istnieją parlamenty o strukturze dwuizbowej, jest tradycja ustrojowa. Około 80% parlamentów ma strukturę dwuizbową. W Polsce utworzenie Senatu było dziełem przypadku. Jego powołanie było zawarciem „kontraktu politycznego” oraz decyzji o utworzeniu instytucji prezydenta o silnych kompetencjach wykonawczych.
Kompetencje poszczególnych drugich izb są najczęściej pochodną względem przyjętego systemu rządów i trybu ustalania składu osobowego drugiej izby. Drugi izby posiadają uprawnienia – mogą decydować o przeszłości federacji oraz kompetencji sądowniczej (Wlk. Brytania) lub decydować o odpowiedzialności konstytucyjnej.

13. Samorząd terytorialny a feudalna struktura państwa – różnice
Części terytorium państw jednolitych nie stanowią same dla siebie odrębnych organizmów państwowych. Państwo dzieli się na jednostki terytorialne (samorząd – powiat, gmina, województwo) mające głównie charakter administracyjny.
Państwo federacyjne to państwo składające się z wielu państw które ograniczyły swą suwerenność na rzecz powołanego przez siebie państwa związkowego. W państwie takim obok jednolitego na terytorium państwa systemu organów państwowych i systemu prawa w poszczególnych częściach terytorium występują osobne systemy organów i systemy prawa.

14. Referendum w prawie polskim
Formami demokracji bezpośredniej w Polsce są referenda i inicjatywa ludowa. Referendum może być przeprowadzone w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa. Referendum ogólnokrajowe ma prawo zażądać:
* Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby głosów
* Prezydent za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów
* Istota referendum polega na udzielaniu na urzędowej karcie do głosowania, pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi na podstawowe pytanie, albo dokonaniu wyboru między wariantami rozwiązań. W głosowaniu mają prawo uczestniczyć obywatele polscy posiadający czynne prawo wyborcze do Sejmu.
* Organizacja referendum Państwowa Komisja Wyborcza, wojewódzkie i obwodowe komisje ds. referendum
* Wynik jest wiążący gdy wzięła w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania. Rozstrzygnięcie zapada tylko wtedy gdy za jednym z dwóch lub więcej przedstawionych rozwiązań powiedziała się największa liczba biorących udział w głosowaniu.
* Ważność o niej rozstrzyga Sąd Najwyższy podejmując uchwałę nie później niż w 60 dni po dniu głosowania

15. Zasada reprezentacji politycznej – sposoby tworzenia partii
Zasada reprezentacji politycznej polega na tym, że władzy zwierzchniczej nie sprawuje bezpośrednio sam naród, ale w jego imieniu i na jego rzecz sprawują tę władzę przedstawiciele narodu.
Partia polityczna jest to zorganizowana grupa ludzi dążąca do zdobycia lub utrzymania władzy wyróżniająca się jednolitym programem politycznym. Partie może założyć 100 osób które ukończyły 18 lat. W Polsce panuje system rejestracyjny.

16. Rodzaje mandatu przedstawicielskiego
Zwykło się wyróżniać sposoby pojmowania mandatu przedstawicielskiego:
* jako całokształt praw i obowiązków przedstawiciela nabytych w wyniku aktu wyborczego
* jako stosunek polityczno – prawny zachodzący między wyborcami a podmiotem sprawującym funkcję z wyboru
Wyróżnia się dwa przeciwstawne typy mandatu przedstawicielskiego:
* wolny opiera się na przekonaniu że posiadacz jego reprezentuje zbiorowy podmiot suwerenności (naród) a nie tylko konkretną grupę wyborców, nie wiążą go więc żadne instytucje, dyrektywy czy wytyczne. Nie może też być przez wyborców odwołany.
* imperatywny (związany) opiera się na założeniu że przedstawiciel zasiadający w parlamencie reprezentuje tylko swoich wyborców a nie zbiorowy podmiot suwerenności. Posiadacz mandatu jako wysłannik swoich wyborców, wyrażający ich wolę, a wyborcy mogą go w każdej chwili odwołać.

17. Zasady tworzenia partii politycznych w Polsce
Istnieją trzy sposoby:
* administracyjny założenie partii uzależnione jest od decyzji organu administracji. Podmiotem legalizującym partię, sprawującym nad nim nadzór jest organ administracji państwowej – Minister Sprawiedliwości. Istnieje możliwość zaskarżenia do sądu powszechnego decyzji o odmowie rejestracji partii
* rejestracyjny partia zostaje zarejestrowana po przedstawieniu określonemu organowi państwa (sądowi) wymaganych przez prawo dokumentów. Założenie partii jest uzależnione od sprostowania przez inicjatorów pewnym wymogiem formalnym.
* ewidencyjny powstaje w sposób swobodny nie mają z reguły zdolności prawnej, jeśli nie dokona zgłoszenia we właściwym organie państwo wym. Partia uzyskuje zdolność prawną po zgłoszeniu swego powstania do organu państwowego prowadzącą ewidencję (spis) partii.

18. Funkcje partii politycznych i ich sytuacja prawna w Polsce
W myśl Konstytucji RO funkcja partii polega na wpływaniu „metodami demokratycznymi” na kształtowanie polityki państwowej. Takie określenie obejmuje więc kształtowanie postaw politycznych obywateli a także ich wyrażanie. W Polsce funkcja partii nakierowana jest na politykę państwa, podczas gdy w kilku innych krajach funkcja ta odnosi się najogólniej ujmując do woli narodu
* funkcja organizatorska
* wyłączanie elit politycznych
* tworzenie programu politycznego dla państwa

19. Zasada suwerenności narodu
Zasada ta polega na tym że wasza najwyższa w państwie (władza suwerenna) znajduje się w rękach narodu jako wspólnoty tworzonej przez wszystkich obywateli. Znaczenie prawne zasady suwerenności narodu polega na :
* zapewnia ona suwerenowi prawo do współdecydowania z organami państwa w procesie rządzenia przez referendum
* dominuje obowiązek przedstawicieli do powoływania się w swoim działaniu na dobro i interesy wszystkich obywateli
* jest punktem oparcia dla innych demokratycznych zasad i rozwiązań ustrojowych

20. Zasada podziału władz a zasada jednolitości władzy państwowej – różnice
Zasadę podziału władz sformułował Monteskiusz. W myśl jego koncepcji w każdym państwie powinny występować rozdzielone od siebie i wzajemnie się hamujące trzy władze: ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza. Władze te miały być sprawowane przez organy odrębne, niezależne od siebie, w zakresie powierzonych im zadań. Przewidywał też Monteskiusz mechaniczny wzajemnego hamowania się władz, tak aby żadna z nich nie mogła zdominować innej. Jego zdaniem wolność polityczna obywateli jest zagrożona, gdy trzy bądź dwie władze skupione są w ręku jednej osoby lub ciała kolegialnego.
Zgodnie z zasadą jednolitości władzy państwowej, jeżeli lud jest suwerenem a suwerenność jest jedna i niepodzielna, to wola ludu jest jedna, nie ma więc potrzeby aby podzielone władze wzajemnie się hamowały i kontrolowały. Zasada jednolitości prowadzi do hierarchicznego uporządkowania organów państwowych i podporządkowania ich jednemu organowi naczelnemu. Taki model przyjęty w przeszłości konstytucje tzw. Państw socjalistycznych.

21. Parlamentarno – prezydencka forma rządów
System ten zbliżony jest do rządów parlamentarno - gabinetowych silnie zracjonalizowanych, aczkolwiek inni widzą w tym systemie odmianę systemu parlamentarno – prezydenckiego, a nawet półprezydenckiego. Do tego ostatniego systemu zbliżają system istniejący w Polsce takie rozwiązania jak : szeroko zakreślona możliwość rozwiązania Sejmu przed Prezydenta, możliwość wydawania przez Prezydenta licznych aktów prawnych bez kontrasygnaty oraz brak politycznej odpowiedzialności Prezydenta przed Sejmem. Elementami zaczerpniętymi z systemy parlamentarno – gabinetowego są: prawo prezydenta do zgłoszenia weta wobec uchwalenia ustaw, odpowiedzialność rządu przed Sejmem oraz kontrasygnata aktów prezydenta.

22. Prawa jednostki – koncepcje: uniwersalna i indywidualistyczna
* koncepcja uniwersalna – podkreśla nadrzędność interesów i celów zbiorowości – państwa wobec praw obywateli, które mają charakter instrumentalny
* koncepcja indywidualistyczna – pierwszoplanowe i nadrzędne są interesy jednostki – państwo służyć ma jako narzędzie ich realizacji, nie pretenduje do posiadania własnych celów.

23. Omów kształtowanie się trzech kategorii praw człowieka
Prawo człowieka – to kwalifikowana postać praw i wolności jednostki, służący ochronie jej interesów przypisywanych każdej osobie ludzkiej, niezależnie od przynależności państwowej i od jakichkolwiek cech różnicujących. Wątków nowożytnej teorii praw człowieka dopatrzyć się można w stworzonej w starożytności stoickiej koncepcji wolności i równości, doktrynie Tomasza z Akwinu (XIIIw.) czy wizji ochrony praw człowieka Franciszka de Vitorie (XVIw) Jednak dopiero rozbudowana szkoła prawa natury (XVII-XVIIIw) i związana z nią teoria umowy społecznej znalazły podatny grunt realiów społecznych końca XVIIIw. – walki z absolutyzmem, tworzenia pierwszych konstytucji pisanych. Początkowe akty konstytucyjne – Karta Praw Wirginii z 1776r., Deklaracja Niepodległości z 1776r., francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r. – mocno akcentowany prawno naturalne uzasadnienie praw jednostki. Konstytucje nie ustanowiły praw człowieka lecz jedynie stwierdziły ich istnienie. W pierwszej fazie ich kontytucjonalności praw człowieka ukształtowały się ich dwie kategorie. Zgodnie z liberalną koncepcją praw jednostki, za fundamentalne uznano wolności osobiste (tj. nietykalność osobista, wolność sumienia i wyznania, nienaruszalność mieszkania, korespondencji) , zapewniające jednostkom sferę wolną od ingerencji państwa. Druga kategoria obejmuje prawa i wolności polityczne (tj. prawo wyborcze, wolności zgromadzeń, zrzeszenia się, wolności słowa), które pochodzą od idei demokracji i których celem jest zagwarantowanie jednostce wpływu na wykonywanie władzy państwowej. Jako ostatnie ukształtowały się prawa społeczne II-giej połowie XIX w. Ustawodawstwo socjalne np. Anglia Niemcy. W XX w. Rozszerzenie zakresu ustawowego normowania praw socjalnych. Rozwój XX w. – socjalistyczne państwa – szeroki konstytucyjny katalog praw społeczno – ekonomicznych i kulturalnych.

24. Prawa człowieka: podstawowe, obywatelskie
Prawa podstawowe zespół praw jednostki wyróżniających się z ogółu praw przysługujących obywatelom w danym państwie z racji zajmowania wyższego miejsca w hierarchii wartości akceptowanej powszechnie przez społeczeństwo i państwo.
Prawa obywatelskie wszelkie prawa podmiotowe przysługujące obywatelom wobec państwa. Są to prawa o charakterze publicznym – dotyczy relacji między jednostką a państwem, dają jednostkom możliwość dochodzenia ich praw przy pomocy środków procesowych w postępowaniu przed odpowiednim organem

25. Prawa a wolność – różnice w egzekwowaniu przed sądem
Wolność w ścisłym znaczeniu nie wynika z prawa przedmiotowego (aktów prawnych) – prawo jej nie tworzy, lecz określa jedynie jej granice. Na państwie ciąży obowiązek udowodnienia, że obywatel te granice naruszył. Jeżeli państwu nie uda się tego donieść obowiązuje wówczas domniemanie legalności korzystania z wolności. Odmiennie rzecz się ma z prawami obywatelskimi. Płynące z nich uprawnienia czy kompetencje winny wynikać z prawa przedmiotowego, mieć wyraźną podstawę na którą w razie konfliktu z organem państwowym obywatel zobowiązany jest się powołać.

26. Prawa, wolności i obowiązki człowieka i obywatela wg Konstytucji RP z 1997 r.
Wolności i prawa osobiste
* przysługujące każdemu człowiekowi znajdującemu się na terytorium RP - by wymienić tylko niektóre z nich: prawo do życia, zasada sądowej kontroli pozbawienia wolności, prawo oskarżonego do obrony, prawo do prywatności, wolność sumienia i religii itd.; co do cudzoziemców, zaliczamy tutaj - wolność cudzoziemca od ekstradycji z terytorium RP pod zarzutem popełnienia przestępstwa bez użycia przemocy z przyczyn politycznych oraz prawo cudzoziemca do azylu w RP.
* przysługujące tylko obywatelom RP - wolność od wydalenia z kraju i prawo powrotu do kraju, wolność od zbierania, gromadzenia i udostępniania przez władze publiczne informacji o obywatelach innych niż niezbędne w demokratycznym państwie prawa i wolność od ekstradycji
Wolności i prawa polityczne
* przysługujące każdemu człowiekowi znajdującymi się na terytorium RP - przykładowo: wolność pokojowych zgromadzeń, swoboda zrzeszania się, czy prawo petycji.
* ekskluzywne tylko dla obywateli RP - np. prawo dostępu do służby publicznej, czynne i bierne prawo wyborcze, prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne.
Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne kategoryzacja jak powyżej
* prawo do własności, innych praw majątkowych i prawo do dziedziczenia, prawo do ochrony zdrowia, prawo do nauki, wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, prawo do środowiska i podejmowania działań w tym kierunku oraz prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska, prawa konsumenckie i inne.
* prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy i w razie pozostawania bez pracy, równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych, prawo zakładania szkół wszystkich szczebli oraz równy dostęp do wykształcenia.

27. Międzynarodowa ochrona praw jednostki
* Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948r.) – wskazówka do prac nad modelem ochrony prawno międzynarodowej
* Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności – uchwalona w 1950r. Zawiera katalog 26 praw i wolności
* Europejska Karta Społeczna (1961r.) – 19 praw oraz szczegółowe określenie ich zakresu metod realizacji

28. Prawo wyborcze a system wyborczy
Prawo wyborcze
* w znaczeniu przedmiotowym – w takich aktach jak Konstytucja RP – zawiera całokształt norm prawnych obowiązujących w państwie i regulujących tryb wyboru organów przedstawicielskich
* w znaczeniu podmiotowym – wybory to określone w przepisach obowiązującego prawa uprawnienia ogółu obywateli do udziału w wyborach do organów przedstawicielskich.
Szerszym pojęciem niż prawo wyborcze jest system wyborczy. Rozumiane jako całokształt zasad zawartych w prawie wyborczym a także nie mających charakteru prawnego stosowanych w praktyce wyborów do organów przedstawicielskich.
Mimo że system wyborczy jest pojęciem szerszym niż prawo wyborcze to fundamentalną rolę przypisać należy prawu wyborczemu określającemu całokształt postępowania wyborczego i ustanawiającemu podstawowe zasady na podstawie których postępowanie to jest prowadzone.

29. Funkcje prawa wyborczego
* funkcja kreacyjna – polega na wyrażaniu przez wyborców akceptacji i preferencji dla przedstawionych im w postępowaniu wyborczym alternatyw politycznych, a w szczególności personalnych
* funkcja polityczno – programowa – polega na wyrażaniu przez wyborców poparcia dla określonego programu politycznego przedstawionego przez poszczególne ugrupowania polityczne w ramach prezentowania przez nie platform wyborczych
* funkcja legitymująca jaką spełniają wybory do organów przedstawicielskich. W jej ramach akcentuje suę element legitymizowania (czyli uprawnianie ludzi władzy do działania w imieniu suwerenów) przez akt wyborczy, dokonywany przez podmiot władzy suwerennej określonego systemu polityczno – ustrojowego i określonej grupy rządzącej.
* funkcja integracyjna – umożliwiająca zespolenie zbiorowo określonego podmiotu władzy suwerennej poprze określenie zasad dotyczących procesu kształtowania i wyrażania jego woli
* funkcja legitymacji do sprawowania władzy
* funkcja wyrażania woli wyborców
* funkcja polegająca na odtwarzaniu obrazu opinii publicznej
* funkcja wyłonienia stabilnej większości rządowej
* funkcja informacyjna

30. Zasady prawa wyborczego
Zasady prawa wyborczego są zespołem podstawowych decyzji politycznych przesądzających o ogólnym charakterze wyborów.
Zasady: praworządność, równość, bezpośredniość, tajność głosowania oraz jedna zasada dotycząca podziału mandatów : zasada wyborów:
* charakter proporcjonalny – wybory do Sejmu liczącego 460 posłów. Odbywają się w 41 okręgach wyborczych z których każdy obejmuje obszar województwa bądź jego część. Okręgi są wielomandatowe, wybieranych jest co najmniej po 7 posłów. Obywatele głosują na kandydatów umieszczonych na listach partyjnych. Każde ugrupowanie startujące w wyborach zdobywa liczbę mandatów proporcjonalną do głosów uzyskanych w skali całego kraju.
* charakter większościowy – wybory do Senatu liczącego 100 senatorów. Z każdego spośród 40 okręgów wybieranych jest 2-4 senatorów. Obywatele głosują na indywidualnych kandydatów. Kandydatura na senatora może być zarejestrowana jeżeli poparta jest co najmniej 3 tys. Podpisów. Za wybranych uważa się tych kandydatów, którzy uzyskali kolejno najwięcej głosów, przy czym nie jest konieczne otrzymanie większości bezwzględnej czyli 50% plus jeden głos

31. Zasada równości
* w znaczeniu formalnym – każdy wyborca dysponuje równą liczbą głosów
* w znaczeniu materialnym – związana jest z 3 praktycznymi elementami:
- jednolita norma przedstawicielska
- metoda wyznaczenia okręgów wyborczych
- system wyborczy

32. Zasada tajności głosowania
Zasada ta dotyczy tylko tej fazy wyborów, która stanowi realizowanie przez wyborców aktu wyborczego. Odnosi się więc ona do korzystania z czynnego prawa wyborczego. Zasada ta spełnia funkcje gwarantowania wyborcy swobodnego podjęcia decyzji oraz bezpieczeństwa że z powodu treści oddanego głosu nie spotkają go ujemne konsekwencje. Zasada ta gwarantowana jest przez tworzenie warunków nieskrępowanego oddania głosu; z jednej strony – obowiązek zorganizowania w lokalach obwodowych komisji wyborczych miejsc zapewniających tajność głosowania, z drugiej – obowiązek udania się wyborcy do miejsca zapewniającego tajność głosowania. Istotne znaczenie mają przepisy ordynacji wyborczych, określające wzór karty do głosowania. Zasada tajności chroniona jest także przez przepisy kodeksu karnego.

33. Zasada bezpośredniości
Zasada ta dotyczy sposobu wyboru przedstawiciela. Oznacza ona, że wyborcy osobiście bez udziału pośredników dokonują wyboru swoich przedstawicieli. Polskie prawo stanowi iż można głosować tylko osobiście

34. Zasada powszechności
Zasada ta określa krąg obywateli którzy spełniając określone ustawą warunki mają prawo wybierania i bycia wybieranymi do organów przedstawicielskich.
Art.62 Konstytucji RP stanowi że prawo wybierania posłów, Prezydenta RP, senatorów i przedstawicieli do organów samorządowo – terytorialnych – czynne prawo wyborcze – ma obywatel polski, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.
Bierne prawo wyborcze do Sejmu i Senatu wg Konstytucji RP przysługuje:
* obywatelowi polskiemu
* mającemu prawo wybierania
* który najpóźniej w dniu wyborów ukończył: w wyborach do Sejmu – 21 lat, natomiast w wyborach do Senatu 31
Bierne prawo wyborcze w wyborach prezydenckich przysługuje:
* obywatelowi polskiemu
* który najpóźniej w dniu wyborów kończył 35 lat
* korzysta z pełni praw wyborczych do Senatu
Pozbawienie prawa wybierania i prawa bycia wybieranymi są osoby które prawomocnym orzeczeniom sądu zostały ubezwłasnowolnione całkowicie lub częściowo z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego albo pozbawione praw publicznych orzeczeniem Trybunału Stanu zostały pozbawione praw wyborczych.

35. Zasady ustalania wyników wyborów
Obok systemu większościowego istnieje system wyborów proporcjonalnych. W Polsce jest stosowany w wyborach do Sejmu system proporcjonalny. Ordynacja wyborcza przewiduje rejestrowanie dwojakiego rodzaju list kandydatów na posłów tj. list okręgowych z których wybiera się 391 posłów w wielo mandatowych okręgów wyborczych oraz powiązanych listami okręgowymi ogólnopolskich list kandydatów z których wybiera się 69 posłów. Według schematu d’Hondta komisja wyborcza dokonuje podziału mandatów pomiędzy uprawnione listy w ten sposób, że liczbę ważnie oddanych głosów na każdą z list okręgowych w kręgu wyborczym (w stosunku do list ogólnopolskich oddanych na wszystkie listy okręgowe danego komitetu wyborczego) dzieli się kolejno: 1,2,3,,,4 i dalej aż do chwili gdy z otrzymanych w ten sposób ilorazów da się uszeregować tyle kolejno największych liczb ile wynosi liczba mandatów do rozdzielenia między listy a każdej liście przyznaje się tyle mandatów ile spośród ustalonych w opisany sposób szeregu ilorazu przypada jej liczb kolejno największych.
Ordynacja wyborcza uzależnia udział w podziale mandatów z list okręgowych i list ogólnokrajowych od uzyskania przez rejestrujące je komitety wyborcze określonego minimum poparcia w skali kraju.

36. Tryb zgłaszania kandydatów na posłów i senatorów
Podstawowe znaczenie ma w tej kwestii art. 100 Konstytucji. Na jego podstawie kandydatów na posłów i senatorów mogą zgłaszać partie polityczne i wyborcy. Warunkiem rejestracji kandydata i ich list przez poszczególne komitety wyborcze w wyborach do Sejmu i Senatu jest 3 tys. Podpisów zamieszkujących dany okręg wyborców popierających listę okręgową kandydatów na posłów, oraz kandydatów na senatorów. Czynności wyborcze w imieniu partii i organizacji politycznej czy społecznej wykonują organy upoważnione do ich reprezentowania przy czynnościach prawnych. W przypadku wyborców oraz koalicji wyborczych czynności wyborcze w ich imieniu wykonują utworzone w tym celu komitety wyborcze.
Zgłoszenie powinno zawierać:
* nazwę komitetu
* pisemne oświadczenie kandydata o zgodzie na kandydowanie z danej listy okręgowej
* pisemne oświadczenie kandydata o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa albo współpracy z nimi w latach 1944-1990 osób pełniących funkcje publiczne
* wykaz podpisów wyborców

37. Wygaśnięcie mandatu w czasie kadencji i sposoby jego obsadzania
Przyczyny wygaśnięcia (dla posłów i senatorów)
* odmowa złożenia ślubowania
* utrata prawa wybieralności
* zrzeczenie się mandatu
* śmierci
* złożenia niezgodnego z prawdą o świadczenia o współpracy, pracy lub służby w organach bezpieczeństwa okresie 22.VII.1944 do 10.V.1990
Mandatu posła i senatora nie można łączyć z pewnymi funkcjami sprawowanymi w państwie. W razie wygaśnięcia mandatu do Sejmu Marszałek postanawia o wstąpieniu na jego miejsce kolejnego kandydata z tej samej listy który kolejno uzyskał największą liczbę głosów. Przy równej liczbie głosów rozstrzyga kolejność umieszczania kandydata na liście.
Ordynacja do Senatu przewiduje w razie wygaśnięcia mandatu w czasie kadencji przeprowadzenie zarządzonych przez Prezydenta wyborów uzupełniających w okręgu którym mandat wygasł.

38. Tryb zgłaszania kandydatów na prezydenta
Prawo zgłaszania kandydatów do pełnienia tego urzędu przysługuje: organizacjom politycznym i społecznym oraz wyborcom. Zgłoszenie kandydata zawierające: imiona, nazwisko, wiek, wykształcenie, zawód, miejsce pracy, miejsce zamieszkania wraz ze wskazaniem ewentualnej przynależności do organizacji politycznej lub społecznej, powinno być poparte osobistymi podpisami co najmniej 100.000 wyborców. W zgłoszeniu ustawodawca nakazał przy tym oznaczenie podmiotu dokonującego zgłoszenia oraz imienne nazwiska i adres działającego w imieniu tego podmiotu pełnomocnika. Winno także taktowne zgłoszenie zawierać pisemną zgodę kandydata oraz wykaz wyborców zawierających czytelne wskazanie: imion, nazwisk, wieku, adresu numeru dowodu osobistego, ewentualnie paszportu lub książeczki wojskowej wyborcy udzielającego poparcia. Kandydatów na Prezydenta można zgłaszać w ciągu 20 dni od daty ogłoszenia zarządzenia Marszałka Sejmu o wyborach. Rejestruje kandydata Państwowa Komisja Wyborcza.

39. Zgromadzenie narodowe – jego kompetencje wg Konstytucji RP
Zgromadzenie narodowe Sejm i Senat obradujący wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu.
W art.10 sut.2 oraz art.95 Konstytucji stanowi, iż władzę ustawodawczą sprawuje Sejm i Senat kluczowym przepisem dotyczącym Sejmu i Senatu jest art.95 określający podstawowe funkcje obu organów. Współcześnie przyznaje się parlamentowi funkcje:
* ustawodawcze
* kontrolne

40. Kadencja, sesja, posiedzenie – pojęcia
Kadencja przewidziany przez prawo okres pełnienia rządu przez organy pochodzące z wyboru.
Posiedzenie Sejmu plenarne zebranie ogółu posłów odbywające się w terminach ustalonych przez Prezydium Sejmu lub uchwałę Sejmu, pierwsze zwołuje prezydent w terminie 30 dni od zakończenia wyborów.
Sesja okres w którym mogą odbywać się posiedzenia plenarne parlamentu zwoływane przez wewnętrzny organ kierowniczy.
Sesja rady gminy posiedzenie plenarne rady gminy zwoływane przez przewodniczącego rady nie rzadziej niż raz na kwartał
Kadencja okres udzielonych parlamentowi i pełnomocnictw a więc ten, na jaki on został wybrany i w jaki sprawować może swe funkcje w określonym składzie pochodzącym z jednych wyborów
Posiedzenie izby czas jej obrad objęty jednym i tym samym porządkiem. Trwać może więcej niż jeden dzień może być też przedzielony przerwą w obradach.

41. Kompetencje sejmu i senatu
Kluczowym przepisem dotyczącym kompetencji Sejmu i Senatu jest art.95 określający podstawowe funkcje tych organów. Stanowi on że władzę ustawodawczą w RP sprawuje Sejm i Senat, dodając ponadto iż jedynie Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów.
Współcześnie parlament sprawuje dwie funkcje:
* ustawodawcza – polegająca na ustanowieniu przepisów prawa powszechnie obowiązujących w każdej sprawie
* kontrolnej – polegającej na prawie kontrolowania poczynań rządu i pośrednio wpływa na kierunek prowadzonej przez rząd polityki
Parlament ma również prawo podejmowania najistotniejszych decyzji dotyczących państwa takich jak decydowanie o sprawach wojny i pokoju. Sejm i Senat w drodze ustawy wyrażają też uprzednią zgodę na ratyfikację przez RP umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie.
Przepisy konstytucji ustaw przyznają Sejmowi i Senatowi liczne kompetencje dotyczące personalnej obsady określonych organów państwowych. Kompetencje te określa się niekiedy jako funkcję kreacyjną. Zgodnie z przepisami Sejm za zgodą Senatu powołuje: Rzecznika Praw Obywatelskich, Prezesa NIK, Generalnego Inspektora Ochrony danych Osobowych, Prezesa INP. Mają również prawo do powoływania i odwoływania 4 posłów i 2 senatorów do składu Krajowej Rady Sądownictwa. Mają prawo wyboru członków KRRiT

42. Początek i koniec kadencji sejmu i senatu - możliwość skrócenia i przedłużenia
Zgodnie z konstytucją kadencje do Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem zebrania ma pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się następnej kadencji konstytucja przewiduje również sytuacje w których kadencje sejmu i senatu ulec mogą przedłużeniu na mocy prawa. Art.288 ust 7 stanowi bowiem, że w czasie trwania stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja sejmu, przeprowadzone referendum ogólnokrajowe, nie mogą być także przeprowadzane wybory do Sejmu i Senatu organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta RP a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu. Okres kadencji praktycznie może ulec zmianie jeżeli przed jej upływem ulegnie skrócenie – zarządzeniem prezydenta lub w drodze podjęcia straconej uchwały przez Sejm i Senat których kadencja została skrócona, wykonywać mogą pełną przyznają im w konstytucji kompetencji. W świetle postanowień nowej konstytucji zarządzenie o skróceniu kadencji Sejmu może podjąć jedynie Prezydent

43. Obligatoryjne i fakultatywne skrócenie kadencji parlamentu RP
Nowa ustawa zasadnicza przyznaje głowie państwa prawo zarządzenia skrócenia kadencji w dwóch sytuacjach
* Obligatoryjne – gdy Sejm po niepowodzeniach dotyczących wyłonienia rządu 2-ch pierwszych wariantach nie jest w stanie udzielić rządowi powołanymi przez Prezydenta wotum zaufania większością głosów
* fakultatywne – jeżeli w ciągu 4 m-cy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi RP do podpisu. Prezydent może wtedy zarządzić skrócenia kadencji Sejmu w ciągu 14 dni od zaistnienia tej przesłanki

44. Stwierdzenie ważności wyborów.
Stwierdzenie ważności wyborów jest kolejnym etapem procesu wyłaniania reprezentacji politycznej. Art.101 Konstytucji wynika iż ważność wyborów do Sejmu i Senatu stwierdza się Sąd Najwyższy, a wyborcy przysługuje prawo zgłaszania protestu przeciwko ważności wyborów na zasadach określonych w ustawie. Mimo znaczenia, jakie powszechnie przyznaje się procedurom weryfikacji roli obywateli uprawnionych do wnoszenia protestów wyborczych jako najważniejszego z instrumentów prawnej kontroli wyborów szczegółowe rozwiązania ordynacji wyborczych nasuwają szereg zastrzeżeń.

45. INCOMPATIBILITAS
Rację wprowadzenia przepisów dotyczących nie połączalności stanowisk poza zapewnieniem realizacji zasady podziału władzy, jest też stworzenie gwarancji dla wolnego charakteru mandatu przedstawicielskiego. W tym przypadku incompatibilitas polega na wskazaniu tych stanowisk, których zdaniem ustawodawcy nie można łączyć ze sprawowaniem mandatu przedstawicielskiego. Zgodnie z postanowieniami nowej Konstytucji mandatu posła nie można łączyć z funkcja Prezesa NBP, Prezesa NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich, oraz ambasadora nie można także być równocześnie posłem i senatorem, również Prezydent nie może piastować żadnego innego stanowiska urzędu.

46. Przywileje parlamentarne
Podstawowym prawem i obowiązkiem parlamentarzysty jest czynne uczestnictwo w pracach Sejmu i Senatu i Zgromadzenia Narodowego. Przysługujące posłom i senatorom uprawnienia polegają na:
* wyrażaniu swojego stanowiska oraz zgłaszaniu wniosków w sprawach rozpatrywania na posiedzeniach izby i jej organów
* wybieraniu i byciu wybieranym do organów izby
* uczestniczeniu w dyskusji nad każdą sprawą rozpatrywaną przez izbę
* uczestniczeniu w podejmowaniu inicjatyw ustawodawczych i uchwałodawczych
* Posłowie mają też prawo występowania z interpelacji i zapytaniami do rządu.

47. Immunitet parlamentarny
Istotną instytucją prawną dotyczącą statusu parlamentarzysty jest immunitet parlamentarzysty. Składają się na niego zasadniczo dwa uprawnienia:
* nietykalność – oznacza zakaz aresztowania lub w inny sposób ograniczenia wolności parlamentarzysty bez zgody izby
Immunitet we właściwym tego słowa znaczeniu który podzielić możemy na :
* formalny – polegający nie na włączeniu odpowiedzialności a jedynie na wprowadzeniu utrudnień dotyczących pociągania parlamentarzysty do określonego rodzaju odpowiedzialności
* materialny wyłączający odpowiedzialność za określone kategorie czynów

48. Warunki wykonywania mandatu (upoważnienie, praca i inne uprawnienia)
Odpowiednim przepisem w tym zakresie jest art.106 który daje możliwość określenia w ustawie warunków niezbędnych do skutecznego wypełniania obowiązków poselskich lub senatorskich oraz obronę praw wynikających ze sprawowania mandatu. Odpowiednie warunki sprawowania mandatu w tym zakresie mają zapewnić pracownicze uprawnienia posłów lub senatorów.
Zgodnie z obowiązującą ustawą poseł lub senator pozostający w stosunku pracy, otrzymuje na swój wniosek na okres sprawowania mandatu, a także trzech miesięcy po jego wygaśnięciu urlop bezpłatny, bez względu na rodzaj i okres trwania stosunku pracy. W praktyce najistotniejszym uprawnieniem jest wzmożona ochrona stosunku pracy – dotyczy to jednak tylko tych parlamentarzystów którzy skorzystali z urlopu bezpłatnego. Uposażenie poselskie bądź senatorskie przysługuje w okresie sprawowania mandatu, licząc od pierwszego posiedzenia Sejmu lub Senatu. Uposażenie oraz dodatki traktowane jest jako wynagrodzenie ze stosunku pracy, okres zaś pobierania uposażenia jest traktowany jak okres zatrudnienia. Jest wypłacane miesięcznie jego wysokość odpowiadać ma wysokości wynagrodzenia podsekretarza stanu. Prawo uposażenia nie przysługuje tym, którzy nie korzystają z urlopu, albo prowadzą działalność gospodarczą samodzielnie lub z innymi osobami. Posłowie i senatorowie mają również na koniec roku prawo otrzymania uposażenia dodatkowego w wysokości średniego uposażenia pobieranego w danym roku. Mają oni również prawo do odprawy parlamentarnej w wysokości trzech uposażeń w związku z zakończeniem kadencji, w przypadku gdy nie zdobędą ponownie mandatu.
W zakresie regulacji instytucji diety poselskiej nowa ustawa stanowi, że posłowi i senatorowi przysługują środki finansowe na pokrycie kosztów związanych z wydatkami poniesionymi w związku z wykorzystaniem mandatu na terenie kraju, w zryczałtowanej wysokości 25% uposażenia miesięcznego. (dieta poselska).
Pozostałe uprawnienia:
* prawo do bezpłatnych podróży publicznymi środkami komunikacji krajowej
* prawo bezpłatnego otrzymywania dzienników urzędowych i druków
* prawo do otrzymywania paszportu dyplomatycznego
* prawo do otrzymywania kopert z papierem listowym
* prawo do diety związanej z wyjazdem zagraniczny
* prawo do uzyskiwania informacji i materiałów oraz wglądu w działalność organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego
* ma prawo podjąć interwencję w organie administracji rządowej i samorządu terytorialnego, zakładzie lub przedsiębiorstwie państwowym oraz organach społecznych.
* prawo uczestnictwa w sesjach sejmiku samorządowego
* prawo tworzenia biur poselskich, senatorskich lub senatorsko – poselskich, koszty funkcjonowania tych biur pokrywa ryczałt

49. Kluby, koła i zespoły poselskie
Prawo zrzeszenia się w koła i kluby jest przywilejem, nie zaś obowiązkiem parlamentarzysty. Podstawa tworzenia klubów jest przynależnością polityczną, każdy poseł i senator może być członkiem tylko jednego klubu lub koła. Nie dotyczy to możliwości członkostwa w zespołach poselskich lub senatorskich, które zrzeszają członków na innej niż polityczna podstawie klub w sejmie może tworzyć 15 posłów, koło zaś minimum trzech. W Senacie klub tworzyć może 7, koło zaś co najmniej 3 senatorów.
Do obsługi swej działalności kluby i koła mogą na określony czas tworzyć biura, otrzymują również zryczałtowane środki na pokrycie kosztów związanych z ich działalnością.

50. Organy wewnętrzne sejmu i senatu
Na podstawie zakresu przyznanych kompetencji dzielimy na:
* organy wewnętrzne kierownictwa do których zaliczamy Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu oraz właściwe Prezydium
* organy pomocnicze które stanowią komisje, sekretarza i konwent seniorów

51. Uprawnienia Marszałka i Prezydium Sejmu oraz innych organów Sejmu.
Pozycja Marszałka w ostatniej Konstytucji została wzmocniona. Poszerzono mu nie tylko kompetencje przewodniczenia obradom, lecz również strzeżenia praw Sejmu i reprezentowania go na zewnątrz, a także:
* szczególna rola obu marszałków w przypadku podjęcia przez prezydenta decyzji o skróceniu kadencji Sejmu i Senatu
* zwoływanie i przewodniczenie obradom Konwentu Seniorów i Prezydium Izby
* sprawowanie pieczy nad porządkiem i spokojem na obszarze należącym do nich
* zarządzanie drukowania uchwał, druków i sprawozdań stenograficznych
* wydawanie przepisów porządkowych
* powoływanie Szefa Kancelarii Sejmu lub Senatu
* istotne funkcje związane z trybem powołania Rzecznika Praw Obywatelskich, Prezesa NIK, podejmowanie regulacji dotyczących statusu pracowników lub obsługi techniczno – organizacyjnej takich organów jak: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, NIK i Krajowego Biura Wyborczego
* może sprawować przejściowo lub tymczasowo urząd Prezydenta Zarządza on także wybory prezydenta.
* dwaj marszałkowie mogą występować z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zbadania zgodności ustaw i aktów podstawowych z Konstytucją oraz rozstrzyganie sporów konstytucyjnych.
Organem o węższych uprawnieniach jest Prezydium. Obecnie do jego zadań należy:
* ustalanie planu pracy sejmu/senatu oraz ustalenie tygodni posiedzeń (Sejm)
* dokonywanie wykładni Regulaminu po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich/Senatorskich
* organizowanie współpracy między komisjami i koordynowanie ich działania (Sejm) oraz zlecenie komisjom rozpatrywania spraw w określonym zakresie
* ustalenie zasad organizowania doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i Senatu
Prezydium Sejmu ma szczególne kompetencje wobec NIK-u. Na wniosek zatem Prezesa NIK-u powołuje one (i odwołuje) wiceprezesów NIK-u. Na jego wniosek powołuje 7 przedstawicieli nauk prawnych lub ekonomicznych i 7 dyrektorów jednostek organizacyjnych NIK. Nadto Prezydium Sejmu przekazuje (w terminie 10 dni od zarządzenia wyborów) Państwowej Komisji Wyborczej listę organizacji lub koalicji wyborczych zwolnionych od konieczności poparcia zgłoszenia listy okręgowej podpisami wyborców.

52. Komisje parlamentarne
Komisje są organami pomocniczymi izb, których główne zadanie polega na rozpatrywaniu i przygotowywaniu spraw stanowiących przedmiot ich prac. Z uwagi na tryb powoływania komisji możemy podzielić na stałe i nadzwyczajne ze względu na zakres kompetencji, na resortowe, problemowe i śledcze.
Komisje stałe powoływane są na okres całej kadencji izby. Specjalną rolę w życiu parlamentarnym odgrywają te, których zakres działania wiąże się wyłącznie funkcjami izby. Komisje takie noszą często nazwę komisji wiodących np. komisje budżetowe, komisje regulaminowe.
Założeniem systemu komisji stałych jest objęcie zakresem działania wszystkich resortów. Wiąże się z tym podział:
* komisje resortowe, te które zakres kompetencji odpowiada zakresowi działania jednego z naczelnych bądź centralnych organów administracji rządowej.
* komisje problemowe – podział ten akcentuje funkcjonalne podejście do omawiania zagadnień, stąd też zakres takiej komisji obejmować może przedmiot działań 2 lub więcej resortów ministerialnych
Specjalną rolę w życiu parlamentu odgrywają te komisje których zakres działania wiąże się wyłącznie z funkcjami izby. Komisje takie noszą często nazwę komisji wiodących.
Ogółem w Sejmie funkcjonuje obecnie 28 komisji stałych, W Senacie panuje 14 komisji.
Komisje nadzwyczajne potrzeba powołania tych komisji wynikać może najczęściej z konieczności rozpatrzenia przez parlament sprawy, która nie leży w zakresie działania żadnej komisji stałej.
Odmiana komisji nadzwyczajnej są komisje śledcze które mogą być powoływane wyłącznie w Sejmie do zbadania określonej sprawy. Istnieją dwa typy komisji nadzwyczajnej; do spraw rozpatrywania ustawy, a także do rozpatrywania określonej sprawy. Istotną różnicą pomiędzy tymi komisjami stałymi a nadzwyczajnymi jest czas ich funkcjonowania.

53. Guorum
Regulaminy Sejmu i Senatu do podejmowania uchwał wymagają większości co do najmniej połowy ogólnej liczby posłów lub senatorów. Wymogi dotyczące guorum są jednakowe we wszystkich sprawach, nawet takich, jak zmiana Konstytucji. Podstawą do stwierdzenia guorum jest lista obecności, którą obowiązani są podpisać wszyscy obecni posłowie i senatorowie, a także osoby których obecność na posiedzeniu jest wymagana. Przyjmuje się że guorum istnieje przez cały czas trwania posiedzenia, aż do momentu ewentualnego ogłoszenia wniosku o jego stwierdzeniu.

54. Większość – rodzaje
Art. 120 nowej konstytucji jako zasadę ustanawia, że obie izby podejmują uchwały zwykłą większością głosów. Głosów wstrzymujących nie bierze się pod uwagę. Istnieją jednak w Sejmie i Senacie kategorie głosów, w których wymagana jest większość bezwzględna lub kwalifikowana.
Większość bezwzględna – osiągnięta musi być w sprawie wyborów członków Prezydium Sejmu u Senatu, dodatkowo zaś w Sejmie w następujących kwestiach: wyrażanie rządowi votum zaufania, votum nieufności, wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego. W Senacie wymóg większości bezwzględnej przewidziany jest odnośnie do uchwalenia ustawy zmieniającej Konstytucję.
Większość Kwalifikowana – uzyskana musi być w stosunku do nielicznych lecz istotnych politycznie głosowań. W przypadku wykonania funkcji ustaodawczej wymóg ten dotyczy ponownego uchwalnia ustawy przez Sejm. W przypadku podjęcia przez Prezydenta decyzji i odmowie podpisania ustawy, podjęcie przez Sejm uchwały o skróceniu kadencji, uchwalenia przez Sejm ustawy zmieniającej Konstytucję.

55. Inicjatywa ustawodawcza
Prawo inicjatywy ustawodawczej to prawo wskazanego w Konstytucji podmiotu wniesienia do parlamentu projektu ustawy z takim skutkiem, że parlament projekt ten powinien uczynić przedmiotem swych prac.
Konstytucja RP prawo inicjatywy ustawodawczej przyznaje posłom, Senatowi, Prezydentowi i Radzie Ministrów oraz grupie co najmniej 100 000 obywateli.

56. Trzy czytania ustawy w Sejmie
Pierwsze czytanie projektu ustawy odbywa się na posiedzeniu Sejmu w terminie 3 miesięcy od daty wniesienia projektu do Marszałka Sejmu lub stosownego postanowienia Sądu Najwyższego.
Rozpatrywanie projektów ustawy przez Sejm odbywa się według dość ściśle określonego porządku, obejmującego kolejne fazy postępowania, tradycyjnie nazywane „czytaniami”. Konstytucja ustanawia zasadę trzech czytań, dzielących debatę na bardziej generalną (dotyczącą zasad ogólnych projektu) i bardziej szczegółową (odnoszącą się do poszczególnych postanowień).
Pierwsze czytanie przeprowadza się na posiedzeniu komisji z wyjątkiem projektów ustaw o zmianie Konstytucji, ustaw budżetowych i podatków oraz projektów ustaw regulujących prawo wyborcze, ustrój i właściwość władz publicznych, a także projektów kodeksów. Rezultatem prac komisji jest sprawozdanie określające jej stanowisko wobec projektu, w którym komisje wnioskują o: przyjęcie projektu bez poprawek, przyjęcie projektu z określonymi poprawkami w formie tekstu jednolitego lub odrzucenie projektu w całości.
Drugie czytanie obejmuje: przedstawienie przez sprawozdawcę komisji sprawozdania o projekcie ustawy. Jeżeli poprawki nie zostały zgłoszone Sejm może przystąpić do drugiego czytania. W razie odesłania projektu po II czytaniu do komisji, przygotowuje ona po rozpatrzeniu zgłoszonych poprawek i wniosków dodatkowe sprawozdania, w których proponuje ich przyjęcie bądź odrzucenie.
Trzecie czytanie obejmuje przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub przedstawienie przez posła – sprawozdawcą poprawek i wniosków, które zostały zgłoszone podczas II czytania oraz głosowanie – wedle ustalonego w regulaminie porządku nad zgłoszonymi wnioskami, poprawkami a także nad całością projektu.

57. Droga ustawodawcza projektu
Zgodnie z art. 121 uchwaloną przez Sejm ustawę Marszałek Sejmu przekazuje Senatorowi, który w ciągu 30 dni może przyjąć bez zmian, uchwalić poprawki lub uchwalić odrzucenie jej w całości. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy nie podejmie stosownej uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm. Zgodnie z regulaminem Marszałek Sejmu kieruje przekazaną przez Sejm ustawę do właściwej komisji senackiej, do której należy – w terminie nie dłuższym niż 2 tygodnie przygotowanie projektu stanowiska Sejmu. Jeżeli Senat ustawę przyjmie lub nie podejmie stosownej uchwały, postępowanie w parlamencie ulega zakończeniu i ustawa przekazywana jest do podpisania przez Prezydenta.
Jeżeli Senat odrzuci ustawę bądź zaproponuje do niej poprawki, uchwała Sejmu przekazywana jest do Prezydium Sejmu.
Na tym etapie postępowania ustawodawczego prace w Sejmie toczą się wyłącznie nad uchwałą o odrzuceniu ustawy lub proponującą w niej określone zmiany Marszałek Sejmu kieruje uchwałę do rozpatrzenia przez komisję, która poprzednio projekt ustawy rozpatrywała. Sejm na wniosek Marszałka, może rozpatrzyć propozycję Senatu dokonania określonych zmian lub odrzucenia ustawy, bez uprzedniego kierowania ich do komisji. W przypadku przekazania uchwały Senatu do komisji przedstawiają one Sejmowi sprawozdanie w którym wnioskują o uchwaleni proponowanych przez Senat zmian w całości lub w części, lub o nie przyjęcie uchwały senatu. Tryb opiniowania stanowiska zawartego w uchwale Senatu daje możliwość uelastycznienia procedury prac nad ustawą, a nawet rozciągnięcia jej w czasie, gdyż Komisja i regulamin nie stanowią komisjom żadnych terminów co do zaopiniowania stanowiska Senatu.

58. Rola Senatu w tworzeniu prawa i procesie ustawodawczym
Zgodnie z art. 10 i 95 ustawy 1 Konstytucji władz ustawodawczą w RP sprawuje Sejm i Senat. Prawo inicjatywy ustawodawczej to prawo wskazanego w konstytucji podmiotu, wniesienie do parlamentu projektu ustawy z takim skutkiem prawnym, że parlament projekt ten powinien uczynić przedmiotem swych prac. Projekt Senatu przekazywany jest w formie uchwały podjętej przez tę izbę po przeprowadzeniu określonego w regulaminie postępowania. Inicjatorem senackiego projektu ustawy może być grupa 10 senatorów lub komisja senacka. Projekt ustawy rozpatrywany jest przez Senat w dwóch czytaniach. O podjęciu przez Senat inicjatywy ustawodawczej Marszałek Sejmu zawiadamia Marszałka Sejmu oraz Prezesa Rady Ministrów.
Postanowienia konstytucji odnoszące się do postępowania w Senacie z przekazanymi przez Sejm ustawami są bardzo skąpe. Zgodnie z art. 121 uchwaloną przez Sejm ustawę Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi w ciągu 30 dni może: przyjąć ją bez zmian, uchwalić poprawki, uchwalić odrzucenie jej w całości. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni nie podejmie stosownej uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm. Marszałek Senatu kieruje przekazaną przez Sejm ustawę do właściwej komisji senackiej, do której należy przygotowanie projektu stanowiska Sejmu. Jeżeli Senat odrzuci ustawę lub zaproponuje do niej poprawki, uchwała Senatu przekazywana jest do Prezydium Sejmu.

59. Prezydent w procesie ustawodawczym
Konstytucyjny termin do podpisania ustawy wynosi 21 dni od jej przedstawienia (dla projektu pilnego ustawy budżetowej tylko 7 dni). Promulgacja nie ma charakteru automatycznego – Prezydent może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją (tzw. kontrola wstępna) lub jeżeli tego nie uczynił może z umotywowanym wnioskiem przekazać ustawę Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Ponowne rozpatrzenie ustawy ma miejsce wyłącznie w Sejmie. Ustawę uznaną przez Trybunał Konstytucyjny za zgodą Konstytucji lub ponownie uchwaloną przez Sejm Prezydent zobowiązany jest podpisać w ciągu 7 dni.
Nieco inaczej wyglądają uprawnienia Prezydenta w przypadku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o częściowej niezgodności ustawy z Konstytucją gdyż Trybunał orzeknie że nie są one nierozerwalnie związane z całością ustawy.
Prezydent może wówczas po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu podpisać ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją lub zwrócić ją Sejmowi w celu usunięcia niezgodności.
Promulgacja jest niezbędnym warunkiem publikacji ustawy w Dzienniku Ustaw RP Ustawa wchodzi w życie w ciągu 14 dni od ogłoszenia chyba że sama stanowi inaczej. Zarządzenia ogłoszenia ustawy należy do obowiązków Prezydenta.

16. Zasada podziału władz

Współcześnie obowiązująca Konstytucja z dnia 2 kwietnia 1997 roku w rozdziale I pod tytułem Rzeczpospolita art. 10 mówi:
1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej.
2. Władzę ustawodawczą sprawuje Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.
Jednym z pierwszych osób które zauważyły i opisały podział władzy był Monteskiusz, który uważał iż barierą przed despotyzmem jest właśnie ów trójpodział władzy. Cała konstrukcja podziału władzy, wzorowana na doświadczeniach angielskich oraz na doktrynie Locke’a przyniosła Monteskiuszowi największą sławę.
W każdym państwie- pisał Monteskiusz- istnieją trzy pola aktywności, którym odpowiadają trzy władze: prawodawcza, wykonawcza i sądowa. W państwie , w którym ma być zapewniona polityczna wolność, władze te powinny być rozdzielone. Nie ma wolności, gdy dwie z pośród nich skupione są w jednym reku, albo- co gorsza, gdy jedna osoba i jeden organ sprawuje trzy władze.
Zasada podziału władzy przeszła w rozwoju polskiego prawa konstytucyjnego znamienną drogę. Przyjęta została w Konstytucji 3 maja, wprowadziła ja także Konstytucja z 1921 r., została odrzucona przez Konstytucję z roku 1935, formalnie uznawała ją Mała Konstytucja z 1947 r., odrzuciła Konstytucja z1952r., przywróciła Mała Konstytucja z 1992 r. i przejęła Konstytucja z 1997 roku.
Zasadę trójpodziału władzy w Polsce można sprowadzić do kilku zasadniczych tez:
Wyróżnia się w państwie trzy wyodrębnione władze: ustawodawczą, wykonawczą i sadowniczą,
Każdej z nich odpowiada aktywność wyodrębnionych organów państwowych,
Obowiązuje niepołączalność tych władz, czyli każda z nich ma być wykonywana przez odrębny organ państwowy niedopuszczalne jest łączenie związanych z nimi stanowisk państwowych,
 Mechanizm stosunków między władzami ma zapewniać wzajemne oddziaływanie i hamowanie.
Do tych ustaleń można dodać dalsze, nie mające już tak fundamentalnego znaczenia, jak np. różne kategorie organów państwowych czy zróżnicowane sposoby ich wybierania.
Wyodrębnienie sfer: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej nie nastręcza trudności, ale rozgraniczenie działalności w tych dziedzinach. Stąd w działalności organów władzy ustawodawczej spotykamy przejawy wykonawstwa(władzy wykonawczej), podobnie organy władzy wykonawczej realizują określone zadania w zakresie należącym do władzy ustawodawczej (np. stanowienie aktów prawnych z mocą ustawy, zwoływanie sesji parlamentu przez głowę państwa czy też jej prawo rozwiązywania ciała przedstawicielskiego i zarządzanie przedterminowych wyborów parlamentarnych).
Władza ustawodawcza w Polsce należy do Narodu który sprawuje ją przez swoich przedstawicieli do Sejmu i Senatu. Do najważniejszego zadania jakie przypisuje się parlamentowi jest stanowienie ustaw. Pomimo tego bardziej uprzywilejowaną pozycją cieszy się sejm, gdyż to on nadaje kierunek polityce państwa i uchwala ustawy, natomiast Senat uczestniczy w uchwalaniu ustaw, powołuje niektóre ograny państwowe. Tylko w dwóch przypadkach te dwie instytucje są sobie równe tj. przy nowelizacji konstytucji oraz uchwalanie ustaw zezwalające prezydentowi na ratyfikację umów międzynarodowych.
Poza funkcja ustawodawczą Sejm(460 posłow) i Senat(100 senatorów) przypisuje się także funkcję ustrojodawczą tj. dokonywanie zmian Konstytucji, funkcję kreacyjną- powoływanie przez Sejm i Senat: prezesa NBP(na wniosek prezydenta), Rzecznika Praw Obywatelskich(za zgodą Senatu), prezesa NIK(za zgodą Senatu), 4 członków Krajowej Rady Sądownictwa,4 członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, sędziów Trybunału Konstytucyjnego, członków Trybunału Stanu oraz prezesa Rady Ministrów i ministrów., oraz funkcja kontrolna: zapytania i interpelacje poselskie, kontrola wykonana budżetu, działalność śledczej komisji sejmowej, wotum nieufności dla Rady Ministrów lub poszczególnych ministrów.
Władza wykonawcza- Organami państwa w zakresie władzy wykonawczej są Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej ma przede wszystkim grać rolę czynnika stabilizacji wewnętrznej i zewnętrznej, oddziałującego na funkcjonowanie innych naczelnych władz państwa, w tym zwłaszcza na parlament i rząd oraz reprezentanta Polski. Jest to koncepcja prezydenta silnego, o władczych uprawnieniach w stosunku do innych organów państwowych, ale nie zajmującego się bieżącym zarządem sprawami państwa. Akty prawne Prezydenta wymagają dla swej ważności kontrasygnaty, czyli współpodpisania, Prezesa Rady Ministrów albo właściwego ministra. Niektóre akty Prezydenta, określone przez małą konstytucję, są jego samodzielnymi decyzjami i nie potrzebują kontrasygnaty. Są to m.in. takie uprawnienia, jak: rozwiązanie parlamentu, weto ustawodawcze, skierowanie ustawy przed jej podpisaniem do Trybunału Konstytucyjnego, desygnowanie Prezesa Rady Ministrów.
Drugim składnikiem władzy wykonawczej jest Rada Ministrów. Prowadzi ona politykę wewnętrzną i zagraniczną RP oraz kieruje całością administracji rządowej. Przyjęto zasadę domniemania kompetencji na rzecz Rady Ministrów. Jest ona zatem władna podejmować decyzje we wszystkich sprawach polityki państwa, które nie zostały wyraźnie zastrzeżone dla Prezydenta, innego organu administracji państwowej bądź samorządu. Radę Ministrów tworzą: Prezes Rady Ministrów jako jej przewodniczący, wiceprezesi Rady Ministrów, ministrowie oraz inne osoby, których członkostwo wynika z ustaw szczególnych.
Władza sądownicza- (trzecia władza w państwie), stanowi ją wymiar sprawiedliwości sprawowany przez niezależne i niezawisłe sądy. Do ich kompetencji należy orzekanie w rozpoznawanych sprawach z zakresu prawa karnego, prawa cywilnego i prawa administracyjnego, a w wielu państwach również kontrola zgodności działań innych organów państwa z prawem i konstytucją. W celu realizowania tych zadań powoływane są sądy powszechne (orzekają w sprawach cywilnych i karnych) oraz sądy szczególne (np. wojskowy, pracy).W Polsce, zgodnie z Konstytucją RP władzę sądowniczą sprawują sądy (Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne, sądy wojskowe) oraz trybunały (Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu). Sądy i trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz, wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Sąd Najwyższy, naczelny organ sądowy w Rzeczypospolitej Polskiej. Sprawuje on nadzór nad działalnością sądów powszechnych, wojskowych i administracyjnych w zakresie orzekania. Sąd Administracyjny (NSA) organ sądowniczy, który sprawuje wymiar sprawiedliwości przez sądową kontrolę administracji publicznej. Sądy powszechne, organy wymiaru sprawiedliwości, które obejmują sądy rejonowe, wojewódzkie i apelacyjne. W większości rozstrzygają sprawy z zakresu prawa cywilnego, karnego, rodzinnego lub prawa pracy. Sądy szczególne, organy wymiaru sprawiedliwości powołane do rozpatrywania spraw dotyczących określonej kategorii osób (np. sądy wojskowe) bądź pewnego zakresu spraw (np. sądy administracyjne).
Trybunał Stanu, organ sądowy powołany do orzekania o odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe. Rozpatruje sprawy o naruszenie konstytucji i ustaw przez: Prezydenta RP, członków rządu, prezesa Najwyższej Izby Kontroli, prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prokuratora Generalnego, kierowników urzędów centralnych, członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych oraz osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem. W skład Trybunału Stanu wchodzą: przewodniczący, 2 zastępców i 16 członków.
Trybunał Konstytucyjny, konstytucyjna instytucja władzy sądowniczej Trybunał orzeka w sprawach:
1. zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,
2. zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,
3. zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
4. zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych.
Trybunał Konstytucyjny rozpatruje też skargi wniesione przez obywateli w zakresie naruszania ich wolności lub praw oraz rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy konstytucyjnymi organami państwa. Trybunał Konstytucyjny stanowi jedną z formalnych gwarancji praworządności.
Na koniec należy dodać iż, we wszystkich krajach świata o demokratycznym systemie prawa istnieje podział i równowaga władz.

17. Organy ustawodawcze, wykonawcze i sądownicze

Organy władzy ustawodawczej RP

• Sejm (460 posłów)

Senat (100 senatorów)

Organy władzy wykonawczej RP

• Rada Ministrów

Prezes Rady Ministrów

Prezydent

Organy władzy sądowniczej RP ( sady i trybunały )

• Sąd Najwyższy

• Trybunał Konstytucyjny

Trybunał Stanu

Naczelny Sąd Administracyjny

Organy kontroli państwowej i ochrony państwa w RP

• Najwyższa Izba Kontroli

Rzecznik Praw Obywatelskich

• Rzecznik Praw Dziecka

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych

18. Elementy prawa administracyjnego

3. Elementy prawa karnego

Wina jest więc, w przeciwieństwie do pozostałych cech przestępstwa, cechą subiektywną, związaną z psychiką sprawcy.
a) umyślna – występuje w dwóch postaciach
• zamiar bezpośredni- sprawca planuje i popełnia przestępstwo,
• zamiar pośredni (ewentualny) polega na tym, że sprawca popełniając jedno przestępstwo dokonuje następnego, sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa i godzi się na to, np.: podczas rozboju, sprawcy pozostawiają pozbawioną ofiarę ubrania na mrozie. Nie zamierzali oni jej pozbawić życia, lecz z takim skutkiem liczyli się i akceptowali je.
b) nieumyślna – występuje jako lekkomyślność i niedbalstwo
• sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa, ale bezpodstawnie sądzi, że zdoła go uniknąć i jest to tzw. Świadoma nieumyślność
• Nieświadoma nieumyślność polega na tym, że sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia chociaż powinien przewidzieć


KARA – jest to środek przymusu państwowego, stosowany przez sądy wobec sprawców przestępstwa i polegający na sprowadzeniu pewnej dolegliwości.

Rodzaje kar:
1) kary zasadnicze
• kara pozbawienia wolności – wykonuje się w zakładach karnych: otwartych, pół zamkniętych, zamkniętych. Różnią się od siebie stopniem zabezpieczenia, stopniem izolacji skazanych, zakresem praw i obowiązków.
• Kara ograniczenia wolności – dozór policji lub kuratora, zakaz zmiany miejsca sta lego zamieszkania, nieodpłatnej dozorowanej pracy publicznej, potrącenia części wynagrodzenia na rzecz Skarbu Państwa (nie więcej niż 25% przez 2 lata), sąd może zobowiązać skazanego do przeproszenia pokrzywdzonego, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub środków odurzających
• Kara grzywny – jest karą pieniężną, wymierza się ja w stawkach dziennych, określając liczbę stawek i wysokość stawki dziennej
2) środki karne – wymierzane łącznie z karą zasadniczą
• pozbawienie praw publicznych utrata czynnego i biernego prawa wyborczego
• utrata orderów i odznaczeń honorowych oraz degradacja (dot. Żołnierzy)
• pobawienie praw rodzicielskich
• zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych
• zakaz wykonywania określonego zawodu
• zakaz sprawowania określonych funkcji
• obowiązek naprawienia szkody
• podanie wyroku do publicznej wiadomości
• świadczenie pieniężne

Wymiar kary zależy od uznania sądu w granicach wyznaczonych przez ustawę.
WARUNKOWE ZAWIESZENIE WYKONANIA KARY polega na tym, że oskarżony zostaje skazany za popełnione przestępstwo, ale wykonanie kary zawiesza się na okres próby. W przypadku, gdy okres próby przejdzie pomyślnie okres uważa się za niebyłe. Sprawce traktuje się tak jakby tego czynu nigdy nie popełnił. W związku z tym z rejestru skazanych usuwa się dane o wymierzonej karze. Warunkowego zawieszenia kary w zasadzie nie stosuje się wobec recydywistów popełniających najpoważniejsze przestępstwa (zabójstwo, gwałt, rozbój)

WARUNKOWE PRZED TERMINOWE ZWOLNIENIA może nastąpić po odbyciu przez sprawcę połowy kary, jednak nie wcześniej niż po 6 miesiącach, . Jeżeli jest to on karany po raz pierwszy. A po odbyciu 2/3 kary jeśli jest skazany po raz kolejny. Skazanego na 25 lat po upływie 15 lat , natomiast skazanego na dożywotnie więzienie po odbyciu 25 lat kary, Przed terminowe zwolnienie następuje przez tzw.: dobre sprawowanie

ZATARCIE SKAZANIA polega na urzędowym puszczeniu skazania w niepamięć. Po 10 latach wymazuje się dane sprawcy z Krajowego Rejestru Skazanych.

PRAWO KARNO-SKARBOWE – na podstawie ustawy karno-skarbowej (urzędy skarbowe, urzędy celne, urzędy kontroli skarbowej) przedawnienie następuje po 5 latach, obejmuje przestępstwa przeciwko Skarbowi Państwa: podatkowe, celne, dewizowe, w zakresie opłat skarbowych, najczęstsza forma kary to kara grzywny

19. Charakterystyka prawa cywilnego

Pojęcie prawa cywilnego.

Prawo cywilne reguluje stosunki społeczne o doniosłości majątkowej oraz związane z nimi stosunki niemajątkowe.
Kryterium przedmiotu regulacji prawnej – prawo cywilne reguluje stosunki prawne o charakterze majątkowym oraz stosunki niemajątkowe.
Kryterium metody regulacji prawnej – w prawie cywilnym charakterystyczna jest metoda regulacji prawnej polegająca na równorzędności podmiotów uczestniczących w stosunkach cywilnoprawnych. W prawie administracyjnym podmiot, który jest organem administracji publicznej ma większe prawa od innych podmiotów – występuje władczo.
Działania i procesy regulowane normami prawa cywilnego charakteryzuje brak bezpośredniego przymusu ze strony państwa. Władze państwowe podejmują działania w sferze cywilnoprawnej niemal wyłącznie na żądanie zainteresowanego podmiotu.

Zasady prawa cywilnego.

Zasada autonomii podmiotów podlegających regulacjom cywilnoprawnym. Podmioty będące stronami stosunku cywilnoprawnego są wzajemnie niezależne, czyli autonomiczne względem siebie. Korzystają one z daleko posuniętej autonomii wobec państwa. Jego organy mogą, bowiem ingerować w tej sferze w zasadzie jedynie w porządku sądowym, w przypadku kolizji praw stron.
Zasada bezpieczeństwa obrotu cywilnoprawnego. Jej przejawem jest ochrona praw nabytych oraz ochrona praw osób trzecich. Ochronę praw nabytych wyraża łacińska paremia akceptowana przez wielkich prawników rzymskich: lex retro non agito – prawo nie działa wstecz.
Art. 3. Ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu.
W obecnych warunkach ustrojowych Trybunał Konstytucyjny zdecydowanie sprzeciwia się normowaniu praw cywilnych z mocą wsteczną.

Pojęcie stosunku cywilnoprawnego.

Niektóre stosunki społeczne wywierają skutki szczególnej wagi dla interesów jednostek lub zbiorowości. Ich treść i przebieg nie są, więc obojętne dla państwa zainteresowanego stabilizacją powszechnego porządku. Dlatego też stosunki o takiej doniosłości normowane są przepisami prawa i nazywane stosunkami prawnymi. Stosunki cywilnoprawne są szczególnym rodzajem, czyli podklasą szerszego zbioru stosunków prawnych.
Stosunkami cywilnoprawnymi są stosunki prawne charakteryzujące się formalną równością i wzajemną autonomią podmiotów w nich uczestniczących.
W stosunku cywilnoprawnym wyróżniamy trzy elementy: podmiot, treść i przedmiot.
Podmiotami stosunku cywilnoprawnego są osoby fizyczne i osoby prawne.
Treścią stosunku cywilnoprawnego jest ogół uprawnień przysługujących podmiotom w nim uczestniczącym oraz ogół obowiązków na nich ciążących.
Przedmiotem jest to wszystko, na co skierowane są uprawnienia i obowiązki podmiotów danego stosunku cywilnoprawnego.

20. Podmioty prawa cywilnego

Podmiotami stosunków cywilnoprawnych są wyłącznie osoby. Wśród
nich wyróżniamy dwie kategorie, a mianowicie:
osoby fizyczne,
osobyprawne.
Art. 33. (9) Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.
Art. 331. (10) § 1. Do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych.
§ 2. Jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej, za zobowiązania jednostki, o której mowa w § 1, odpowiedzialność subsydiarną ponoszą jej członkowie; odpowiedzialność ta powstaje z chwilą, gdy jednostka organizacyjna stała się niewypłacalna.
Art. 34. (11) Skarb Państwa jest w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nie należącego do innych państwowych osób prawnych.
Zarówno osobom fizycznym, jak i osobom prawnym przysługują dwa przymioty odgrywające szczególną rolę w kształtowaniu stosunków prawnych. Tymi przymiotami jest zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych.
Zdolnością prawną jest zdolność do stania się podmiotem praw i obowiązków.
Zdolność do czynności prawnych jest zdolnością do stawania się podmiotem praw i obowiązków, a więc nabywania praw i zaciągania zobowiązań oraz rozporządzania nimi na mocy własnych działań.
Art. 8. § 1. (5) Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną.
Art. 9. W razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe.
Istnieją wyjątki od powyższej zasady, niejako przesuwające powstanie zdolności prawnej jeszcze przed momentem urodzin.
Art. 927. § 2. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.
Człowiek zachowuje zdolność prawną nieprzerwanie aż do śmierci.
Stwierdzenie zgonu następuje przez sporządzenie dokumentu zwanego „aktem zgonu” albo przez stwierdzenie na drodze sądowej. Akt zgonu wystawiany jest w urzędzie stanu cywilnego na podstawie karty zgonu sporządzonej przez lekarza lub po osobistym stwierdzeniu śmierci przez kierownika USC. Stwierdzenie zgonu na drodze sądowej konieczne jest w sytuacji, gdy nie doszło do stwierdzenie zgonu przez lekarza lub przez kierownika USC. W takiej sytuacji sąd może uznać za zmarłego człowieka po upływie dostatecznie długiego wymaganego czasu od ostatniej o nim wiadomości.
Art. 29. § 1. Zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło lat dziesięć od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył; jednakże gdyby w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył lat siedemdziesiąt, wystarcza upływ lat pięciu.
§ 2. Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat dwadzieścia trzy.
Art. 30. § 1. Kto zaginął w czasie podróży powietrznej lub morskiej w związku z katastrofą statku lub okrętu albo w związku z innym szczególnym zdarzeniem, ten może być uznany za zmarłego po upływie sześciu miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa albo inne szczególne zdarzenie.
§ 2. Jeżeli nie można stwierdzić katastrofy statku lub okrętu, bieg terminu sześciomiesięcznego rozpoczyna się z upływem roku od dnia, w którym statek lub okręt miał przybyć do portu przeznaczenia, a jeżeli nie miał portu przeznaczenia - z upływem lat dwóch od dnia, w którym była ostatnia o nim wiadomość.
§ 3. Kto zaginął w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia nie przewidzianym w paragrafach poprzedzających, ten może być uznany za zmarłego po upływie roku od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo według okoliczności powinno było ustać.
Art. 31. § 1. Domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego.
§ 2. Jako chwilę domniemanej śmierci zaginionego oznacza się chwilę, która według okoliczności jest najbardziej prawdopodobna, a w braku wszelkich danych - pierwszy dzień terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe.
§ 3. Jeżeli w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego czas śmierci został oznaczony tylko datą dnia, za chwilę domniemanej śmierci zaginionego uważa się koniec tego dnia.
Art. 32. Jeżeli kilka osób utraciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, domniemywa się, że zmarły jednocześnie.
Zdolność prawna osoby prawnej. Przymiot osobowości prawnej nabywa się z mocy ustawy lub na skutek rejestracji w specjalnym rejestrze prowadzonym przez KRS. Osoby prawne nabywają zdolność prawną z chwilą rejestracji. Osoba prawna zachowuje zdolność prawną do czasu likwidacji.
Zdolność do czynności prawnych. Prawo cywilne rozróżnia trzy stany zdolności do czynności prawnych: pełną zdolność, zdolność ograniczoną, pozbawienie zdolności do czynności prawnych. Nabycie pełnej zdolności do czynności prawnych następuje z chwilą osiągnięcia pełnoletności lub przez zawarcie małżeństwa.
Art. 10. § 1. Pełnoletnim jest, kto ukończył lat osiemnaście.
§ 2. Przez zawarcie małżeństwa małoletni uzyskuje pełnoletność. Nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa.
Art. 11. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności.
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby fizyczne w wieku od ukończonych 13 lat do ukończenia 18 oraz osoby częściowo ubezwłasnowolnione.
Art. 17. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego.
Art. 18. § 1. Ważność umowy, która została zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zależy od potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela.
§ 2. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może sama potwierdzić umowę po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych.
§ 3. Strona, która zawarła umowę z osobą ograniczoną w zdolności do czynności prawnych, nie może powoływać się na brak zgody jej przedstawiciela ustawowego. Może jednak wyznaczyć temu przedstawicielowi odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.
Art. 19. Jeżeli osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych dokonała sama jednostronnej czynności prawnej, do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego, czynność jest nieważna.
Art. 20. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego.
Art. 21. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi.
Art. 22. Jeżeli przedstawiciel ustawowy osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych oddał jej określone przedmioty majątkowe do swobodnego użytku, osoba ta uzyskuje pełną zdolność w zakresie czynności prawnych, które tych przedmiotów dotyczą. Wyjątek stanowią czynności prawne, do których dokonania nie wystarcza według ustawy zgoda przedstawiciela ustawowego.
Ubezwłasnowolnienie dokonywane jest orzeczeniem sądu i może być całkowite lub częściowe. W przypadku całkowitego ubezwłasnowolnienia pieczę nad daną osobą sprawują rodzice, a w ich braku ustanawia się kuratora.
Art. 13. § 1. Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.
§ 2. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.
Częściowo ubezwłasnowolnionymi mogą być tylko osoby pełnoletnie. Sąd orzekający w tej materii ustanawia dla nich opiekuna.
Art. 16. § 1. Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.
§ 2. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.
Art. 14. § 1. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna.
§ 2. Jednakże gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.

21. Czynności prawne

Czynność prawna polega na zaciąganiu zobowiązań lub nabywaniu uprawnień za pomocą oświadczeń woli. Podstawą każdej takiej czynności jest więc oświadczenie woli. Osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych może samodzielnie kształtować swoją sytuację prawną, nabywać - za pomocą swych działań - uprawnienia i zaciągać zobowiązania. Aby oświadczenie woli było ważne, a zatem aby mogło skutkować prawnie, musi spełniać określone wymogi.
Z uwagi na duże znaczenie praktyczne należy zwrócić uwagę na formę oświadczenia woli. Generalna zasada przewidziana przez kodeks cywilny stanowi, że oświadczenie woli ma być zakomunikowane w jakikolwiek sposób, który dostatecznie wyraźnie demonstruje zamysł składającego takie oświadczenie (art. 60 kc). Jest to tzw. zwykła forma oświadczenia woli. Oświadczeniem woli jest w tym ujęciu każde zachowanie demonstrujące w przyjęty w danym środowisku sposób zamiar dokonania czynności prawnej. Staje się ono skuteczne, gdy doszło do adresata w taki sposób, aby mógł się on zapoznać z jego treścią. Od tej chwili wiąże i nie może być odwołane, chyba że za zgodą stron. Tak więc złożeniem oświadczenia woli będzie np. wejście do autobusu albo wybranie towaru w sklepie samoobsługowym. Większość oświadczeń woli kierowana jest do określonego adresata. Jednak są też takie sytuacje, kiedy oświadczenie kieruje się do nieoznaczonej bliżej liczby podmiotów prawnych (np. wystawienie rzeczy na sprzedaż w witrynie sklepowej wraz z oznaczeniem ceny).
Bywa, że prawo wymaga - dla ważności czynności prawnej - zachowania szczególnej formy złożenia oświadczenia woli, która może mieć postać.
> formy pisemnej zwykłej,
> formy pisemnej z urzędowym poświadczeniem daty,
> formy pisemnej z poświadczeniem podpisu,
> formy aktu notarialnego.
Dla zachowania formy pisemnej zwykłej wymagany jest własnoręczny podpis osoby składającej oświadczenie woli. Nie ma znaczenia, czy dana osoba własnoręcznie sporządzi treść dokumentu. Istotny jest jedynie jej podpis. Istnieją również pewne formy zastępcze (np. osoba nie umiejąca pisać może zamiast podpisu złożyć odcisk palca, a obok tego inna osoba wpisuje jej imię i nazwisko, umieszczając swój podpis). Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty jest potrzebna dla stwierdzenia, w jakim momencie została dokonana określona czynność (data pewna). Urzędowego poświadczenia daty dokonuje notariusz lub organ państwowy, umieszczając jakąkolwiek wzmiankę na dokumencie opatrzoną datą. Formę tę można zachować także w inny sposób. Po pierwsze, poprzez stwierdzenie jakiegoś zdarzenia w innym dokumencie urzędowym. Po drugie, poprzez śmierć uczestnika czynności prawnej podpisanego na dokumencie (data jest wówczas pewna od daty śmierci tej osoby). Poświadczenie podpisu polega na stwierdzeniu przez notariusza lub powołany do tego organ państwowy faktu własnoręcznego podpisu danej osoby na dokumencie. Akt notarialny jest dokumentem sporządzonym przez notariusza. Notariusz sam spisuje treść oświadczeń woli stron, redaguje z nimi treść dokumentu, a następnie odczytuje i wraz ze stronami podpisuje. Podpisy stron znajdują się jedynie na oryginale dokumentu przechowywanym u notariusza, natomiast strony otrzymują wypisy aktów notarialnych opatrzonych pieczęcią notariusza. Zawarcie umowy w formie aktu notarialnego jest wymagane m.in. przy przeniesieniu własności nieruchomości. Niezachowanie przypisanej dla dokonania danej czynności formy szczególnej może skutkować różnymi konsekwencjami. Jeśli ustawodawca wyraźnie wskazał, że dla dokonania danej czynności wymaga się, pod rygorem nieważności, przypisanej formy szczególnej (tzw. forma ad solemnitatem niedochowanie tej formy powoduje bezwzględną nieważność takiej czynności. Czynność taka nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Tak jest np. w przypadku niedochowania formy oświadczenia woli przy przeniesieniu własności nieruchomości. Ustawodawca zastrzegł tu - pod rygorem nieważności - formę notarialną (art. 158 kc). Sporządzenie umowy w innej formie spowoduje, że czynność prawna będzie nieważna. Niezachowanie zwykłej formy pisemnej tam, gdzie jest to wymagane bez rygoru nieważności, nie powoduje wadliwości samej czynności. Przyczynia się jednak do trudności dowodowych (tzw. forma ad probationem). Strona, która zaniedba dochowania takiej formy, musi się liczyć z tym, że nie mając dokumentu na piśmie, nie udowodni swych racji przed sądem i przegra spór. Spotka się bowiem z ograniczeniami dowodowymi. Tylko wyjątkowo będzie się mogła posłużyć dowodem ze świadków lub przesłuchania stron. Formy pisemnej dla celów dowodowych wymaga m.in. każda czynność prawna o wartości wyższej niż 2 tyś. złotych (art. 75 kc). Dla niektórych czynności czasem przewidziana jest określona forma, wymagana w tzw. celach specjalnych (tzw. forma ad eventum) Ustawodawca zastrzega, że dana forma ma znaczenie tylko dla osiągnięcia szczególnego skutku prawnego, który bez jej dochowania nie nastąpi, jakkolwiek sama czynność będzie ważna. Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty jest wskazana np. przy umowie najmu. Poświadcza się datę umowy najmu po to, aby wykluczyć możliwość jej wypowiedzenia (art. 678 §2 kc).

4. Skutki wadliwości czynności prawnych

Jeżeli prawo przewiduje dla złożenia oświadczenia woli jakąś formę szczególną, winna być ona zachowana. Prawo przewiduje różne rodzaje wad (niezachowanie wymaganej prawem formy jest tylko jedną z nich) i różne konsekwencje wadliwości czynności prawnych.

Skutki, jakie pociąga za sobą wystąpienie określonych wad przy dokonywaniu czynności prawnych, to:
a) Nieważność bezwzględnapowoduje, iż czynność prawna nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Jest tak, jakby do niej nie doszło. Umowa jest nieważna z mocy prawa. Do takiej nieważności dochodzi w następujących sytuacjach;
> kiedy czynność prawna zostaje dokonana przez osobę pozbawioną zdolności do czynności prawnych (art. 14 kc),
> gdy dokonano czynności prawnej sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub w celu obejścia prawa (art. 58 kc),
> w przypadku zawarcia umowy o świadczenie niemożliwe do spełnienia (reguła: impossibilium mdlą obligatio oznacza, że umowa o świadczenie niemożliwe nie rodzi zobowiązania - art. 387 § l kc),
> gdy przy składaniu oświadczenia woli nastąpił brak świadomości lub swobody, np. wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego oraz innego rodzaju, chociażby przemijających zaburzeń czynności psychicznych (art. 82 kc),
> jeśli czynność prawna została dokonana dla pozoru, czyli strony potajemnie umówiły się, iż ujawnione wobec osób trzecich oświadczenie woli nie wywoła skutków prawnych (art. 83 kc),
> jeśli dokonano danej czynności bez zachowania formy szczególnej przewidzianej przez prawo pod rygorem nieważności (ad solem-nitatem - art. 73 § 2 kc).
b) Nieważność względnapolega na tym, że wadliwość czynności prawnej sama przez się nie powoduje jej nieważności. Jednak istnienie określonej wady uprawnia konkretną osobę do podważenia ważności tej
czynności. Jeśli upoważniona osoba skorzysta ze swego uprawnienia, czynność staje się nieważna od początku swego istnienia. Na nieważność względną można się powołać w przypadku istnienia następujących wad oświadczenia woli:
> błędu,
> podstępu,
> groźby,
> wyzysku.
Błądjest mylnym wyobrażeniem co do rzeczywistego stanu rzeczy przy dokonywaniu czynności prawnej. Musi dotyczyć treści czynności prawnej, tj. tego co było w umowie, a nie naszych motywów czy oczekiwań. Ponadto, aby można się było powołać na błąd, musi on być istotny, czyli uzasadniający przypuszczenie, że gdyby dana osoba nie działała pod wpływem błędu, to nie złożyłaby określonego oświadczenia woli. Uprawniony może w ciągu roku od poznania prawdziwego stanu rzeczy uchylić swoje oświadczenie woli. Jeśli tego nie uczyni, wadliwość czynności prawnej ustaje i czynność wywiera normalne skutki prawne (art. 84 kc). Podstęp traktuje się jako tzw. błąd kwalifikowany. Jest to celowe wprowadzenie w błąd osoby składającej oświadczenie woli przez inną osobę. Uprawniony ma w tym przypadku czas na uchylenie swego oświadczenia woli, gdy zaś tego nie uczyni, czynność zaczyna skutkować prawnie (art. 85 kc). Groźba jest definiowana jako wywarcie przymusu na określoną osobę po to, by złożyła ona określone oświadczenie woli. Z tą wadą mamy do czynienia wtedy, gdy z okoliczności wynika, że konkretne oświadczenie woli zostało złożone dlatego, bo składający je podmiot był przekonany, iż gdyby tego nie zrobił, groziłoby mu lub jego najbliższym poważne niebezpieczeństwo. Aby można się było powołać na groźbę, musi być ona bezprawna i poważna. W lej sytuacji uprawniony ma rok - od ustania stanu zagrożenia - do uchylenia się od tegoż oświadczenia woli. Jeśli tego nie uczyni, wówczas wadliwość ustaje i czynność wywiera normalne konsekwencje (art. 87 kc). Wyzysk polega na zastrzeżeniu w umowie rażąco niewspółmiernych wzajemnych świadczeń przez strony tej umowy Z tą wadą oświadczenia woli mamy do czynienia, gdy jedna ze stron wykorzystuje przymusowe położenie partnera, jego niedołęstwo lub niedoświadczenie. Uprawniony może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego mu świadczenia, a nawet unieważnienia umowy na drodze sądowej. Uprawnienia te wygasają z upływem dwóch lat od dnia zawarcia umowy {art. 388 kc).
c) Bezskuteczność zawieszona na tym, że czynność prawna jest niezupełna Do jej ważności wymagana jest zgoda osoby trzeciej. Tego typu działania noszą nazwę czynności kulejących. Przykładem może być sytuacja przewidziana w treści art. 17 kc, który stanowi, że: „do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela." Dopiero czynność potwierdzona przez uprawnioną osobę staje się ważna. Brak zgody powoduje jej nieważność od samego początku.
d) Względna bezskutecznośćjest wtedy, gdy czynność prawna nie wywiera skutków prawnych tylko względem konkretnych osób chronionych przez prawo. Art. 527 kc przewiduje ochronę wierzyciela, w razie niewypłacalności dłużnika, stanowiąc, że. „jeśli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego ".

22. Pełnomocnictwo, przedstawicielstwo i przedawnienie roszczeń

Przedstawicielstwo - możność (upoważnienie, umocowanie) dokonywania czynności prawnych w imieniu drugiej osoby (reprezentowanego) ze skutkiem prawnym dla tej osoby.
Rodzaje umocowań:
a) bierne - upoważnienie do odbierania oświadczeń woli osób trzecich w imieniu innej osoby;
b) czynne - upoważnienie do składania oświadczeń woli w imieniu innej osoby.
Źródłem umocowania może być:
a) ustawa lub orzeczenie sądowe (przedstawicielstwo ustawowe);
b) wola osoby reprezentowanej (pełnomocnictwo).

Pełnomocnictwo domniemane to umocowanie, o którym ustawa każe domniemywać, że wolą mocodawcy było dzielenie pełnomocnictwa, np. ekspedient.
Granice pełnomocnictwa to zakres czynności, których pełnomocnik może dokonywać na podstawie umocowania.

Rodzaje pełnomocnictwa ze względu na jego granice:

a) pełnomocnictwo ogólne - upoważnia pełnomocnika do dokonywania czynności zwykłego zarządu (mających na celu zachowanie majątku i osiągnięcie z niego normalnych korzyści;

b) pełnomocnictwo szczególne:
- rodzajowe - upoważnienie do dokonywania czynności prawnych określonego rodzaju;
- szczegółowe - upoważnienie do dokonania jednorazowo konkretnej czynności.
Udzielenie pełnomocnictwa wymaga specjalnej formy (pisemnej, notarialnej), jeśli forma taka wymagana jest dla ważności czynności prawnej, której ma dokonać pełnomocnik.
Pełnomocnictwo ogólne musi być - pod rygorem nieważności - udzielone na piśmie.
Pełnomocnictwo wygasa, gdy:
a) upłynął termin, na który zostało udzielone;
b) czynność, do której pełnomocnik był upoważniony, została dokonana;
c) umarł pełnomocnik;
d) umarł mocodawca (jeśli w pełnomocnictwie nie zastrzeżono inaczej).
Prokura to szczególny rodzaj pełnomocnictwa, którego udzielić może jedynie spółka prawa handlowego. Prokura upoważnia do dokonywania wszelkich czynności (sądowych i pozasądowych) związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa zarobkowego. Z czynności tych wyłączone jest zbywanie i obciążanie przedsiębiorstwa i nieruchomości, do których konieczne jest wyraźne upoważnienie.
Jeśli prokura jest łączna, dla ważności czynności prawnej konieczne jest współdziałanie wszystkich prokurentów.
Prokurent nie może przenieść prokury na inną osobę, ale może udzielić innej osobie pełnomocnictwa szczególnego.

23. Przedawnienie roszczeń

Przedawnienie polega na zaistnieniu skutków niekorzystnych dla uprawnionego na skutek zaniechania wykonywania prawa podmiotowego przez czas w ustawie określony.
Przedawnienie w zwykłej postaci powoduje jedynie niemożność dochodzenia danego roszczenia. Wszakże, gdy dłużnik je spełni, nie może żądać od wierzyciela zwrotu tego roszczenia, jako nienależnego.
Art. 117. § 2. (57) Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.
Przedawnienie dotyczy tylko roszczeń majątkowych. Są jednakże i w tej kategorii roszczenia nieprzedawnialne. Należą do nich roszczenia o zniesienie współwłasności oraz niektóre roszczenia przysługujące właścicielowi nieruchomości.
Art. 223. § 1. Roszczenia właściciela przewidziane w artykule poprzedzającym nie ulegają przedawnieniu, jeżeli dotyczą nieruchomości.

Bieg terminu przedawnienia.

Termin przedawnienia zaczyna bieg od dnia wymagalności roszczenia. Typowy czas przedawnienia wynosi 10 lat, a przy świadczeniach okresowych i wywodzących się z działalności gospodarczej – 3 lata.
Art. 118. (59) Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata.
W pewnych okolicznościach bieg terminu przedawnienia może ulec zawieszeniu na czas trwania przeszkody, przewidzianej w prawie, uniemożliwiającej dochodzenie roszczenia. Po ustaniu przeszkody dalszy bieg podejmowany jest z zaliczeniem czasu, jaki upłynął od rozpoczęcia biegu terminu do chwili jego zawieszenia.
Art. 121. Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:
1) co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
2) co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;
3) co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa;
4) (60) co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - przez czas trwania przeszkody.
Art. 123. § 1. Bieg przedawnienia przerywa się:
1) (61) przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
2) przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje.