ERGONOMIA
Ergonomia (z gr. ergon-praca i nomos-prawao,zasada) to nauka o pracy (w relacji człowiek-maszyna); jak uzyskać najlepszy efekt przy jak najmniejszych kosztach. Termin ten został sformułowany przez Wojciecha Jastrzębskiego w 1857 w artykule pt. "Rys ergonomii czyli Nauki opartej na prawach zaczerpniętych z Nauki Przyrody"
Ergonomia lub czynnik ludzki (human factor) określa stosunki panujące między człowiekiem a jego zajęciem, sprzętem i środowiskiem w najszerszym tego słowa znaczenie, włączając w to sytuację związane z pracą, zabawą rekreacją i podróżą.
Można dostosować człowieka do pracy do pracy albo warunki pracy do potrzeb człowieka, co powoduje zwiększenie wydajności. Celem jest zapewnienie bezpieczeństwa i wygody oraz optymalizacja kosztu biologicznego pracy.
Wpływ na relacje ma:
analiza sygnału
pamięć, predyspozycje, stany emocjonalne
kompletność instrukcji obsługi
stosunki międzyludzkie
oświetlenie
przerwy w pracy
hałas, drgania
mikroklimat
zanieczysczenie środowiska
postawa w pracy
rytm i tempo pracy
Ergonomia korekcyjna: wyrosła z dążeń do poprawy istniejących warunków pracy. Jej punktem wyjścia jest analiza stanu istniejącego, np. pomiar natężeń działania czynników materialnego środowiska pracy (hałas, oświetlenie) i zasad kształtowania tych czynników.
Ergonomia koncepcyjna: ma na celu stosowanie ergonomicznie prawidłowych rozwiązań w fazie przygotowania projektów maszyn, stanowisk pracy, hal.
Kodeks Pracy z '66 głosi, że maszyny i urządzenia techniczne powinny być konstruowane w sposób zapewniający bezpieczeństwo i zdrowie pracowników oraz zmniejszający uciążliwość pracy.
warunki pracy zależą od:
charakteru zakładu
stanu technicznego maszyny
stopnia technologii
stopnia wyposażenia
czynników związanych z organizacją produkcji
stosowanych metod pracy
Zagrożenia występujące w procesach produkcyjnych przemysłu drzewnego wynikają z:
nie zapewnienia właściwego wyposażenia maszyn i urządzeń do obróbki drewna w urządzenia zabezpieczające
niedostatecznej mechanizacji procesów pomocniczych i prac ciężkich
nadmiernego hałasu
nieprawidłowej organizacji stanowisk pracy
niekorzystnych warunków fizycznego środowiska pracy (praca w niskiej lub wysokiej temp.)
szkodliwego działania na organizm pracowników niektórych substancji emitowanych w procesach produkcyjnych.
nieprzestrzegania przez pracowników zasad BHP oraz stosowanie niebezpiecznych metod pracy
Przestrzeganie zasad ergonomii zapewnia:
konstytucja
kodeks pracy
rozporządzenie Rady ministrów
ustawy
Kontrola
a) ze strony państwa
Państwowa Inspekcja pracy
Państwowa Inspekcja sanitarna
Urząd dozoru technicznego
Najwyższa izba kontroli
prokuratura (w przypadku śmierci, wypadku zbiorowego)
b) ze strony społeczeństwa
organizacje związkowe (tylko kontrola)
społeczny inspektorat pracy (nadzór i kontrola)
a) badania lekarskie (wstępne, okresowe, kontrolne)
b) szkolenie BHP (wstępne, podstawowe, okresowe, kierownicze)
c) wyposażenie w odzież robocza
d) przeprowadzenie postępowania w sprawie okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy
e) opracowywanie instrukcji
f) opracowywanie regulaminów pracy (z wykazem prac wzbronionych kobietom i młodocianym)
Fizjologia pracy: nauka o czynnościach organizmu ludzkiego podczas pracy w określonym środowisku. Każda praca wywołuje wiele reakcji biologicznych o różnym charakterze i nasileniu, prowadzących do zmęczenia. Jej celem jest ustalenie przyczyn zmęczenia, ich wpływu na człowieka i zasad ich likwidacji
Postacie pracy:
fizyczna
umysłowa
Ostatnio mamy do czynienia z tendencją rosnącego udziału pracy statycznej (wykonywanej siłą mięśni utrzymywanych w stałym położeniu) przy zmniejszaniu się zakresu i intensywności pracy dynamicznej (wykonywanej dzięki ruchom mięśni).
Monotonia związana z ciągłym odbieraniem tego samego rodzaju sygnałów lub wykonywaniem takich samych ruchów roboczych (tzw. monotypia). prace takie silnie absorbują układ nerwowy prowadząc do zaburzeń.
Uczucie monotonii pojawia się gdy:
pracę uważa się za nieinteresującą
motywacja do pracy jest bardzo słaba
sama praca nie stawia żadnych wymogów
w otoczeniu brak zachęty do pracy
O obciążeniu fizycznym decyduje:
wydatek energii
wysiłek statyczny -unieruchomienie statyczme (skurcz) pewnej grupy mięśni, przeszkadzając w produkcji tej energii.
monotypowość pracy
Układy człowieka wpływające na pracę:
a) mięśniowy - do 45% masy człowieka. Tu następuje zamiana energii chemicznej na mechaniczną. Mięśnie czerpią energię z pożywienia. tlen pobierany przy oddychaniu służy do utlenienia składników pożywienia. Przy pracy statycznej (np. stanie) naczynia krwionośne są ściśnięte wskutek czego krew nie dopływa do mięśnia i nie dostarcza nowych składników odżywczych, które mięsień musi wtedy czerpać ze swoich rezerw. Natomiast przy pracy dynamicznej(np. chodzenie) miesień działa jak motopompa co zwiększa krążenie krwi. Przy znalezieniu odpowiedniego tempa pracę dynamiczna możemy wykonywać o wiele dłużej niż statyczną.
b) krwionośny - krew jest przewoźnikiem tlenu i surowców energetycznych, zabiera z mięśni produkty spalania.
c) oddechowy - doprowadza tlen do krwi
d) trawienny - przygotowuje półprodukty przetwarzane później na energię (proste związki fosforowe)
e) nerwowy
Regulacja chemiczna: dostosowywanie produkcji ciepła do zapotrzebowania. w niskich temp. gdy ustrój oddaje więcej ciepła na zewnątrz niż sam wytwarza, następuje uruchomienie środków prowadzących przywrócenia równowagi termicznej np. dreszcze czyli odruchowe skurcze mięśni powodują 3x wzrost wytwarzanego ciepła.
W wysokich temp odprowadzenie nadmiaru energii z organizmu odbywa sie dzięki regulacji fizykalnej.
Drogi odprowadzania ciepła
promieniowanie: skóra wypromieniowuje pobrana energię cieplna zależnie od różnicy temp. między nią, a otoczeniem.
przewodnictwo: oddawanie ciepła powietrzu i otaczającym powierzchnią ułatwiane przez zapewnienie odpowiedniej prędkości przepływu powietrza, zwłaszcza przy pracy w wysokiej temp.
parowanie: w przypadku gdy promieniowanie i konwekcja nie wystarczają (temp. powyżej 23C)
Udary cieplne zdarzają się przy zbyt wysokiej temperaturze otoczenia lub przy nadmiernej wilgotności i braku przewiewu.
Pobieranie tlenu przez organizm wykazuje duży wzrost natychmiast po rozpoczęciu wysiłku i po 2-5min osiąga wielkość odpowiadającą zapotrzebowaniu, bądź wielkość max. Od wielkości pułapu zależy tlenowego (wartość max) zależy poziom obciążenia wysiłkowego, przy którym pobieranie tlenu odpowiada zapotrzebowaniu. Po przekroczeniu tego poziomu w procesach dostarczających energię do pracy mięśni przewagę zyskują procesy beztlenowe, co przyczynia się do szybkiego rozwoju zmęczenia.
Zużycie tlenu wg Kozłowskiego:
10% pułapu - praca lekka
11-35% pułapu - praca średnio ciężka
36-50% pułapu - praca ciężka (tej granicy nie powinno się przekraczać)
powyżej 50% pułapu - praca bardzo ciężka
innerwencja
Kora mózgowa wysyła równocześnie sygnał do mięśnia i serca, aby przyśpieszyło tętno i zwiększyło ciśnienie krwi, co prowadzi do rozszerzenia tętnic i tętniczek doprowadzających więcej krew do mięśni.
Wydatek energetyczny- zużycie energii przez człowieka wyrażany w kilokaloriach (1 kcal jest ilość ciepła potrzebna do ogrzania 1l wody od 14,5 do 15,5C) Przy spaleniu w ludzkim ciele 1l tlenu wytwarza się ok. 4,8kcal
Przemiana podstawowa- zachodzi u osoby leżącej, z nieobciążonym układem trawiennym (np. u 70 kg mężczyzny wynosi 1700kcal/dobę, a u 60kg kobiety 1400 kcal/dobę)energia substancji odżywczych jest prawie w całości zamieniana na ciepło. Wpływ na jej wielkość ma: płeć, waga, czas (noc/dzień) temperatura (min w 30C)
podstawowa przemiana materii - 1700 kcal/dobę
dynamiczne działanie pożywienia - 170 kcal/dobę
czynności pozazawodowe - 500 kcal/dobę
czynności zawodowe - zależnie od kosztu energetycznego pracy
łącznie 3600-5000 kcal/dobę
WYDAJNOŚC PRACY
Wdrożenie się w pracę - okres czasu(10min -1h), w ciągu którego ustrój mobilizuje swoje mechanizmy adaptacyjne, stopniowo osiąga normy poziomu równowagi czynnościowej niezbędnej do wykonania pracy o danej intensywności.
Zmęczenie - przejściowy i odwracalny stan zmniejszenia zdolności do pracy, spowodowany przez pracę
Odpoczynek - stan względnego spoczynku ; działania takiego typu, które niweluje zmęczenie
Przerwy w pracy - część czasu pracy, w którym ze względów organizacyjnych lub technicznych nie wykonuje się czynności zawodowych.
Stopień gotowości do pracy zależy od procesów zachodzących w pniu mózgowym. Jest on regulowany przez przeciwstawne sobie układy pobudzający i hamujący.. stopień jest dostosowywany zależnie od aktualnych potrzeb organizmu i zawiera się pomiędzy snem i ostrym alarmem
Codzienne duże zmęczenie z czasem przechodzi w stan zmęczenia chronicznego, charakteryzującego się:
zwiększoną drażliwością psychiczną (niezgodność, zachowania aspołeczne)
skłonnością do depresji
ogólną słabością dynamiki i niechęcią do pracy
Skutki i konsekwencje zmęczenia
zmniejszenie natężenia uwagi
spowolnienie i osłabienie postrzegania
utrudnienie myślenia
zmniejszenie chęci działania
upośledzenie wydajności czynności ruchowych i umysłowych
Przebieg wypoczynku stanowi funkcję wykładniczą, co oznacza że I cześć odpoczynku daję największe efekty, II równie długa część znacznie, mniejsze, a następne części jeszcze mniejsze, równe niemal zeru. Dlatego najbardziej efektywna jest dość duża ilość przerw o względnie krótkim okresie trwania.