Naczelne zasady procesowe

Orzecznictwo sądów polskich

W latach 1928 – 2000

Krzysztof Czeleń

Mariusz Kośmiński

Michał Pawłowski

Zasady:

1. Prawdy materialnej.

2. Obiektywizmu.

3. Współdziałania ze społeczeństwem i instytucjami w ściganiu przestępstw.

4. Domniemania niewinności, in dubio pro reo.

5. Swobodnej oceny dowodów.

6. Bezpośredniości.

7. Skargowości i ścigania z urzędu.

8. Kontradyktoryjności i inkwizycyjności.

9. Legalizm.

10. Prawa do obrony.

11. Publiczności.

12. Kontroli procesu.

13. Uczciwości.

14. Równo uprawnienia stron.

15. Ciężaru dowodu.

16. Ustności i pisemności.

17. Koncentracji.

Zasady w oparciu o „Naczelne zasady procesowe” Stanisław Waltoś i „Polskie postępowanie karne” Tomasz Grzegorczyk i Janusz Tylman.

Zasada prawdy materialnej.

97.04.28 wyrok SN IV KKN 58/97 Prok.i Pr. 1997/11/1

Jedną z naczelnych zasad prawa procesowego jest swobodna ocena dowodów, przewidziana w art. 4 § 1 k.p.k. U podstaw tego przepisu leży zasada prawdy materialnej. Swobodna ocena dowodów nakazuje, aby Sąd oceniał znaczenie, moc i wiarygodność materiału dowodowego w sprawie na postawie wewnętrznego przekonania z uwzględnieniem wskazań wiedzy oraz doświadczenia życiowego, nie będąc przy tym związany żadnymi ustawowymi regułami dowodowymi.

95.01.13 postan. s.apel. U II AKz 5/95 OSA 1995/6/32

w Białymstoku

Sprawność postępowania nie może przekreślać nadrzędnych zasad postępowania karnego jakimi są zasada prawdy materialnej oraz gwarancje procesowe oskarżonego.

Decyzja prokuratora o wyłączeniu do odrębnego rozpoznania materiałów dotyczących wszystkich współuczestników zdarzenia doprowadziła bowiem do przedstawienia sądowi I instancji jedynie części materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, przy czym ta wyłączona część to niesłychanie istotne dowody w postaci wyjaśnień podejrzanych, które nawet w formie odpisów czy kserokopii nie znalazły się w aktach sprawy.

94.07.07 wyrok SN II KRN 120/94 Prok.i Pr. 1995/1/10

przegląd orzeczn.: Doda Z. Grajewski J. PS 1997/11-12/48

Przepis art. 313 § 1 k.p.k. nakłada na przewodniczącego obowiązek baczenia, aby zostały wyjaśnione wszystkie istotne okoliczności sprawy.

Przepis ten winien być interpretowany łącznie z art. 2 § 1 pkt 2 k.p.k., który wyraża w swojej treści zasadę prawdy materialnej.

92.02.20 wyrok s.apel. II AKr 173/92 KZS 1992/3-9/80

w Krakowie

Opaczne jest pojmowanie zasady prawdy materialnej jako powinności Sądu Wojewódzkiego poszukiwania z urzędu wszelkich możliwych środków dowodowych wspierających zasadność oskarżenia. Takie rozumienie powinności sądu I instancji niweczyłoby fundamentalną dla procesu karnego zasadę sporności, a rolę sądu jako bezstronnego organu rozstrzygającego spychałoby na pozycję inkwizycyjnego czynnika, zmierzającego do udowodnienia tez założonych aktem oskarżenia. Inicjatywę dowodową sądu należy traktować jako postąpienie wyjątkowe, stosowane jedynie w tych skrajnych sytuacjach, gdy bierność strony - zwłaszcza pozbawionej pomocy prawnej - grozi oczywistą niesprawiedliwością wyroku.

91.05.29 wyrok s.apel. II AKr 48/91 KZS 1991/6-8/17

w Krakowie

Działanie sądu z urzędu jest ograniczone zasadami procesu spornego i kontradyktoryjnego, lecz niewykluczone wobec obowiązywania zasady prawdy materialnej. Ograniczenie to oznacza, że sąd winien działać z urzędu jedynie wtedy, gdyby wskutek zaniechania tego mogło dojść do oczywistej niesprawiedliwości wyroku jako sytuacji wymagającej - również z urzędu - przekroczenia granic dyspozycyjności procesu, w szczególności granic rewizji w wypadku zaskarżenia wyroku.

73.05.29 wyrok SN U V KRN 118/73 OSNKW 1973/12/155

7 sędziów

przegląd orzeczn.: Cieślak M. Doda Z. Palestra 1974/12/56

glosa : Doda Z. OSP 1974/11/236

Zgodnie z zasadą rewizyjności, skonkretyzowaną w przepisach art. 383 § 2 i art. 389 k.p.k., oraz z zasadami prawdy materialnej i trafnego orzekania, sąd odwoławczy ma prawo i obowiązek zbadania sprawy pod względem merytorycznym i prawnym nie tylko w granicach środka odwoławczego, ale także z urzędu niezależnie od tych granic - w celu stwierdzenia, czy nie zachodzi oczywista niesprawiedliwość wyroku, a w szczególności czy nie zachodzi potrzeba orzeczenia na korzyść oskarżonego, chociaż środek odwoławczy wniesiono na jego niekorzyść, i to na każdej z podstaw określonych w art. 387 k.p.k.

Karczmarzyk M.A. Rogoziński P. artykuł Palestra 1997/3-4/33

Udział oskarżonego pozbawionego wolności na rozprawie przed sądem odwoławczym.

W celu zabezpieczenia realizacji zasady prawdy materialnej oskarżony pozbawiony wolności powinien być sprowadzony na rozprawę, gdy zachodzi konieczność ewentualnego wyjaśnienia przez samego oskarżonego kwestionowanych w apelacji okoliczności, lub też innych okoliczności, których wyjaśnienie sąd uznał za celowe.

Oskarżony powinien mieć możność uczestnictwa w rozprawie także w wypadku przeprowadzenia przez sąd postępowania dowodowego w ograniczonym zakresie.

Pietrasz P. artykuł Prz.Podat. 2000/3/33

Przychody ze źródeł nie ujawnionych, cz. II. Ciężar dowodzenia.

W postępowaniu podatkowym instytucja ciężaru dowodzenia wynika z konstrukcji zasady prawdy obiektywnej (materialnej), uregulowanej w art. 122 oraz art. 187 § 1 o.p. Z treści ww. przepisów wynika obowiązek przeprowadzenia z urzędu przez inspektora [kontroli skarbowej dowodów służących ustaleniu stanu faktycznego.

Zasada obiektywizmu.

2000.02.09 wyrok s.apel. II AKa 252/99 KZS 2000/4/46

w Krakowie

Zupełne pominięcie w uzasadnieniu wyroku dowodów powołanych na obronę oskarżonego, a i jego wyjaśnień, nie tylko narusza dyspozycję art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k., ale i zasadę obiektywizmu sądu z art. 4 k.p.k.

99.05.13 postan. SN U III CKN 231/98 OSP 1999/12/221

Osoba trzecia spisująca treść testamentu ustnego powinna spełniać kryteria zachowania obiektywizmu, podobnie jak świadek. Dlatego też podlega ona odpowiedniemu wyłączeniu od tej czynności na zasadach przewidzianych dla wyłączenia świadka testamentowego.

97.10.01 wyrok s.apel. II AKa 205/97 Apel.-W-wa 1998/1/2

w Warszawie

1. Obowiązek stosowania przepisu art. 39 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich w postępowaniu karnym, prowadzonym po myśli art. 9 § 2 k.k. wobec nieletniego, który nie ukończył lat 18 wynika jednoznacznie z treści art. 99 § 1 pkt 1 cytowanej ustawy.

2. Kwestia przesłuchania nieletniego stosowanie do rygorów art. 39 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich ma swój ścisły związek z zagadnieniem oceny wartości dowodowej wyjaśnień odebranych nieprawidłowo, a to z punktu widzenia swobody wypowiedzi osoby przesłuchiwanej.

3. Przejście do porządku nad tym, że dany dowód uzyskany został pod naciskiem, czy presją, pod wpływem błędu, groźby, czy też strachu (czy z uchybieniem innych jeszcze ponadto procesowych reguł zbierania dowodów) powoduje nie tylko - co jest rzeczą równie zasadniczą - złamanie zasad humanitarnego sposobu prowadzenia postępowania karnego, ale niesie ze sobą niepewność, czy treść tego dowodu odpowiada, czy też nie odpowiada rzeczywistości.

97.09.24 wyrok SN II CKU 89/97 Prok.i Pr. 1998/1/28

Naczelną zasadą rozstrzygającą o właściwym załatwieniu spraw o ustalenie ojcostwa jest zasada prawdy obiektywnej, która decyduje o zakresie postępowania dowodowego w tych sprawach. Ma ona znaczenie tak materialnoprawne, jak i procesowe. Procesowe wyraża się w tym, że sąd powinien, ze względu na występujący interes społeczny, dążyć do ustalenia rzeczywistego pochodzenia dziecka. Dlatego poza dowodami osobowymi, które powinny być przeprowadzone wnikliwie, szczególne znaczenie mają dowody przyrodnicze, które mają tę przewagę nad dowodami osobowymi, że cechuje je naukowy obiektywizm.

Poza grupowym badaniem krwi istotne znaczenie mają inne dowody biologiczne, w tym badanie kodu genetycznego - DNA, gdyż prawidłowo przeprowadzone pozwala ze 100% pewnością na wykluczenie ojcostwa i z przeważającym stopniem prawdopodobieństwa na jego ustalenie. Dowody te powinny być wykorzystane zwłaszcza w takiej sprawie, jak przedmiotowa, bowiem została wszczęta 27 lat po urodzeniu powoda, a dwa i pół roku po śmierci Jana Komara.

97.04.28 wyrok SN IV KKN 58/97 Prok.i Pr. 1997/11/1

Jedną z naczelnych zasad prawa procesowego jest swobodna ocena dowodów, przewidziana w art. 4 § 1 k.p.k. U podstaw tego przepisu leży zasada prawdy materialnej. Swobodna ocena dowodów nakazuje, aby Sąd oceniał znaczenie, moc i wiarygodność materiału dowodowego w sprawie na postawie wewnętrznego przekonania z uwzględnieniem wskazań wiedzy oraz doświadczenia życiowego, nie będąc przy tym związany żadnymi ustawowymi regułami dowodowymi.

96.12.09 wyrok s.apel. II AKa 172/96 Prok.i Pr. 1998/2/23

w Lublinie

Odroczenie rozprawy jest instytucją stanowiącą wyjątek od zasady koncentracji materiału dowodowego, a szczególnie - ciągłości rozprawy, wyrażonej w dyrektywie, zgodnie z którą proces, a zwłaszcza rozprawa, powinna stanowić zwarty tok faktów procesowych. Obowiązujące przepisy nie określają wprawdzie dopuszczalnego czasu trwania odroczenia, jednak niczym nie uzasadniona bezczynność przez około 200 dni w toku prowadzenia procesu, stanowi naruszenie wymienionych zasad, które może mieć wpływ na treść wyroku.

95.05.05 wyrok SN II KRN 178/94 Prok.i Pr. 1995/9/9

W sferze oceny dowodów zasadniczy układ odniesienia mają dowody przeprowadzone przez sąd orzekający, co łączy się to z dwoma podstawowymi zasadami procesu karnego: zasadą bezpośredniości oraz zasadą kontradyktoryjności silnie powiązanymi z inną naczelną zasadą procesową, a mianowicie prawem oskarżonego do obrony. Innymi słowy materiałem wyjściowym dla ustaleń faktycznych są dowody przeprowadzone na rozprawie. Nie oznacza to jednak, że dowody utrwalone w postępowaniu przygotowawczym pozbawione są znaczenia. Służą one bowiem do weryfikacji oświadczeń złożonych na rozprawie wówczas, gdy dochodzi między nimi do zasadniczych sprzeczności. Wyrażony przez sąd orzekający pogląd na wynik tej weryfikacji tylko wtedy pozostaje poza możliwością jego zakwestionowania i jest chroniony przepisem art. 4 § 1 k.p.k., gdy przedmiotem rozważań sądu był całokształt okoliczności sprawy (art. 357 k.p.k.) i to w sposób podyktowany obowiązkiem dochodzenia prawdy (art. 2 § 1 pkt 2 k.p.k.). (...) Zarówno doktryna, jak i judykatura, od dawna przyjmują, że jeżeli zeznania świadka dotyczą okoliczności o istotnym znaczeniu dla rozstrzygnięcia sprawy, a przy tym są one sprzeczne z wyjaśnieniami oskarżonego lub innymi dowodami, to nieodzowne jest bezpośrednie przeprowadzenie dowodu z tych zeznań na rozprawie głównej. W takiej sytuacji nawet zgoda stron na odstępstwo od tej zasady nie legitymizuje decyzji sądu o odstąpieniu od bezpośredniego przesłuchania świadka.

95.01.13 postan. s.apel. U II AKz 5/95 OSA 1995/6/32

w Białymstoku

Sprawność postępowania nie może przekreślać nadrzędnych zasad postępowania karnego jakimi są zasada prawdy materialnej oraz gwarancje procesowe oskarżonego.

Decyzja prokuratora o wyłączeniu do odrębnego rozpoznania materiałów dotyczących wszystkich współuczestników zdarzenia doprowadziła bowiem do przedstawienia sądowi I instancji jedynie części materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, przy czym ta wyłączona część to niesłychanie istotne dowody w postaci wyjaśnień podejrzanych, które nawet w formie odpisów czy kserokopii nie znalazły się w aktach sprawy.

94.09.28 postan. s.apel. II AKz 422/94 Prok.i Pr. 1996/1/90

w Gdańsku

glosa aprobująca: Stachowiak S. Prok.i Pr. 1996/1/90

Z naruszeniem wyrażonej w art. 6 k.p.k. zasady skargowości sąd wykazał inicjatywę ścigania oskarżonych o czyn im nie zarzucany przez uprawnionego oskarżyciela. Inicjatywa taka narusza określony przepisami postępowania karnego podział ról procesowych, stanowiąc przejaw obcego obowiązującej procedurze systemu inkwizycyjnego.

94.04.07 wyrok SN U II KRN 18/94 OSNKW 1994/5-6/35

glosa : Woźniewski K. Inf.Pr. 1995/1-3/262

glosa aprobująca: Woźniewski K. Palestra 1995/11-12/231

Z faktu, że w postępowaniu karnym przed sądem obowiązuje zasada skargowości (art. 6 k.p.k.) nie wynika, że odstąpienie oskarżyciela publicznego od oskarżenia stanowi ujemną przesłankę procesową w rozumieniu art. 11 pkt 4 k.p.k., zobowiązującą sąd do umorzenia postępowania. Wynika to w sposób oczywisty z treści art. 36 k.p.k., w myśl którego odstąpienie oskarżyciela publicznego od oskarżenia nie wiąże sądu. Przepis ten należy odczytywać w kontekście art. 361 § 2 k.p.k., statuującego obowiązek wydania wyroku uniewinniającego w razie stwierdzenia okoliczności wymienionych w art. 11 pkt 1 k.p.k., a więc m.in. wówczas, gdy dane zdarzenie nie miało miejsca lub czynu nie popełniła dana osoba.

93.06.24 wyrok SN III ARN 33/93 PiP 1994/9/111

glosa częściowo aprobująca: Wierzbowski M. PiP 1994/9/111

1. Respektowanie zakazu reformationis in peius w postępowaniu odwoławczym należy uznać za jedną z fundamentalnych zasad prawa procesowego w demokratycznym państwie prawa. Posługiwanie się przez administrację art. 139 kpa musi być zawsze poddawane niezwykle wnikliwej kontroli sądu.

2. W razie wątpliwości co do rozumienia konkretnego przepisu prawa właściwe jest stosowanie takiej wykładni, jaka najbardziej odpowiada zasadom wyrażonym w konstytucji.

3. W demokratycznym i praworządnym państwie administracja opiera wszelkie swe działania przede wszystkim na zasadzie praworządności. Gdyby zaś jej rygory miały zostać rozluźnione i zastąpione uprawnieniem do posługiwania się przez administrację zasadami komercjalizmu i fiskalizmu, prowadziłoby to wprost do zagrożenia podstawowych praw i wolności obywatelskich. Szczególnie zaś pojęcie "interesu społecznego" nie może być identyfikowane z interesem ekonomicznym lub fiskalnym.

4. Z uznaniowymi decyzjami administracji musi się wiązać nie zmniejszona, lecz zwiększona kontrola społeczna. Oznacza to między innymi, że istnienie wszelkich okoliczności uzasadniających rozstrzygnięcie negatywne dla strony musi zostać przez organ administracji w sposób bezsporny udowodnione, a prawidłowość tego dowodzenia zarówno co do faktu, jak i co do prawa - podlega kontroli sądowej.

5. W świetle art. 6 europejskiej konwencji o prawach człowieka i ochronie podstawowych wolności nadmierna długość toczącego się postępowania może być uznana za naruszenie służącego każdemu prawa do rozstrzygnięcia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły sąd. Szczególnie zaś może to dotyczyć spraw, gdy przeciągające się postępowanie - w sytuacjach inflacyjnych - może prowadzić do zmniejszenia wartości przyznanego stronie odszkodowania.

II Oczywiste byłoby w takim wypadku, że "myślący ekonomicznie" urzędnik działałby wówczas tak, by uzyskiwać dla administracyjnej kasy największą z możliwych korzyść ekonomiczną, nawet wówczas gdy wiązałoby się to naruszeniem prawa.

85.05.31 wyrok SN V KRN 333/85 OSNPG 1985/10/129

Istota procesu karnego polega na umożliwieniu stronom i ich rzecznikom przedstawienia w sposób nie skrępowany, wolny od wszelkiego nacisku, z zachowaniem zasad procedury, wszystkich kwestii dowodowych i prawnych, służących ustaleniu prawdy obiektywnej, prawidłowej kwalifikacji prawnej zdarzenia będącego przedmiotem osądu. Dlatego przepis art. 31 § 2 k.p.k. w wyjątkowych sytuacjach nawet po rozpoczęciu przewodu sądowego, jeżeli ujawnią się okoliczności przewidziane w § 1 tego przepisu, dopuszcza możliwość wyłączenia sędziego. Wówczas mają zastosowanie zasady wyrażone w art. 32 § 3 i 4 k.p.k., będące gwarancją dla zgłaszającego uprawdopodobniony wniosek, jego bezstronnego rozstrzygnięcia.

Zgłoszenie wniosku o wyłączenie sędziego w sytuacji, kiedy z wypowiedzi tego sędziego w czasie rozprawy - można powątpiewać co do jego bezstronności - było działaniem uzasadnionym, mającym na uwadze interes procesowy oskarżonego.

84.04.19 wyrok SN II KR 74/84 OSNPG 1984/12/113

Sąd pierwszej instancji mając uzasadnione wątpliwości, co do trafności wydanej przez biegłych opinii, zgodnie z art. 182 k.p.k., zasadnie dopuścił dowód z ponownej opinii opracowanej przez poważną placówkę naukową celem ostatecznego ustalenia stanu zdrowia psychicznego oskarżonej. Nie miał natomiast obowiązku konfrontowania sprzecznych poglądów wyrażonych w obu opiniach opracowanych w sprawie. Na sądzie spoczywa tylko obowiązek dokonania prawidłowej oceny tych dowodów.

Opinie biegłych psychiatrów - podobnie jak każdy inny dowód ujawniony na rozprawie - podlega swobodnej ocenie zgodnie z podstawową zasadą procesową przewidzianą w art. 4 § 1 k.p.k.

83.08.10 wyrok SN V KRN 173/83 OSNPG 1984/3/21

1. Tak samo jak w poprzednio obowiązujących przepisach postępowania w stosunku do nieletniego, unormowanych w kodeksie postępowania karnego z 1928 r. - również w przepisach nowej ustawy podstawowe zasady procesowe, do jakich należy w pierwszym rzędzie zaliczyć zasady dociekania prawdy obiektywnej i bezpośredniości znajdują pełne zastosowanie w sprawach o przestępstwa albo o określone w ustawie wykroczenia popełnione przez nieletnich.

2. Zarówno przepisy dotychczasowe, które zostały uchylone, jak i przepisy nowej ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, a w szczególności art. 43 § 2 i art. 46 wymagają dokładnego określenia zarzucanego nieletniemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca i skutków, w tym wysokości wyrządzonej szkody oraz innych okoliczności jego popełnienia, jak również wskazania przepisu ustawy karnej, pod który zarzucany czyn podpada.

3. Dla odpowiedzialności nieletniego za czyn karalny przewidziany w art. 138 k.k. nie jest pozbawiony znaczenia rodzaj winy nieletniego przy popełnieniu przestępstwa, bowiem od rozstrzygnięcia tej kwestii uzależnione jest zastosowanie trafnej kwalifikacji prawnej. Rozstrzygnięcie to posiada również istotne znaczenie dla prawidłowego zastosowania środków przewidzianych w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich i przy ewentualnym ustaleniu odpowiedzialności cywilnej.

83.05.26 wyrok SN II KR 108/83 OSNPG 1983/10/109

Podstawową zasadą procesu karnego jest niewątpliwie zasada prawdy obiektywnej, wyrażona w art. 2 § 1 pkt 2 k.p.k., której winny odpowiadać ustalenia faktyczne stanowiące podstawę rozstrzygnięć. Zobowiązuje to sąd - jak i inne organy procesowe niezależnie od ich woli, inicjatywy czy stanowiska stron - do podejmowania wszelkich dostępnych środków procesowych niezbędnych dla dotarcia do tej prawdy. Wszystkie więc zebrane w sprawie istotne dowody winny być przeprowadzone bezpośrednio przed sądem orzekającym, z wyjątkami przewidzianymi w kodeksie postępowania karnego.

Odstąpienie od bezpośredniego przesłuchania w tych warunkach istotnego świadka i ograniczenie się od ujawnienia jego wyjaśnień składanych w postępowaniu przygotowawczym, stanowi poważne uchybienie godzące w te zasady, a w szczególności stanowi obrazę przepisu art. 338 § 1 k.p.k., co mogło mieć wpływ na treść zaskarżonego wyroku.

Odstąpienie od bezpośredniego przeprowadzenia podstawowego dla sprawy dowodu i ujawnienia na rozprawie składanych przez oskarżonego wyjaśnień w trybie art. 338 § 1 k.p.k. jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy aktualne orzeczenie lekarskie - z uwagi na stan zdrowia - wyklucza możliwość takiego przesłuchania chorego w jakichkolwiek warunkach (art. 343 k.p.k.) i nie rokuje w najbliższej przyszłości ustania tej przeszkody.

78.04.20 wyrok SN II KR 32/78 OSNPG 1978/11/126

Ujawnienie na rozprawie wyjaśnień oskarżonych, złożonych w toku postępowania przygotowawczego, nie jest preferowaniem materiału dowodowego, zebranego w śledztwie i nie stanowi naruszenia zasady bezpośredniości, wynika bowiem z przepisów procesowych.

Skoro sąd wojewódzki wyjaśnienia oskarżonych poddał ocenie w całości i nie pominął w swych rozważaniach argumentacji przez nich przytoczonej w związku ze zmianą na rozprawie wyjaśnień składanych w śledztwie, przy czym stanowisko swoje w tej mierze obszernie i przekonywająco uzasadnił, brak jest podstaw do kwestionowania tej oceny i uznania, że wykracza ona poza ramy zakreślone przepisem art. 4 § 1 k.p.k.

78.02.22 wyrok SN I KR 12/78 OSP 1979/7/142

glosa : Daszkiewicz W. OSP 1979/7-8/142

glosa : Płachta M. OSP 1979/9/148

1. Przepisy kodeksu postępowania karnego mają na celu stworzenie najbardziej sprzyjających warunków dla wykrycia tzw. prawdy materialnej. W tym właśnie celu zamieszczono w tym kodeksie szereg norm zobowiązujących wszystkich uczestników postępowania do zachowania przy przeprowadzaniu dowodów określonych form procesowych. Obowiązkiem sądu jest czuwanie nad tym, aby postępowanie dowodowe prowadzone było zgodnie z tymi normami. Jeśli więc sąd odmawia wykorzystania w charakterze dowodu dokumentu procesowego, który został sporządzony z naruszeniem obowiązujących przepisów, to taka decyzja ma oparcie w art. 1 k.p.k. i nie można jej uznać za sprzeczną z art. 2 § 1 k.p.k.

2. Wyjątkowy charakter przepisów art. 337 § 1 i 2 k.p.k. pozwalających na odstąpienie od zasady bezpośredniości przez przyjęcie za podstawę ustaleń faktycznych dowodu w postaci protokołu przesłuchania osoby, która nie może być przesłuchana przez sąd, nakłada na sąd obowiązek kontroli, czy dokument ten zwłaszcza gdy pochodzi on z tej fazy postępowania, w której nie obowiązuje zasada jawności i kontradyktoryjności - sporządzony został zgodnie z obowiązującymi przepisami. W razie stwierdzenia, że protokół taki sporządzony został w warunkach, o których jest mowa w art. 157 § 2 k.p.k., lub też z wyraźnym naruszeniem innych obowiązujących przepisów, sąd powinien odstąpić od odczytania odnośnych protokołów.

3. Za niedopuszczalne należy uznać substytuowanie dowodu z przesłuchania świadka lub oskarżonego zeznaniami osoby przesłuchującej, opartych na pamięci i subiektywnym relacjonowaniu wypowiedzi osoby przesłuchiwanej.

78.02.16 wyrok SN U IV KR 4/78 OSNKW 1978/4-5/52

przegląd orzeczn.: Daszkiewicz W. PiP 1979/12/99

przegląd orzeczn.: Cieślak M. Doda Z. Palestra 1979/2/68

glosa : Jeż-Ludwichowska M. OSP 1979/1/10

Jednym z podstawowych celów postępowania przygotowawczego jest wszechstronne wyjaśnienie okoliczności sprawy (art. 261 pkt 2 k.p.k.), a w sprawach o zagarnięcie mienia społecznego okoliczności tego rodzaju obejmują między innymi ilość i wartość zagarniętego mienia, gdyż od nich zależy kwalifikacja prawna, właściwość sądu, wymiar kary i wysokość odszkodowania.

Jeżeli zatem wyjaśnienia poszczególnych podejrzanych są zmienne lub między sobą sprzeczne, to w takim wypadku są konieczne ponowne przesłuchania i postawienie pytań zmierzających do usunięcia rozbieżności (czy luk) w wyjaśnieniach. Należy przy tym mieć na względzie, że do najważniejszych zasad procesowych należy zasada zobowiązująca organy prowadzące postępowanie karne do badania i uwzględniania okoliczności przemawiających zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego (art. 3 § 1 k.p.k.).

78.02.09 wyrok SN V KR 195/77 OSNPG 1978/8/96

Przepis art. 183 k.p.k. w sposób kategoryczny wymaga, aby o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego opiniowało co najmniej dwóch lekarzy psychiatrów.

Spostrzeżenia sądu dokonane w toku rozprawy w wyniku bezpośredniego zetknięcia się z oskarżonym i obserwacji jego zachowania i wnioski płynące z oceny pobudek oraz sposobu przestępczego działania - nie mogą stanowić okoliczności zwalniających sąd od obowiązku przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych lekarzy psychiatrów w warunkach, gdy zachodzi uzasadniona wątpliwość co do poczytalności sprawcy; wyprowadzenie przez sąd, na podstawie takich okoliczności - własnej oceny poczytalności sprawcy tempore criminis - jest niedopuszczalne i sprzeczne z zasadami procesowymi.

78.01.06 wyrok SN U N 16/77 OSNKW 1978/2-3/32

przegląd orzeczn.: Daszkiewicz W. PiP 1979/12/99

przegląd orzeczn.: Cieślak M. Doda Z. Palestra 1979/2/68

Niedopuszczalne jest odstępstwo od zasady bezpośredniości w sytuacji, gdy dowód ma istotne znaczenie bądź dla ustalenia winy sprawcy, bądź dla wymiaru kary, a przeprowadzenie tego dowodu z zachowaniem tej zasady procesowej nie napotyka na nie dające się usunać przeszkody.

75.09.20 postan. SN U III KO 23/75 OSNKW 1975/12/165

przegląd orzeczn.: Cieślak M. Doda Z. Palestra 1976/6/39

Właściwość delegacyjna przewidziana w art. 26 k.p.k., jako odstępstwo od ogólnych zasad właściwości miejscowej, powinna być stosowana wtedy, gdy przemawiają za tym względy ekonomii procesowej i potrzeba efektywnego zmniejszenia społecznych kosztów wymiaru sprawiedliwości.

75.01.07 wyrok SN Rw 653/74 niepublikowane

Pominięcie w wywodach rewizji okoliczności łagodzącej o oczywistym i wyjątkowym charakterze stanowi wyraźne naruszenie zasady obiektywizmu, wyrażonej w art. 3 § 1 k.p.k.

Dalka S. artykuł NP 1991/4-6/31

Zasada dwuinstancyjności a kwestia wyłączenia sędziego sądu rewizyjnego.

Decyzja sądu co do wyłączenia sędziego, względem którego podniesiono zarzuty stronniczości bądź wyraźny brak obiektywizmu (nie mówiąc już o przesłankach z art. 48 k.p.c.), powinny podlegać ocenie sądu wyższej instancji. Potrzeba bowiem zapewnienia bezstronności oraz obiektywizmu sędziego nie powinna być rozważana jedynie z punktu widzenia zasady dwuinstancyjności.

Grzeszczyk W. wyjaśnienia Prok.i Pr. 1996/2-3/129

Charakter i wymagania procesowe okazania według znowelizowanego art. 65 § 1 pkt 1 k.p.k.

Istotą okazania jest porównanie przez rozpoznającego swojego śladu pamięciowego z właściwościami okazywanego przedmiotu. Z tego względu ważnym elementem tej czynności dowodowej jest przesłuchanie osoby rozpoznającej celem uzyskania szczegółowego rysopisu osoby, która ma być przedstawiona do okazania. Opis taki stanowi z jednej strony test celowości przeprowadzenia okazania poprzez odniesienie jego wyników do uzyskanego wcześniej opisu wyglądu osoby. W toku tego przesłuchania należy także wyjaśnić okoliczności, w jakich nastąpiło spostrzeganie osoby oraz w jakim stopniu została ona zapamiętana.

Kolejnymi etapami tego okazania jest prezentacja parady identyfikacyjnej, a następnie uzasadnienie wyniku po identyfikacji.

Zgodnie z zasadą lojalności procesowej (art. 10 k.p.k.) osobę okazywaną należy poinformować o tym, że uczestniczy w czynności okazania.

Zasada współdziałania ze społeczeństwem

i instytucjami w ściganiu przestępstw.

Zasada domniemania niewinności, in dubio pro reo.

99.11.29 postan. s.apel. II AKz 537/99 KZS 1999/12/25 w Krakowie Wyciąganie wniosków niekorzystnych dla skazanego (dla kogokolwiek) z faktu wniesienia przeciw niemu oskarżenia o przestępstwo narusza domniemanie niewinności (art. 42 ust. 1 Konstytucji i art. 5 § 1 k.p.k.). Popełnienie przestępstwa objętego tym oskarżeniem może być ustalone samodzielnie przez sąd orzekający co do praw skazanego na podstawie dowodów uzasadniających oskarżenie, a to zgodnie z zasadą samodzielności jurysdykcyjnej sądu (art. 8 § 1 k.p.k.).

99.10.13 wyrok SN II KKN 297/97 Prok.i Pr. 2000/3/15Stanowi rażące naruszenie prawa procesowego (art. 372 § 1 pkt 1 d.k.p.k.; art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k.) mogące mieć wpływ na treść orzeczenia (art. 463a § 1 d.k.p.k.; art. 523 k.p.k.) wybiórcze potraktowanie przez sąd dowodów i pominięcie w uzasadnieniu wyroku analizy odnośnie wiarygodności lub niewiarygodności dowodów, których treść wskazuje na możliwość dokonania ustaleń faktycznych odmiennych od przyjętych przez sąd, jak również uzasadnianie niewiarygodności dowodu faktem przynależności świadka do grona rodziny lub znajomych oskarżonego, gdyż tak dokonana ocena ma cechy dowolności i nie może być uznana za mieszczącą się w ramach gwarantowanych przez zasadę swobodnej oceny dowodów (art. 4 § 1 d.k.p.k.; art. 7 k.p.k.). (...) Stwierdzenie przez sąd wydający wyrok skazujący, "że oskarżony nie udowodnił w dostateczny sposób" swych twierdzeń, które w razie wykazania uchylałyby przestępność jego zachowania i przyjęcie w związku z tym wersji zdarzenia niekorzystnej dla oskarżonego, stanowi rażące naruszenie przepisów postępowania mogące mieć wpływ na treść orzeczenia w rozumieniu art. 463a d.k.p.k. i art. 523 k.p.k., gdyż oznacza przerzucenie na oskarżonego ciężaru dowodu i wykazywania niewinności, co pozostaje w sprzeczności z zasadą domniemania niewinności (art. 3 § 2 d.k.p.k.; art. 5 § 1 i art. 74 § 1 in principio k.p.k.) i wiążącą się z nią zasadą ciężaru dowodu, która w polskim procesie karnym obciąża oskarżyciela.

99.07.08 postan. s.apel. II AKz 300/99 OSA 2000/3/24 w Krakowie

Dla oceny przestrzegania przez skazanego warunków probacji nie ma znaczenia, że prowadzi się przeciw niemu inne postępowanie karne. Dopóki w tym postępowaniu nie zapadnie prawomocny wyrok, nie można wyciągnąć wniosków dla skazanego niekorzystnych stąd tylko, że postępowanie jest prowadzone, bo takowe naruszałyby domniemanie niewinności, wyrażone również w art. 42 ust. 3 Konstytucji RP. Nie stoi to jednak na przeszkodzie samodzielnemu dokonaniu ustaleń przez sąd orzekający co do probacji, także na podstawie owego nowego postępowania. Także ten sąd rozstrzyga samodzielnie zagadnienia faktyczne i prawne, które mają dlań znaczenie (art. 8 § 1 k.p.k. w związku z art. 1 § 2 k.k.w.), a nie musi oczekiwać ze swymi ustaleniami na wyrok.

99.02.24 wyrok SN V KKN 362/97 Prok.i Pr. 1999/7-8/11

Istota domniemania niewinności sprowadza się jak wiadomo do tego, że oskarżony jest w procesie karnym niewinny, a "przeciwne" musi mu być udowodnione, przy czym związana ściśle z domniemaniem niewinności zasada in dubio pro reo w art. 5 § 2 k.p.k. (odpowiednio w art. 3 § 3 k.p.k. z 1969 r.) nakazuje rozstrzygnąć nie dające się usunąć wątpliwości na korzyść oskarżonego. Oznacza to, że udowodnienie winy oskarżonemu musi być całkowite, pewne, wolne od wątpliwości.

98.10.20 postan. SN U III KZ 118/98 OSNKW 1998/11-12/54

glosa aprobująca: Wąsek-Wiaderek M. OSP 1999/10/181

1. Z tego, że oskarżony "ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania", tj. "prawo bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę", wcale nie wynika, iż zarówno on sam, jak i jego obrońca mają prawo do udziału we wszystkich bez wyjątku posiedzeniach.2. Ponieważ ustawa nie wymaga, aby kasację sporządził i podpisał "obrońca" lub "pełnomocnik", przeto jeżeli strona jest adwokatem, to sporządzona i podpisana przez nią osobiście skarga kasacyjna spełnia ustawowe wymaganie "sporządzenia i podpisania przez adwokata".

98.06.04 postan. s.apel. U II AKz 7/98 OSA 1998/7-8/43 we Wrocławiu Wynikający z art. 211 § 2 k.p.k. obowiązek określenia czasu trwania tymczasowego aresztowania wymaga wskazania w orzeczeniu konkretnej daty, jako terminu do którego ma trwać tymczasowe aresztowanie.

97.10.15 postan. s.apel. II AKz 174/97 KZS 1997/9-10/38

w Krakowie

W postępowaniu o stwierdzenie nieważności skazania nie stosuje się domniemania niewinności skazanego, ani zakazu rozstrzygania na jego niekorzyść wątpliwości, których nie daje się usunąć. Byłoby to bezpodstawne, skoro postępowanie to nie toczy się przeciw osobie represjonowanej, ale przeciwnie - z jej wniosku, bądź wniosku jej następców prawnych. Dowodzenie obciąża wnioskodawcę, skoro to on ze swych twierdzeń wywodzi skutki prawne. Zasada domniemania niewinności jest swoistą odmianą tej samej, niezmiennej zasady ciężaru dowodzenia po stronie inicjującego postępowanie, czy zgłaszającego twierdzenia. 96.09.06 wyrok SN U II KKN 63/96 OSNKW 1997/1-2/11 przegląd orzeczn.: Zabłocki S. Palestra 1997/1-2/209Sąd Najwyższy, orzekając w trybie kasacji nie jest władny dokonywać ponownej oceny dowodów i na podstawie własnej oceny kontrolować poprawności dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych. Zadaniem Sądu Najwyższego jest jedynie sprawdzenie, czy dokonując ustaleń faktycznych orzekające w obu instancjach sądy nie dopuściły się rażącego naruszenia reguł procedowania, co mogłoby mieć wpływ na ustalenia faktyczne, a w konsekwencji na treść wyroku. Innymi słowy, kontroli podlegają nie same ustalenia faktyczne, ale sposób ich dokonania.

95.07.19 uchwała SN U I KZP 24/95 OSNKW 1995/9-10/56

przegląd orzeczn.: Doda Z. Grajewski J. PS 1997/11-12/48Zatrzymanie w toku postępowania przygotowawczego osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa podlega zaliczeniu na poczet orzeczonej kary (art. 83 § 1, 2 i 3 k.k.) także w sytuacji, gdy zatrzymanie (art. 206 § 1 i art. 208 k.p.k.) nie przerodziło się następnie w tymczasowe aresztowanie.95.03.28 wyrok s.apel. II AKr 28/95 OSP 1996/7-8/150w Białymstoku glosa aprobująca: Półtorak B. OSP 1996/7-8/150Nie jest dopuszczalne umieszczenie w opisie czynu przypisanego wyrokiem nazwiska współsprawcy nie objętego postępowaniem, jeżeli nie został on skazany w tym ani też w innym postępowaniu. Prowadzi to bowiem nie tylko do naruszenia zasady domniemania niewinności wyrażonej w art. 3 § 3 k.p.k., ale także do pogwałcenia art. 6 ust. 2 ratyfikowanej przez Polskę i podlegającej stosowaniu na równi z prawem krajowym Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 i 285). Praktyka taka narusza wskazany przepis Konwencji oraz ukształtowaną na jego tle stałą linię orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który wielokrotnie miał okazję do wypowiadania się w podobnych sprawach.

95.03.10 postan. SN U I KZP 1/95 OSNKW 1995/5-6/37

przegląd orzeczn.: Doda Z. Grajewski J. PS 1997/11-12/481. Istnienie związku między ustaleniami faktycznymi, dokonanymi w konkretnej sprawie, a treścią pytania prawnego, to jedna z przesłanek dopuszczalności pytań prawnych, przekazywanych Sądowi Najwyższemu na podstawie art. 390 § 1 k.p.k. Przepis ten, rozumieć należy w taki sposób, że Sąd Najwyższy dokonuje wykładni określonego przepisu (lub przepisów), ale tylko w związku z konkretną sprawą, rozpoznawaną przez sąd odwoławczy, w której usunięcie wątpliwości co do kwestii prawnych pozwoli na prawidłowe jej rozstrzygnięcie.2. Obowiązujący kodeks postępowania karnego nie daje podstaw do alternatywnych ustaleń w zakresie przypisanego w wyroku przestępstwa, zaś ciążący na sądzie obowiązek czynienia ustaleń zgodnych z prawdą oraz obowiązująca w prawie zasada domniemania niewinności wymagają zawsze pewności stwierdzeń co do winy.94.03.11 wyrok s.apel. U II AKr 23/94 OSA 1994/9/51 w Rzeszowie Zasada bezstronności, z którą wiąże się konieczność zachowania bezemocjonalnego stosunku do sprawy, podlegającej osądzeniu, a także wiążący się z nią wymóg braku osądu sprawy przed wydaniem wyroku, na tle art. 31 § 1 k.p.k. w zw. z art. 3 § 1 i 2 k.p.k. są kwestiami oczywistymi i wymagającymi bezwzględnego przestrzegania.Sąd apelacyjny w związku z tymi zasadami dotyczącymi orzekania dostrzega kolizję i pewne niebezpieczeństwo jakie zachodzi między nimi a obowiązkami rzecznika prasowego sądu w związku z zasadą jawności zewnętrznej, a wręcz funkcji tych nie da się zasadniczo pogodzić w zakresie sprawy w toku, polegającej osądzeniu przez sędziego będącego jednocześnie rzecznikiem prasowym i udzielającego wywiadów w tej sprawie.

93.12.29 postan. s.apel. II AKz 212/93 KZS 1994/1/38

w Krakowie

Błędny jest pogląd, iż do osoby ubiegającej się o stwierdzenie nieważności orzeczenia, bądź odszkodowanie z ustawy rehabilitacyjnej z 1991 r. stosuje się art. 3 § 2 i 3 kpk, to jest swoistą odmianę zasady domniemania niewinności zwalniającą wnioskodawcę od ciężaru dowodzenia. W sprawie o stwierdzenie nieważności orzeczenia oznaczałoby to domniemanie słuszności wniosku, póki nie zostanie wykazane, że wnioskodawca nie ma racji. To zaś prowadziłoby do przerzucenia ciężaru dowodzenia z wnioskodawcy na inne osoby, zapewne więc prokuratora, którego zadania nie na tym w owych postępowaniach polegają. Jak to już stwierdzono poprzednio, w tych sprawach ciężar dowodzenia (inicjatywy dowodowej przynajmniej) obciąża wnioskodawcę, bowiem to wnioskodawca wprowadza skutki prawne ze swych twierdzeń faktycznych.

93.11.17 postan. s.apel. II AKz 206/93 KZS 1993/11/29 w Krakowie Wnioskodawca nieprawidłowo zakłada, że w postępowaniu o stwierdzenie nieważności wyroku na podstawie przepisów ustawy rehabilitacyjnej znaczenie ma zasada domniemania niewinności z art. 3 § 3 kpk. W postępowaniu tym bada się jedynie, czy da się ustalić, iż skazanie (represja) nastąpiło za działalność niepodległościową lub z powodu takiej działalności, a wykazanie tego obciąża wnioskodawcę, choćby tylko poprzez wskazanie sądowi informacji o dowodach po temu użytecznych. Skoro wnioskodawcę skazano za przemyt bielizny, w której jakoby przenosił konspiracyjne listy należałoby wykazać, iż takie listy rzeczywiście przenosił, a nie żądać, by sąd poprzestał na stwierdzeniu, iż nie da się wykluczyć, by wnioskodawca te listy - i to w ramach działalności konspiracyjnej - przenosił.

91.03.27 wyrok s.apel. II AKr 22/91 KZS 1991/4/24 w Krakowie Określenie "co najmniej" nie powinno było znaleźć się w wyroku, gdyż sugeruje możliwość popełnienia przez oskarżoną przestępstwa poważniejszego (tu: działania z zamiarem poważniejszym od ewentualnego - RK). Jeśliby fakt taki można było stwierdzić, należało go oskarżonej przypisać. Jeśli zaś go nie stwierdzono, zamieszczenie owej sugestii pozostaje w sprzeczności z zasadą domniemania niewinności.

90.11.09 wyrok SN U WRN 149/90 OSNKW 1991/7-9/41

Przekonanie sądu o wiarygodności jednych dowodów i niewiarygodność innych pozostaje pod ochroną art. 4 § 1 k.p.k. m.in. wtedy, gdy:1) jest poprzedzone ujawnieniem w toku rozprawy głównej całokształtu okoliczności sprawy (art. 357 k.p.k.), i to w sposób podyktowany obowiązkiem dochodzenia prawdy (art. 2 § 1 pkt 2 k.p.k.);2) stanowi wynik rozważenia wszystkich tych okoliczności, przemawiających zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego (art. 3 § 1 k.p.k.);3) jest wyczerpująco i logicznie - z uwzględnieniem wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego - argumentowane w uzasadnieniu wyroku (art. 372 § 1 pkt 1 k.p.k.).81.06.11 wyrok SN I KR 78/81 OSNPG 1982/2/22 Nieprzyznanie się oskarżonego do winy nie może obezwładniać sądu w jego zasadniczym obowiązku dotarcia do prawdy. W dążeniu do wykrycia i ustalenia tej prawdy sąd ma obowiązek posługiwania się dowodami, którymi rozporządza oraz poprawnym rozumowaniem, wspieranym w razie potrzeby także i przesłankami natury empirycznej. Trudności ujawniania prawdy, tylko wtedy mogą być uznane za rzeczywiście uniemożliwiające to ujawnienie, gdy "sąd całym wysiłkiem umysłowym wszelkich wątpliwości rozwikłać nie zdoła". W dążeniu do wykrycia prawdy rodzaj dowodu sądu nie krępuje, albowiem za dowód należy uważać wszystko co jest zdolne urobić przekonanie sędziowskie o winie lub niewinności. Fakt ten nakazuje sądowi posługiwanie się między innymi i domniemaniami faktycznymi, empirycznie zasadnymi - zawsze wtedy, gdy zastępująca brakujący dowód bezpośredni koncepcja myślowa jest logicznie poprawna i konsekwencją swego rozumowania eliminuje inne, przy czym wnioski końcowe nie muszą bynajmniej wykluczać rozumowania odmiennego.

Kmiecik R. recenzja Prok.i Pr. 1997/5/78 Rec.: A. Bulsiewicz, M. Jeż-Ludwichowska, D. Kala, D. Osowska, Przebieg procesu karnego, Toruń 1996.Podejrzany nie ma możliwości "zmuszenia" prokuratora do wniesienia oskarżenia przeciwko niemu, jeśli prokurator nie znajduje podstaw do oskarżenia i umarza postępowanie. Decyzja organu nadrzędnego uwzględniająca zażalenie podejrzanego i kierująca akt oskarżenia do sądu byłaby także sprzeczna z zakazem reformations in peius obowiązującym w postępowaniu zażaleniowym (art. 383 § 1 w zw. z art. 413 § 1 k.p.k.), nie mówiąc o tym, że umorzenie postępowania przygotowawczego nigdy nie obala domniemania niewinności.

Półtorak B. glosa OSP 1996/7-8/150 Glosa do wyroku s.apel. z dnia 28 marca 1995 r., II AKr 28/95.Zasada domniemania niewinności wymaga nie tylko traktowania oskarżonego jak niewinnego w postępowaniu karnym bezpośrednio go dotyczącym, ale także w postępowaniu toczącym się przeciwko innej osobie, choćby czyny wymienionych osób pozostawały w prawdopodobnym (bo jeszcze prawomocnie nie udowodnionym) związku przedmiotowym. Zatem umieszczenie w opisie czynu przypisanego wyrokiem oskarżonemu nazwiska innej osoby, jako współsprawcy, przed prawomocnym zakończeniem postępowania w jej sprawie jest jaskrawym naruszeniem zasady domniemania niewinności.

Półtorak B. glosa OSP 1996/7-8/150 Glosa do wyroku s.apel. z dnia 28 marca 1995 r., II AKr 28/95.Obalenie domniemania niewinności następuje nie tylko w drodze prawomocnego wyroku skazującego, ale także poprzez wydanie prawomocnego orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania karnego.

Zasada swobodnej oceny dowodów.

2000.06.13 wyrok SN V CKN 64/00 Biul.SN 2000/7/12

Powołanie jako podstawy kasacyjnej naruszenie art. 6 k.c. nie może być uzasadnione zarzutem naruszenia swobodnej oceny dowodów.

99.10.13 wyrok SN II KKN 297/97 Prok.i Pr. 2000/3/15

Stanowi rażące naruszenie prawa procesowego (art. 372 § 1 pkt 1 d.k.p.k.; art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k.) mogące mieć wpływ na treść orzeczenia (art. 463a § 1 d.k.p.k.; art. 523 k.p.k.) wybiórcze potraktowanie przez sąd dowodów i pominięcie w uzasadnieniu wyroku analizy odnośnie wiarygodności lub niewiarygodności dowodów, których treść wskazuje na możliwość dokonania ustaleń faktycznych odmiennych od przyjętych przez sąd, jak również uzasadnianie niewiarygodności dowodu faktem przynależności świadka do grona rodziny lub znajomych oskarżonego, gdyż tak dokonana ocena ma cechy dowolności i nie może być uznana za mieszczącą się w ramach gwarantowanych przez zasadę swobodnej oceny dowodów (art. 4 § 1 d.k.p.k.; art. 7 k.p.k.). (...) Stwierdzenie przez sąd wydający wyrok skazujący, "że oskarżony nie udowodnił w dostateczny sposób" swych twierdzeń, które w razie wykazania uchylałyby przestępność jego zachowania i przyjęcie w związku z tym wersji zdarzenia niekorzystnej dla oskarżonego, stanowi rażące naruszenie przepisów postępowania mogące mieć wpływ na treść orzeczenia w rozumieniu art. 463a d.k.p.k. i art. 523 k.p.k., gdyż oznacza przerzucenie na oskarżonego ciężaru dowodu i wykazywania niewinności, co pozostaje w sprzeczności z zasadą domniemania niewinności (art. 3 § 2 d.k.p.k.; art. 5 § 1 i art. 74 § 1 in principio k.p.k.) i wiążącą się z nią zasadą ciężaru dowodu, która w polskim procesie karnym obciąża oskarżyciela.

99.06.10 wyrok SN U II UKN 685/98 OSNAP 2000/17/655

Ramy swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 KPC) wyznaczone są wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego oraz regułami logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego.

99.05.25 wyrok s.apel. U II AKa 78/99 OSA 2000/5/40

w Lublinie

Wprawdzie ocena opinii biegłych, tak jak każdego dowodu, podlega swobodnej ocenie sądu (art. 7 k.p.k.), zaś art. 201 k.p.k. mówi jedynie o "możliwości" a nie o "obowiązku" powołania innych biegłych, jednak swoboda sądu w ocenie okoliczności wymagających "wiadomości specjalnych" nie może być nieograniczona, co powoduje, że w pewnych sytuacjach przewidziana w art. 201 k.p.k. możliwość powołania innych biegłych przeobraża się w obowiązek. Jeżeli zatem rozstrzygnięcie istniejącej sprzeczności między opiniami wymaga wiadomości specjalnych, posłużenie się uprawnieniami wynikającymi z art. 7 k.p.k. nie wydaje się wystarczające.

99.05.14 wyrok SN IV KKN 714/98 Prok.i Pr. 2000/4/8

Stan określany przez ustawodawcę, jako "nie dające się usunąć wątpliwości" (art. 5 § 2 k.p.k.), powstaje - jeśli pominąć wątpliwości natury nie faktycznej, lecz prawnej - dopiero w następstwie oceny dowodów (art. 7 k.p.k.). Dopiero wówczas bowiem można stwierdzić, czy wątpliwości w ogóle wystąpiły, czy były rozsądne, a nie wydumane, czy i jakie miały znaczenie dla kwestii odpowiedzialności prawnej oskarżonego, czy udało się je przezwyciężyć w sposób dopuszczalny przez prawo procesowe itp. O naruszeniu zasady in dubio pro reo nie można zatem mówić wówczas, gdy sąd w wyniku pełnej i poprawnie dokonanej swobodnej oceny dowodów uznał, że brak jest wątpliwości, albo że nie mają one znaczenia dla odpowiedzialności prawnej oskarżonego. Jest jednocześnie dobrym prawem obrony oskarżonego mnożenie, a nawet wyolbrzymianie na każdym etapie postępowania takich faktów i ich ocen, które pozwalają na powątpiewanie w jego winę, pod warunkiem wszakże nieprzeinaczania faktów (lojalności wobec faktów).

99.04.13 wyrok SN I PKN 8/99 OSNAP 2000/12/463

[Notka]

W wyroku z dnia 13 kwietnia 1999 r., I PKN 8/99, Sąd Najwyższy stwierdził, że zasada swobodnej oceny dowodów na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału polega na bezstronnej ocenie wyników postępowania dowodowego i ich prawidłowej interpretacji, przy uwzględnieniu zasad logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego. W pojęciu "wszechstronne rozważenie zebranego materiału" mieści się nie tylko uwzględnienie wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, ale także okoliczności temu towarzyszących, które mają znaczenie z punktu widzenia wiarygodności dowodów, np. składanych oświadczeń, przesłuchania informacyjnego stron, itp. Dlatego przepis art. 233 § 1 KPC stanowi o wszechstronnym rozważeniu przez sąd "zebranego materiału", a nie o wszechstronnym rozważeniu "materiału dowodowego". Analogiczny pogląd przedstawił już Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 marca 1999 r., I PKN 638/98 (OSNAPiUS 2000 r. Nr 10, poz. 387).

99.02.17 wyrok SN I PKN 426/98 OSNAP 2000/6/227

[Notka]

W wyroku z dnia 17 lutego 1999 r., I PKN 426/98, Sąd Najwyższy powołał się na pogląd przedstawiony w wyroku z dnia 4 września 1997 r., II UKN 210/97 (OSNAPiUS 1998 r. Nr 12, poz. 373), według którego jeżeli sąd drugiej instancji uzna, że wszystkie okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy zostały wyjaśnione, lecz sąd pierwszej instancji dokonał ustaleń z przekroczeniem wyznaczonych w art. 233 § 1 KPC granic swobodnej oceny dowodów, może bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, dokonać ustaleń faktycznych na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji (art. 382 KPC).

98.12.22 wyrok s.apel. II AKa 180/98 Apel.-Lub. 1999/2/12

w Lublinie

Niedopuszczalne jest globalne powołanie się w uzasadnieniu wyroku przez sąd na przeprowadzone dowody, lecz konieczne jest ustalenie zależności każdego z nich w całości lub w konkretnym fragmencie od poszczególnych okoliczności faktycznych, które wymagają udowodnienia i uzasadnienia. W razie istnienia sprzeczności między dowodami sąd powinien wyjaśnić w uzasadnieniu, na których z nich się oparł oraz dlaczego odrzucił inne. Oznacza to, że z taką samą starannością powinien sąd ocenić zarówno te dowody, które odrzuca, jak i te, na których opiera wyrok. Brak takiego wyjaśnienia i oceny w uzasadnieniu wyroku uniemożliwia odparcie zarzutu przekroczenia przez sąd granic swobodnej oceny dowodów.

98.11.20 wyrok SN II UKN 311/98 OSNAP 2000/1/30

[Notka]

W wyroku z dnia 20 listopada 1998 r., II UKN 311/98, Sąd Najwyższy uznał, że jeżeli sąd drugiej instancji nie dokonywał własnych ustaleń podzielając ustalenia sądu pierwszej instancji, to zarzut naruszenia art. 233 § 1 KPC (zasady swobodnej oceny dowodów) nie może być uznany za trafny, gdyż kasacja może opierać się wyłącznie na zarzutach dotyczących postępowania przed sądem drugiej instancji - por. wyrok z dnia 17 kwietnia 1997 r., I PKN 107/97 (OSNAPiUS 1998 r. Nr 3, poz. 82).

98.10.13 wyrok SN U II UKN 168/98 OSNAP 1999/21/695

Sąd drugiej instancji może bez przeprowadzenia własnego (uzupełniającego) postępowania dowodowego dokonać odmiennych ustaleń faktycznych od poczynionych przez sąd pierwszej instancji wówczas, gdy ustalenia te nie znajdują oparcia w materiale dowodowym lub jeśli przekroczone zostały reguły swobodnej oceny dowodów (art. 382 w związku z art. 233 § 1 KPC).

98.07.29 wyrok SN U II UKN 151/98 OSNAP 1999/15/492

Odmienna od poczynionej przez sąd ocena dowodów nie stanowi usprawiedliwionej podstawy kasacyjnej, jeżeli strona nie wykaże w jaki sposób i w jakim zakresie sąd wykroczył poza wyznaczone w art. 233 § 1 KPC granice swobodnej oceny dowodów oraz czy i jaki wpływ na wynik sprawy miało to uchybienie.

------------

Podobnie w: OSNAP.99.19.616, OSNAP.2000.4.151.

98.05.05 wyrok SN II UKN 26/98 OSNAP 1999/8/287

[Notka]

W wyroku z dnia 5 maja 1998 r., II UKN 26/98, Sąd Najwyższy uznał, że nie ma uzasadnionych podstaw kasacja, w której zostaje przytoczona własna wersja wydarzeń, wskazujących zdaniem wnoszącego kasację na wyłączną winę powoda w spowodowaniu wypadku w drodze z pracy (art. 8 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, jednolity tekst: Dz. U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.), podczas gdy odmienne ustalenia sądu, dokonane zostały w ramach swobodnej oceny dowodów, z zachowaniem zasady bezpośredniości, ustności i wyboru środków dowodowych niezbędnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Pogląd taki był już w orzecznictwie wielokrotnie wypowiadany - wyrok z dnia 14 lutego 1997 r., II UKN 89/96 (OSNAPiUS 1997 r. Nr 21, poz. 426); wyrok z dnia 18 lutego 1997 r., II UKN 77/96 (OSNAPiUS 1997 r. Nr 21, poz. 427); wyrok z dnia 27 lutego 1997 r., I PKN 25/97 (OSNAPiUS 1997 r. Nr 21, poz. 420).

98.02.27 wyrok SN III KKN 407/96 Prok.i Pr. 1998/11-12/10

Zasada in dubio pro reo (art. 3 § 3 k.p.k.) nie ogranicza utrzymanej w granicach racjonalności swobody oceny dowodów. Jeżeli zatem z materiału dowodowego wynikają różne wersje, to nie jest to jeszcze jednoznaczne z zaistnieniem nie dających się usunąć wątpliwości w rozumieniu tego przepisu.

W takim wypadku sąd jest zobowiązany do dokonania ustaleń (art. 2 § 1 pkt 1 k.p.k.) właśnie na podstawie swobodnej oceny dowodów.

97.10.02 wyrok SN V KKN 315/96 Prok.i Pr. 1998/5/6

Gdyby każdą zmianę wyjaśnień oskarżonego, choćby była ona zupełnie nie przekonywająca w świetle innych dowodów, traktować jako stwarzającą "nie dające się usunąć wątpliwości", to doprowadziłoby to do zaprzepaszczenia zasady swobodnej oceny dowodów na rzecz takiej oceny ("legalnej"), która niejako a priori zakładałaby konieczność oparcia ustaleń na niewiarygodnych nawet wyjaśnieniach oskarżonego, co byłoby oczywistym absurdem.

97.07.03 wyrok SN IV KKN 142/97 Prok.i Pr. 1997/12/4

Zasada in dubio pro reo (art. 3 § 3 k.p.k.) nie ogranicza utrzymanej w granicach racjonalności swobody oceny dowodów. Jeżeli zatem z materiału dowodowego wynikają różne wersje wydarzenia, to nie jest to jeszcze równoznaczne z zaistnieniem "nie dających się usunąć wątpliwości" w rozumieniu tego przepisu. W takim wypadku sąd jest zobowiązany do dokonania ustaleń właśnie na podstawie swobodnej oceny dowodów. Dopiero wtedy, gdy po wykorzystaniu wszelkich istniejących możliwości wątpliwości nie zostaną usunięte, należy je wytłumaczyć w sposób korzystny dla oskarżonego. W konsekwencji naruszenie tej zasady ma miejsce wówczas, gdy po dokonaniu przez sąd ustaleń nadal pozostają wątpliwości co do istotnych okoliczności, a sąd rozstrzygnie je na niekorzyść oskarżonego.

97.05.27 wyrok SN II UKN 147/97 OSNAP 1998/7/224

[Notka]

W wyroku z dnia 27 maja 1997 r., II UKN 147/97, Sąd Najwyższy uznał, że nie stanowi uzasadnionej podstawy kasacyjnej polemika z wynikiem postępowania dowodowego i oceną dokonaną w granicach swobodnej oceny dowodów przez sądy orzekające na podstawie przepisu art. 233 § 1 KPC, chyba że przy jej dokonywanie doszło do uchybień natury procesowej. Pogląd taki był już w orzecznictwie wielokrotnie wypowiadany - wyrok z dnia 14 lutego 1997 r., UKN 89/96 (OSNAPiUS 1997 nr 21 poz. 426); wyrok z dnia 18 lutego 1997 r., II UKN 77/96 (OSNAPiUS 1997 nr 21 poz. 427); wyrok z dnia 27 lutego 1997 r., I PKN 25/97 (OSNAPiUS 1997 nr 21 poz. 420).

97.05.22 wyrok SN II UKN 139/97 OSNAP 1998/8/246

[Notka]

W wyroku z dnia 22 maja 1997 r., II UKN 139/97, Sąd Najwyższy uznał, że nie stanowi uzasadnionej podstawy kasacyjnej polemika z wynikiem postępowania dowodowego i oceną dokonaną w granicach swobodnej oceny dowodów przez sądy orzekające na podstawie przepisu art. 233 § 1 KPC, chyba że przy jej dokonywaniu doszło do uchybień natury procesowej. Pogląd taki był już w orzecznictwie wielokrotnie wypowiadany - wyrok z dnia 14 lutego 1997 r., II UKN 89/96 (OSNAPiUS 1997 nr 21 poz. 426); wyrok z dnia 18 lutego 1997 r., II UKN 77/96 (OSNAPiUS 1997 nr 21 poz. 427); wyrok z dnia 27 lutego 1997 r., I PKN 25/97 (OSNAPiUS 1997 nr 21 poz. 420). Sąd Najwyższy podkreślił, że w szczególności nie ma usprawiedliwionych podstaw kasacja oparta na zarzucie art. 233 § 1 KPC w sytuacji, gdy wobec stwierdzenia dwoma wcześniejszymi, prawomocnymi wyrokami sądowymi braku inwalidztwa u wnioskodawczyni w okresie, o którym mowa w art. 32 pkt 3 ustawy o z.e.p., w toku rozpoznania kolejnej sprawy o rentę inwalidzką biegli ustalili inwalidztwo trzeciej grupy po upływie tego okresu.

97.05.20 wyrok SN II UKN 120/97 OSNAP 1998/5/164

[Notka]

W wyroku z dnia 20 maja 1997 r., II UKN 120/97, Sąd Najwyższy oddalił kasację przyjmując, że jej zarzuty nie mogą się opierać wyłącznie na odmiennej ocenie skarżącego co do ustalonych w postępowaniu faktów, skoro sąd dokonując swobodnej oceny dowodów nie naruszył przepisów prawa procesowego. Pogląd taki był już w orzecznictwie wielokrotnie wypowiadany - wyrok z dnia 14 lutego 1997 r., II UKN 89/96 (OSNAPiUS 1997 nr 21 poz. 426); wyrok z dnia 18 lutego 1997 r., II UKN 77/96 (OSNAPiUS 1997 nr 21 poz. 427); wyrok z dnia 27 lutego 1997 r., I PKN 25/97 (OSNAPiUS 1997 nr 21 poz. 420).

97.05.09 wyrok SN I PKN 135/97 OSNAP 1998/2/36

[Notka]

Wyrokami z dnia 9 maja 1997 r., I PKN 135/97 oraz z dnia 25 kwietnia 1997 r., II UKN 62/97, Sąd Najwyższy oddalił kasacje przyjmując, że ich zarzuty nie mogą się opierać wyłącznie na odmiennej ocenie skarżącego co do ustalonych w postępowaniu faktów, skoro sąd dokonuje swobodnej oceny dowodów, nie naruszając przepisów prawa procesowego. Pogląd taki był już w orzecznictwie wielokrotnie wypowiadany - wyrok z dnia 6 grudnia 1996 r., II UKN 22/96 (OSNAPiUS 1997 nr 13 poz. 240); wyrok z dnia 6 grudnia 1996 r., II UKN 28/96 (OSNAPiUS 1997 nr 14 poz. 258); wyrok z dnia 7 stycznia 1997 r., I PKN 55/96 (OSNAPiUS 1997 nr 16 poz. 290); wyrok z dnia 14 lutego 1997 r., II UKN 89/96 (OSNAPiUS 1997 nr 21 poz. 426); wyrok z dnia 18 lutego 1997 r., II UKN 77/96 (OSNAPiUS 1997 nr 21 poz. 427); wyrok z dnia 27 lutego 1997 r., I PKN 25/97 (OSNAPiUS 1997 nr 21 poz. 420).

97.05.07 postan. SN IV KKN 56/97 Prok.i Pr. 1998/3/7

Treść art. 89 k.p.k. przesądza zatem, że kształtowanie podstawy dowodowej rozstrzygnięcia sądu następować może z wykorzystaniem zarówno przedstawionego sądowi środka dowodowego, jak i dowodu przeprowadzonego bezpośrednio przed sądem. W tym pierwszym przypadku dowód winien być przeprowadzony przez uprawniony organ w trybie i w sposób przewidziane przez prawo, a uzyskany tak środek dowodowy pozostawać winien do dyspozycji sądu. Sąd dokonuje oceny wszystkich dowodów, niezależnie od pochodzenia środka dowodowego - zawsze z respektowaniem zasady swobodnej ich oceny.

97.04.28 wyrok SN IV KKN 58/97 Prok.i Pr. 1997/11/1

Jedną z naczelnych zasad prawa procesowego jest swobodna ocena dowodów, przewidziana w art. 4 § 1 k.p.k. U podstaw tego przepisu leży zasada prawdy materialnej. Swobodna ocena dowodów nakazuje, aby Sąd oceniał znaczenie, moc i wiarygodność materiału dowodowego w sprawie na postawie wewnętrznego przekonania z uwzględnieniem wskazań wiedzy oraz doświadczenia życiowego, nie będąc przy tym związany żadnymi ustawowymi regułami dowodowymi.

97.04.10 wyrok SN I PKN 87/97 OSNAP 1998/4/114

[Notka]

W wyroku z dnia 10 kwietnia 1997 r., I PKN 87/97, Sąd Najwyższy oddalił kasację przyjmując, że jej zarzuty nie mogą się opierać wyłącznie na odmiennej ocenie skarżącego co do ustalonych w postępowaniu faktów, skoro sąd dokonując swobodnej oceny dowodów nie naruszył przepisów prawa procesowego. Pogląd taki był już w orzecznictwie wielokrotnie wypowiadany - wyrok z dnia 6 grudnia 1996 r., II UKN 22/96 (OSNAPiUS 1997 nr 13 poz. 240); wyrok z dnia 6 grudnia 1996 r., II UKN 28/96 (OSNAPiUS 1997 nr 14 poz. 258); wyrok z dnia 7 stycznia 1997 r., I PKN 55/96 (OSNAPiUS 1997 nr 16 poz. 290); wyrok z dnia 14 lutego 1997 r., II UKN 89/96 (OSNAPiUS 1997 nr 21 poz. 426); wyrok z dnia 18 lutego 1997 r., II UKN 77/96 (OSNAPiUS 1997 nr 21 poz. 427); wyrok z dnia 27 lutego 1997 r., I PKN 25/97 (OSNAPiUS 1997 nr 21 poz. 420).

97.03.21 wyrok SN V KKN 213/96 Prok.i Pr. 1997/9/6

Zasada in dubio pro reo (art. 3 § 3 k.p.k.) nie ogranicza utrzymanej w granicach racjonalności swobody oceny dowodów. Jeżeli zatem z materiału dowodowego wynikają różne wersje wydarzenia, to nie jest to jeszcze równoznaczne z zaistnieniem "nie dających się usunąć wątpliwości" w rozumieniu tego przepisu. W takim wypadku sąd jest zobowiązany do dokonania ustaleń (art. 2 § 1 pkt 1 k.p.k.) właśnie na podstawie swobodnej oceny dowodów. Dopiero wtedy, gdy po wykorzystaniu wszelkich istniejących możliwości wątpliwości nie zostaną usunięte, należy je wytłumaczyć w sposób korzystny dla oskarżonego.

97.01.30 wyrok s.apel. II AKa 11/97 Apel.-Lub. 1997/2/11

w Lublinie

Uwaga: Pkt 1 tezy nieaktualny.

1. Biegły sądowy jest - w zakresie wykonywania obowiązków biegłego - osobą pełniącą funkcję związaną ze szczególną odpowiedzialnością w rozumieniu art. 240 pkt 1 k.k.

2. Nagranie na taśmie magnetofonowej wypowiedzi oskarżonego lub świadka jest dowodem, stanowiącym uzupełnienie i element weryfikacji wiarygodności wyjaśnień oskarżonego lub zeznań świadka, podlegającym swobodnej ocenie sądu, pod warunkiem jednak, że autentyczność i kompletność nagrania jest bezsporna. Do takiego dowodu stosuje się odpowiednio przepisy o dokumentach, a więc również art. 339 § 2 k.p.k.

97.01.29 wyrok SN V KKN 292/96 Prok.i Pr. 1997/9/7

Stwierdzenie istnienia stanu nie dających się usunąć wątpliwości zależy od rezultatów analizy dowodów, prowadzonej z respektowaniem kryteriów ocen wskazanych w art. 4 § 1 k.p.k., i w tym znaczeniu stan ten daje się zobiektywizować. Nie jest natomiast możliwe ustalenie jego istnienia (i stwierdzanie naruszenia art. 3 § 3 k.p.k.) wyłącznie w oparciu o oceny i subiektywne przekonania wyrażane w polemice z ustaleniami faktycznymi sądu, w istotnej mierze w celu wprowadzenia tej polemiki do postępowania kasacyjnego. Nawet istnienie różnych wersji zdarzenia nie jest równoznaczne z możliwością automatycznego stwierdzenia takiego stanu i zobowiązuje sąd do dokonania ustaleń w granicach swobodnej oceny dowodów.

97.01.24 wyrok SN II UKN 60/96 OSNAP 1997/18/352

[ Notka]

Wyrokami z dnia 24 stycznia 1997 r., II UKN 60/96 i II UKN 67/96 oddalone zostały kasacje z uwagi na brak naruszenia art. 233 § 1 KPC. W sprawie II UKN 6/96 (OSNAPiUS 1997 nr 11, poz. 199) Sąd Najwyższy również uznał, że kasacja nie może opierać się na kwestionowaniu faktów ustalonych w postępowaniu sądowym, jeżeli nie została naruszona zasada swobodnej oceny dowodów.

96.12.06 wyrok SN U II UKN 28/96 OSNAP 1997/14/258

Kasacja zawierająca polemikę z ustaleniami sądu, który ocenił zeznania świadków w granicach swobodnej oceny dowodów, podlega oddaleniu.

--------------------

Podobnie w: OSNAP.98.2.36, OSNAP.98.3.97, OSNAP.98.4.114, OSNAP.98.17.522, OSNAP.98.20.599, OSNAP.99.10.352, OSNAP.99.12.400, OSNAP.99.14.464, OSNAP.99.21.693, OSNAP.99.21.699, OSNAP.99.23.759, OSNAP.2000.2.54, OSNAP.2000.3.111, OSNAP.2000.6.243, OSNAP.2000.8.322, OSNAP.2000.9.346, OSNAP.2000.11.428, OSNAP.2000.13.521, OSNAP.2000.17.654.

96.06.24 wyrok SN IV KKN 41/96 Prok.i Pr. 1997/2/15

Kasacja może być wniesiona, poza przypadkami wymienionymi w art. 388 k.p.k., tylko z powodu rażącego naruszenia prawa, jeżeli mogło ono mieć wpływ na treść orzeczenia. Nie jest dopuszczalna w ogóle z powodu niewspółmierności kary. Kontrola kasacyjna nie może obejmować ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, zasadności oceny dowodów i wysuniętych z tej oceny wniosków, oceny wiarygodności zeznań świadków dokonanej w ramach zasad swobodnej oceny dowodów z art. 4 § 1 k.p.k., jak również nie może przeciwstawiać się opinii biegłego i polemizować z jego wywodami (por. wyrok SN z 30.05.1996 r., V KKN 29/96).

95.07.04 wyrok SN II KRN 72/95 Prok.i Pr. 1995/11-12/6

przegląd orzeczn.: Doda Z. Grajewski J. PS 1997/11-12/48

W sprawie poszlakowej zasada swobodnej oceny dowodów (art. 4 § 1 k.p.k.) ma podwójne zastosowanie. Po pierwsze dotyczy ona oceny przeprowadzonych dowodów (środków dowodowych) i ustalenia na ich podstawie faktów stanowiących poszlaki. Nadto dotyczy również dalszego etapu - to jest stwierdzenia czy ustalone już fakty (poszlaki) dają podstawę do poczynienia dalszych ustaleń co do faktu głównego, tj. popełnienia przez oskarżonego zarzucanego mu czynu przestępnego. Przekonanie sądu o wiarygodności dowodów pozostaje pod ochroną art. 4 § 1 k.p.k. m.in. gdy:

- jest poprzedzone ujawnieniem w toku rozprawy głównej całokształtu okoliczności sprawy (art. 357 k.p.k.) i to w sposób podyktowany obowiązkiem dochodzenia prawdy (art. 2 § 1 pkt 2 k.p.k.),

- stanowi wynik rozważenia wszystkich okoliczności, przemawiających zarówno na korzyść, jak i niekorzyść oskarżonego (art. 3 § 1 k.p.k.),

- jest wyczerpująco i logicznie - z uwzględnieniem wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego - argumentowane w uzasadnieniu wyroku (art. 372 § 1 pkt 1 k.p.k.) - por. ostatnio wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 1990 r., sygn. WRN 149/90 OSNKW 1991, z. 7-8, poz. 41. (...)

W procesie poszlakowym ustalenie faktu głównego (winy oskarżonego) jest możliwe wtedy, gdy całokształt materiału dowodowego pozwala na stwierdzenie, że inna interpretacja przyjętych faktów ubocznych poszlak (poza ustaleniem faktu głównego) nie jest możliwa. Poszlaki należy uznać za niewystarczające do ustalenia faktu głównego, gdy nie wyłączają one wszelkich rozsądnych wątpliwości w tym względzie, czyli inaczej, gdy możliwa jest także inna, od zarzucanej oskarżonemu wersja wydarzeń.

94.02.22 wyrok s.apel. U III AUr 39/94 OSA 1994/11-12/91

w Rzeszowie

Zasada swobodnej oceny dowodów jako antyteza dowolności, odnosi się do wszystkich środków dowodowych, co jednak nie oznacza, że nie ma różnicy w podejściu do poszczególnych ich rodzajów. W każdym razie brak jest podstaw do przyjęcia jakiejś formalnej hierarchii środków dowodowych z punktu widzenia ich wiarygodności i mocy.

92.06.05 wyrok s.apel. II AKr 116/92 KZS 1992/3-9/129

w Krakowie

Wybór wiarygodnych źródeł dowodowych jest prerogatywą sądu stykającego się bezpośrednio z dowodami i odnoszącego wrażenia z przebiegu całości rozprawy głównej. Swobodna ocena dowodów ograniczona jest jedynie powinnością przedstawienia rozumowania, które doprowadziło ten sąd do dokonanego wyboru. Jest to niezbędne dla ustrzeżenia się od dowolności, usuwającej ów wybór spod kontroli stron i nadzoru instancyjnego. Sąd odwoławczy z dowodami nie styka się, toteż zwą działalność ogranicza do weryfikowania racjonalności rozumowania przedstawionego w zaskarżonym wyroku, a czyni to na podstawie argumentów przytoczonych w skardze rewizyjnej i wyłącznie w zakresie wyznaczonym skargą. Dalej zaś nie sięga - wyjąwszy sytuacje oczywiste - by swą ingerencją, przekraczającą granice skargi, nie wyrządzić stronie odwołującej się mimowolnej szkody. Ta odmiana zasady skargowości procesu, dostosowanej do postępowania odwoławczego ma głębokie uzasadnienie. Dodać warto, że bez odpowiedniego zarzutu i jego uzasadnienia trudno byłoby odgadnąć, dlaczego z jakiegoś rozstrzygnięcia strony mogłyby być niezadowolone. Jak to podkreślano w poprzednich wyrokach, krytyka odwoławcza, aby była skuteczna, musi więc wykazać usterki rozumowania zaskarżonego orzeczenia. Jeśli tego nie czyni, a ogranicza się do zapewnienia, że badane zdarzenia miały inny przebieg, nie można oczekiwać, że krytyka ta zostanie uwzględniona. Byłoby to bowiem postąpienie dowolne, przenoszące gołosłowne zapewnienia itp. pseudo-argumenty nad działalność racjonalną, opartą na dowodach. Tego zaś żaden sąd nie powinien czynić.

92.05.28 wyrok s.apel. U II AKr 139/92 OSA 1992/10/54

w Poznaniu

Niedopuszczalne jest globalne powoływanie się przez sąd na przeprowadzone na rozprawie dowody, lecz konieczne jest ustalenie zależności każdego z nich w całości lub w konkretnym fragmencie od poszczególnych okoliczności faktycznych, które w sprawie wymagają udowodnienia i uzasadnienia. Brak wyjaśnienia istniejących sprzeczności między dowodami, wskazania, na których dowodach się oparł i dlaczego oraz ich oceny - uniemożliwia odparcie zarzutu przekroczenia przez sąd granic swobodnej oceny dowodów.

92.03.26 wyrok s.apel. U II AKr 71/92 OSA 1992/7/43

w Poznaniu

Zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów - sąd orzekający rozstrzygając o winie bądź niewinności oskarżonych kieruje się własnym wewnętrznym przekonaniem, nie skrępowanym żadnymi ustawowymi regułami dowodowymi. Przekonanie to pozostaje tak długo pod ochroną art. 4 § 1 k.p.k. dopóki nie zostanie wykazane, iż Sąd I instancji oparł swoje przekonanie o winie oskarżonych bądź na okolicznościach nie ujawnionych w toku przewodu sądowego, bądź też ujawnionych w toku przewodu sądowego, ale ocenionych w sposób sprzeczny ze wskazaniem wiedzy i doświadczenia życiowego.

87.10.06 wyrok SN U IV KR 263/87 OSNKW 1988/3-4/28

1. Kontrola rewizyjna trafności oceny dowodów, dokonanej przez sąd orzekający merytorycznie, jest ograniczona. Polega w zasadzie na sprawdzeniu, czy ocena materiału dowodowego przez sąd pierwszej instancji dokonana została z uwzględnieniem reguł sformułowanych w art. 3 i 4 k.p.k., a więc czy jest bezstronna, nie narusza granic oceny swobodnej oraz czy jest zgodna z zasadami wiedzy i doświadczenia życiowego, zwłaszcza czy nie zawiera błędów faktycznych lub logicznych. W sytuacji, gdy kontrola rewizyjna uzasadnia stwierdzenie, że zaskarżony wyrok znajduje pełne oparcie w prawidłowo dokonanej ocenie całokształtu materiału dowodowego zgromadzonego i ujawnionego w postępowaniu (art. 357 k.p.k.), nie ma podstaw do zdyskwalifikowania zaskarżonego rozstrzygnięcia.

2. Przepisy prawa procesowego nie wprowadzają rozróżnień w kwestii sposobu traktowania dowodów, w tym także wyjaśnień współoskarżonych, w zależności od tego, w jakim stadium postępowania zostały złożone. Konieczna natomiast jest wnikliwa, z zachowaniem należytego krytycyzmu, ocena zmienionych wyjaśnień, podobnie zreszta jak i innych dowodów mających znaczenie w sprawie.

85.10.30 uchwała SN U III CZP 59/85 OSNC 1986/9/140

glosa : Wiśniewski A. NP 1987/10/127

glosa : Siedlecki W. OSP 1986/7-8/139

Dopuszczalne jest przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu radiestezji, jeżeli dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy cywilnej niezbędne jest - zgodnie z wymaganiami zasady prawdy obiektywnej - uzyskanie wiadomości specjalnych w tym zakresie. Uzyskany w ten sposób dowód podlega ocenie zgodnie z zasadami swobodnej oceny dowodów.

84.10.20 wyrok SN III KR 172/84 OSNPG 1985/3/37

Wyjaśnienia oskarżonego złożone w śledztwie, a następnie odwołane lub zmienione stanowią dowód w sprawie, który tak samo jak każdy inny dowód podlega swobodnej, lecz nie dowolnej ocenie sądu orzekającego.

84.04.20 wyrok SN RNw 27/83 OSNPG 1984/11/102

Z brzmienia art. 182 k.p.k. nie wynika, aby obowiązek powołania innych biegłych dotyczył każdej sytuacji, gdy między wydanymi w sprawie opiniami biegłych istnieją sprzeczności. Obowiązek taki powstaje bowiem dopiero wówczas, kiedy na podstawie istniejących w sprawie okoliczności sąd nie dysponuje wystarczającym materiałem dowodowym pozwalającym na uznanie którejkolwiek ze sprzecznych opinii za wiarygodną i odpowiadającą rzeczywistości. Jeżeli przeto opinia biegłego (lub biegłych) nie jest dotknięta wadami, o których mowa w art. 182 k.p.k., a jednocześnie zebrany materiał dowodowy - w tym między innymi w drodze uzupełnienia go w trybie określonym w art. 402 § 3 k.p.k. - jest wystarczający do oceny wyrażonych w opinii (opiniach) poglądów oraz uzasadniających je argumentów, dowód z opinii podlega jak każdy inny, swobodnej - choć nie dowolnej - ocenie sądu.

84.04.19 wyrok SN II KR 74/84 OSNPG 1984/12/113

Sąd pierwszej instancji mając uzasadnione wątpliwości, co do trafności wydanej przez biegłych opinii, zgodnie z art. 182 k.p.k., zasadnie dopuścił dowód z ponownej opinii opracowanej przez poważną placówkę naukową celem ostatecznego ustalenia stanu zdrowia psychicznego oskarżonej. Nie miał natomiast obowiązku konfrontowania sprzecznych poglądów wyrażonych w obu opiniach opracowanych w sprawie. Na sądzie spoczywa tylko obowiązek dokonania prawidłowej oceny tych dowodów.

Opinie biegłych psychiatrów - podobnie jak każdy inny dowód ujawniony na rozprawie - podlega swobodnej ocenie zgodnie z podstawową zasadą procesową przewidzianą w art. 4 § 1 k.p.k.

83.02.28 wyrok SN II KR 25/83 OSNPG 1984/3/17

Uzasadnienie wyroku winno wyraźnie wskazywać na jakich dowodach opiera sąd orzekający ustalenia każdego istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy faktu, a także, należycie rozważać i oceniać wszystkie dowody przemawiające za przyjętymi przez sąd ustaleniami faktycznymi lub przeciwko nim, wyjaśniać wszelkie istotne wątpliwości w sprawie i sprzeczności w materiale dowodowym oraz ustosunkowywać się do nich.

Niedopuszczalne jest globalne powołanie się przez sąd na przeprowadzone na rozprawie dowody, lecz konieczne jest ustalenie zależności każdego z nich w całości lub w konkretnym fragmencie od poszczególnych okoliczności faktycznych, które w sprawie wymagają udowodnienia i uzasadnienia. W razie istnienia sprzeczności między dowodami sąd winien wyjaśnić w uzasadnieniu, na których z nich oparł się i dlaczego oraz dlaczego odrzucił inne. Oznacza to, że z taką samą starannością i dokładnością winien sąd ocenić zarówno te dowody, które odrzuca, jak i te, na których opiera wyrok. Brak takiego wyjaśnienia i oceny uniemożliwia odparcie zarzutu przekroczenia przez sąd granic swobodnej oceny dowodów, a pominięcie w uzasadnieniu wyroku dowodów dotyczących istotnych w sprawie faktów i okoliczności i nie zajęcia wobec nich żadnego stanowiska, daje podstawę do postawienia sądowi słusznego zarzutu sprzeczności ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Zgodnie z art. 372 § 1 pkt 2 k.p.k. uzasadnienie wyroku winno zawierać także wyjaśnienie podstawy prawnej zapadłego w sprawie rozstrzygnięcia i wskazywać, dlaczego dany pogląd prawny uznaje sąd za trafny i z jakich powodów. Nie wystarcza przy tym wymienienie tylko zastosowanych przepisów, ale należy wyjaśnić przyjęty sposób ich wykładni i zastosowanie.

82.11.23 wyrok SN II KR 186/82 OSNPG 1983/5/59

Zgodnie z treścią art. 155 § 1 pkt 2 k.p.k. wniosek dowodowy podlega oddaleniu między innymi wtedy, gdy okoliczność, która ma być udowodniona wnioskowanym dowodem, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Oddalając taki wniosek dowodowy sąd orzekający nie może ograniczyć się do stwierdzenia, że dana okoliczność nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, gdyż takie uzasadnienie odmowy przeprowadzenia dowodu jest wyłącznie powtórzeniem słów ustawy, nie odpowiada prawidłowo rozumianemu nakazowi uzasadnienia postanowienia (art. 91 § 1 i 4 k.p.k.), a wreszcie - uniemożliwia sądowi rewizyjnemu dokonanie kontroli prawidłowości rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji, który w tym zakresie ograniczony jest zasadą swobodnej oceny dowodów.

Omawiany powód niedopuszczenia dowodu powinien mieć miejsce tylko w wypadkach zupełnie niewątpliwych, gdy jest oczywiste, że okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma i nie może mieć żadnego wpływu na treść rozstrzygnięcia.

82.05.03 wyrok SN II KR 92/82 niepublikowane

W myśl zasady swobodnej oceny dowodów nie ma żadnych przeszkód do uznania zeznań kilku świadków za zeznania wątpliwe i oparcie przekonania o winie lub niewinności oskarżonego tylko na podstawie jego wyjaśnień, jeśli stanowisko to sąd należycie uzasadnił.

81.05.21 wyrok SN II KR 135/81 OSNPG 1982/1/10

Uznając jedne z dowodów za wiarygodne, a inne za niewiarygodne sąd kieruje się - zgodnie z art. 4 § 1 k.p.k. - zasadą swobodnej oceny dowodów, która nie daje podstaw do jakiegoś apriorycznego preferowania lub dyskwalifikacji jednych z nich na rzecz drugich i to tylko dlatego, że uzyskano je na określonym etapie postępowania. Sąd ma prawo dać wiarę zarówno wyjaśnieniom złożonym w toku śledztwa - wbrew odmiennym twierdzeniom na rozprawie - jak też odwrotnie: może uznać za wiarygodne wyjaśnienia złożone na rozprawie, a odrzucić wyjaśnienia złożone w toku postępowania przygotowawczego, byleby stanowisko swoje w tym przedmiocie należycie i przekonywająco uzasadnił i byleby ocena tych dowodow była wszechstronna i wnikliwa, zgodnie z zasadami doświadczenia życiowego i zebranymi w sprawie dowodami.

81.03.03 wyrok SN IV KR 271/80 OSNPG 1981/8/101

Wprawdzie z art. 182 k.p.k. nie wynika obowiązek wzywania innych biegłych w każdym przypadku zachodzenia sprzeczności między opiniami biegłych, znajdującymi się w aktach lub opiniami biegłych przesłuchanych na rozprawie, ustawa daje bowiem sądowi orzekającemu prawo oceny opinii biegłych z zakresu wiadomości specjalnych na równi z innymi dowodami, jest to jednak prawo do oceny swobodnej, a nie dowolnej, sąd bowiem dokonując oceny jest i musi być związany pewnymi ograniczeniami, jakie wynikają z przeprowadzonych dowodów, zasad logiki oraz nauki i doświadczenia. Z oceny tej trzeba wyliczyć się przez dokładne wskazanie, dlaczego sąd nie dał wiary okolicznościom zawartym w opiniach bez uzyskania innej, przeciwnej opinii, która by mogła pozwolić na przyjęcie innych końcowych wniosków, niż zawarte w opiniach poddanych ocenie. Sąd, jak z tego wynika, nie może odrzucić wszystkich opinii specjalistycznych i przyjąć w sprawie własnego odmiennego stanowiska.

80.09.27 postan. SN I KZ 157/80 niepublikowane

1. Dotyczące osoby oskarżonego, a wyliczone w art. 8 k.p.k. okoliczności (tzw. dane osobopoznawcze), zawierają w sobie merytoryczną treść i istota ich nie polega na formalnym tylko ich ustaleniu w kolejności wyliczonej w tym przepisie. Nie jest więc wystarczające samo zebranie tych danych, lecz ich rozważenie w celu ustalenia cech osobowości i charakteru oskarżonego, pobudek i motywów jego działania, jego poziomu umysłowego, inteligencji oraz doświadczenia życiowego i zawodowego. Dane te należycie rozważone mają istotne znaczenie już w toku postępowania przygotowawczego, chociażby przy ustaleniu okoliczności zarzucanego oskarżonemu przestępstwa. Należyta ocena danych o osobie oskarżonego (a więc i co do jego stanu psychicznego) może doprowadzić do podjęcia decyzji o konieczności przeprowadzenia dowodu z opinii sądowo-psychiatrycznej, jeżeli w związku z ujawnionymi w postępowaniu okolicznościami istnieje uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności.

2. Decyzja o przeprowadzeniu lub nieprzeprowadzeniu dowodu z opinii sądowo-psychiatrycznej w celu ustalenia stanu poczytalności oskarżonego, jeżeli okoliczności ujawnione w toku postępowania wskazują i uzasadniają taką konieczność, nie może zależeć tylko od swobodnego uznania sądu lub prokuratora. O konieczności bowiem przeprowadzenia takiego dowodu decydują zaistniałe uprzednio obiektywne okoliczności, które nie mogą pozostawać bez wpływu na przekonanie sędziego lub prokuratora co do istnienia wątpliwości co do stanu poczytalności oskarżonego.

Przeprowadzenie dowodu z opinii sądowo-psychiatrycznej w celu ustalenia poczytalności oskarżonego nie moze być również uzależnione od złożenia lub niezłożenia przez występującego w sprawie obrońcę odpowiedniego wniosku lub też od wniosku samego oskarżonego albo innych uczestników postępowania, jeżeli okoliczności uzasadniające konieczność przeprowadzenia tego rodzaju badań ujawnione zostały w toku postępowania karnego.

3. Nieprzeprowadzenie w postępowaniu przygotowawczym dowodu z opinii sądowo-psychiatrycznej w wypadku, gdy na podstawie ujawnionych okoliczności zachodzi uzasadniona wątpliwość co do poczytalności sprawcy, uznać należy za istotny brak postępowania przygotowawczego; tym bardziej w sprawie niniejszej było to konieczne, w postępowaniu przygotowawczym bowiem nie ustalono w sposób jednoznaczny pobudek działania oskarżonej, której zarzuca się popełnienie przestępstwa zabójstwa z zamiarem bezpośrednim.

Konieczność usunięcia istotnych braków postępowania przygotowawczego służyć powinno wszechstronnemu wyjaśnieniu okoliczności sprawy w postępowaniu przygotowawczym zgodnie z jego celami (art. 261 k.p.k.) i zgodnie z zasadami postępowania karnego określonymi w art. 2 § 1 k.p.k.

80.03.20 wyrok SN U II URN 175/79 OSNC 1980/10/200

glosa : Kuźniar A. NP 1982/5-6/185

przegląd orzeczn.: Siedlecki W. PiP 1982/3-4/87

glosa : Dalka S. Palestra 1981/7-9/114

Zastrzeżona dla sądu swobodna ocena dowodów nie opiera się na ilościowym porównaniu przedstawionych przez świadków i biegłych spostrzeżeń oraz wniosków, lecz na odpowiadającemu zasadom logiki powiązaniu ujawnionych w postępowaniu dowodowym okoliczności w całość zgodną z doświadczeniem życiowym.

80.03.10 wyrok SN II KR 5/80 OSNPG 1980/12/157

Uwaga: Pkt 1 tezy nieaktualny.

1. Przepis art. 391 § 2 k.p.k. nie wymaga zgody stron na jego zastosowanie, ani nie określa w jakim stadium postępowania sąd powinien podjąć decyzję w przedmiocie poprzestania na ujawnieniu dowodów, które nie miały wpływu na uchylenie wyroku.

2. Z treści przepisu art. 391 § 3 k.p.k. wynika wyraźnie, że tylko zapatrywania prawne i wskazania sądu odwoławczego co do dalszego postępowania są dla sądu I instancji wiążące, pogląd zaś co do motywów działania przestępczego sprawcy nie jest ani zapatrywaniem prawnym, ani wskazaniem co do dalszego postępowania. Jest to typowy problem z zakresu ustaleń faktycznych, w tym zaś przedmiocie sąd odwoławczy nie może dawać sądowi I instancji wskazań wiążących, gdyż w ten sposób ograniczałby prawo sądu do swobodnej oceny dowodów, co byłoby sprzeczne z przepisem art. 4 § 1 k.p.k.

80.02.14 wyrok SN I KR 10/80 OSP 1981/1/10

Wyjaśnienia oskarżonego złożone w śledztwie, a następnie odwołane lub zmienione, niezależnie od tego, czy nastąpiło to jeszcze w toku postępowania przygotowawczego, czy na rozprawie sądowej, stanowią dowód w sprawie, który tak samo jak każdy inny dowód, podlega swobodnej, lecz nie dowolnej ocenie sądu orzekającego.

79.11.22 wyrok SN I KR 90/79 niepublikowane

Zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów, sędzia ocenia znaczenie, moc i wiarygodność materiału dowodowego w sprawie jedynie na podstawie własnego wewnętrznego przekonania. Przekonanie sędziego kształtuje jego świadomość prawną i doświadczenie życiowe. Realizację tej zasady umożliwia mu czerpanie wiadomosci o faktach z pierwszego źródła, dającego największe szanse dojścia do prawdy (zasada bezpośredniości).

78.03.14 wyrok SN III KR 5/78 OSNPG 1978/11/127

Podstawę wyroku może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej (art. 357 k.p.k.), ocenionych przez sąd na podstawie swobodnej oceny dowodów zarówno w postaci wyjaśnień oskarżonego złożonych w śledztwie, jak i w postaci wyjaśnień złożonych na rozprawie, bowiem pierwsze i drugie wyjaśnienia podlegają ocenie sądu w związku z innymi dowodami w sprawie (art. 4 § 1 k.p.k.).

Nie można zarzucać sądowi, iż oparł swe ustalenia faktyczne m.in. na wyjaśnieniach oskarżonego złożonych w śledztwie, jeżeli wyjaśnienia te, po ich ocenie, sąd uznał za odpowiadające rzeczywistemu stanowi rzeczy, a tym samym, jeżeli uwzględnił wszystkie nie dające się usunąć wątpliwości na korzyść oskarżonego, zgodnie z art. 3 § 3 k.p.k.

77.07.28 wyrok SN III KR 188/77 OSNPG 1977/12/124

Stan psychiczny oskarżonego, w którym on decyduje się na złożenie określonej treści zeznań, kierując się motywami wypływającymi z jego wewnętrznej potrzeby, bez oddziaływania na niego osób trzecich środkami przymusu fizycznego lub innymi, nie stanowi okoliczności uzasadniającej przyjęcie, że zachodziły warunki ograniczające swobodę wypowiedzi. Częste tzw. "załamamie się" sprawców przestępstw w czasie trwania śledztwa na skutek pozbawienia wolności lub przedstawionych im dowodów popełnienia przez nich przestęstwa nie stanowi okoliczności, która by ograniczała swobodę ich wypowiedzi złożonych w tym czasie, przewidzianą w § 2 art. 157 k.p.k. i wyjaśnienie złożone w tym stanie i w tym czasie z reguły stanowią pełnowartościowy dowód, podlegający tak jak każdy inny dowód swobodnej ocenie sądu.

76.11.30 wyrok SN III CRN 264/76 niepublikowane

Jeżeli sąd rewizyjny uważa, że Sąd I instancji przekroczył granice swobodnej oceny dowodów, to jedyną konsekwencją tego może być tylko uchylenie wyroku. Sąd rewizyjny zaś nie jest władny zastąpić tej oceny własną, gdyż pozbawiałoby to strony kontroli instancyjnej.

75.07.14 wyrok SN U Rw 323/75 OSNKW 1975/9/133

Uwaga: Pkt. 2 tezy nieaktualny.

przegląd orzeczn.: Daszkiewicz W. PiP 1976/11/112

przegląd orzeczn.: Cieślak M. Doda Z. Palestra 1976/6/39

1. Z istoty wyrażonej w art. 4 § 1 k.p.k. zasady swobodnej oceny dowodów wynika, że sąd realizując ustawowy postulat poczynienia ustaleń faktycznych odpowiadających prawdzie (art. 2 § 1 pkt 2 k.p.k.) ma prawo uznać za wiarygodne zeznania świadka co do niektórych przedstawionych przezeń okoliczności i nie dać wiary zeznaniom tego samego świadka co do innych okoliczności - pod warunkiem że stanowisko sądu w kwestii oceny zeznań świadka zostanie należycie uzasadnione.

2. Do bytu przestępstwa określonego w art. 311 § 3 k.k. w zakresie jego strony przedmiotowej wystarcza ustalenie, że w wyniku dokonanej przez sprawcę czynnej napaści na przełożonego nastąpił skutek określony w przepisie art. 156 § 2 k.k., traktującym o lekkim uszkodzeniu ciała.

74.09.05 wyrok SN U II KR 114/74 OSNKW 1975/2/28

przegląd orzeczn.: Daszkiewicz W. PiP 1976/4/117

przegląd orzeczn.: Cieślak M. Doda Z. Palestra 1976/2/39

Zasada swobodnej oceny dowodów, leżąca u podstaw prawidłowego wyrokowania, nie może prowadzić do dowolności ocen i takiego wyboru dowodów, którego prawidłowości nie dałoby się skontrolować w trybie rewizyjnym. Ustalenia faktyczne wyroku tylko wtedy nie wykraczają poza ramy swobodnej oceny dowodów, gdy poczynione zostały na podstawie wszechstronnej analizy przeprowadzonych dowodów, których ocena nie wykazuje błędów natury faktycznej czy logicznej, zgodna jest ze wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego oraz prowadzi do sędziowskiego przekonania, odzwierciedleniem którego powinno być uzasadnienie orzeczenia.

74.06.03 wyrok SN II CR 273/74 niepublikowane

Niedopuszczalne i sprzeczne z istotą dowodu z opinii biegłego, zasadą prawdy obiektywnej i zasadą swobodnej oceny dowodów jest takie ukierunkowanie działania biegłego, które zezwala mu na wykorzystanie przy opracowaniu opinii jednej grupy dowodów z wyraźnym zakazem oparcia się na przeciwstawnej grupie dowodów, dotyczących tej samej kwestii, która stanowi przedmiot badania biegłego.

Zgodnie z dyspozycją art. 233 § 1 k.p.c. nie wolno sądowi oceniać poszczególnych dowodów w oderwaniu od reszty materiału dowodowego.

73.10.25 wyrok SN III CRN 248/73 niepublikowane

Jeżeli dowód z grupowego badania krwi wyłącza ojcostwo, to jest on bardziej pewny od dowodów z zeznań świadków i stron wobec czego jego dyskwalifikacja ze względu na sprzeczność z dowodami z zeznań świadków i stron przekraczałaby granicę swobodnej oceny dowodów.

72.11.07 wyrok SN U V KRN 408/72 OSNKW 1973/4/44

7 sędziów

glosa : Nelken J. NP 1974/4/543

przegląd orzeczn.: Cieślak M. Doda Z. Palestra 1974/12/56

Sąd karny nie jest związany ani orzeczeniem sądu lub prokuratora, ani też ustaleniami faktycznymi lub treścią orzeczenia w sprawie jednego ze współuczestników przestępstwa rozpoznawanej odrębnie, gdy następnie rozpoznaje sprawę innego współuczestnika. Treść prawomocnego orzeczenia oraz ustalenia faktyczne w nim zawarte mają dla rozpoznawanej sprawy innego współuczestnika wyłącznie znaczenie dowodowe i podlegają swobodnej ocenie dowodów na zasadach ogólnych (art. 4 § 1 k.p.k.). Oznacza to więc, że przedmiotem dowodu mogą być okoliczności ustalone i rozstrzygnięte w innym postępowaniu, jeżeli mają one znaczenie dla aktualnie rozpoznawanej sprawy.

72.10.18 wyrok SN Rw 1009/72 niepublikowane

przegląd orzeczn.: Cieślak M. Doda Z. Palestra 1973/12/65

przegląd orzeczn.: Kaszycki A. Mendyka S. WPP 1974/2/231

Wyjaśnienia oskarżonego, stanowiące ważny dowód w procesie i podlegające swobodnej ocenie sądu winny być szczególnie skrupulatnie badane na rozprawie z uwagi na źródło ich pochodzenia, mianowicie od osoby żywotnie zainteresowanej wynikiem procesu. Dlatego też przepis art. 332 § 1 k.p.k. nakłada obowiązek nie tylko na przewodniczącego, kierującego prawidłowym przebiegiem rozprawy, ale także na pozostałych członków sądu dokładnego rozpytania każdego oskarżonego przesłuchiwanego przed sądem na okoliczności sprawy, przy czym zadawanie pytań powinno być poprzedzone tzw. spontanicznymi wyjaśnieniami oskarżonego.

71.07.09 wyrok SN II CR 217/71 niepublikowane

Błędny jest pogląd skarżących, jakoby sąd zawsze powinien opierać się na materiałach źródłowych, a jeżeli brak tego rodzaju dowodów, niedopuszczalne jest opieranie pozytywnych ustaleń na dowodach pośrednich. W systemie bowiem, który opiera się na swobodnej ocenie dowodów i tzw. "dowodzie wolnym", nie można z góry pozbawiać innych dowodów, poza dowodami bezpośrednimi, mocy dowodowej, oczywiście, przy uwzględnieniu zasad, które znalazły wyraz w art. 233 § 1 k.p.c.

71.02.18 wyrok SN I CR 656/70 niepublikowane

Art. 328 § 2 k.p.c. stanowi, że uzasadnienie wyroku powinno zawierać ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione oraz wskazywać dowody, na których się oparł i przyczyny, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej. Ustalenie stanu faktycznego musi więc być stanowcze oraz poparte wyraźnym i nadającym się do skontrolowania w trybie rewizyjnym, ustosunkowaniem się do materiału dowodowego, którego swobodna ocena nie może być dowolna.

Wbrew temu, Sąd Wojewódzki wysuwa w swych obszernych rozważaniach różne hipotezy co do sytuacji, w której nastąpił wypadek, i mimo że stwierdza, że wyniki przeprowadzonych dowodów hipotez tych nie potwierdziły, żadnej z nich nie porzuca, zachowując je jak gdyby dla wzmocnienia innej argumentacji, którą ostatecznie uzasadnia swe rozstrzygnięcie.

71.02.11 wyrok SN II KR 192/70 OSNPG 1971/6/100

Przepis art. 60 § 2 k.k. ma zastosowanie do sprawcy skazanego w warunkach określonych w § 1 tego artykułu, a zatem w wypadku dwukrotnego wydania prawomocnego wyroku skazującego oraz stwierdzenia w sposób przewidziany w przepisach k.p.k., że skazanie to nastąpiłoby w warunkach określonych w art. 60 § 1 k.k. Dla kwestii zastosowania przepisu art. 60 § 2 k.k. nie ma znaczenia fakt powołania lub niepowołania w wyrokach skazujących przepisów dotyczących powrotu do przestępstwa, ustalenia bowiem w tym zakresie sąd dokonuje na zasadzie swobodnej oceny dowodów, określonej w art. 4 § 1 k.p.k. Dotyczy to zwłaszcza oceny skazań prawomocnymi wyrokami za przestępstwa popełnione przed wejściem w życie kodeksu karnego na podstawie przepisów poprzednio obowiązującego kodeksu karnego z 1932 r. regulującego w sposób odmienny zagadnienie powrotu do przestępstwa (por. także art. XIV przepisów wprowadzających kodeks karny).

69.02.05 wyrok SN IV KR 218/68 OSP 1970/4/73

Ustawa daje sądowi orzekającemu prawo do oceny opinii biegłych z zakresu wiadomości specjalnych na równi z innymi dowodami w sprawie (art. 9 k.p.k.***). Jest to jednakże prawo do oceny swobodnej, a nie dowolnej, bowiem sąd dokonując oceny jest i musi być związany pewnymi ograniczeniami, jakie wynikają z faktów obiektywnych (przeprowadzonych dowodów), zasad logiki oraz nauki i doświadczenia. Z tej oceny trzeba się wyliczyć przez dokładne wskazanie, dlaczego sąd nie dał wiary okolicznościom zawartym w orzeczeniu, bez uzyskania innej przeciwnej opinii, która by mogła pozwolić na przyjęcie innych końcowych wniosków, niż zawartych w opinii poddanej ocenie. Sąd, jak z tego wynika, nie może odrzucić wszystkich opinii specjalistycznych i przyjąć w danej sprawie własne (odmienne) stanowisko.

-------------------------

Obecnie art. 4 § 1 k.p.k. z 1969 r.

67.08.08 wyrok SN I CR 58/67 niepublikowane

1. Przysługujące sądom prawo swobodnej oceny dowodów musi być tak stosowane, by prawidłowość jego realizacji mogła być w toku instancji sprawdzona. W szczególności ocena zeznań świadków nie może ograniczać się do niektórych tylko przesłanek, jak np. cech charakteru lub rodzaju stosunków łączących świadka ze stroną, lecz powinna także opierać się na zestawieniu treści zeznań z pozostałymi dowodami, naświetlającymi sporne okoliczności w sposób odmienny i na dokonaniu prawidłowego wyboru po rozważeniu wynikłych sprzeczności w świetle zasad logiki i doświadczenia życiowego.

2. W sprawach o odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia mienia ruchomego, które uległo zniszczeniu wskutek pożaru w gospodarstwie rolnym, sąd - przy odpowiednim współdziałaniu stron (art. 3 k.p.c.) - powinien prowadzić postępowanie z należytym uwzględnieniem społeczno-gospodarczej wagi sprawy, jako dotyczącej należności, której szybkie i prawidłowe regulowanie dyktują zarówno potrzeby obywatela, jak i względy gospodarki narodowej.

64.04.22 wyrok SN U III PU 36/63 OSNC 1965/1/16

Swobodna ocena materiału dowodowego nie sięga tak daleko, aby sąd - wbrew treści jedynych uzyskanych w sprawie dowodów - mógł sprawę rozstrzygać wyłącznie na podstawie doświadczenia zdobytego na tle rozpoznawania innych podobnych spraw. Jeżeli zatem słuszna zasada, oparta na doświadczeniu nabytym w toku rozpoznawania szeregu analogicznych spraw, w zestawieniu z konkretnym stanem faktycznym ustalonym na podstawie przeprowadzonych dowodów usuwa istotne wątpliwości co do wiarygodności tych dowodów, to nie można poprzestać na uzyskanym materiale dowodowym, lecz należy odpowiednio uzupełnić postępowanie. Ogólna zasada praktyczna może bowiem być tylko sprawdzianem przeprowadzonych dowodów, ale nie może ich zastąpić.

Gurgul J. glosa Prok.i Pr. 1999/3/95

Glosa do wyroku s.apel. z dnia 22 grudnia 1997 r., II AKa 59/97.

Oskarżanie, jeśli nie ma skutkować rozdwojeniem jaźni prokuratora, musi być logiczną konsekwencją przeświadczeni wynikającego ze swobodnej oceny dowodów zgromadzonych w danej sprawie, że wina została wykazana w sposób przewidziany przepisami k.p.k. (art. 1 k.p.k.).[...]

Oskarżanie kogokolwiek, mimo niepewności dowodów winy, nie licowałoby z powagą rzecznika dobra państwa prawa. Wszak prawo (art. 5 § 2 i art. 17 § 1 pkt 1 k.p.k.) wyraźnie zobowiązuje prokuratora, aby w obliczu nieusuwalnych wątpliwości dowodowych postępowanie umorzył, i tym samym odstąpił od wnoszenia aktu oskarżenia.

Zasada bezpośredniości

99.03.09 wyrok s.apel. U II AKa 19/99 OSA 1999/10/73

we Wrocławiu

Odczytanie protokołów poprzednio złożonych przez światków zeznań, mimo braku ku temu przestanek określonych w treści art. 390 § 1 i 2 k.p.k., bądź też z nadużyciem wynikającego z tych przepisów uprawnienia w sytuacji, gdy mają one znaczenie dla prawidłowego ustalenia faktów w sprawie istotnych, pozostaje w sprzeczności z dyrektywami zasady bezpośredniości - jednej z naczelnych zasad polskiego procesu karnego, której przestrzeganie stanowi ważną gwarancję realizacji zasad prawdy i trafnej reakcji karnej. Zależnie od stopnia naruszenia tych przepisów, które określają granice dopuszczalnych odstępstw od bezpośredniej realizacji przez sąd na rozprawie głównej środków dowodowych z ich pierwotnych źródeł i znaczenia ustaleń dokonanych w takim trybie w konkretnych okolicznościach danej sprawy uchybienia tego rodzaju mogą być ocenione jako mające wpływ na treść wyroku i prowadzić do konieczności jego uchylenia.

98.10.07 wyrok SN U V KKN 271/97 OSNKW 1998/11-12/55

Kryterium decydującym o konieczności (lub jej braku) prowadzenia rozprawy od początku jest nieodzowność respektowania podstawowych wartości chronionych zasadami bezpośredniości i - w konsekwencji - prawdy materialnej, a zatem obowiązek rozważenia, czy w konkretnej sprawie kontynuowanie postępowania wartości tych nie zniweczy.

98.05.05 wyrok SN II UKN 26/98 OSNAP 1999/8/287

[Notka]

W wyroku z dnia 5 maja 1998 r., II UKN 26/98, Sąd Najwyższy uznał, że nie ma uzasadnionych podstaw kasacja, w której zostaje przytoczona własna wersja wydarzeń, wskazujących zdaniem wnoszącego kasację na wyłączną winę powoda w spowodowaniu wypadku w drodze z pracy (art. 8 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, jednolity tekst: Dz. U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.), podczas gdy odmienne ustalenia sądu, dokonane zostały w ramach swobodnej oceny dowodów, z zachowaniem zasady bezpośredniości, ustności i wyboru środków dowodowych niezbędnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Pogląd taki był już w orzecznictwie wielokrotnie wypowiadany - wyrok z dnia 14 lutego 1997 r., II UKN 89/96 (OSNAPiUS 1997 r. Nr 21, poz. 426); wyrok z dnia 18 lutego 1997 r., II UKN 77/96 (OSNAPiUS 1997 r. Nr 21, poz. 427); wyrok z dnia 27 lutego 1997 r., I PKN 25/97 (OSNAPiUS 1997 r. Nr 21, poz. 420).

97.11.05 wyrok SN V KKN 226/97 Prok.i Pr. 1998/4/11

Od zasady bezpośredniości i ustności rozprawy głównej wolno sądowi odstępować wyjątkowo. Takim odstępstwem od zasady bezpośredniości są przepisy zezwalające na wyjątkowe odczytywanie na rozprawie m.in. protokołów zeznań świadków (art. 337-339 k.p.k.). Przewidziane w ustawie przyczyny ich odczytania sprowadzają się do dwóch sytuacji: niemożliwości przeprowadzenia dowodu oraz potrzeby weryfikacji dowodu. Odczytanie protokołu zeznań świadka jest dopuszczalne z powodu nieobecności tylko wtedy, gdy ta nieobecność wynika z tego, że bądź: a) świadek przebywa za granicą, b) nie można mu było doręczyć wezwania, c) nie mógł się stawić z powodu przeszkód nie dających się usunąć, d) prezes sądu zgodnie z wnioskiem prokuratora zaniechał wezwania świadka oskarżenia.

97.07.10 wyrok SN IV KKN 163/97 Prok.i Pr. 1998/5/16

O naruszeniu reguły fair trial można mówić generalnie rzecz ujmując jedynie wówczas, gdy oddalenie wniosków dowodowych nastąpiło bez powodu, określonego przepisami prawa wewnętrznego. Nie może zaś być w ogóle mowy o naruszeniu reguł rzetelnego procesu, gdy przeprowadzenie dowodu nie jest możliwe. Organy strasburskie zasadniczo "odcinają się" od problematyki dopuszczalności dowodów i dopuszczalności wykorzystania wyników postępowania dowodowego wychodząc z założenia, że materię tę powinno regulować przede wszystkim prawo wewnętrzne, a Konwencja nie zawiera szczegółowych reguł dotyczących dopuszczalności i wykorzystania środków dowodowych. Słowem, nie można mówić o naruszeniu zasady rzetelnego procesu, jeśli przeprowadzenie określonego dowodu odpowiadało procedurze wewnętrznej, a ta nie narusza w oczywisty sposób standardów uczciwego postępowania. W orzecznictwie organów strasburskich widać również pragmatyzm i zrozumienie dla sytuacji, w których nie jest bezwzględnie wymagane przestrzeganie zasady bezpośredniości.

97.06.06 wyrok SN III KKN 114/96 Prok.i Pr. 1998/3/14

W judykaturze utrwalił się co prawda słuszny pogląd, iż także w przypadku świadków przebywających za granicą nie powinno się automatycznie stosować odstępstwa od zasady bezpośredniości przewidzianego w art. 337 § 1 k.p.k., lecz należy dążyć do sprowadzenia ich na rozprawę przy wykorzystaniu wszystkich ku temu prowadzących możliwości, ale odnosi się on tylko do sytuacji, gdy zeznania owych świadków mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

96.11.13 wyrok s.apel. U I ACa 7/96 OSA 1997/7-8/47

w Łodzi

Zasada bezpośredniości postępowania sądowego oraz określone w art. 233 k.p.c. zasady oceny dowodów wymagają, by oceny dowodów dokonywał sąd, który je przeprowadził. Nie pozwalają jednocześnie, przy braku takiej oceny, na dokonanie przez sąd drugiej instancji oceny dowodów przeprowadzonych przed sądem pierwszej instancji. W wypadku zatem, gdy sąd pierwszej instancji nie dokonał żadnej oceny przeprowadzonych dowodów i pominął mające wpływ na rozstrzygnięcie istoty sprawy fakty wynikające z dowodów przeprowadzonych na wniosek jednej ze stron - sąd odwoławczy nie może oceny takiej dokonać bez przeprowadzenia w drugiej instancji całego postępowania dowodowego. W takiej sytuacji konieczne jest wydanie orzeczenia kasatoryjnego przewidzianego w art. 386 § 4 k.p.c. Przeprowadzenie bowiem całego postępowania dowodowego przez sąd odwoławczy i - po dokonaniu jego oceny - wydanie orzeczenia co do istoty sprawy, ograniczyłoby merytoryczne rozpoznanie sprawy do jednej instancji i w konsekwencji prowadziłoby do pozbawienia stron prawa do postępowania trójinstancyjnego wprowadzonego przepisami ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego i innych ustaw (Dz. U. Nr 43, poz. 189).

96.03.27 postan. s.apel. II AKz 61/96 KZS 1996/4/37

w Krakowie

W razie podjęcia postępowania zawieszonego w zasadzie nie należy kontynuować posiedzenia (rozprawy), należy zaś prowadzić je od początku, by zachowana została zasada bezpośredniości.

95.05.05 wyrok SN II KRN 178/94 Prok.i Pr. 1995/9/9

W sferze oceny dowodów zasadniczy układ odniesienia mają dowody przeprowadzone przez sąd orzekający, co łączy się to z dwoma podstawowymi zasadami procesu karnego: zasadą bezpośredniości oraz zasadą kontradyktoryjności silnie powiązanymi z inną naczelną zasadą procesową, a mianowicie prawem oskarżonego do obrony. Innymi słowy materiałem wyjściowym dla ustaleń faktycznych są dowody przeprowadzone na rozprawie. Nie oznacza to jednak, że dowody utrwalone w postępowaniu przygotowawczym pozbawione są znaczenia. Służą one bowiem do weryfikacji oświadczeń złożonych na rozprawie wówczas, gdy dochodzi między nimi do zasadniczych sprzeczności. Wyrażony przez sąd orzekający pogląd na wynik tej weryfikacji tylko wtedy pozostaje poza możliwością jego zakwestionowania i jest chroniony przepisem art. 4 § 1 k.p.k., gdy przedmiotem rozważań sądu był całokształt okoliczności sprawy (art. 357 k.p.k.) i to w sposób podyktowany obowiązkiem dochodzenia prawdy (art. 2 § 1 pkt 2 k.p.k.). (...) Zarówno doktryna, jak i judykatura, od dawna przyjmują, że jeżeli zeznania świadka dotyczą okoliczności o istotnym znaczeniu dla rozstrzygnięcia sprawy, a przy tym są one sprzeczne z wyjaśnieniami oskarżonego lub innymi dowodami, to nieodzowne jest bezpośrednie przeprowadzenie dowodu z tych zeznań na rozprawie głównej. W takiej sytuacji nawet zgoda stron na odstępstwo od tej zasady nie legitymizuje decyzji sądu o odstąpieniu od bezpośredniego przesłuchania świadka.

95.02.24 postan. s.apel. II AKz 82/95 KZS 1995/2/50

w Krakowie

Zwrócenie sprawy do uzupełnienia postępowania przygotowawczego postanowione po kilku sesjach postępowania dowodowego na rozprawie głównej jest na ogół nieuzasadnione. Skoro bowiem przesłanką zwrotu są nie tylko braki dowodowe, ale i znaczne trudności usunięcia ich przez sąd, zatem konieczność przerywania rozprawy, ta zaś i tak była przerywana ze szkodą dla koncentracji dowodów i uzasadniającej ją zasady bezpośredniości, nie będzie istotną szkodą kolejne przerwanie rozprawy, by uzyskać brakujące dowody bez powtarzania czynności dawnej dokonanych.

93.12.23 postan. s.apel. II AKr 102/93 Prok.i Pr. 1995/2/26

w Rzeszowie

Ujawnienie na rozprawie wyjaśnień oskarżonych i zeznań świadków złożonych w toku postępowania przygotowawczego nie jest wyrazem preferowania materiału dowodowego zebranego w śledztwie, czy dochodzeniu i nie stanowi naruszenia zasady bezpośredniości, albowiem w określonych przepisami procesowymi sytuacjach (art. 334 i 337 § 1) jest wręcz obowiązkiem, wynikającym z podstawowego celu procesu karnego, jakim jest ustalenie prawdy.

W wypadku stwierdzenia, że łańcuch poszlak jest na tyle zamknięty, iż oskarżonemu można przypisać popełnienie przestępstwa z art. 138 § 1 k.k. będą podstawy do wydania wyroku skazującego, a w przeciwnym razie zajdą dopiero przesłanki do zastosowania przepisu art. 3 k.p.k.

93.07.22 wyrok s.apel. II AKr 67/93 PS-wkł. 1995/10/33

w Rzeszowie

Odstępstwo od zasady bezpośredniości i ujawnienie w trakcie rozprawy głównej zeznań przebywającego za granicą świadka, złożonych przez tegoż świadka w postępowaniu przygotowawczym, jest dopuszczalne między innymi wówczas, gdy zeznania te znajdują potwierdzenie w innych ujawnionych w trakcie rozprawy dowodach.

92.03.19 wyrok s.apel. II AKr 205/91 KZS 1992/3-9/118

w Krakowie

Uwaga: Odnośnie terminu przerwy zob. art. 401 § 2 n.k.p.k.

Wielokrotne, długotrwałe przerwy w rozprawie, rażąco przekraczające przewidziany ustawą termin 21 dni przerwy w rozprawie (art. 347 § 2 kpk) poważnie naruszają zasady bezpośredniości i ciągłości procesu i utrudniają prawidłową ocenę materiału dowodowego. Choćby nawet przerwy takie następowały ze zgodą stron (zresztą zbędną), nie może to mieć znaczenia dla wyrokowania; świadczą o tym wady uzasadnienia wyroku, które nie wyjaśnia szeregu okoliczności faktycznych, będących podstawą zaskarżonego wyroku. Zgoda stron ma w tej sytuacji jedynie walor zobowiązania się przez strony, że czasu owych przerw nie będą podnosiły w rewizji od wyroku, który tak został wydany. Nie wiąże to jednak sądu odwoławczego, gdyż uchybienie owo, odpowiadające drugiej podstawie rewizyjnej, mogło skutkować oczywistą niesprawiedliwość wyroku, a to skazanie osoby niewinnej.

89.02.28 wyrok SN V KRN 4/90 OSNPG 1990/10/77

przegląd orzeczn.: Doda Z. Grajewski J. PS 1996/5/29

glosa krytyczna: Doda Z. OSP 1991/7-8/201

Przekazanie lub zwrot sprawy do uzupełnienia postępowania przygotowawczego wprawdzie nie jest równoznaczny z odroczeniem rozprawy lub przerwą w rozprawie, jednakże czynności procesowe dokonane przed wydaniem postanowienia w trybie art. 344 § 1 bądź § 2 k.p.k. nie wymagają ponowienia i rozprawa może toczyć się w dalszym ciągu, o ile pomiędzy datami rozpraw nie upłynął taki okres czasu, który stawiałby pod znakiem zapytania realizację zasady bezpośredniości i koncentracji rozprawy.

88.05.11 wyrok SN V KRN 87/88 OSP 1990/1/193

glosa aprobująca: Kordik A. PiP 1991/2/113

W warunkach występujących sprzeczności korzystanie przez sąd z formalnych uprawnień, wynikających z art. 338 § 1 k.p.k. należy uznać za niedopuszczalne, obrażające zasady ustności i bezpośredniości procesu. Z uprawnień określonych w tym przepisie można korzystać głównie wtedy, gdy zeznania świadków nie są rozbieżne i mają służyć ustaleniu okoliczności nie zasadniczych, lecz drugorzędnych.

84.02.24 wyrok SN IV KR 35/84 OSNPG 1984/8/82

Przepis art. 337 § 1 k.p.k. jest przepisem szczególnym, który pozwala w określonych wypadkach na odstępstwo od zasady bezpośredniości, lecz nie może być interpretowany w oderwaniu od pozostałych przepisów kodeksu postępowania karnego, a w szczególności w oderwaniu od zasad wyrażonych w art. 2 § 1 k.p.k., które zobowiązują sądy, aby stosując przepisy tego kodeksu, dążyły przede wszystkim do wykrycia prawdy. W konsekwencji tego, w wypadkach, gdy zeznanie świadka ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy sąd nie powinien stosować art. 337 § 1 k.p.k. bez uprzedniego wyczerpania możliwości przesłuchania takiego świadka przed sądem, czyli stwierdzenia, że rzeczywiście zachodzą nie dające się usunąć przeszkody w dochodzeniu zasady bezpośredniości i kontradyktoryjności procesu.

83.10.10 wyrok SN U I KR 120/83 OSNKW 1984/5-6/62

przegląd orzeczn.: Prusak F. NP 1985/7-8/49

W sytuacji gdy przeprowadzenie dowodu ma istotne znaczenie dla oceny winy oskarżonego albo jej stopnia, sąd nie może odstąpić od zasady bezpośredniości - nawet wówczas, gdy strony na to wyrażą zgodę - lecz ma obowiązek przeprowadzenia tego dowodu bezpośrednio na rozprawie.

81.09.25 wyrok SN I KR 201/81 OSNPG 1982/1/11

Materiał dowodowy zebrany i oceniony przez sąd orzekający w innej sprawie, chociaż bezpośrednio związanej ze sprawą rozpoznawaną, podlega takiej samej ocenie, jak każdy inny materiał dowodowy, na podstawie art. 4 § 1 k.p.k. i rozstrzygnięcie sądu w innej sprawie nie jest wiążące dla sądu w sprawie będącej przedmiotem rozpoznania. Jest to oczywiste i nie wymaga bliższych i szerszych rozważań, stanowi o tym bowiem art. 4 § 1 i 2 k.p.k.

Jest rzeczą zrozumiałą, że mimo samodzielnych ustaleń faktycznych i samodzielnej oceny dowodów przez każdy z sądów rozpoznających oddzielnie sprawy karne, mające ze sobą bezpośredni związek podmiotowy i przedmiotowy oraz dowodowy, wnioski wysnute z przeprowadzonych i ocenionych dowodów w poszczególnych sprawach mogą być takie same lub zbliżone. Wynika to bowiem ze stosowania przez każdy z sądów tych samych kryteriów oceny dowodów, wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, określonych w art. 4 § 1 k.p.k. Jednakże rozstrzygnięcie merytoryczne w każdej rozpoznawanej przez sąd sprawie, winno być wynikiem samodzielnego procesu logicznego myślenia i intelektualnego osądu przeprowadzonych na rozprawie dowodów z zachowaniem zasady bezpośredniości i kontradyktoryjności.

81.05.13 wyrok SN V KRN 87/81 OSNPG 1981/11/124

Uwaga: Pkt 1 tezy nieaktualny.

1. Zmiana składu orzekającego w toku rozprawy może mieć miejsce tylko wtedy, gdy przeprowadzone przed zmianą części kompletu orzekającego postępowanie dowodowe nie dotyczy istotnych elementów.

2. Art. 350 k.p.k. pozwalający prowadzić rozprawę odroczoną w dalszym ciągu, nie oznacza, że można ją prowadzić w sposób, który zasadniczo narusza zasadę bezpośredniości.

80.10.21 wyrok SN Rw 361/80 OSNPG 1982/2/26

Z uprawnień określonych w art. 338 § 1 k.p.k. można korzystać wtedy, gdy zeznania świadka mają służyć ustaleniu okoliczności nie zasadniczych, lecz drugorzędnych, albo gdy nie pozostają one w wyraźnej sprzeczności z innymi dowodami. Jeżeli natomiast zeznania świadka mogą mieć istotne znaczenie dla oceny innych dowodów, a w tym kontekście również dla rozstrzygnięcia kwestii winy oskarżonego, to wówczas skorzystanie przez sąd z formalnych uprawnień przewidzianych w art. 338 § 1 k.p.k., zwłaszcza gdy nie zachodzi jedna z przyczyn wymienionych w art. 337 § 1 k.p.k., należy uznać za niedopuszczalne, obrażające zasady bezpośredniości i kontradyktoryjności procesu.

80.10.17 wyrok SN U V KRN 96/80 OSNKW 1981/6/36

glosa : Kaftal A. PiP 1981/9/147

Podstawowa w polskim procesie karnym zasada bezpośredniości wymaga, aby orzekający w sprawie sąd opierał ustalenia faktyczne na bezpośrednio przeprowadzonych dowodach w czasie rozprawy, w sposób pozwalający mu na bezpośrednie zetknięcie się z dowodem.

Jeżeli zatem sąd rewizyjny nabrał wątpliwości co do trafności oceny dokonanej przez sąd pierwszej instancji, a wątpliwości te dotyczą istotnych okoliczności, sam nie może przeprowadzić na nowo określonego dowodu, a powinien uchylić wyrok i przekazać sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

80.05.10 wyrok SN III KR 100/80 OSNPG 1980/12/156

Nie jest dopuszczalne wyznaczenie i rozpoznawanie sprawy w taki sposób, by trwała ona ponad rok z przerwami między poszczególnymi posiedzeniami trwającymi wielokrotnie ponad 30 dni. Biorąc pod uwagę, że postępowanie przed sądem I instancji trwało w niniejszej sprawie od 28.XI.1977 r. do lipca 1979 r. a liczba posiedzeń niewiele przekraczała 40, należy stwierdzić, że sprawa ta została rozpoznana z jaskrawym naruszeniem zasady szybkości procesowej, gdyż zarówno art. 347 § 1 k.p.k., zezwalający na zarządzenie przerw w procesie dla sprowadzenia dowodów lub z innej ważnej przyczyny, jak i art. 350 § 2 k.p.k., dający jeszcze szersze uprawnienie w tym zakresie sądowi, nie mogą być stosowane w zależności od uznania sądu, przy zaplanowanym z góry ich stosowaniu, lecz jedynie wtedy, gdy potrzeba korzystania z nich wynika z toku procesu. Prowadzenie rozprawy we wskazany sposób wpłynęło również na swoiste naruszenie zasady bezpośredniości, gdyż wyrok w niniejszej sprawie nie zapadł pod bezpośrednim wrażeniem dowodów przeprowadzonych na rozprawie, wrażenie to bowiem zatarło się w miarę upływu czasu.

79.11.22 wyrok SN I KR 90/79 niepublikowane

Zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów, sędzia ocenia znaczenie, moc i wiarygodność materiału dowodowego w sprawie jedynie na podstawie własnego wewnętrznego przekonania. Przekonanie sędziego kształtuje jego świadomość prawną i doświadczenie życiowe. Realizację tej zasady umożliwia mu czerpanie wiadomości o faktach z pierwszego źródła, dającego największe szanse dojścia do prawdy (zasada bezpośredniości).

79.11.08 wyrok SN I KR 272/79 OSNPG 1980/5/70

Przepis art. 296 § 2 k.p.k. jest regulacją wyjątkową, gdyż dopuszcza możliwość odstępstwa od ogólnie obowiązującej zasady bezpośredniości. Ustawa nie wymaga uzasadnienia wniosku o zaniechanie wezwania niektórych świadków i odczytanie ich zeznań na rozprawie, ale dowody te mogą dotyczyć tylko takich stwierdzeń czy okoliczności, którym oskarżony nie zaprzecza, zaś okoliczności te nie są tak doniosłe, aby konieczne było bezpośrednie przesłuchanie świadków na rozprawie.

79.06.05 wyrok SN III KR 129/79 OSNPG 1980/3/42

Uprawnienie prokuratora do złożenia wniosku o zaniechanie wezwania na rozprawę i do odczytania zeznań może dotyczyć tylko takich świadków, którzy albo przebywają za granicą, albo takich, którzy mają stwierdzić takie okoliczności, którym oskarżony w swych wyjaśnieniach nie zaprzeczał, a okoliczności te nie są aż tak doniosłe aby konieczne było bezpośrednie przesłuchanie świadków na rozprawie (art. 296 § 2 k.p.k.). Inaczej mówiąc, warunkiem postąpienia w myśl art. 296 § 2 k.p.k. jest po pierwsze, aby pomiędzy tym, co zeznał świadek, a tym, co wyjaśnił oskarżony, nie zachodziła sprzeczność (zaprzeczenie ze strony oskarżonego temu co zeznał świadek), a ponadto aby okoliczności podane w wyżej opisany sposób nie były istotne z punktu widzenia przestrzegania zasady bezpośredniości w postępowaniu sądowym.

79.03.05 wyrok SN II KR 30/79 OSNPG 1979/8/116

Wprawdzie tego rodzaju wskazanie nie wynika expressis verbis z przepisów k.p.k., to jednak jest rzeczą pożądaną, aby sąd orzekający dla stworzenia warunków umożliwiających należytą realizację procesowej zasady kontradyktoryjności, a także zasady bezpośredniości, wzywał na rozprawę biegłych, którzy w toku postępowania przygotowawczego (lub w innych wypadkach - poza rozprawą) złożyli swoją opinię. Potrzeba obecności na rozprawie głównej biegłych, którzy w toku postępowania przygotowawczego złożyli opinię, zaznacza się szczególnie ostro w sprawach zawiłych, a zwłaszcza gdy chodzi o wątpliwości, co do stanu zdrowia psychicznego oskarżonego. Zaniechanie wezwania ich na rozprawę stanowi obrazę art. 3, 306 i 314 k.p.k. Jeżeli zaś w dodatku merytoryczna trafność złożonej w toku postępowania przygotowawczego przez biegłych opinii jest kwestionowana przez obrońcę (lub oskarżonego) - wezwanie biegłych na rozprawę staje się obowiązkiem sądu wynikającym z dyspozycji przepisu art. 182 k.p.k. Zaniechanie tego obowiązku oznacza również naruszenie prawa oskarżonego do obrony.

78.04.20 wyrok SN II KR 32/78 OSNPG 1978/11/126

Ujawnienie na rozprawie wyjaśnień oskarżonych, złożonych w toku postępowania przygotowawczego, nie jest preferowaniem materiału dowodowego, zebranego w śledztwie i nie stanowi naruszenia zasady bezpośredniości, wynika bowiem z przepisów procesowych.

Skoro sąd wojewódzki wyjaśnienia oskarżonych poddał ocenie w całości i nie pominął w swych rozważaniach argumentacji przez nich przytoczonej w związku ze zmianą na rozprawie wyjaśnień składanych w śledztwie, przy czym stanowisko swoje w tej mierze obszernie i przekonywająco uzasadnił, brak jest podstaw do kwestionowania tej oceny i uznania, że wykracza ona poza ramy zakreślone przepisem art. 4 § 1 k.p.k.

78.02.22 wyrok SN I KR 12/78 OSP 1979/7/142

glosa : Daszkiewicz W. OSP 1979/7-8/142

glosa : Płachta M. OSP 1979/9/148

1. Przepisy kodeksu postępowania karnego mają na celu stworzenie najbardziej sprzyjających warunków dla wykrycia tzw. prawdy materialnej. W tym właśnie celu zamieszczono w tym kodeksie szereg norm zobowiązujących wszystkich uczestników postępowania do zachowania przy przeprowadzaniu dowodów określonych form procesowych. Obowiązkiem sądu jest czuwanie nad tym, aby postępowanie dowodowe prowadzone było zgodnie z tymi normami. Jeśli więc sąd odmawia wykorzystania w charakterze dowodu dokumentu procesowego, który został sporządzony z naruszeniem obowiązujących przepisów, to taka decyzja ma oparcie w art. 1 k.p.k. i nie można jej uznać za sprzeczną z art. 2 § 1 k.p.k.

2. Wyjątkowy charakter przepisów art. 337 § 1 i 2 k.p.k. pozwalających na odstąpienie od zasady bezpośredniości przez przyjęcie za podstawę ustaleń faktycznych dowodu w postaci protokołu przesłuchania osoby, która nie może być przesłuchana przez sąd, nakłada na sąd obowiązek kontroli, czy dokument ten zwłaszcza gdy pochodzi on z tej fazy postępowania, w której nie obowiązuje zasada jawności i kontradyktoryjności - sporządzony został zgodnie z obowiązującymi przepisami. W razie stwierdzenia, że protokół taki sporządzony został w warunkach, o których jest mowa w art. 157 § 2 k.p.k., lub też z wyraźnym naruszeniem innych obowiązujących przepisów, sąd powinien odstąpić od odczytania odnośnych protokołów.

3. Za niedopuszczalne należy uznać substytuowanie dowodu z przesłuchania świadka lub oskarżonego zeznaniami osoby przesłuchującej, opartych na pamięci i subiektywnym relacjonowaniu wypowiedzi osoby przesłuchiwanej.

78.01.06 wyrok SN U N 16/77 OSNKW 1978/2-3/32

przegląd orzeczn.: Daszkiewicz W. PiP 1979/12/99

przegląd orzeczn.: Cieślak M. Doda Z. Palestra 1979/2/68

Niedopuszczalne jest odstępstwo od zasady bezpośredniości w sytuacji, gdy dowód ma istotne znaczenie bądź dla ustalenia winy sprawcy, bądź dla wymiaru kary, a przeprowadzenie tego dowodu z zachowaniem tej zasady procesowej nie napotyka na nie dające się usunać przeszkody.

75.06.17 wyrok SN IV KR 109/75 niepublikowane

Nie może być obrazą to, co ustawa dopuszcza. Wprawdzie zasada bezpośredniości jest jedną z podstawowych zasad procesu karnego i stosować ją należy we wszystkich tych wypadkach, gdyby jej naruszenie mogło narazić na szwank interes społeczny lub możliwość dotarcia do prawdy obiektywnej, ale samo wprowadzenie do kodeksu postępowania karnego przepisów art. 337 i 338 k.p.k. jest oczywistym dowodem, że odstępowanie od zasady bezpośredniości w wypadku zaistnienia warunków w tych przepisach określonych jako dopuszczalne.

75.01.30 wyrok SN III KR 166/74 niepublikowane

Jeśli świadek oświadczy, że pewnych szczegółów nie pamięta, na podstawie art. 337 § 1 k.p.k., sąd może odczytywać treść poprzednich jego zeznań w części albo w całości, w zależności od potrzeby dowodowej wynikającej w konkretnej sprawie.

Odczytanie nawet całego protokółu ze śledztwa w takim wypadku nie narusza procesowej zasady bezpośredniości jeśli na rozprawie świadek potwierdzi treść złożonych poprzednio zeznań, albo wyjaśnień, dlaczego ich nie potwierdza, a strony procesowe będą mogły stawiać świadkowi stosowne pytania.

74.11.22 wyrok SN U IV KR 426/73 OSNKW 1975/3-4/42

przegląd orzeczn.: Daszkiewicz W. PiP 1976/4/117

przegląd orzeczn.: Cieślak M. Doda Z. Palestra 1976/2/39

Przepisu art. 334 § 1 k.p.k., zezwalającego w ściśle określonych warunkach na odstępstwo od zasady bezpośredniości, ze względu na jego charakter wyjątkowy nie można ani interpretować rozszerzająco, ani uzależniać jego wykładni od tego, czy w konkretnym wypadku wychodzi ona na korzyść, czy na niekorzyść oskarżonego. Wykładnia bowiem każdego przepisu powinna być jednolita i mieć walor ogólnie obowiązujący, a nie zmienna i dostosowana każdorazowo do indywidualnego interesu danej strony.

74.10.15 wyrok SN U IV KR 228/74 OSNKW 1975/1/8

przegląd orzeczn.: Daszkiewicz W. PiP 1976/4/117

przegląd orzeczn.: Cieślak M. Doda Z. Palestra 1976/2/39

Sformułowanie art. 133 § 1 k.p.k. (zwłaszcza użycie słowa "ponadto") w zestawieniu z treścią art. 129 i 130 k.p.k. wskazuje na to, że utrwalenie za pomocą aparatury - ogólnie określonej w tymże przepisie - przebiegu czynności procesowej nie może zastąpić "spisania protokołu", stanowiącego podstawową i obligatoryjną formę protokołowania.

W stosunku więc do pisemnego protokołu utrwalony dźwięk (podobnie i obraz) spełnia jedynie rolę pomocniczą, co bynajmniej nie ujmuje mu znaczenia prawnego jako "źródła kontroli i ewentualnego uzupełnienia protokołu przesłuchania oskarżonych, świadków i biegłych" albo innych czynności procesowych, dzięki bowiem możliwości odtworzenia ich w całości w każdym czasie w "dosłownym brzmieniu" pozwala na pełniejszą realizację zasady bezpośredniości, zwłaszcza w tych stadiach procesu, gdzie doznaje ona z mocy ustawy ograniczenia (np. w postępowaniu rewizyjnym).

Zastosowanie zatem i wykorzystanie takich środków technicznych musi być obwarowane warunkami gwarantującymi w stopniu maksymalnym autentyczność i kompletność sporządzonych za ich pomocą "zapisów" oraz identyfikację uczestników danej czynności.

74.02.19 wyrok SN Rw 58/74 niepublikowane

Zgoda obecnych na rozprawie stron na odczytanie protokołów zeznań świadków, o których mowa w art. 296 § 2 i art. 338 § 1 oraz art. 340 k.p.k., może usprawiedliwiać i sankcjonować takie odczytanie tylko wtedy, gdy zeznania świadków w tych protokołach zawarte nie dotyczą okoliczności o doniosłym dla rozstrzygnięcia sprawy znaczeniu i nie pozostają w oczywistej sprzeczności z wyjaśnieniami oskarżonego oraz wówczas, gdy odczytanie to nie przekreśla całkowicie takich podstawowych zasad procesu karnego, jakimi są: zasada dociekania prawdy materialnej i zasada bezpośredniości.

74.02.13 wyrok SN U I KR 300/73 OSNKW 1974/6/118

przegląd orzeczn.: Cieślak M. Doda Z. Palestra 1975/3/46

Przepis art. 337 § 1 k.p.k. zezwala na odczytanie na rozprawie zeznań świadków złożonych w postępowaniu przygotowawczym lub na innej rozprawie tylko w ściśle określonych w tym przepisie okolicznościach. Odczytanie (ujawnienie za zgodą stron) całości zeznań świadków, którzy stawili się na rozprawę sądową, bez uprzedniego wysłuchania ich zeznań co do okoliczności sprawy narusza zasadę bezpośredniości i nie znajduje podstawy prawnej.

Każdy bowiem świadek powinien zeznać to, co pamięta, a stosownymi pytaniami należy pomóc świadkowi w odtworzeniu szczegółów przez niego zapomnianych, ujawniając zaś odpowiednie fragmenty jego poprzednich zeznań należy wyjaśnić występujące między nimi sprzeczności.

73.12.18 wyrok SN U V KRN 449/73 OSNKW 1974/5/99

przegląd orzeczn.: Cieślak M. Doda Z. Palestra 1975/3/46

Przyznane sądowi odwoławczemu prawo do odmiennego orzeczenia co do istoty sprawy nie oznacza przekreślenia obowiązującej w polskim procesie zasady bezpośredniości. A zatem odmienna ocena przeprowadzonych przez sąd pierwszej instancji dowodów w postępowaniu odwoławczym, jeżli przewód sądowy nie został w tym postępowaniu uzupełniony, uzasadniona będzie i dopuszczalna tylko wtedy, gdy zebrane dowody mają jednoznaczną wymowę, a ocena ich przez sąd pierwszej instancji jest oczywiście błędna.

Same wątpliwości co do prawidłowości dokonanej oceny, skoro nie wykroczyła ona poza granice zakreślone przepisem art. 4 § 1 k.p.k., nie upoważniają jeszcze sądu drugiej instancji do zajęcia odmiennego stanowiska i wyciągania niekorzystnych dla oskarżonego wniosków, mogą jedynie uzasadniać potrzebę uzupełnienia przewodu sądowego (art. 402 § 2 k.p.k.) przez przeprowadzenie nowych dowodów lub ponowienie już przeprowadzonych dowodów, ocena których dokonana przez sąd pierwszej instancji nasuwa zastrzeżenia.

W każdym razie odmienne orzeczenie co do istoty sprawy zobowiązuje sąd drugiej instancji do przeprowadzenia szczegółowej analizy materiału dowodowego i wykazania, na czym polegał błąd sądu pierwszej instancji.

73.10.22 wyrok SN II CR 537/73 niepublikowane

Przy odpowiedzialności przedsiębiorstwa lub zakładu wprawianego w ruch za pomocą siły przyrody (art. 435 § 1 k.c.), wadliwość urządzeń, które w określonych warunkach same przez się mogłyby stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego, nie uzasadnia obowiązku odszkodowania po stronie tego przedsiębiorstwa lub zakładu, jeżeli szkoda jest następstwem wyłącznej winy poszkodowanego i pozostaje w normalnym i wyłącznym związku przyczynowym z winą tego poszkodowanego. Szkoda nie może być uznana za pozostającą w związku z ruchem przedsiębiorstwa, jeżeli poszkodowany wskakiwał do będącego już w ruchu tramwaju. Nie można wymagać od przedsiębiorstwa komunikacyjnego, aby było ono zmuszone do takiego wyposażenia pojazdu, które byłoby w stanie zapobiec wszelkim możliwym szkodom wywołanym przez sprzeczne z przepisami o bezpieczeństwie ruchu zachowania się obywateli. Obowiązek zachowania tych przepisów ciąży na obu stronach. Stąd osoba wskakująca do tramwaju podczas jazdy, ponosi całkowite ryzyko swego nieprawidłowego zachowania.

Ze względu na dominującą w kodeksie postępowania zasadę bezpośredniości, sąd ma obowiązek dopuścić w postępowaniu cywilnym dowód z przesłuchania świadków i stron, przesłuchanych w toku dochodzenia. Przesłuchanie świadków w karnym postępowaniu przygotowawczym odbywa się bez udziału stron, co uniemożliwia zadanie pytań niezbędnych do wyjaśnienia sprawy. Od powyższego obowiązku sąd cywilny powinien odstępować tylko wyjątkowo, gdy przesłuchanie tych osób jest niemożliwe lub gdy strony godzą się na niepowtarzanie przesłuchania świadków, a złożone w dochodzeniu zeznania nie budzą uzasadnionych wątpliwości co do ich mocy dowodowej.

72.10.02 wyrok SN I KR 196/72 OSNPG 1973/3/31

Skorzystanie przez sąd z formalnych uprawnień przewidzianych w art. 338 § 1 k.p.k., gdy nie zachodzi jedna z przyczyn wymienionych w art. 337 § 1 k.p.k., należy uznać za niedopuszczalne, obrażające zasady ustności i bezpośredniości.

72.09.12 wyrok SN U V KRN 361/72 OSNKW 1973/1/12

glosa : Cieślak M. PiP 1974/1/163

przegląd orzeczn.: Daszkiewicz W. PiP 1974/6/108

glosa : Prusak F. OSP 1973/6/129

Przepis art. 158 k.p.k. - stojąc na straży przestrzegania zasady bezpośredniości - zabrania zastępowania dowodu z wyjaśnień oskarżonego treścią pism lub zapisków sporządzonych w sposób nieprzewidziany w kodeksie postępowania karnego przez organy MO, pełnomocników i obrońców lub przez samego oskarżonego.

Natomiast kodeks postępowania karnego nie zabrania ujawnienia na rozprawie - w celu weryfikacji złożonych na niej wyjaśnień oskarżonego - wszelkich wcześniejszych jego oświadczeń sporządzonych w formie listów, zapisków, notatek itp. Dokumenty takie podlegają odczytaniu i ocenie według zasad określonych w art. 339 § 2 i art. 357 k.p.k.

71.09.28 wyrok SN II CR 384/71 niepublikowane

Stanowi uchybienie procesowe dokonywanie ustaleń faktycznych na podstawie akt innej sprawy. W aktach sprawy znajdują odzwierciedlenie między innymi wyniki postępowania dowodowego. Nie daje to jednak podstawy do poglądu, że powołanie się przez sąd orzekający na akta innej sprawy oznacza przeprowadzenie postępowania dowodowego.

Postępowanie dowodowe powinno być przeprowadzone przed sądem orzekającym zgodnie z zasadą bezpośredniości.

Zasada prawdy obiektywnej nie tylko nie wyłącza, ale zakłada możliwość dokonania ustaleń zgodnych z rzeczywistym stanem rzeczy w każdej sprawie. Nie może to jednak prowadzić do zastępowania potrzebnych własnych samodzielnych ustaleń sądu orzekającego, ustaleniami dokonanymi w innej sprawie związanej z pierwszą pod względem faktycznym i jurydycznym.

70.08.28 wyrok SN U Rw 793/70 OSNKW 1971/1/12

Wykryciu i ustaleniu prawdy obiektywnej służą między innymi zasady bezpośredniości i ustności rozprawy głównej, od których wolno sądowi odstępować wyjątkowo i tylko wtedy, gdy jest to z punktu widzenia celów procesu karnego możliwe. Z uprawnień określonych w art. 338 § 1 k.p.k. można korzystać zwłaszcza wtedy, gdy zeznania świadka mają służyć ustaleniu okoliczności nie zasadniczych, lecz drugorzędnych, albo gdy nie pozostają one w wyraźnej sprzeczności z innymi dowodami. Jeżeli jednak zeznania świadka mogą mieć istotne znaczenie dla oceny innych dowodów, a w tym kontekście również dla rozstrzygnięcia winy oskarżonego, to wówczas skorzystanie przez sąd z formalnych uprawnień przewidzianych w art. 338 § 1 k.p.k., zwłaszcza gdy nie zachodzi jedna z przyczyn wymienionych w art. 337 § 1 k.p.k., należy uznać za niedopuszczalne, obrażające zasady ustności i bezpośredniości.

70.04.15 postan. SN U Z 32/70 OSNKW 1970/7-8/91

przegląd orzeczn.: Kafarski A. NP 1972/12/1823

glosa : Nelken J. PiP 1971/2/396

Za znaczne trudności w postępowaniu sądowym, mogące spowodować na podstawie art. 344 § 1 k.p.k. przekazanie sprawy prokuratorowi w celu uzupełnienia postępowania przygotowawczego, należy uważać między innymi te, które stoją na przeszkodzie zrealizowaniu zasady ciągłości rozprawy sądowej i definitywnego rozstrzygnięcia sprawy z reguły w jednym terminie.

Przepisy nowego k.p.k. kładą duży nacisk na przestrzeganie tych zasad nie tylko ze względu na tzw. ekonomię procesową i usprawnienia postępowania sądowego, ale przede wszystkim ze względu na konieczność pełniejszego urzeczywistnienia zasady bezpośredniości i dochodzenia prawdy. Wyrazem tej tendencji jest zwłaszcza przepis art. 313 § 2 k.p.k. stanowiący, że przewodniczący powinien dążyć do tego, aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszej rozprawie głównej.

70.04.06 wyrok SN II KR 194/68 niepublikowane

Posługiwanie się przez oskarżonych przy składaniu wyjaśnień na rozprawie pisemnymi elaboratami - nie narusza zasady bezpośredniości.

Gurgul J. glosa Prok.i Pr. 1996/4/73

Glosa do wyroku SN z dnia 1 grudnia 1994 r., III KRN 120/94.

W postępowaniu przygotowawczym pewniej można uzyskać zeznanie odzwierciedlające optymalnie (bo nigdy wiernie) rzeczywistość. Naturalnie pod warunkiem, że prokurator (policjant), merytorycznie przygotowany do wykonywania zawodu, ściśle przestrzega norm k.p.k. i przyzwoitości. Gdy dba o zabezpieczenie podejrzanemu efektywnej obrony, dopuszczając, a nawet zapraszając adwokata do uczestniczenia w śledztwie od samego początku. Problem to niesłychanie doniosły. Dla prawidłowości funkcjonowania zasady bezpośredniości podobne znaczenie należy przypisywać kontrolnej roli dokumentowania zeznań w śledztwie także kamerą filmową, magnetowidem itp. metodami polepszającymi wyrazistość przekazu słownego i pozasłownego.

Dzięki temu sąd orzekający po bezpośrednim badaniu świadka miałby następnie możliwość przeprowadzenia wielostronnej analizy uzyskanych od niego zeznań "surowych" w czasie trwania postępowania przygotowawczego, w miarę wolnych od skutków sugestii czy zapominania albo wzbogaconych doświadczeniem nabywanym w przebytym czasie.

Jaroch W. Zakrzewski R. artykuł M.Prawn. 1996/1/1

Zmiany Kodeksu postępowania karnego - świadek anonimowy.

Polski KPK po zmianach gwarantuje oskarżonemu i jego obrońcy zadawanie pytań świadkowi zachowującemu swoją anonimowość, z tym, że pośredniczy w tych pytaniach sąd lub prokurator. Dokonane zmiany zapewniają więc możliwość przesłuchania świadka, a ponadto zapewniają także realizację zasady bezpośredniości, gdyż sąd styka się bezpośrednio ze źródłami i środkami dowodowymi.

Kwiatkowski Z. glosa PiP 1993/4/118

Glosa do uchwały SN z dnia 22 stycznia 1992 r., I KZP 42/91.

W literaturze procesu karnego przyjmuje się, że przez "inne dokumenty", o których mowa w art. 339 § 2 k.p.k., nie można w żadnym razie rozumieć protokołów, których na podstawie art. 334, 337, 338 i 426 k.p.k. nie wolno odczytać na rozprawie. Inna wykładnia tych przepisów prowadziłaby do obejścia wyraźnie oznaczonych w przepisach konkretnych sytuacji faktycznych stanowiących odstępstwo od zasady bezpośredniości.

Zasada skargowości i ścigania z urzędu.

2000.02.24 postan. s.apel. II AKz 311/99 KZS 2000/3/37

w Krakowie

Zwrócenie sprawy do śledztwa, dokonane na podstawie art. 397 k.p.k., jest uzasadnione, gdy w koniunkcji zachodzą: 1) istotne braki postępowania, 2) ujawnione dopiero na rozprawie głównej, 3) których usunięcie przez sąd uniemożliwia wydanie prawidłowego wyroku, 4) w rozsądnym terminie. Zwracając sprawę sąd nie ma prawa zalecać rozszerzenia postępowania na dalsze czyny tego samego oskarżonego, bowiem byłoby to sprzeczne z zasadą skargowości procesu karnego (art. 14 § 1 k.p.k.).

98.02.25 postan. s.apel. U II AKz 79/98 OSA 1999/1/8

w Lublinie

Nie stanowi wyjścia poza granice oskarżenia (nie oznacza zatem naruszenia zasady niezmienności przedmiotu procesu i zasady skargowości) przyjęcie, że zamach na życie kierowcy taksówki - kwalifikowany w akcie oskarżenia jako przestępstwo z art. 148 § 1 k.k. w związku z art. 11 § 1 k.k. - może zostać zakwalifikowany, w razie ustalenia przez sąd, że tenże czyn oskarżonego stanowił również zamach na mienie pokrzywdzonego, także z art. 210 § 2 k.k. w związku z art. 10 § 2 k.k.

94.09.28 postan. s.apel. II AKz 422/94 Prok.i Pr. 1996/1/90

w Gdańsku

glosa aprobująca: Stachowiak S. Prok.i Pr. 1996/1/90

Z naruszeniem wyrażonej w art. 6 k.p.k. zasady skargowości sąd wykazał inicjatywę ścigania oskarżonych o czyn im nie zarzucany przez uprawnionego oskarżyciela. Inicjatywa taka narusza określony przepisami postępowania karnego podział ról procesowych, stanowiąc przejaw obcego obowiązującej procedurze systemu inkwizycyjnego.

94.04.07 wyrok SN U II KRN 18/94 OSNKW 1994/5-6/35

glosa : Woźniewski K. Inf.Pr. 1995/1-3/262

glosa aprobująca: Woźniewski K. Palestra 1995/11-12/231

Z faktu, że w postępowaniu karnym przed sądem obowiązuje zasada skargowości (art. 6 k.p.k.) nie wynika, że odstąpienie oskarżyciela publicznego od oskarżenia stanowi ujemną przesłankę procesową w rozumieniu art. 11 pkt 4 k.p.k., zobowiązującą sąd do umorzenia postępowania. Wynika to w sposób oczywisty z treści art. 36 k.p.k., w myśl którego odstąpienie oskarżyciela publicznego od oskarżenia nie wiąże sądu. Przepis ten należy odczytywać w kontekście art. 361 § 2 k.p.k., statuującego obowiązek wydania wyroku uniewinniającego w razie stwierdzenia okoliczności wymienionych w art. 11 pkt 1 k.p.k., a więc m.in. wówczas, gdy dane zdarzenie nie miało miejsca lub czynu nie popełniła dana osoba.

92.06.25 wyrok s.apel. II AKr 121/92 KZS 1992/3-9/77

w Krakowie

Skoro oskarżyciel zarzucił oskarżonemu jedynie popełnienie przestępstwa z art. 210 § 1 kk, sąd po spełnieniu wymagań art. 346 kpk - czyn oskarżonego skwalifikował z art. 208 kk, to żądanie oskarżyciela zawarte w rewizji, by oskarżonemu przypisać także występek z art. 209 kk, to jest zachowanie, które nastąpiło po zabraniu mienia pokrzywdzonemu - obraża zasadę skargowości procesu, bowiem o możliwości uznania tego zachowania za przestępcze oskarżony odtąd nie był uprzedzony, choćby w trybie art. 345 kpk.

92.06.11 wyrok s.apel. II AKr 62/92 KZS 1992/3-9/128

w Krakowie

Sąd odwoławczy rozważa i rozstrzyga jedynie te aspekty zaskarżonego wyroku, które zostały zakwestionowane odwołaniem. Wynika to z przepisu art. 382 kpk, dostosowującego do postępowania odwoławczego zasadę skargowości procesu (art. 6 kpk). Ingerowanie w zagadnienia poza ten zakres wykraczające, niosłoby ryzyko mimowolnego wyrządzenia szkody interesom stron, które mogą mieć powody, by jakieś zagadnienia nie były przez sąd odwoławczy badane. Założenie, że pominięcie ich - bądź jakichś argumentów - pochodzi z przeoczenia rewidenta, byłoby uzurpowaniem prerogatyw inkwizycyjnych, zasadniczo obcych współczesnemu procesowi. Wkroczenie poza zakres rewizji jest dopuszczalne jedynie w sytuacjach oczywistych i tylko w ramach wyraźnego nakazu ustawy (art. 388 i 389 kpk).

92.06.05 wyrok s.apel. II AKr 116/92 KZS 1992/3-9/129

w Krakowie

Wybór wiarygodnych źródeł dowodowych jest prerogatywą sądu stykającego się bezpośrednio z dowodami i odnoszącego wrażenia z przebiegu całości rozprawy głównej. Swobodna ocena dowodów ograniczona jest jedynie powinnością przedstawienia rozumowania, które doprowadziło ten sąd do dokonanego wyboru. Jest to niezbędne dla ustrzeżenia się od dowolności, usuwającej ów wybór spod kontroli stron i nadzoru instancyjnego. Sąd odwoławczy z dowodami nie styka się, toteż zwą działalność ogranicza do weryfikowania racjonalności rozumowania przedstawionego w zaskarżonym wyroku, a czyni to na podstawie argumentów przytoczonych w skardze rewizyjnej i wyłącznie w zakresie wyznaczonym skargą. Dalej zaś nie sięga - wyjąwszy sytuacje oczywiste - by swą ingerencją, przekraczającą granice skargi, nie wyrządzić stronie odwołującej się mimowolnej szkody. Ta odmiana zasady skargowości procesu, dostosowanej do postępowania odwoławczego ma głębokie uzasadnienie. Dodać warto, że bez odpowiedniego zarzutu i jego uzasadnienia trudno byłoby odgadnąć, dlaczego z jakiegoś rozstrzygnięcia strony mogłyby być niezadowolone. Jak to podkreślano w poprzednich wyrokach, krytyka odwoławcza, aby była skuteczna, musi więc wykazać usterki rozumowania zaskarżonego orzeczenia. Jeśli tego nie czyni, a ogranicza się do zapewnienia, że badane zdarzenia miały inny przebieg, nie można oczekiwać, że krytyka ta zostanie uwzględniona. Byłoby to bowiem postąpienie dowolne, przenoszące gołosłowne zapewnienia itp. pseudo-argumenty nad działalność racjonalną, opartą na dowodach. Tego zaś żaden sąd nie powinien czynić.

91.03.07 wyrok s.apel. II AKr 15/91 KZS 1991/3/24

w Krakowie

Do prawidłowego oznaczenia zarówno obszaru zaskarżenia, jak i podstaw rewizyjnych przywiązuje Sąd Apelacyjny znaczną wagę, bowiem określają one zakres rozpoznania odwoławczego, poza który wykracza się jedynie w przypadkach enumeratywnie w ustawie wymienionych i to także na korzyść oskarżonych. Badaniu odwoławczemu podlega więc wyłącznie zaskarżona część wyroku i to tylko w tym aspekcie, który rewident wskaże, uznając je za istotne dla swych interesów.

Odnośna regulacja ustawy, będąca odmianą zasady skargowości, ma na celu uniknięcie ingerencji w te zagadnienia, których badanie jest dla rewidenta bądź nieistotne, bądź nawet niekorzystne, zatem zabezpiecza jego interesy. Sąd odwoławczy, pozbawiony bezpośredniego kontaktu z dowodami, musi oczekiwać na racjonalną krytykę rozstrzygnięć instancji dowodowej, a ocenia nie sprawę, lecz wyrok zapadły w niej w I instancji.

91.01.01 wyrok s.apel. II AKr 1/90 KZS 1991/1/7

w Krakowie

Uwaga: W KZS nie podano daty orzeczenia.

1. Uzyskanie rzeczy w drodze przestępstwa nie oznacza nabycia własności, jedynie posiadanie rzeczy, pozostających nadal własnością osoby, której zabrano (zrabowano). Orzeczenie przepadku takich rzeczy sprowadza się do wymierzenia kary nie sprawcy, ale pokrzywdzonemu, przeciwko któremu oskarżenia nie wniesiono, obraża więc zasadę skargowości procesu, przeto podlega uchyleniu z mocy art. 388 pkt 4 kpk.

2. Orzeczenie o przepadku pieniędzy nie może operować wartościami przepadających sum, ale oznaczeniem specyficznym przepadających banknotów, które są znakami (nośnikami) wartości pieniężnych.

69.02.27 wyrok SN V KRN 66/69 OSP 1970/11/229

glosa : Stachowiak S. OSP 1970/11/229

1. Wprawdzie konkluzja aktu oskarżenia i jego uzasadnienie stanowią jedną całość, jednakże pod warunkiem, że poszczególne elementy nakładają się wzajemnie, gdy w szczególności poszczególne elementy czynu opisywanego w uzasadnieniu aktu oskarżenia odpowiadają "zdarzeniowo" czynowi sformułowanemu w jego konkluzji.

2. Wyrażona w art. 2 § 1 d.k.p.k.** zasada skargowości polega nie tylko na tym, że sąd może wszcząć postępowanie tylko na żądanie uprawnionego oskarżyciela, ale również i na tym, że gdy żądanie takie wpłynie, to sąd ma obowiązek wszcząć swoje postępowanie. Ta druga strona zasady skargowości zbliża się do zasady legalizmu obowiązującej organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Postępowanie wszczęte toczy się według przepisów k.p.k. (art. 1) i jak to wynika z ustawy - ma ono na celu doprowadzenie do prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w granicach zarzutu aktu oskarżenia.

3. Stwierdzenie uchybienia, polegającego na tym, że sąd nie wydał w ogóle orzeczenia co do zarzutu, objętego aktem oskarżenia i wskazanego konkretnie w jego konkluzji, nie wymaga dla jego usunięcia niczego więcej poza zwróceniem właściwemu sądowi uwagi na to, że nie rozpoznał zarzuconego oskarżonemu czynu.

----------------------

Obecnie art. 6 k.p.k. z 1969 r.

Dudka K. glosa OSP 1993/2/37

Glosa do postanowienia SN z dnia 10 października 1991 r., I KZP 24/91.

Żądanie zmiany opisu [czynu w akcie oskarżenia], skierowane przez sąd do prokuratora jest naruszeniem obowiązującej w prawie polskim zasady skargowości, która oznacza, iż sąd jest uprawniony do wszczęcia postępowania jurysdykcyjnego i rozstrzygania kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego za zarzucany mu czyn, tylko na żądanie uprawnionego oskarżyciela i tylko w granicach określonych aktem oskarżenia.

Kmiecik R. artykuł Prok.i Pr. 1999/11-12/21

Tryb wyłączenia sędziego i prokuratora w kodeksie postępowania karnego.

Unormowanie z art. 42 § 1 k.p.k. wskazuje co najwyżej, iż w postępowaniu o stwierdzenie przyczyny wyłączającej sędziego z mocy prawa nie obowiązuje zasada skargowości, a "skarga" incydentalna (wniosek strony o wyłączenie sędziego) nie jest warunkiem koniecznym wszczęcia tego postępowania, a jedynie warunkiem wystarczającym. Oczywiście uwaga ta dotyczy sytuacji, w której sędzia wyłączony ipso iure nie chce uznać przyczyny wyłączenia, uchylając się od złożenia oświadczenia ("samowyłączenia się"). Decyzja sądu, wydana na wniosek strony lub z urzędu, ma wówczas charakter deklaratoryjny, a nie konstytutywny.

99.06.16 wyrok SN U V KKN 22/99 OSNKW 1999/9-10/58

5 sędziów

1. Prawo oskarżonego i jego obrońcy do udziału w przesłuchaniu świadka anonimowego (art. 184 § 4 k.p.k.) zawiera prawo do zadawania pytań, co wynika zarówno z istoty czynności przesłuchania, jak i jest gwarantowane przepisami art. 14 ust. 3e Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych oraz art. 6 ust. 3d Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w zw. z art. 9 Konstytucji RP.

2. Na podstawie obowiązującego prawa procesowego nie można a priori przesądzić niedopuszczalności zaistnienia dwóch środków dowodowych pochodzących z jednego źródła dowodowego w postaci zeznań tej samej osoby, złożonych w warunkach art. 184 k.p.k. oraz przesłuchanej z zachowaniem jawności, a ewentualne sprzeczności między nimi sąd orzekający jest uprawniony i zobowiązany oceniać tak, jak wszelkie inne rozbieżności wyłaniające się z treści przeprowadzonych w toku rozprawy dowodów, na podstawie zasady swobodnej ich oceny.

98.02.25 postan. s.apel. U II AKz 79/98 OSA 1999/1/8

w Lublinie

Nie stanowi wyjścia poza granice oskarżenia (nie oznacza zatem naruszenia zasady niezmienności przedmiotu procesu i zasady skargowości) przyjęcie, że zamach na życie kierowcy taksówki - kwalifikowany w akcie oskarżenia jako przestępstwo z art. 148 § 1 k.k. w związku z art. 11 § 1 k.k. - może zostać zakwalifikowany, w razie ustalenia przez sąd, że tenże czyn oskarżonego stanowił również zamach na mienie pokrzywdzonego, także z art. 210 § 2 k.k. w związku z art. 10 § 2 k.k.

94.09.28 postan. s.apel. II AKz 422/94 Prok.i Pr. 1996/1/90

w Gdańsku

glosa aprobująca: Stachowiak S. Prok.i Pr. 1996/1/90

Z naruszeniem wyrażonej w art. 6 k.p.k. zasady skargowości sąd wykazał inicjatywę ścigania oskarżonych o czyn im nie zarzucany przez uprawnionego oskarżyciela. Inicjatywa taka narusza określony przepisami postępowania karnego podział ról procesowych, stanowiąc przejaw obcego obowiązującej procedurze systemu inkwizycyjnego.

94.04.07 wyrok SN U II KRN 18/94 OSNKW 1994/5-6/35

glosa : Woźniewski K. Inf.Pr. 1995/1-3/262

glosa aprobująca: Woźniewski K. Palestra 1995/11-12/231

Z faktu, że w postępowaniu karnym przed sądem obowiązuje zasada skargowości (art. 6 k.p.k.) nie wynika, że odstąpienie oskarżyciela publicznego od oskarżenia stanowi ujemną przesłankę procesową w rozumieniu art. 11 pkt 4 k.p.k., zobowiązującą sąd do umorzenia postępowania. Wynika to w sposób oczywisty z treści art. 36 k.p.k., w myśl którego odstąpienie oskarżyciela publicznego od oskarżenia nie wiąże sądu. Przepis ten należy odczytywać w kontekście art. 361 § 2 k.p.k., statuującego obowiązek wydania wyroku uniewinniającego w razie stwierdzenia okoliczności wymienionych w art. 11 pkt 1 k.p.k., a więc m.in. wówczas, gdy dane zdarzenie nie miało miejsca lub czynu nie popełniła dana osoba.

92.06.25 wyrok s.apel. II AKr 121/92 KZS 1992/3-9/77

w Krakowie

Skoro oskarżyciel zarzucił oskarżonemu jedynie popełnienie przestępstwa z art. 210 § 1 kk, sąd po spełnieniu wymagań art. 346 kpk - czyn oskarżonego skwalifikował z art. 208 kk, to żądanie oskarżyciela zawarte w rewizji, by oskarżonemu przypisać także występek z art. 209 kk, to jest zachowanie, które nastąpiło po zabraniu mienia pokrzywdzonemu - obraża zasadę skargowości procesu, bowiem o możliwości uznania tego zachowania za przestępcze oskarżony odtąd nie był uprzedzony, choćby w trybie art. 345 kpk.

92.06.11 wyrok s.apel. II AKr 62/92 KZS 1992/3-9/128

w Krakowie

Sąd odwoławczy rozważa i rozstrzyga jedynie te aspekty zaskarżonego wyroku, które zostały zakwestionowane odwołaniem. Wynika to z przepisu art. 382 kpk, dostosowującego do postępowania odwoławczego zasadę skargowości procesu (art. 6 kpk). Ingerowanie w zagadnienia poza ten zakres wykraczające, niosłoby ryzyko mimowolnego wyrządzenia szkody interesom stron, które mogą mieć powody, by jakieś zagadnienia nie były przez sąd odwoławczy badane. Założenie, że pominięcie ich - bądź jakichś argumentów - pochodzi z przeoczenia rewidenta, byłoby uzurpowaniem prerogatyw inkwizycyjnych, zasadniczo obcych współczesnemu procesowi. Wkroczenie poza zakres rewizji jest dopuszczalne jedynie w sytuacjach oczywistych i tylko w ramach wyraźnego nakazu ustawy (art. 388 i 389 kpk).

92.06.05 wyrok s.apel. II AKr 116/92 KZS 1992/3-9/129

w Krakowie

Wybór wiarygodnych źródeł dowodowych jest prerogatywą sądu stykającego się bezpośrednio z dowodami i odnoszącego wrażenia z przebiegu całości rozprawy głównej. Swobodna ocena dowodów ograniczona jest jedynie powinnością przedstawienia rozumowania, które doprowadziło ten sąd do dokonanego wyboru. Jest to niezbędne dla ustrzeżenia się od dowolności, usuwającej ów wybór spod kontroli stron i nadzoru instancyjnego. Sąd odwoławczy z dowodami nie styka się, toteż zwą działalność ogranicza do weryfikowania racjonalności rozumowania przedstawionego w zaskarżonym wyroku, a czyni to na podstawie argumentów przytoczonych w skardze rewizyjnej i wyłącznie w zakresie wyznaczonym skargą. Dalej zaś nie sięga - wyjąwszy sytuacje oczywiste - by swą ingerencją, przekraczającą granice skargi, nie wyrządzić stronie odwołującej się mimowolnej szkody. Ta odmiana zasady skargowości procesu, dostosowanej do postępowania odwoławczego ma głębokie uzasadnienie. Dodać warto, że bez odpowiedniego zarzutu i jego uzasadnienia trudno byłoby odgadnąć, dlaczego z jakiegoś rozstrzygnięcia strony mogłyby być niezadowolone. Jak to podkreślano w poprzednich wyrokach, krytyka odwoławcza, aby była skuteczna, musi więc wykazać usterki rozumowania zaskarżonego orzeczenia. Jeśli tego nie czyni, a ogranicza się do zapewnienia, że badane zdarzenia miały inny przebieg, nie można oczekiwać, że krytyka ta zostanie uwzględniona. Byłoby to bowiem postąpienie dowolne, przenoszące gołosłowne zapewnienia itp. pseudo-argumenty nad działalność racjonalną, opartą na dowodach. Tego zaś żaden sąd nie powinien czynić.

91.03.07 wyrok s.apel. II AKr 15/91 KZS 1991/3/24

w Krakowie

Do prawidłowego oznaczenia zarówno obszaru zaskarżenia, jak i podstaw rewizyjnych przywiązuje Sąd Apelacyjny znaczną wagę, bowiem określają one zakres rozpoznania odwoławczego, poza który wykracza się jedynie w przypadkach enumeratywnie w ustawie wymienionych i to także na korzyść oskarżonych. Badaniu odwoławczemu podlega więc wyłącznie zaskarżona część wyroku i to tylko w tym aspekcie, który rewident wskaże, uznając je za istotne dla swych interesów.

Odnośna regulacja ustawy, będąca odmianą zasady skargowości, ma na celu uniknięcie ingerencji w te zagadnienia, których badanie jest dla rewidenta bądź nieistotne, bądź nawet niekorzystne, zatem zabezpiecza jego interesy. Sąd odwoławczy, pozbawiony bezpośredniego kontaktu z dowodami, musi oczekiwać na racjonalną krytykę rozstrzygnięć instancji dowodowej, a ocenia nie sprawę, lecz wyrok zapadły w niej w I instancji.

91.01.01 wyrok s.apel. II AKr 1/90 KZS 1991/1/7

w Krakowie

Uwaga: W KZS nie podano daty orzeczenia.

1. Uzyskanie rzeczy w drodze przestępstwa nie oznacza nabycia własności, jedynie posiadanie rzeczy, pozostających nadal własnością osoby, której zabrano (zrabowano). Orzeczenie przepadku takich rzeczy sprowadza się do wymierzenia kary nie sprawcy, ale pokrzywdzonemu, przeciwko któremu oskarżenia nie wniesiono, obraża więc zasadę skargowości procesu, przeto podlega uchyleniu z mocy art. 388 pkt 4 kpk.

2. Orzeczenie o przepadku pieniędzy nie może operować wartościami przepadających sum, ale oznaczeniem specyficznym przepadających banknotów, które są znakami (nośnikami) wartości pieniężnych.

Zasada kontradyktoryjności i inkwizycyjności.

Zasada legalizm.

94.03.10 wyrok s.apel. II AKr 8/94 KZS 1994/4/20

w Krakowie

Uwaga: Zob. art. 28 § 3 n.k.p.k.

Sąd Wojewódzki rozpoznający w składzie dwóch sędziów i trzech ławników sprawę o przestępstwo z art. 157 § 3 kk był nienależycie obsadzony, zatem wyrok przezeń wydany podlega uchyleniu niezależnie od granic rewizji i wpływu tego na treść wyroku (art. 388 pkt 2 kpk). Przestępstwo z art. 157 § 3 kk nie jest zagrożone karą śmierci, a karą pozbawienia wolności, zatem właściwym składem był jeden sędzia i dwóch ławników (art. 19 § 1 i 2 kpk). Błędem byłoby uchybienie to usprawiedliwiać, twierdząc, że w tym składzie zawarty był skład właściwy. W innym składzie możliwy byłby przecież inny wynik sprawy (inny podział głosów sędziów o winie czy o karze). Przede wszystkim jednak istotne jest naruszenie zasady praworządności, w tym przypadku prawo do osądzenia przez taki skład sądu, jaki przewiduje ustawa, a nie jakikolwiek inny. Wszelkie wykraczanie poza dosłowne brzmienie przepisu byłoby naruszeniem tej reguły i otwierałoby pole do dowolnych manipulacji.

86.09.05 wyrok SN III KR 312/86 OSNPG 1988/1/7

1. Oskarżony przyznał, że od kwietnia 1973 r. jest właścicielem gospodarstwa rolnego, o powierzchni 1,09 ha. Z tego tytułu niewątpliwie obciążony był obowiązkiem uiszczenia podatku gruntowego. W takiej sytuacji udzielenie negatywnej odpowiedzi przez oskarżonego na pytanie zawarte we wniosku w sprawie ustalenia uprawnień do zasiłku rodzinnego, a brzmiące: "Czy pracownik lub jego małżonek jest podatnikiem podatku gruntowego z tytułu użytkowania działki ziemii... Jeśli tak, podać jej obszar ha", miało wyłącznie na celu ukrycie faktycznego stanu jego majątku a w konsekwencji otrzymania zawyżonych świadczeń. Powoływanie się oskarżonego na niezrozumienie treści pytania, nie może być potraktowane inaczej, niż jako przyjęta taktyka obronna.

2. Pozbawienie oskarżonego wolności, pozbawiłoby jego liczną rodzinę (sześcioro dzieci oraz chora na gruźlicę żona) źródła utrzymania, a niejedno z dzieci i możliwości kontynuowania nauki. Oskarżony w miarę posiadanych możliwości wyrównuje wyrządzoną szkodę. Taka postawa i zachowanie się oskarżonego świadczą o tym, że oskarżony będąc przestępcą przypadkowym, dąży do wyrównania szkody, jaką wyrządził swoim czynem. W środowisku pracy oskarżonego znany jest jego czyn przestępczy, który został potępiony przez kolektyw pracowniczy i społeczno-polityczny, znane jest też jego zachowanie sie po popełnieniu tego czynu oraz konsekwencje, jakie poniósł on w związku z tym przestępstwem i kolektyw ten złożył za oskarżonego poręczenie. Mając na uwadze wszystkie okoliczności łagodzące i obciążające, przy uwzględnieniu zasady humanizmu - Sąd Najwyższy warunkowo zawiesił oskarżonemu wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności.

82.09.24 postan. SN I KO 69/82 OSNPG 1983/2/18

Przepisy art. 26 i 27 k.p.k. nie mogą ulegać wykładni rozszerzającej, bowiem zachowanie zasady praworządności wymaga, aby sprawca odpowiadał przed sądem właściwym ze względu na miejsce popełnienia przestępstwa.

Szubiakowski M. glosa Sam.Teryt. 1993/7-8/148

Glosa do uchwały SN z dnia 15 października 1992 r., III AZP 18/92.

Realizacja zasad państwa prawa oznacza nie tylko zgodność treści prawa w wymogami praworządności, ale też, lub może przede wszystkim, przywrócenia zgodności z prawem tam, gdzie zaistniało jego naruszenie. Nie ma tu miejsca na uznanie, że taki proces może być realizowany jedynie przed sądem.

Zasada prawa do obrony.

Art. 84 k.p.k. (1928)

Uniemożliwienie obronie wzięcia udziału w rozprawie.

Przeprowadzenie rozprawy apelacyjnej przed wyznaczoną godziną i uniemożliwienie przez to ustanowionej przez oskarżonego obronie wzięcie udziału w rozprawie apelacyjnej, stanowi obrazę art. 84 k.p.k. mogącą mieć wpływ na treść wyroku. (23.1.1933, 2.K.1688/34)

Art. 84 – 97 k.p.k. (1928)

Ustanowienie obrony z urzędu.

Na mocy obowiązującego w k.p.k., oskarżony ma prawo korzystać z pomocy obrończej we wszystkich stadiach procesu, a więc w ewentualnym postępowaniu po prawomocnym zakończeniu procesu (wznowienie postępowania). Przy istnieniu warunków wymienionych w art. 89 k.p.k. wyznacza się obrońcę z urzędu. Do wyznaczenia obrońcy z urzędu w dochodzeniu i śledztwie wstępnem oraz dla zredagowania wniosku o wznowienie postępowania właściwym jest prezes sądu okręgowego (14.11.1929, 11.2.K.234/29, O.S.P. 9 37)

Wyrok Sadu Najwyższego – Izba Karna

Z dnia 28 kwietnia 1970 r.

V KRN 96/70

OSPiKA 1970/11 poz.232

Palestra 1971/2 str. 106

Niezawiadomienie przez sąd o terminie rozprawy rewizyjnej (1) ustanowionego w sprawie obrońcy narusza prawo oskarżonego do obrony (art. 102 § 1(2) w związku z art. 9(3) k.p.k.) i może mieć istotny wpływ na treść orzeczenia.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 28 kwietnia 1070 r. Na posiedzeniu sprawy Mariana K. Oskarżonego z art. 1 § 1 ustawy z dnia 18 czerwca 1959 r. (Dz. U. 1959 r. Nr 36 poz. 228), z powodu rewizji nadzwyczajnej (4) wniesionej przez Prokuratora Generalnego PRL na korzyść oskarżonego od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Szczecinie z dnia 29 listopada 1968 r. – uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczącej Mariana K. I na zasadzie art. 5 ust. 1 ustawy z 21 lipca 1969 r. O amnestii (Dz. U. 1969 r. Nr 21 poz.151) umorzył postępowanie karne w stosunku do tego oskarżonego, obciążając w tej części kosztami postępowania Skarb Państwa.

Postanowienie z dnia 20 Pażdziernika 1998 r.

II KZ 118/98

1. Z tego, że oskarżony „ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania”, tj. „prawo bronienia się osobiści lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę”, wcale nie wynika, iż zarówno on sam, jak i jego obrońca mają prawo do udziału we wszystkich bez wyjątku posiedzeniach.

2. Ponieważ ustawa nie wymaga, aby kasację sporządził i podpisał „obrońca” lub „pełnomocnik”, przeto jeżeli strona jest adwokatem, to sporządzona i podpisana przez nią osobiści skarga kasacyjna spełnia ustawowe wymagania „ sporządzenia i podpisania przez adwokata”.

Przewodniczący: Prezes SN Z. Doda.

Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.

Sąd Najwyższy w sprawie Wojciecha W., oskarżonego z art. 1 § 1 ustawy z dnia 12 października 1994 r. O ochronie obrotu gospodarczego (Dz. U. Nr 126, poz. 615), po rozpoznaniu zażalenia obrońcy oskarżonego na postanowienie Sądu Wojewódzkiego w W. Z dnia 26 maja 1998 r. O pozostawieniu bez dalszego biegu kasacji oskarżonego, po wysłuchaniu wniosku prokuratora postanowił utrzymać w mocy zaskarżone postanowienie.

Wyrok z dnia 12 czerwca 1980 r.

II KR 163/80

Podjęcie się przez adwokata obrony kilku oskarżonych w jednej sprawie w sytuacji, gry ich interesy są ze sobą sprzeczne, stanowi naruszenie podstawowego prawa oskarżonego, jakim jest prawo do obrony w procesie karnym (art. 9 k.p.k.), i z reguły ma wpływ na treść wyroku.

Przewodniczący: sędzia J. Tobera (sprawozdawca). Sędziowie: Z. Bartnik, H. Szwaczkowski.

Prokurator Prokuratury Generalnej: J. Nonycz.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 10 czerwca 1980 r. Sprawy Ryszarda I. I innych, oskarżonych z art. 201 k.k., z powodu rewizji wniesionych przez prokuratora oraz rewizji oskarżonych od wyroku Sadu Wojewódzkiego w G. z dnia 12 listopada 1979 r. Uchylił zaskarżony wyrok, co do oskarżonych Ryszarda I., Zbigniewa T., Tadeusz C. Oraz Jana S. i sprawę w tym zakresie przekazał Sądowi Wojewódzkiemu w G. do ponownego rozpoznania.

2000.05.16 postan. SN III KKN 117/98 Biul.SN 2000/8/6

Brak możliwości wzięcia udziału przez oskarżonego w posiedzeniu sądu z niezawinionych przez niego przyczyn, w szczególności wynikających z zaniechania sądu powiadomienia go o terminie i miejscu posiedzenia w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania karnego, stanowi rażące uchybienie, naruszające przepisy postępowania dotyczące prawa do obrony (art. 102 § 1 w zw. z art. 9 k.p.k. z 1969 r.), mogące mieć wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia.

2000.01.05 wyrok SN U II KKN 391/99 OSNKW 2000/1-2/13

Jeżeli charakter informacji, jakie ma do przekazania prokuratorowi lub sądowi świadek anonimowy, jest tego rodzaju, że udostępnienie oskarżonemu i jego obrońcy treści zeznań tego świadka lub umożliwienie zadawania mu przez te strony pytań musi w sposób oczywisty prowadzić do faktycznego ujawnienia jego tożsamości, to powinnością właściwego organu procesowego jest rzetelne poinformowanie świadka anonimowego o tej sytuacji i uzyskanie jego zgody na jawne złożenie zeznań, a w razie braku takiej zgody pominięcie dowodu z jego zeznań złożonych anonimowo; utajnienie w całości lub w części treści zeznań świadka anonimowego byłoby naruszeniem prawa oskarżonego do obrony i tym samym uchybiało podstawowym regułom rzetelnego procesu.

99.11.03 wyrok SN V KKN 422/99 Prok.i Pr. 2000/3/13

Nie ulega wątpliwości, iż udział skazanego w rozprawie odwoławczej nie był obowiązkowy w rozumieniu art. 450 § 3 k.p.k. Udział w rozprawie odwoławczej skazanego nie jest jego obowiązkiem, lecz uprawnieniem, gdyż ani prezes sądu, ani sąd nie uznali takiego udziału za konieczny. Sąd miał jednak obowiązek zadbania o to, aby skazany mógł ze swojego uprawnienia skorzystać. Skoro w wyniku okoliczności od siebie niezależnych znalazł się on w szpitalu - co zostało potwierdzone przez ordynatora tego szpitala - należało uwzględnić jego wniosek i odroczyć rozprawę. Prowadzenie rozprawy i wydanie w postępowaniu odwoławczym wyroku - mimo jednoznacznej woli skazanego uczestniczenia w tej rozprawie - stanowiło naruszenie prawa do obrony skazanego i nakazywało Sądowi Najwyższemu uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

99.08.12 wyrok s.apel. II AKa 98/99 Prok.i Pr. 2000/1/27

w Lublinie

W sprawach o przestępstwa zgwałcenia szczególnej wymowy nabiera dyrektywa zawarta w unormowaniu art. 2 § 1 pkt 3 k.p.k. nakazująca organom procesowym procedować, tak aby "uwzględnione zostały prawnie chronione interesy pokrzywdzonego". Postępowanie karne nie powinno prowadzić do podwójnej wiktymizacji osoby pokrzywdzonej. Por. uchwała połączonych Izb Karnej i Wojskowej Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 1972 r., VI KZP 64/72, OSNKW 1974, nr 2-3, poz. 18 pkt III.4. Samo postępowanie karne w sprawach o przestępstwo zgwałcenia, łączy się zazwyczaj - nawet przy przestrzeganiu przez organy procesowe wszystkich wymogów proceduralnych - z dodatkowymi przykrościami i cierpieniami psychicznymi osoby pokrzywdzonej, albowiem naruszona jest tutaj jej intymna sfera życia prywatnego, roztrząsane jest wydarzenie, o którym chciałaby ona najchętniej zapomnieć. Rzetelny proces karny, zabezpieczający prawo do obrony oskarżonego, winien być też rzetelny względem osoby pokrzywdzonej.

99.03.05 wyrok s.apel. II AKa 123/98 Apel.-Lub. 1999/2/14

w Lublinie

Z istoty pojęcia rzetelnego procesu karnego w państwie prawa wynika nakaz, aby organy procesowe - rzecz prosta w najwyższym stopniu dotyczyć to ma sądu - procedowały tak, aby dla wszystkich uczestników procesu (także dla społeczeństwa, które w różny sposób uzyskuje informacje o toczącym się procesie) było widoczne, że z pełnym obiektywizmem dążą one do ustalenia prawdy materialnej i wydania sprawiedliwego orzeczenia przy pełnym przestrzeganiu gwarancji procesowych uczestników procesu, w tym prawa oskarżonego do obrony (sprawiedliwość proceduralna).

98.12.30 postan. s.apel. II AKz 424/98 Apel.-Lub. 1999/2/13

w Lublinie

1. Skazanie oskarżonego nieprawomocnym wyrokiem zwalnia sąd od podawania w uzasadnieniu postanowienia o stosowaniu lub dalszym utrzymywaniu tymczasowego aresztowania, że zebrane dowody wskazują na prawdopodobieństwo popełnienia przez oskarżonego przypisanego mu przestępstwa, jednak przepis art. 251 § 3 k.p.k. nie zwalnia sądu z obowiązku wykazania w takim przypadku słuszności stosowania aresztu tymczasowego (art. 258 § 2 k.p.k.), konieczności stosowania tego właśnie a nie innego środka zapobiegawczego dla celów procesowych (art. 257 § 1 k.p.k.) oraz rozważenia, czy stosowaniu tego środka nie sprzeciwiają się względy tyczące samego oskarżonego bądź jego najbliższej rodziny (art. 259 § 1 k.p.k.).

2. Nieudzielenie głosu obecnym stronom przed wydaniem postanowienia w trybie art. 264 § 2 k.p.k. narusza nie tylko wyrażoną w tym przepisie zasadę gwarancyjną, ale jednocześnie pozbawia oskarżonego prawa do obrony, którą zapewnia mu w szczególności art. 6 k.p.k. i stanowi istotne uchybienie procesowe, które zawsze ma wpływ na treść rozstrzygnięcia w rozumieniu art. 438 pkt 2 k.p.k.

98.10.20 postan. SN U III KZ 118/98 OSNKW 1998/11-12/54

glosa aprobująca: Wąsek-Wiaderek M. OSP 1999/10/1811. Z tego, że oskarżony "ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania", tj. "prawo bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę", wcale nie wynika, iż zarówno on sam, jak i jego obrońca mają prawo do udziału we wszystkich bez wyjątku posiedzeniach.

2. Ponieważ ustawa nie wymaga, aby kasację sporządził i podpisał "obrońca" lub "pełnomocnik", przeto jeżeli strona jest adwokatem, to sporządzona i podpisana przez nią osobiście skarga kasacyjna spełnia ustawowe wymaganie "sporządzenia i podpisania przez adwokata".

98.09.16 wyrok SN U II UKN 214/98 OSNAP 1999/18/593

Sąd ma obowiązek poinformowania strony o możliwości złożenia wniosku o ustanowienie adwokata z urzędu, wówczas gdy sprawa jest skomplikowana pod względem faktycznym lub prawnym, w stopniu przekraczającym umiejętności i możliwości obrony swych praw przez stronę (art. 5 KPC w związku z art. 117 § 1 KPC).

98.06.10 wyrok SN II KKN 38/97 Prok.i Pr. 1998/11-12/13Przeprowadzenie rozprawy pod nieobecność obrońcy, która usprawiedliwiła nieobecność i wniosła o odroczenie rozprawy, stanowi rażące naruszenie przepisów art. 102 k.p.k. w zw. z art. 9 k.p.k., które przez oczywiste ograniczenie prawa oskarżonego do obrony mogło mieć wpływ na treść zaskarżonego wyroku.

98.06.04 wyrok s.apel. II AKa 93/98 Prok.i Pr. 1999/2/22

w Krakowie

Gdy interesy oskarżonych są sprzeczne, sąd nie powinien wyrazić zgody, by ich obrońcy wzajemnie się zastępowali w toku rozprawy, gdyż grozi to prawu do obrony wskutek kolizji interesów obrony sprawowanej wówczas przez tego samego adwokata (art. 76 k.p.k.). Nie mają przy tym znaczenia jakiekolwiek deklaracje stron, gdyż stan ten uzasadnia uchylenie wyroku zarówno w trybie apelacji (art. 388 pkt 6 k.p.k.), kasacji lub wznowienia postępowania (art. 474 § 2 k.p.k.) i to bądź z urzędu, bądź z inicjatywy którejkolwiek ze stron bez względu na poglądy wcześniej wyrażane. Prawo do obrony nie może być bowiem stopniowane, a zwłaszcza że jest prawem konstytucyjnym (art. 42 ust. 1 Konstytucji). Zapewnienie obrony oskarżonego należy do najważniejszych zadań sądu, choćby sam oskarżony o to nie dbał.

98.03.10 wyrok SN I CKN 524/97 Prok.i Pr. 1999/5/43

Nie może być mowy o nieważności postępowania z powodu pozbawienia strony możności obrony swych praw, jeśli mimo naruszenia przez sąd przepisów procesowych strona podjęła czynności w procesie.

98.02.26 wyrok s.apel. U II AKa 137/97 OSA 1999/7-8/60

w Białymstoku

Wyrazem realizacji prawa oskarżonego do obrony, zagwarantowanym zarówno w Konstytucji RP jak i w art. 9 k.p.k., jest prawo składania wyjaśnień (art. 63 k.p.k.), jak i wniosków dowodowych (art. 152 k.p.k.). Postępowanie przed sądem bowiem, z poszanowaniem pełnych reguł kontradyktoryjności, winno być stymulowane dążeniem tego sądu do wyjaśnienia całej prawdy obiektywnej, co powoduje, że zgodnie z art. 155 § 3 k.p.k. nie można oddalić wniosku dowodowego na tej podstawie, że dotychczas przeprowadzone dowody wykazały przeciwieństwo tego, co wnioskodawca zamierza udowodnić. W tej sytuacji, składanie przez oskarżonego i jego obrońcę istotnych wniosków dowodowych, bo zmierzających do wykazania, iż oskarżony nie popełnił zarzucanego mu przestępstwa, w żadnym razie nie może być potraktowane jako nadużycie przez oskarżonego jego prawa do obrony.

97.12.01 wyrok SN III KKN 168/97 Prok.i Pr. 1998/4/7

Wśród wielu norm prawa karnego procesowego znajdują się takie, które mają podstawowe, centralne znaczenie dla całego systemu postępowania karnego i spełniają tym samym rolę nadrzędną w stosunku do pozostałych norm. Normą taką jest m.in. ta, która statuuje prawo oskarżonego do obrony.

Zasada prawa oskarżonego do obrony jest dyrektywą wynikającą nie tylko z ustawy procesowej, ale także z przepisów Konstytucji (art. 42). Zasada ta winna być rozpatrywana w dwóch aspektach: obrony formalnej - przez którą rozumie się procesową działalność obrońcy oskarżonego oraz obrony materialnej - jako działalność obrończą samego oskarżonego. Oba te elementy wzajemnie się przenikają i uzupełniają, bo tylko wtedy można mówić, iż prawo do obrony w postępowaniu karnym jest czymś realnym i rzeczywistym.

Jeśli więc oskarżony ma prawo do rzeczywistej obrony, w tym do korzystania z pomocy obrońcy, to oczywiste jest, że obrona w toku całego procesu (we wszystkich jego fazach) powinna przebiegać w warunkach umożliwiających obrońcy spełnienie jego zadań.

97.06.17 postan. SN U V KZ 57/97 OSNKW 1997/9-10/82

Na szczególnym etapie postępowania, jaki stanowi postępowanie kasacyjne, prawo do obrony jest zagwarantowane już przez sam fakt ustanowienia adwokata z urzędu, który zgodnie ze swą najlepszą wiedzą i należytą miarą staranności przeanalizował sprawę pod kątem ewentualnego istnienia podstaw, o których mowa w art. 463a § 1 k.p.k. Jeśli adwokat oświadczy sądowi, że podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej nie stwierdził, brak jest w unormowaniach kodeksu postępowania karnego przepisu, który upoważniałby sąd do "przymuszenia" obrońcy z urzędu do sporządzenia kasacji, jak też i przepisu, który nakazywałby ustanowić skazanemu innego obrońcę z urzędu.

97.06.06 wyrok SN III KKN 114/96 Prok.i Pr. 1998/3/11

Nie jest bowiem tak, że każdy, nawet w ogóle nie umotywowany, wniosek o bezpośrednie przesłuchanie na rozprawie sporządzających opinię pisemną biegłych musi być uwzględniony w imię realizacji prawa oskarżonego do obrony skoro nie funkcjonuje ono abstrakcyjnie, ale zawsze ma swoje odniesienie do konkretnej sytuacji dowodowej.

Podlega on zatem, jak każdy inny wniosek dowodowy, ocenie orzekającego w sprawie sądu I instancji w granicach wyznaczonych treścią art. 182 k.p.k. i ewentualnej ocenie sądu odwoławczego. I tylko wtedy, gdy zostaje on oddalony, mimo rzetelnego i przekonującego wskazania na powody, dla których przesłuchanie biegłych na rozprawie jest konieczne, można mówić o uchybieniu proceduralnym polegającym na ograniczeniu prawa oskarżonego do obrony poprzez naruszenie art. 182 k.p.k. w zw. z art. 3 § 1 k.p.k.

95.11.07 wyrok s.apel. U II AKr 279/95 OSA 1996/4/14

w Warszawie

Odczytanie na rozprawie na podstawie art. 337 § 1 k.p.k. zeznań pokrzywdzonych, składanych w postępowaniu przygotowawczym, mających rozstrzygające znaczenie dla uznania winy oskarżonych, przy jednoczesnym odstąpieniu od wezwania tych osób na rozprawę wyłącznie ze względu na przewidywane trudności ze sprowadzeniem ich do sądu, przekreśla z góry jakąkolwiek możliwość bezpośredniej konfrontacji ich zeznań z wyjaśnieniami oskarżonych na rozprawie i w konsekwencji godzi w prawo oskarżonych do obrony (art. 9 k.p.k.).

95.07.11 wyrok SN II KRN 77/95 Prok.i Pr. 1995/11-12/12

przegląd orzeczn.: Doda Z. Grajewski J. PS 1997/11-12/48Przepis art. 400 § 1 zd. 1 k.p.k., umożliwia rozpoznanie sprawy bez udziału obrońcy, ale jeżeli prawo do obrony ma być realnym uprawnieniem oskarżonego, to jego wniosek (wyraźna wola) o odroczenie rozprawy z powodu niestawiennictwa obrońcy, jeżeli nie zmierza do bezzasadnego przedłużenia postępowania winien być uwzględniony.

95.05.05 wyrok SN II KRN 178/94 Prok.i Pr. 1995/9/9

W sferze oceny dowodów zasadniczy układ odniesienia mają dowody przeprowadzone przez sąd orzekający, co łączy się to z dwoma podstawowymi zasadami procesu karnego: zasadą bezpośredniości oraz zasadą kontradyktoryjności silnie powiązanymi z inną naczelną zasadą procesową, a mianowicie prawem oskarżonego do obrony. Innymi słowy materiałem wyjściowym dla ustaleń faktycznych są dowody przeprowadzone na rozprawie. Nie oznacza to jednak, że dowody utrwalone w postępowaniu przygotowawczym pozbawione są znaczenia. Służą one bowiem do weryfikacji oświadczeń złożonych na rozprawie wówczas, gdy dochodzi między nimi do zasadniczych sprzeczności. Wyrażony przez sąd orzekający pogląd na wynik tej weryfikacji tylko wtedy pozostaje poza możliwością jego zakwestionowania i jest chroniony przepisem art. 4 § 1 k.p.k., gdy przedmiotem rozważań sądu był całokształt okoliczności sprawy (art. 357 k.p.k.) i to w sposób podyktowany obowiązkiem dochodzenia prawdy (art. 2 § 1 pkt 2 k.p.k.). (...) Zarówno doktryna, jak i judykatura, od dawna przyjmują, że jeżeli zeznania świadka dotyczą okoliczności o istotnym znaczeniu dla rozstrzygnięcia sprawy, a przy tym są one sprzeczne z wyjaśnieniami oskarżonego lub innymi dowodami, to nieodzowne jest bezpośrednie przeprowadzenie dowodu z tych zeznań na rozprawie głównej. W takiej sytuacji nawet zgoda stron na odstępstwo od tej zasady nie legitymizuje decyzji sądu o odstąpieniu od bezpośredniego przesłuchania świadka.

95.02.23 postan. s.apel. II AKz 87/95 KZS 1995/2/44

w Krakowie

Oskarżony może bronić się w dowolny, prawem przewidziany sposób, jednakże jego postąpienia i wyjaśnienia podlegają ocenie organów procesowych zarówno dla rozstrzygnięcia istoty sprawy (ustaleń itp.), jak i dla stosowania środków zapobiegawczych. Byłoby wynaturzeniem prawa do obrony, gdyby mimo obrony wykrętnej, matactwa itp. nie można było wydać orzeczenia zabezpieczającego prawidłowy tok postępowania tylko dlatego, że oskarżony ma prawo się bronić.

91.10.10 wyrok s.apel. II AKr 160/91 Wokanda 1992/5/34

w Poznaniu

Oddalając wniosek obrońcy oskarżonej o powołanie nowego kompletu biegłych lekarzy psychiatrów oraz wniosek prokuratora o przesłuchanie dotychczasowych biegłych psychiatrów sąd naruszył dyspozycję art. 9 k.p.k. i prawo oskarżonej do obrony m.in. przez uniemożliwienie zadania pytań biegłym.

91.07.25 wyrok s.apel. U II AKr 62/91 OSA 1992/3/22 w Katowicach

glosa : Stefański R.A. OSA 1992/6/44

Skoro aresztowany oskarżony nie został doprowadzony na rozprawę obojętnie z jakich przyczyn (usprawiedliwionych lub nie) to przeprowadzenie pod jego nieobecność czynności procesowych skutkuje uchylenie wobec jego osoby zapadłego orzeczenia bez względu na to, czy miał on zagwarantowane prawo do obrony przez uczestnictwo w rozprawie jego obrońcy. 88.12.07 wyrok SN V KRN 252/88 OSNPG 1989/8/95

Sąd Wojewódzki przeprowadzając rozprawę rewizyjną w nieobecności oskarżonej, która to nieobecność była usprawiedliwiona, dopuścił się obrazy art. 102 § 2 k.p.k., a tym samym naruszył jedno z podstawowych praw oskarżonej, jakim jest prawo do obrony.

Uniemożliwienie oskarżonej uczestniczenia w rozprawie rewizyjnej i ustosunkowania się do zarzutów zawartych w rewizji prokuratora niewątpliwie mogło mieć wpływ na treść orzeczenia.

88.01.15 wyrok SN V KRN 341/87 OSNPG 1988/11/117

Prawo oskarżonego do obrony wymaga jego obecności podczas wszystkich czynności dowodowych. Tylko wtedy może on zrealizować przysługujące mu uprawnienia do zadawania pytań biegłemu i składania wyjaśnień co do treści opinii. Jest to jedna z najważniejszych gwarancji procesowych i ma ona pełne zastosowanie również w postępowaniu rewizyjnym, w przypadku uzupełnienia postępowania dowodowego. Naruszenie tego uprawnienia stanowi istotne ograniczenie praw oskarżonego do obrony.

87.05.27 wyrok SN V KRN 126/87 OSNPG 1988/3/30

Oskarżony po wydaniu wyroku przez Sąd I instancji ustanowił dla siebie obrońcę, który złożył do akt pełnomocnictwo podpisane przez oskarżonego w dniu 4.VI.1984 r. Przewodniczący Wydziału wyznaczając termin rozprawy rewizyjnej - przez przeoczenie - nie zlecił zawiadomienia o niej obrońcy, wskutek czego nie uczestniczył on w rozpoznaniu tej sprawy w postępowaniu odwoławczym.

Opisane wyżej uchybienie naruszyło prawo oskarżonego do obrony i mogło mieć istotny wpływ na treść orzeczenia wydanego przez Sąd Wojewódzki.

85.07.26 wyrok SN IV KR 166/85 OSNPG 1986/3/40

Oddalenie przez Sąd I instancji wniosku obrony oskarżonego o wezwanie na rozprawę biegłych psychiatrów, którzy w toku postępowania przygotowawczego wydali opinię o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego i przez to uniemożliwienie oskarżonemu i jego obrońcy uzyskania odpowiedzi na nasuwające się im pytania wiążące się z treścią opinii, stanowi obrazę art. 155 § 1 k.p.k., jak i rażące naruszenie prawa oskarżonego do obrony - art. 9 k.p.k.

82.12.17 wyrok SN IV KR 278/82 OSNPG 1983/5/57

Podjęcie się przez adwokata obrony kilku oskarżonych w sytuacji, gdy ich interesy są wyraźnie sprzeczne, stanowi naruszenie podstawowego prawa oskarżonego, jakim jest prawo do obrony w procesie karnym (art. 9 k.p.k.) i z reguły ma wpływ na treść wyroku.

82.11.25 wyrok SN U Rw 1023/82 OSNKW 1983/4-5/31

przegląd orzeczn.: Prusak F. NP 1984/2/72

Oddalenie przez sąd wniosku oskarżonego o wezwanie na rozprawę główną biegłych lekarzy psychiatrów, którzy w toku postępowania przygotowawczego wydali opinię o jego stanie zdrowia psychicznego, i przez to uniemożliwienie mu i jego obrońcy zadanie im pytań stanowi rażące naruszenia prawa oskarżonego do obrony (art. 9 k.p.k.).

81.02.05 wyrok SN U II KR 10/81 OSNKW 1981/7-8/38

Nieprzyznanie się sprawcy do winy i nieokazanie skruchy nie stanowi okoliczności obciążającej, gdyż jest formą jego obrony, a realizacja prawa do obrony w tej postaci nie może wpływać na surowszy wymiar kary.

80.06.12 wyrok SN U II KR 163/80 OSNKW 1980/8/69

glosa : Łyczywek R. OSP 1981/11/200

Podjęcie się przez adwokata obrony kilku oskarżonych w jednej sprawie w sytuacji, gdy ich interesy są ze sobą sprzeczne, stanowi naruszenie podstawowego prawa oskarżonego, jakim jest prawo do obrony w procesie karnym (art. 9 k.p.k.), i z reguły ma wpływ na treść wyroku.

80.01.18 wyrok SN III KR 421/79 OSNPG 1980/7/96

Przepis art. 76 k.p.k. dopuszcza możliwość prowadzenia przez jednego obrońcę obrony kilku oskarżonych, lecz tylko w tych przypadkach, gdy ich interesy nie są ze sobą sprzeczne. Ocena zaś, czy sprzeczność ta ma miejsce należy nie tylko do obrony i oskarżonego, lecz również do sądu. W wypadku jej dostrzeżenia sąd zobowiązany jest - w myśl art. 10 § 2 k.p.k. - poinformować o tym oskarżonych w celu umożliwienia im powierzenia obrony innemu obrońcy i tym samym skorzystania z przewidzianego w art. 9 k.p.k., a stanowiącego jedną z konstytucyjnych gwarancji obywatelskich, prawa do obrony.

78.04.10 wyrok SN II KR 47/78 OSP 1979/5/85

glosa : Gardocka T. OSP 1979/5/85

Nieuprzedzenie stron o możliwości zmiany kwalifikacji prawnej czynu zarzucanego oskarżonemu z art. 210 § 1 k.k. na art. 210 § 2 k.k. w sytuacji, gdy fakt posłużenia się przez sprawcę niebezpiecznym narzędziem był stronom znany - nie narusza prawa do obrony oskarżonego i uchybienbie takie nie ma wpływu na treść wyroku.

74.11.30 postan. SN I KZ 141/74 niepublikowane

W sytuacji, kiedy oskarżony nie został zawiadomiony o terminie rozprawy i sprawę rozpoznano podczas jego nieobecności, a obecność jego nie była obowiązkowa, to uchybienie takie nie stanowi podstawy do wznowienia postępowania na zasadzie art. 474 § 2 w związku z art. 388 pkt 9 k.p.k.

Niezawiadomienie przez sąd o terminie rozprawy oskarżonego, kiedy obecność jego nie jest obowiązkowa, jest uchybieniem naruszającym jego prawa do obrony (art. 102 § 1 w związku z art. 9 k.p.k.) i może mieć wpływ na treść orzeczenia, a jako takie stanowić może podstawę do rewizji bądź rewizji nadzwyczajnej.

2000.05.16 postan. SN III KKN 117/98 Biul.SN 2000/8/6

Brak możliwości wzięcia udziału przez oskarżonego w posiedzeniu sądu z niezawinionych przez niego przyczyn, w szczególności wynikających z zaniechania sądu powiadomienia go o terminie i miejscu posiedzenia w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania karnego, stanowi rażące uchybienie, naruszające przepisy postępowania dotyczące prawa do obrony (art. 102 § 1 w zw. z art. 9 k.p.k. z 1969 r.), mogące mieć wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia.

2000.03.21 postan. SN I KZP 59/99 Prok.i Pr. 2000/5/12

Obrońcą oskarżonego w postępowaniu odwoławczym od orzeczenia kolegium do spraw wykroczeń (art. 512 k.p.k.) może być jedynie osoba uprawniona do obrony według przepisów prawa o adwokaturze (art. 82 k.p.k.), a nie inna osoba godna zaufania, uczestnicząca w charakterze obrońcy w postępowaniu przed kolegium. 2000.01.05 wyrok SN U II KKN 391/99 OSNKW 2000/1-2/13

Jeżeli charakter informacji, jakie ma do przekazania prokuratorowi lub sądowi świadek anonimowy, jest tego rodzaju, że udostępnienie oskarżonemu i jego obrońcy treści zeznań tego świadka lub umożliwienie zadawania mu przez te strony pytań musi w sposób oczywisty prowadzić do faktycznego ujawnienia jego tożsamości, to powinnością właściwego organu procesowego jest rzetelne poinformowanie świadka anonimowego o tej sytuacji i uzyskanie jego zgody na jawne złożenie zeznań, a w razie braku takiej zgody pominięcie dowodu z jego zeznań złożonych anonimowo; utajnienie w całości lub w części treści zeznań świadka anonimowego byłoby naruszeniem prawa oskarżonego do obrony i tym samym uchybiało podstawowym regułom rzetelnego procesu.

99.11.03 wyrok SN V KKN 422/99 Prok.i Pr. 2000/3/13

Nie ulega wątpliwości, iż udział skazanego w rozprawie odwoławczej nie był obowiązkowy w rozumieniu art. 450 § 3 k.p.k. Udział w rozprawie odwoławczej skazanego nie jest jego obowiązkiem, lecz uprawnieniem, gdyż ani prezes sądu, ani sąd nie uznali takiego udziału za konieczny. Sąd miał jednak obowiązek zadbania o to, aby skazany mógł ze swojego uprawnienia skorzystać. Skoro w wyniku okoliczności od siebie niezależnych znalazł się on w szpitalu - co zostało potwierdzone przez ordynatora tego szpitala - należało uwzględnić jego wniosek i odroczyć rozprawę. Prowadzenie rozprawy i wydanie w postępowaniu odwoławczym wyroku - mimo jednoznacznej woli skazanego uczestniczenia w tej rozprawie - stanowiło naruszenie prawa do obrony skazanego i nakazywało Sądowi Najwyższemu uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

99.05.14 wyrok SN IV KKN 714/98 Prok.i Pr. 2000/4/8

Stan określany przez ustawodawcę, jako "nie dające się usunąć wątpliwości" (art. 5 § 2 k.p.k.), powstaje - jeśli pominąć wątpliwości natury nie faktycznej, lecz prawnej - dopiero w następstwie oceny dowodów (art. 7 k.p.k.). Dopiero wówczas bowiem można stwierdzić, czy wątpliwości w ogóle wystąpiły, czy były rozsądne, a nie wydumane, czy i jakie miały znaczenie dla kwestii odpowiedzialności prawnej oskarżonego, czy udało się je przezwyciężyć w sposób dopuszczalny przez prawo procesowe itp. O naruszeniu zasady in dubio pro reo nie można zatem mówić wówczas, gdy sąd w wyniku pełnej i poprawnie dokonanej swobodnej oceny dowodów uznał, że brak jest wątpliwości, albo że nie mają one znaczenia dla odpowiedzialności prawnej oskarżonego. Jest jednocześnie dobrym prawem obrony oskarżonego mnożenie, a nawet wyolbrzymianie na każdym etapie postępowania takich faktów i ich ocen, które pozwalają na powątpiewanie w jego winę, pod warunkiem wszakże nieprzeinaczania faktów (lojalności wobec faktów).

99.03.05 wyrok

s.apel. II AKa 123/98 Apel.-Lub. 1999/2/14

w Lublinie

Z istoty pojęcia rzetelnego procesu karnego w państwie prawa wynika nakaz, aby organy procesowe - rzecz prosta w najwyższym stopniu dotyczyć to ma sądu - procedowały tak, aby dla wszystkich uczestników procesu (także dla społeczeństwa, które w różny sposób uzyskuje informacje o toczącym się procesie) było widoczne, że z pełnym obiektywizmem dążą one do ustalenia prawdy materialnej i wydania sprawiedliwego orzeczenia przy pełnym przestrzeganiu gwarancji procesowych uczestników procesu, w tym prawa oskarżonego do obrony (sprawiedliwość proceduralna).

99.02.23 wyrok SN I PKN 599/98 OSNAP 2000/8/302

[Notka]

W wyroku z dnia 23 lutego 1999 r., I PKN 599/98, Sąd Najwyższy uznał, że wybór pracownika do pełnienia funkcji w organach wymienionych w art. 32 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 234 ze zm.) nie oznacza jeszcze, iż żądanie przywrócenia do pracy stanowi nadużycie prawa (art. 8 KP), jeżeli wybór nie miał na celu udaremnienia rozwiązania umowy o pracę i nie dotyczył pracownika, który w sposób ciężki naruszył podstawowe obowiązki pracownicze. Takie poglądy były już wielokrotnie przedstawiane w publikowanym orzecznictwie; ostatnio można wskazać na wyrok z dnia 22 grudnia 1998 r., I PKN 509/98 (OSNAPiUS 2000 r. Nr 4, poz. 133), według którego pozostaje w sprzeczności ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa wybór pracownika do zarządu lub komisji rewizyjnej zakładowej organizacji związkowej wyłącznie w celu obrony przed dokonanym już wypowiedzeniem umowy o pracę (art. 8 KP) oraz wyrok z dnia 9 kwietnia 1998 r., I PKN 40/98 (OSNAPiUS 1999 r. Nr 8, poz. 270), uznający że wybór pracownika do zarządu zakładowej organizacji związkowej w okresie wypowiedzenia umowy o pracę nie przesądza o sprzeczności z zasadami współżycia społecznego lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa jego żądania przywrócenia do pracy, w przypadku naruszenia przez pracodawcę art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 234 ze zm.).

99.02.16 wyrok SN U II UKN 418/98 OSNAP 2000/9/359

Odmowa uwzględnienia wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego (art. 117 § 1 KPC) nie pozbawia strony możności obrony jej praw (art. 379 pkt 5 KPC) i nie narusza art. 6 Konwencji z dnia 4 listopada 1950 r. o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284).

98.12.30 postan. s.apel. II AKz 424/98 Apel.-Lub. 1999/2/13

w Lublinie

1. Skazanie oskarżonego nieprawomocnym wyrokiem zwalnia sąd od podawania w uzasadnieniu postanowienia o stosowaniu lub dalszym utrzymywaniu tymczasowego aresztowania, że zebrane dowody wskazują na prawdopodobieństwo popełnienia przez oskarżonego przypisanego mu przestępstwa, jednak przepis art. 251 § 3 k.p.k. nie zwalnia sądu z obowiązku wykazania w takim przypadku słuszności stosowania aresztu tymczasowego (art. 258 § 2 k.p.k.), konieczności stosowania tego właśnie a nie innego środka zapobiegawczego dla celów procesowych (art. 257 § 1 k.p.k.) oraz rozważenia, czy stosowaniu tego środka nie sprzeciwiają się względy tyczące samego oskarżonego bądź jego najbliższej rodziny (art. 259 § 1 k.p.k.).

2. Nieudzielenie głosu obecnym stronom przed wydaniem postanowienia w trybie art. 264 § 2 k.p.k. narusza nie tylko wyrażoną w tym przepisie zasadę gwarancyjną, ale jednocześnie pozbawia oskarżonego prawa do obrony, którą zapewnia mu w szczególności art. 6 k.p.k. i stanowi istotne uchybienie procesowe, które zawsze ma wpływ na treść rozstrzygnięcia w rozumieniu art. 438 pkt 2 k.p.k.

98.10.20 postan. SN U III KZ 118/98 OSNKW 1998/11-12/54

glosa aprobująca: Wąsek-Wiaderek M. OSP 1999/10/181

1. Z tego, że oskarżony "ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania", tj. "prawo bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę", wcale nie wynika, iż zarówno on sam, jak i jego obrońca mają prawo do udziału we wszystkich bez wyjątku posiedzeniach.

2. Ponieważ ustawa nie wymaga, aby kasację sporządził i podpisał "obrońca" lub "pełnomocnik", przeto jeżeli strona jest adwokatem, to sporządzona i podpisana przez nią osobiście skarga kasacyjna spełnia ustawowe wymaganie "sporządzenia i podpisania przez adwokata".

98.10.01 wyrok SN I PKN 359/98 OSNAP 1999/21/681

[Notka]

W wyroku z dnia 1 października 1998 r., I PKN 359/98, Sąd Najwyższy stwierdził, że nieważność postępowania przewidziana w art. 379 pkt 5 KPC zachodzi, gdy strona została całkowicie pozbawiona możności obrony swych praw, a nie tylko utrudniono jej popieranie przed sądem dochodzonych roszczeń lub obronę przed żądaniami strony przeciwnej. Wykładnia taka była już wielokrotnie prezentowana - patrz np.: orzeczenie z dnia 21 czerwca 1961 r., 3 CR 953/60 (NP 1963 r. Nr 1, s. 117 z glosą W. Siedleckiego) wyrok z dnia 14 czerwca 1968 r., I CR 432/67 (OSNCP 1969 r. z. 7-8, poz. 137), a ostatnio wyrok z dnia 2 kwietnia 1998 r., I PKN 521/97 (OSNAPiUS 1999 r. Nr 6, poz. 203).

98.08.19 postan. s.apel. II AKz 200/98 Prok.i Pr. 1999/2/23

w Krakowie 1. Zaniedbanie adwokata, skutkujące uchybienie terminowi do wniesienia odwołania, może uzasadniać przywrócenie terminu, gdy adwokat sprawuje funkcję obrońcy oskarżonego, a nie wtedy, gdy jest pełnomocnikiem innej strony: wnioskodawcy, powoda cywilnego, oskarżyciela prywatnego lub posiłkowego. W takim bowiem razie nie zostaje naruszone prawo do obrony (art. 42 ust. 1 Konstytucji), nie ma ryzyka wykonania kary ewentualnie niesłusznej ani odpowiedzialności Skarbu Państwa stąd wynikającej (art. 487 k.p.k.). Zawinienie adwokata uzasadnia jego odpowiedzialność za nienależyte wykonanie umowy zlecenia.

2. Przestrzeganie terminów do wniesienia środków odwoławczych jest motywowane względami gwarancyjnymi, a nie dążeniem do szybkości postępowania. Upływ terminu do odwołania skutkuje prawomocnością orzeczenia, która ma zasadnicze znaczenie dla pewności obrotu prawnego, jak to Sąd Apelacyjny wiele razy poprzednio w swych orzeczeniach przypominał.

98.07.09 wyrok SN U I PKN 236/98 OSNAP 1999/15/489

Zawiadomienie sądu przez pełnomocnika o przyznanie nieobecności na rozprawie nie może być uznane za złożenie wniosku o odroczenie rozprawy, a tym samym przeprowadzenie rozprawy pod nieobecność pełnomocnika i wydanie po niej wyroku nie świadczy o pozbawieniu strony możliwości obrony jej praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 KPC.

98.06.18 postan. SN III KKN 88/97 Prok.i Pr. 1998/11-12/17

Zagadnienie stosowania art. 183 k.p.k. w postępowaniu karnym występuje w dwu aspektach: w aspekcie prawa karnego materialnego, jako warunek odpowiedzialności karnej (art. 25 § 1 i 2 k.k.) i orzekania środków zabezpieczających, oraz w aspekcie prawa procesowego ze względu na regulacje obrony koniecznej (art. 70 § 2 k.p.k.) zawieszenia postępowania (art. 15 § 1 k.p.k.), jak też jako warunek świadomości oskarżonego w zakresie podejmowanych czynności procesowych i tym samym nieograniczonej zdolności do obrony (art. 9 k.p.k.).

98.06.10 wyrok SN II KKN 38/97 Prok.i Pr. 1998/11-12/13

Przeprowadzenie rozprawy pod nieobecność obrońcy, która usprawiedliwiła nieobecność i wniosła o odroczenie rozprawy, stanowi rażące naruszenie przepisów art. 102 k.p.k. w zw. z art. 9 k.p.k., które przez oczywiste ograniczenie prawa oskarżonego do obrony mogło mieć wpływ na treść zaskarżonego wyroku.

98.06.04 wyrok s.apel. II AKa 93/98 Prok.i Pr. 1999/2/22 w Krakowie

Gdy interesy oskarżonych są sprzeczne, sąd nie powinien wyrazić zgody, by ich obrońcy wzajemnie się zastępowali w toku rozprawy, gdyż grozi to prawu do obrony wskutek kolizji interesów obrony sprawowanej wówczas przez tego samego adwokata (art. 76 k.p.k.). Nie mają przy tym znaczenia jakiekolwiek deklaracje stron, gdyż stan ten uzasadnia uchylenie wyroku zarówno w trybie apelacji (art. 388 pkt 6 k.p.k.), kasacji lub wznowienia postępowania (art. 474 § 2 k.p.k.) i to bądź z urzędu, bądź z inicjatywy którejkolwiek ze stron bez względu na poglądy wcześniej wyrażane. Prawo do obrony nie może być bowiem stopniowane, a zwłaszcza że jest prawem konstytucyjnym (art. 42 ust. 1 Konstytucji). Zapewnienie obrony oskarżonego należy do najważniejszych zadań sądu, choćby sam oskarżony o to nie dbał.

98.04.03 wyrok SN II UKN 595/97 OSNAP 1999/6/222

[Notka]

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 kwietnia 1998 r., II UKN 595/97, stwierdził, że wydanie wyroku mimo braku prawidłowego zawiadomienia wnioskodawcy o terminie rozprawy, na której zapadł wyrok, oznacza, że został on pozbawiony możliwości obrony swych praw (art. 379 pkt 5 KPC).

98.03.17 postan. s.apel. U II AKz 109/98 OSA 2000/4/31 w Warszawie

Prawidłowość przeprowadzenia postępowania w zakresie wydania (zmiany) postanowienia o przedstawieniu zarzutów zawsze podlega kontroli sądu a uchybienia należą do tych, które skutkują przekazanie sprawy prokuratorowi. Są one zaliczane do tych istotnych uchybień, których nie można konwalidować w postępowaniu jurysdykcyjnym, gdyż godzą w interesy stron i naruszają gwarancję prawa podejrzanego do obrony.

98.03.10 wyrok SN I CKN 524/97 Prok.i Pr. 1999/5/43

Nie może być mowy o nieważności postępowania z powodu pozbawienia strony możności obrony swych praw, jeśli mimo naruszenia przez sąd przepisów procesowych strona podjęła czynności w procesie.

98.02.26 wyrok s.apel. U II AKa 137/97 OSA 1999/7-8/60 w Białymstoku Wyrazem realizacji prawa oskarżonego do obrony, zagwarantowanym zarówno w Konstytucji RP jak i w art. 9 k.p.k., jest prawo składania wyjaśnień (art. 63 k.p.k.), jak i wniosków dowodowych (art. 152 k.p.k.). Postępowanie przed sądem bowiem, z poszanowaniem pełnych reguł kontradyktoryjności, winno być stymulowane dążeniem tego sądu do wyjaśnienia całej prawdy obiektywnej, co powoduje, że zgodnie z art. 155 § 3 k.p.k. nie można oddalić wniosku dowodowego na tej podstawie, że dotychczas przeprowadzone dowody wykazały przeciwieństwo tego, co wnioskodawca zamierza udowodnić. W tej sytuacji, składanie przez oskarżonego i jego obrońcę istotnych wniosków dowodowych, bo zmierzających do wykazania, iż oskarżony nie popełnił zarzucanego mu przestępstwa, w żadnym razie nie może być potraktowane jako nadużycie przez oskarżonego jego prawa do obrony.97.12.16 wyrok SN U II UKN 404/97 OSNAP 1998/21/641Rozpoznanie u wnioskodawcy choroby psychicznej o niewielkim nasileniu nie jest samo w sobie przesłanką obligującą sąd do uwzględnienia wniosku o ustanowienie adwokata z urzędu. Nieustanowienie takiego pełnomocnika nie pozbawia strony możności obrony jej praw i nie powoduje nieważności postępowania (art. 117 i 379 pkt 5 KPC).

97.12.01 wyrok SN III KKN 168/97 Prok.i Pr. 1998/4/7

Wśród wielu norm prawa karnego procesowego znajdują się takie, które mają podstawowe, centralne znaczenie dla całego systemu postępowania karnego i spełniają tym samym rolę nadrzędną w stosunku do pozostałych norm. Normą taką jest m.in. ta, która statuuje prawo oskarżonego do obrony.

Zasada prawa oskarżonego do obrony jest dyrektywą wynikającą nie tylko z ustawy procesowej, ale także z przepisów Konstytucji (art. 42). Zasada ta winna być rozpatrywana w dwóch aspektach: obrony formalnej - przez którą rozumie się procesową działalność obrońcy oskarżonego oraz obrony materialnej - jako działalność obrończą samego oskarżonego. Oba te elementy wzajemnie się przenikają i uzupełniają, bo tylko wtedy można mówić, iż prawo do obrony w postępowaniu karnym jest czymś realnym i rzeczywistym.

Jeśli więc oskarżony ma prawo do rzeczywistej obrony, w tym do korzystania z pomocy obrońcy, to oczywiste jest, że obrona w toku całego procesu (we wszystkich jego fazach) powinna przebiegać w warunkach umożliwiających obrońcy spełnienie jego zadań.

97.11.19 wyrok SN U I PKN 377/97 OSNAP 1998/17/509Odmowa dopuszczenia dowodu nie pozbawia strony możności obrony jej praw.97.06.17 postan. SN U V KZ 57/97 OSNKW 1997/9-10/82Na szczególnym etapie postępowania, jaki stanowi postępowanie kasacyjne, prawo do obrony jest zagwarantowane już przez sam fakt ustanowienia adwokata z urzędu, który zgodnie ze swą najlepszą wiedzą i należytą miarą staranności przeanalizował sprawę pod kątem ewentualnego istnienia podstaw, o których mowa w art. 463a § 1 k.p.k. Jeśli adwokat oświadczy sądowi, że podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej nie stwierdził, brak jest w unormowaniach kodeksu postępowania karnego przepisu, który upoważniałby sąd do "przymuszenia" obrońcy z urzędu do sporządzenia kasacji, jak też i przepisu, który nakazywałby ustanowić skazanemu innego obrońcę z urzędu.

97.06.06 wyrok SN III KKN 114/96 Prok.i Pr. 1998/3/11

Nie jest bowiem tak, że każdy, nawet w ogóle nie umotywowany, wniosek o bezpośrednie przesłuchanie na rozprawie sporządzających opinię pisemną biegłych musi być uwzględniony w imię realizacji prawa oskarżonego do obrony skoro nie funkcjonuje ono abstrakcyjnie, ale zawsze ma swoje odniesienie do konkretnej sytuacji dowodowej.

Podlega on zatem, jak każdy inny wniosek dowodowy, ocenie orzekającego w sprawie sądu I instancji w granicach wyznaczonych treścią art. 182 k.p.k. i ewentualnej ocenie sądu odwoławczego. I tylko wtedy, gdy zostaje on oddalony, mimo rzetelnego i przekonującego wskazania na powody, dla których przesłuchanie biegłych na rozprawie jest konieczne, można mówić o uchybieniu proceduralnym polegającym na ograniczeniu prawa oskarżonego do obrony poprzez naruszenie art. 182 k.p.k. w zw. z art. 3 § 1 k.p.k.

97.05.13 wyrok SN U II UKN 102/97 OSNAP 1998/4/134

Jeżeli niewysłanie stronie zawiadomienia o terminie rozprawy pod wskazany przez nią adres dla doręczeń pozbawiło ją możności obrony jej praw, to postępowanie dotknięte jest nieważnością (art. 379 pkt 5 KPC).

97.03.24 wyrok s.apel. I ACa 128/97 Pr.Gosp. 1998/4/36 w Warszawie

1. Rozpoznanie sprawy i wydanie wyroku w nieobecności powoda, który przed terminem rozprawy poprzedzającej jego wydanie, wykazał zaświadczeniem lekarskim niemożność stawiennictwa w sądzie, skutkuje nieważność postępowania z powodu pozbawienia strony możności obrony jej praw.W tej sytuacji sąd nie powinien w ogóle przystępować do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, a jedynie odroczyć wyznaczoną rozprawę, gdyż powód został pozbawiony możliwości: ustnego przedstawienia twierdzeń na poparcie zgłoszonych żądań, złożenia oświadczeń co do twierdzeń strony przeciwnej, a w końcu ostatecznego przedstawienia stanowiska przed zamknięciem rozprawy.

2. W przepisach regulujących kwestie wyboru i funkcjonowania rady nadzorczej spółki akcyjnej brak jest odpowiednika art. 209 § 2 Kodeksu handlowego. Pominięcie tego przepisu przy spółce akcyjnej nie uprawnia jednak do formułowania tezy o nieodwołalności członków jej rady nadzorczej.

96.11.14 wyrok SN III KKN 118/96 Prok.i Pr. 1997/5/10

Przepis art. 182 k.p.k. nie obliguje sądu do zasięgania nowej opinii (instytutu, zakładu lub instytucji), albo innych biegłych, ale nie zwalnia przez to od obowiązku oceny posiadanych opinii, m.in. pod kątem ich pełności dla potrzeb wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy.Z przepisów kodeksu postępowania karnego wynika, że przywiązuje on duże znaczenie do kwestii zachowania zasady kontradyktoryjności przy przeprowadzaniu dowodu z opinii biegłych. Jeżeli w dodatku z opinii wynika, że nie zostały ustalone, możliwie jednoznacznie, okoliczności mogące mieć wpływ na treść orzeczenia (jak w przypadku przedmiotowej sprawy), to wezwanie biegłych (lub biegłego) na rozprawę staje się obowiązkiem sądu wynikającym z art. 182 k.p.k., a zaniechanie tego obowiązku oznacza również naruszenie prawa oskarżonego do obrony.

96.09.08 wyrok SN III KKN 67/96 Wokanda 1997/2/8

Jeżeli oskarżony w treści wniosku złożonego na podstawie art. 69 kpk przytacza bez udokumentowania okoliczności, które - gdyby były udokumentowane - mogłyby prowadzić do uwzględnienia wniosku, to nie można jego wniosku nie uwzględnić bez uprzedniego pouczenia (art. 10 § 2 kpk) o obowiązku wykazania tych okoliczności odpowiednimi dokumentami i przed upływem terminu wyznaczonego do usunięcia formalnych braków wniosku (art. 105 § 1 kpk). Przedwczesne nieuwzględnienie wniosku jest w takiej sytuacji pozbawienim oskarżonego prawa do obrony formalnej z rażącym naruszeniem art. 74 § 1 kpk w związku z art. 10 § 2 kpk i art. 9 kpk, które z zasady mogło mieć wpływ na treść wyroku.

96.05.07 postan. SN III KZ 7/96 Prok.i Pr. 1997/1/11

W postępowaniu kasacyjnym znajdują - w kwestiach wyraźnie w rozdz. 47 k.p.k. nie uregulowanych - odpowiednie zastosowanie przepisy odnoszące się do postępowania odwoławczego przed sądem apelacyjnym (art. 462 k.p.k.), a następnie do postępowania przed sądem pierwszej instancji (art. 407 k.p.k.). Potrzeba odwołania się do takich przepisów zachodzi m.in. w niektórych sytuacjach w sposób niepełny uregulowanych w art. 464 § 3 k.p.k., dotyczących wypadków, w których ustawa wprowadza obowiązek doręczenia stronie wyroku z urzędu (art. 91 § 3 i art. 370 § 2 k.p.k.). Stosując więc odpowiednio art. 370 § 2 k.p.k., w sytuacji ogłoszenia wyroku sądu odwoławczego w nieobecności oskarżonego pozbawionego wolności i nie korzystającego już po zakończeniu rozprawy z pomocy obrońcy, należy przyjąć, że termin do złożenia wniosku o doręczenie wyroku wraz z uzasadnieniem, o którym jest mowa w art. 464 § 3 k.p.k., należy liczyć od daty doręczenia skazanemu z urzędu wyroku bez uzasadnienia. Taki wniosek wynika zarówno z wykładni logicznej odpowiednio zastosowanego do omawianej sytuacji procesowej art. 370 § 2 k.p.k., jak i z ratio legis tego przepisu, zawierającego jedną z istotnych gwarancji prawa oskarżonego do obrony. Obowiązek doręczenia skazanemu z urzędu wyroku, którego nie mógł wysłuchać na rozprawie, ma bowiem na celu powiadomienie go o treści wydanego w jego sprawie orzeczenia, aby mógł w odpowiednim czasie rozważyć i zdecydować, czy będzie podejmował czynności zmierzające do wniesienia kasacji.

95.11.07 wyrok s.apel. U II AKr 279/95 OSA 1996/4/14 w Warszawie

Odczytanie na rozprawie na podstawie art. 337 § 1 k.p.k. zeznań pokrzywdzonych, składanych w postępowaniu przygotowawczym, mających rozstrzygające znaczenie dla uznania winy oskarżonych, przy jednoczesnym odstąpieniu od wezwania tych osób na rozprawę wyłącznie ze względu na przewidywane trudności ze sprowadzeniem ich do sądu, przekreśla z góry jakąkolwiek możliwość bezpośredniej konfrontacji ich zeznań z wyjaśnieniami oskarżonych na rozprawie i w konsekwencji godzi w prawo oskarżonych do obrony (art. 9 k.p.k.).

95.09.22 uchwała SN U I KZP 31/95 OSNKW 1995/11-12/74

1. Użyte w art. 277 § 1 k.p.k. określenie: "prawo do osobistego przejrzenia akt" - jako ściśle związane z prawem do obrony - oznacza prawo do osobistego zapoznania się przez podejrzanego z materiałami zebranymi w toku postępowania przygotowawczego w granicach uzasadnionych rzeczowymi potrzebami tej czynności.

2. Do kryteriów rzeczowości owych potrzeb zaliczyć należy w szczególności: obszerność materiału dowodowego i jego czytelność oraz indywidualne zdolności percepcyjne podejrzanego, związane np. z jego wykształceniem lub stanem zdrowia. Kierując się tymi kryteriami organ procesowy powinien określić czas i stworzyć odpowiednie warunki techniczno-organizacyjne umożliwiające podejrzanemu swobodne zapoznanie się z aktami sprawy.Celowe niekorzystanie przez podejrzanego z tego uprawnienia w warunkach uwzględniających wskazane wyżej kryteria - zmierzające do przewlekania postępowania - może być uznane za nadużycie prawa do obrony.

95.07.11 wyrok SN II KRN 77/95 Prok.i Pr. 1995/11-12/12 przegląd orzeczn.: Doda Z. Grajewski J. PS 1997/11-12/48

Przepis art. 400 § 1 zd. 1 k.p.k., umożliwia rozpoznanie sprawy bez udziału obrońcy, ale jeżeli prawo do obrony ma być realnym uprawnieniem oskarżonego, to jego wniosek (wyraźna wola) o odroczenie rozprawy z powodu niestawiennictwa obrońcy, jeżeli nie zmierza do bezzasadnego przedłużenia postępowania winien być uwzględniony.

95.05.05 wyrok SN II KRN 178/94 Prok.i Pr. 1995/9/9

W sferze oceny dowodów zasadniczy układ odniesienia mają dowody przeprowadzone przez sąd orzekający, co łączy się to z dwoma podstawowymi zasadami procesu karnego: zasadą bezpośredniości oraz zasadą kontradyktoryjności silnie powiązanymi z inną naczelną zasadą procesową, a mianowicie prawem oskarżonego do obrony. Innymi słowy materiałem wyjściowym dla ustaleń faktycznych są dowody przeprowadzone na rozprawie. Nie oznacza to jednak, że dowody utrwalone w postępowaniu przygotowawczym pozbawione są znaczenia. Służą one bowiem do weryfikacji oświadczeń złożonych na rozprawie wówczas, gdy dochodzi między nimi do zasadniczych sprzeczności. Wyrażony przez sąd orzekający pogląd na wynik tej weryfikacji tylko wtedy pozostaje poza możliwością jego zakwestionowania i jest chroniony przepisem art. 4 § 1 k.p.k., gdy przedmiotem rozważań sądu był całokształt okoliczności sprawy (art. 357 k.p.k.) i to w sposób podyktowany obowiązkiem dochodzenia prawdy (art. 2 § 1 pkt 2 k.p.k.). (...) Zarówno doktryna, jak i judykatura, od dawna przyjmują, że jeżeli zeznania świadka dotyczą okoliczności o istotnym znaczeniu dla rozstrzygnięcia sprawy, a przy tym są one sprzeczne z wyjaśnieniami oskarżonego lub innymi dowodami, to nieodzowne jest bezpośrednie przeprowadzenie dowodu z tych zeznań na rozprawie głównej. W takiej sytuacji nawet zgoda stron na odstępstwo od tej zasady nie legitymizuje decyzji sądu o odstąpieniu od bezpośredniego przesłuchania świadka.

95.04.25 postan. SN II KO 6/95 Prok.i Pr. 1995/7-8/7

Fałszywe oskarżenie o popełnienie przestępstwa, jest przestępstwem określonym w art. 248 k.k. Podmiotem tego przestępstwa może być każdy, także współoskarżony, jeżeli fałszywie oskarża o udział w przestępstwie innego oskarżonego (niewinnego). Niedopuszczalne byłoby bowiem uznanie, że prawo do obrony obejmuje także obronę kosztem innej, niewinnej osoby. Zatem okoliczność wskazująca na to, że podejrzani (współoskarżeni), przed organami prowadzącymi postępowanie przygotowawcze a następnie przed sądem, fałszywie oskarżali o popełnienie przestępstwa osobę niewinną, stanowi podstawę do przeprowadzenia stosownego postępowania karnego, w celu ustalenia, czy istotnie popełnione zostało przestępstwo określone w art. 248 k.k.

94.04.07 wyrok s.apel. II AKr 25/94 KZS 1994/4/31 w Krakowie

Oskarżony powinien mieć możliwość wykazania nierzetelności obciążających go dowodów, te zaś powinny mu być przedstawione do oczu, by nie miał wątpliwości co do istnienia takich dowodów i mógł je zwalczać, bądź uznać. Tak też w oczy oskarżonemu powinny być składane zeznania świadków. Skoro jednak okazuje się, że pokrzywdzony wyjechał poza granice kraju, a więc nie ma możliwości sprowadzenia go przez sąd, niezbędne staje się odczytanie protokołu jego zeznań, a rezygnowanie z jego bezpośrednich zeznań. Skoro pokrzywdzony złożył poprzednio zeznania w sprawie wspólnika oskarżonego, rozpoznanej przez ten sam skład sądu, a sprawa obecnego oskarżonego rozpoznawana jest odrębnie, gdyż poprzednio ukrywał się on przed wymiarem sprawiedliwości, odstępstwo od bezpośredniości nie wydaje się znaczące. Odmienne postąpienie oznaczałoby wszak niemożność wyrokowania, a więc i naruszenie prawa oskarżonego do sądu. Zresztą z treści obrony oskarżonego w toku rozprawy głównej można wnosić, że nie tyle zależy mu na dotarciu do prawdy, co na utrudnianiu postępowania.Proces karny nie jest abstrakcyjnym kazusem, czy widowiskiem, mającym zaspokoić oczekiwania stron, pochodzące z różnych - w tym obcych - wzorców. Jest to poszukiwanie prawdy o badanych zdarzeniach, bez której nie może spełnić się sprawiedliwość, ta zaś dokonuje się bez względu na odczucia stron, nie zawsze słuszne, a rzadko obiektywne.

94.01.27 wyrok s.apel. II AKr 246/93 KZS 1994/2/27 w Krakowie

Zaniechanie przesłuchania na rozprawie świadka-cudzoziemca, który nie przebywa już pod podanym adresem w Polsce (art. 337 § 1 kpk) nie powoduje istotnego ograniczenia możliwości obrony oskarżonego, zwłaszcza gdy świadek ten był w toku śledztwa z oskarżonym konfrontowany, a oskarżony (wówczas: podejrzany) nie zgłaszał żadnych zastrzeżeń proceduralnych co do przebiegu tej czynności, w tym przypadku nawet nie zaprzeczył zeznaniom świadka, a skorzystał z prawa do powstrzymania się od złożenia jakichkolwiek wyjaśnień.

93.11.25 wyrok s.apel. II AKr 144/93 KZS 1994/1/30 w Krakowie

Słusznie sąd wojewódzki odmówił przeprowadzenia dowodu z zeznań osoby delegowanej przez prokuratora do obecności przy widzeniu oskarżonego z obrońcą na okoliczność treści rozmowy. Przeprowadzenie takiego dowodu naruszałoby prawo oskarżonego do obrony i stanowiłoby obejście zakazu przesłuchiwania obrońcy co do faktów, o których dowiedział się przy pełnieniu swej funkcji.

93.11.04 wyrok s.apel. II AKr 127/93 KZS 1993/12/26 w Krakowie

Niesłuszny jest lansowany ostatnio przez niektórych pogląd, że prawem oskarżonego jest kłamać we własnej obronie. Zakaz żądania dostarczenia dowodów przeciwko sobie samemu (samooskarżenia) wyraża jedynie niedopuszczalność zmuszania, by oskarżony sam się oskarżał, oznacza więc brak sankcji za wyjaśnienia nieprawdziwe. Żaden przepis prawny, ani żadna norma moralna nie zezwala na mówienie nieprawdy nawet oskarżonemu. Brak sankcji za mówienie nieprawdy nie jest tożsamy z zezwoleniem na kłamstwo. Mówienie nieprawdy nie jest wszak alternatywą dla prawa do powstrzymania się od samooskarżenia, skoro oskarżony może i powstrzymać się od jakichkolwiek wyjaśnień.

93.10.06 postan. s.apel. II AKz 277/93 KZS 1993/10/33 w Krakowie

Nieczytelność protokołów czynności z postępowania przygotowawczego uzasadnia zwrócenie sprawy oskarżycielowi dla sporządzenia czytelnych odpisów tych protokołów.Chodzi tu bowiem nie tylko - i nie tyle - o trudności sędziów, zmuszonych do odgadywania treści takich dokumentów, ale przede wszystkim o względy gwarancyjne, w szczególności o rzeczywiste zapoznanie się oskarżonych z materiałami, które zostały przeciw nim zgromadzone, bez znajomości tych dowodów niemożliwe byłoby pełne skorzystanie oskarżonych z przysługującego im prawa do obrony.

93.01.28 wyrok s.apel. II AKr 267/92 KZS 1993/3/26 w Krakowie

Skoro pokrzywdzeni rozpoznali oskarżonych jako sprawców rabunku jedynie przez półprzepuszczalną szybę, w śledztwie zaś nie umożliwiono oskarżonym obecności przy przesłuchaniu pokrzywdzonych (choćby poprzez konfrontację), a na rozprawę główną nie wezwano pokrzywdzonych do złożenia zeznań w charakterze świadków, bo mieszkali za granicą, zaś innych bezpośrednich dowodów sprawstwa oskarżonych nie było, warto było zastanowić się, czy prawo oskarżonych do obrony nie doznało istotnego ograniczenia.

92.06.04 wyrok s.apel. II AKr 73/92 KZS 1992/3-9/117 w Krakowie

Powinność sądu uprzedzenia o możliwości zmian kwalifikacji prawnej zarzuconego czynu odnosi się także do uprawnień oskarżyciela; użyte w przepisie art. 346 kpk sformułowanie "zwłaszcza dla obrony oskarżonego" jedynie wyraża doniosłość prawa oskarżonego do obrony, jednakże nie sugeruje możliwości lekceważenia słusznych praw innych stron do obrony ich interesów procesowych.

92.04.08 postan. s.apel. II AKz 59/92 KZS 1992/3-9/98 w Krakowie

Przyznanie się podejrzanego do czynu mu zarzuconego niewątpliwie stanowi ułatwienie dla prowadzącego postępowanie, nie może jednak być traktowane jako powinność, od spełnienia której uzależnione jest stosowanie środków zapobiegawczych. Odmowa przyznania się do zarzutu mieści się bowiem w granicach prawa do obrony, służącego podejrzanemu. Dopóki zaś obrona mieści się w granicach przysługujących mu uprawnień, dotąd nie będzie powodu do wyciągania z niej wniosków niekorzystnych dla podejrzanego, w szczególności do przyjmowania jej za powód - czy jeden z powodów - do stosowania tymczasowego aresztowania.

91.10.10 wyrok s.apel. II AKr 160/91 Wokanda 1992/5/34 w Poznaniu

Oddalając wniosek obrońcy oskarżonej o powołanie nowego kompletu biegłych lekarzy psychiatrów oraz wniosek prokuratora o przesłuchanie dotychczasowych biegłych psychiatrów sąd naruszył dyspozycję art. 9 k.p.k. i prawo oskarżonej do obrony m.in. przez uniemożliwienie zadania pytań biegłym.

91.07.25 wyrok s.apel. U II AKr 62/91 OSA 1992/3/22 w Katowicach glosa : Stefański R.A. OSA 1992/6/44

Skoro aresztowany oskarżony nie został doprowadzony na rozprawę obojętnie z jakich przyczyn (usprawiedliwionych lub nie) to przeprowadzenie pod jego nieobecność czynności procesowych skutkuje uchylenie wobec jego osoby zapadłego orzeczenia bez względu na to, czy miał on zagwarantowane prawo do obrony przez uczestnictwo w rozprawie jego obrońcy.

91.06.06 wyrok s.apel. II AKr 51/91 KZS 1991/6-8/18 w Krakowie

Stwierdzenie Sądu Wojewódzkiego, że "oskarżony podczas całej rozprawy pozostaje w słabym kontakcie, a nadto ma permanentne drgawki", uzasadniało przerwanie rozprawy aż do ustąpienia przyczyny zdrowotnej ten stan oskarżonego powodującej. Kontynuowanie rozprawy, a w szczególności zapoznawanie się z dowodami naruszało prawo oskarżonego do obrony i to mimo obecności adwokata, pełniącego funkcję obrońcy oskarżonego.Prawa do obrony nie można bowiem sprowadzać do zachowań czysto zewnętrznych, formalnych. Rzeczą sądu jest dbać, by oskarżony miał pełną, niczym nie ograniczoną możliwość bronienia się przed zarzutami, które go obciążają, w szczególności poprzez percepcję przeprowadzanych dowodów i zwalczania tych, które kwestionuje. Troska o realizację prawa do obrony jest jedną z podstawowych funkcji sądu. Stwierdzenie, że powinność została naruszona, uzasadnia uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

91.02.14 wyrok s.apel. II AKr 6/91 KZS 1991/3/22 w Krakowie

Słuszne i celowe jest, by sędzia sprawozdawca sygnalizował w swej relacji wszelkie kwestie faktyczne i prawne, nie objęte zarzutami rewizyjnymi, które mogą wymagać orzeczenia sądu odwoławczego (art. 403 § 1 kpk). Zaniechanie tego, a orzekanie z urzędu bez umożliwienia stronom zajęcia stanowiska, stanowiłoby poważne ograniczenie zasady kontradyktoryjności procesu, czasem zaś prowadziłoby nawet do pozbawienia stron prawa do obrony ich interesów procesowych.

89.03.09 wyrok SN U II KR 29/89 OSNKW 1989/5-6/40

Przeciwko skazaniu bezpośrednio przez Sąd Najwyższy oskarżonego - wobec którego sąd wojewódzki orzekł środek wychowawczy na podstawie art. 9 § 3 k.k. - przemawia zakaz wynikający z art. 383 § 1 k.p.k. (zdanie drugie). Wprawdzie w przepisie tym nie mówi się wprost o sytuacji, w której orzeczono wobec oskarżonego środek wychowawczy, ale ratio legis tego przepisu polega na niedopuszczeniu do tego, aby przed Sądem Najwyższym zapadł po raz pierwszy wyrok skazujący, który stałby się natychmiast prawomocny i nie podlegałby kontroli rewizyjnej w trybie zwykłym, co byłoby sprzeczne z konstytucyjnie zagwarantowanym każdemu oskarżonemu prawem do obrony i oznaczałoby faktycznie pozbawienie oskarżonego - w zakresie zastosowanej kary - jednej instancji.

88.12.07 wyrok SN V KRN 252/88 OSNPG 1989/8/95

Sąd Wojewódzki przeprowadzając rozprawę rewizyjną w nieobecności oskarżonej, która to nieobecność była usprawiedliwiona, dopuścił się obrazy art. 102 § 2 k.p.k., a tym samym naruszył jedno z podstawowych praw oskarżonej, jakim jest prawo do obrony.Uniemożliwienie oskarżonej uczestniczenia w rozprawie rewizyjnej i ustosunkowania się do zarzutów zawartych w rewizji prokuratora niewątpliwie mogło mieć wpływ na treść orzeczenia.

88.01.15 wyrok SN V KRN 341/87 OSNPG 1988/11/117

Prawo oskarżonego do obrony wymaga jego obecności podczas wszystkich czynności dowodowych. Tylko wtedy może on zrealizować przysługujące mu uprawnienia do zadawania pytań biegłemu i składania wyjaśnień co do treści opinii. Jest to jedna z najważniejszych gwarancji procesowych i ma ona pełne zastosowanie również w postępowaniu rewizyjnym, w przypadku uzupełnienia postępowania dowodowego. Naruszenie tego uprawnienia stanowi istotne ograniczenie praw oskarżonego do obrony.

87.05.27 wyrok SN V KRN 126/87 OSNPG 1988/3/30

Oskarżony po wydaniu wyroku przez Sąd I instancji ustanowił dla siebie obrońcę, który złożył do akt pełnomocnictwo podpisane przez oskarżonego w dniu 4.VI.1984 r. Przewodniczący Wydziału wyznaczając termin rozprawy rewizyjnej - przez przeoczenie - nie zlecił zawiadomienia o niej obrońcy, wskutek czego nie uczestniczył on w rozpoznaniu tej sprawy w postępowaniu odwoławczym.Opisane wyżej uchybienie naruszyło prawo oskarżonego do obrony i mogło mieć istotny wpływ na treść orzeczenia wydanego przez Sąd Wojewódzki.

85.12.05 wyrok SN V KRN 681/85 OSNPG 1986/8/115

Sąd Wojewódzki rozpoznał sprawę oskarżonych bez ich rewizji, których - nie otrzymawszy uzasadnienia wyroku Sądu Rejonowego - nie mogli złożyć. Pozbawieni zatem zostali możliwości wyrażania swoich zarzutów pod adresem wyroku Sądu I instancji, a więc ograniczone zostało ich prawo do obrony (art. 392 k.p.k.), co mogło mieć wpływ na treść wyroku Sądu Wojewódzkiego.

85.07.26 wyrok SN III KR 192/85 OSNPG 1986/4/52

W myśl art. 71 k.p.k. oskarżony musi mieć obrońcę w postępowaniu przed Sądem Wojewódzkim jako sądem pierwszej instancji. W odniesieniu do oskarżonej ten wymóg został spełniony tylko formalnie. W rzeczywistości jednak oskarżona nie miała obrońcy, z którego pomocy w pełnym tego słowa znaczeniu mogłaby korzystać. Zadaniem obrońcy jest nie tylko sam udział w rozprawie, ale także przygotowanie się do niej przez przestudiowanie akt sprawy, porozumienie się z oskarżonym oraz złożenie wniosków dowodowych. Już sam fakt stwierdzenia wkrótce po zakończeniu procesu choroby psychicznej obrońcy oskarżonej dowodzi, iż nie mógł on zapewnić oskarżonej należytej obrony.W świetle przytoczonych okoliczności, jest rzeczą oczywistą, iż oskarżona nie miała zapewnionej obrony w sposób prawem przewidziany. Zarazem oznacza to, że w przypadku oskarżonej naruszona została jedna z głównych gwarnacji procesowych, a mianowicie prawo oskarżonego do obrony.

85.07.26 wyrok SN IV KR 166/85 OSNPG 1986/3/40

Oddalenie przez Sąd I instancji wniosku obrony oskarżonego o wezwanie na rozprawę biegłych psychiatrów, którzy w toku postępowania przygotowawczego wydali opinię o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego i przez to uniemożliwienie oskarżonemu i jego obrońcy uzyskania odpowiedzi na nasuwające się im pytania wiążące się z treścią opinii, stanowi obrazę art. 155 § 1 k.p.k., jak i rażące naruszenie prawa oskarżonego do obrony - art. 9 k.p.k.

85.06.17 wyrok SN V KRN 78/85 OSNPG 1986/1/7

Sąd Rejonowy w toku przewodu sądowego uznał, że w stosunku do oskarżonego zachodzą uzasadnione wątpliwości co do jego poczytalności. W związku z tym (celem sprawdzenia tych wątpliwości) słusznie zarządził przeprowadzenie ekspertyzy sądowo-psychiatrycznej, jednakże z chwilą przyjęcia, że w stosunku do oskarżonego takie wątpliwości zachodzą, niezależnie od zarządzenia przeprowadzenia ekspertyzy, powstała konieczność zapewnienia mu prawa do obrony. Ponieważ oskarżony nie posiadał obrońcy z wyboru, należało mu - na zasadzie art. 74 § 1 k.p.k. - wyznaczyć obrońcę z urzędu i dopiero wówczas kontynuować rozprawę.

84.10.16 wyrok SN IV KR 174/84 OSNPG 1985/4/59

Zgodnie z art. 68 k.p.k. oskarżony może mieć jednocześnie trzech obrońców i każdy z nich powinien być zawiadomiony o terminie rozprawy, jednakże jeżeli jeden z nich - mimo zawiadomienia - nie bierze z własnej woli udziału w rozprawie przed sądem wojewódzkim jako sądem pierwszej instancji, a występuje w imieniu oskarżonego inny obrońca, to wówczas nie sposób jest uznać aby prawo oskarżonego do obrony zostało naruszone w sposób skutkujący stosowanie art. 388 pkt 6 k.p.k.

83.06.28 wyrok SN IV KR 110/83 OSNPG 1984/5/41

Prokuratura bez odtworzenia niezbędnej części akt, a także i bez powtórzenia przesłuchania oskarżonych sporządziła i wniosła akt oskarżenia, który w rezultacie nie odpowiada wymaganiom przewidzianym w art. 295 § 2 k.p.k. Autor aktu oskarżenia nie przytacza bowiem w jakim zakresie opiera się na zebranych dowodach lub na dowodach odtworzonych, a ogólnie powołuje się na protokoły przesłuchania oskarżonych, których brak w aktach. Przesłuchanie na rozprawie funkcjonariuszy MO w charakterze świadków co do treści wyjaśnień oskarżonych złożonych w toku postępowania przygotowawczego nie konwaliduje wadliwości tego postępowania, lecz w konsekwencji narusza prawo oskarżonych do obrony.

83.02.10 wyrok SN II KR 13/83 OSNPG 1983/5/62

Stanowisko Sądu pierwszej instancji jest nietrafne i ogranicza prawo oskarżonego do obrony, ponieważ na podstawie art. 334 k.p.k. wolno odczytać wyjaśnienia oskarżonego tylko wówczas, jeżeli odmawia on złożenia wyjaśnień albo składa wyjaśnienia odmienne niż poprzednio lub oświadcza, że pewnych szczegółów nie pamięta. Tymczasem z protokołu rozprawy wynika, że oskarżony po złożeniu oświadczenia, że jest niezdolny do składania wyjaśnień, nie złożył już żadnego oświadczenia.

83.01.21 postan. SN U Rw 1222/82 OSNKW 1983/7-8/60 przegląd orzeczn.: Prusak F. NP 1984/5/70 glosa : Skoczyński L. NP 1985/11-12/164

Jeżeli biegli lekarze psychiatrzy rozpoznają u oskarżonego chorobę psychiczną, na którą zapadł on już po dokonaniu przestępstwa, to obowiązani są do jednoznacznego wypowiedzenia się w kwestii, czy oskarżony ten może świadomie uczestniczyć w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji i w ten sposób realizować osobiście - a nie tylko za pośrednictwem obrońcy - zagwarantowane mu prawo do obrony.

82.12.17 wyrok SN IV KR 278/82 OSNPG 1983/5/57

Podjęcie się przez adwokata obrony kilku oskarżonych w sytuacji, gdy ich interesy są wyraźnie sprzeczne, stanowi naruszenie podstawowego prawa oskarżonego, jakim jest prawo do obrony w procesie karnym (art. 9 k.p.k.) i z reguły ma wpływ na treść wyroku.

82.11.25 wyrok SN U Rw 1023/82 OSNKW 1983/4-5/31 przegląd orzeczn.: Prusak F. NP 1984/2/72

Oddalenie przez sąd wniosku oskarżonego o wezwanie na rozprawę główną biegłych lekarzy psychiatrów, którzy w toku postępowania przygotowawczego wydali opinię o jego stanie zdrowia psychicznego, i przez to uniemożliwienie mu i jego obrońcy zadanie im pytań stanowi rażące naruszenia prawa oskarżonego do obrony (art. 9 k.p.k.).

81.08.05 postan. SN V KRN 156/81 OSNPG 1981/12/136

W sytuacji, w której niedotrzymanie terminu zawitego przez obrońcę nastąpiło z przyczyn od oskarżonego niezależnych i w konsekwencji godziło w przysługujące oskarżonemu prawo do obrony, pozbawiając go możności zaskarżenia wyroku - istniały ustawowe warunki do przywrócenia terminu na podstawie art. 111 k.p.k.

81.03.18 wyrok SN U I PRN 8/81 OSNC 1981/10/201 przegląd orzeczn.: Siedlecki W. PiP 1982/12/100

Rozpoznanie sprawy i wydanie wyroku w nieobecności wnioskodawcy, który przed tym terminem wykazał zaświadczeniem lekarskim niemożność stawienia się w sądzie i wnosił o odroczenie rozprawy, powoduje nieważność postępowania z powodu pozbawienia strony możności obrony jej praw.

81.03.18 wyrok SN I PRN 8/81 PiZS 1982/11/82

1. Rozpoznanie sprawy i wydanie wyroku w nieobecności wnioskodawcy, który przed tym terminem wykazał zaświadczeniem lekarskim niemożnmość stawienia się w sądzie i wnosił o odroczenie rozprawy, powoduje nieważność postępowania z powodu pozbawienia strony możności obrony jej praw. 2. Połączenie się dwóch zakładów pracy nie jest równoznaczne z likwidacją któregokolwiek z nich. Jeżeli więc w wyniku połączenia zakładów zajdzie potrzeba zmniejszenia stanu zatrudnienia, rozwiązanie umowy o pracę z pracownikami powinno następować z zachowaniem zasad kodeksowych.

81.02.05 wyrok SN U II KR 10/81 OSNKW 1981/7-8/38

Nieprzyznanie się sprawcy do winy i nieokazanie skruchy nie stanowi okoliczności obciążającej, gdyż jest formą jego obrony, a realizacja prawa do obrony w tej postaci nie może wpływać na surowszy wymiar kary.

80.08.30 wyrok SN V KRN 230/80 OSNPG 1981/5/51

Przeprowadzenie rozprawy rewizyjnej w nieobecności oskarżonego i jego obrońcy mimo niezawiadomienia obrońcy o jej terminie oraz wobec braku dowodu, że oskarżony M.P. został o tym terminie należycie powiadomiony - stanowiło naruszenie przepisów art. 102 § 1 i 2 k.p.k. w związku z art. 400 § 1 i 2 k.p.k. Uchybienie to ograniczyło prawo oskarżonego do obrony zagwarantowane w szczególności przepisem art. 9 k.p.k., bowiem oskarżony został pozbawiony możliwości ustosunkowania się do zarzutów rewizji prokuratora i ewentualnego odparcia ich. Brak formalnego pełnomocnictwa samego oskarżonego dla obrońcy nie stanowił przeszkody do zawiadomienia obrońcy o rozprawie, bowiem brak ten mógł zostać następnie uzupełniony.

80.07.15 wyrok SN II KR 210/80 OSNPG 1981/1/14

Podjęcie się przez adwokata obrony obojga oskarżonych, gdy obrona jednego z nich stoi w sprzeczności z obroną drugiego i dopuszczenie do takiej obrony przez sąd, stanowi naruszenie podstawowego prawa oskarżonego w procesie karnym (art. 9 k.p.k.), gdyż z reguły taka sytuacja ma wpływ na treść wyroku. Obrońca nie może spełnić należycie swojego obowiązku z korzyścią dla oskarżonych, gdy obrona jednego wymaga podważania zaufania do twierdzeń drugiego, nawet tylko z pewnej fazy postępowania i przez to prowadzi do postawienia go w niekorzystnej sytuacji procesowej.

80.06.12 wyrok SN U II KR 163/80 OSNKW 1980/8/69 glosa : Łyczywek R. OSP 1981/11/200

Podjęcie się przez adwokata obrony kilku oskarżonych w jednej sprawie w sytuacji, gdy ich interesy są ze sobą sprzeczne, stanowi naruszenie podstawowego prawa oskarżonego, jakim jest prawo do obrony w procesie karnym (art. 9 k.p.k.), i z reguły ma wpływ na treść wyroku.

80.03.10 postan. SN IV CR 28/80 niepublikowane

Ograniczenie zawiadomienia pozwanego w procesie, bez doręczenia mu odpisu pozwu, do wezwania przez ogłoszenie nie odpowiada powszechnie w zasadzie przyjętemu wymaganiu, aby nie stosować tego rodzaju fikcji doręczeń za granicą. Budzi to bowiem uzasadnione zastrzeżenia z punktu widzenia zasady kontradyktoryjności idei zapewnienia każdej stronie możności obrony jej praw i koncepcji "należytego procesu" w ogóle. W świetle tych okoliczności nie może odnieść także skutku powoływanie się przez wnioskodawcę na to, że pierwotnie uczestniczka postępowania oświadczyła, że nie sprzeciwia się uznaniu wyroku rozwodowego. Niedołączenie przez wnioskodawcę żądającego uznania zaocznego orzeczenia sądu zagranicznego zaświadczenia, że pozwanemu zostało należycie doręczone wezwanie, stanowi brak formalny wniosku w rozumieniu art. 130 § 1 i 2 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.

80.01.18 wyrok SN III KR 421/79 OSNPG 1980/7/96

Przepis art. 76 k.p.k. dopuszcza możliwość prowadzenia przez jednego obrońcę obrony kilku oskarżonych, lecz tylko w tych przypadkach, gdy ich interesy nie są ze sobą sprzeczne. Ocena zaś, czy sprzeczność ta ma miejsce należy nie tylko do obrony i oskarżonego, lecz również do sądu. W wypadku jej dostrzeżenia sąd zobowiązany jest - w myśl art. 10 § 2 k.p.k. - poinformować o tym oskarżonych w celu umożliwienia im powierzenia obrony innemu obrońcy i tym samym skorzystania z przewidzianego w art. 9 k.p.k., a stanowiącego jedną z konstytucyjnych gwarancji obywatelskich, prawa do obrony.

79.12.29 postan. SN IV KZ 205/79 niepublikowane

Wprawdzie postępowanie dotyczące odszkodowania za niesłuszne skazanie lub aresztowanie toczy się po uprawomocnieniu się orzeczenia, ale należy do właściwości Sądu Wojewódzkiego, który orzeka w pierwszej instancji na rozprawie (art. 488 § 1 i 2 k.p.k.).O terminie tej rozprawy należy więc zawiadomić strony, tj. prokuratora, wnioskodawcę oraz jego pełnomocnika, stosownie do przepisu art. 304 § 1 k.p.k. uwzględniając nadto treść art. 149 § 2 k.p.c. w związku z art. 80 k.p.k.).Niezachowanie tych przepisów stanowi naruszenie prawa do obrony (art. 388 pkt 6 k.p.k.) i powoduje konieczność uchylenia zaskarżonego postanowienia.

79.12.05 postan. SN U I CR 174/79 OSNC 1980/5/100

W sprawie o uznanie skuteczności wyroku sądu zagranicznego strona pozwana musi mieć w pełni zagwarantowaną realną możność zgłoszenia zarzutów merytorycznych we właściwym czasie i we właściwej formie w postępowaniu przed sądem zagranicznym. Ocena, czy strona pozwana nie była pozbawiona możności obrony, nie ogranicza się do badania zagranicznego prawa procesowego. Nawet zawiadomienie tej strony o rozprawie w sposób zgodny z zagranicznym prawem samo przez się nie oznacza, że nie była ona pozbawiona możności obrony. Ocena kwestii pozbawienia możności obrony następuje przy uwzględnieniu podstawowych zasad porządku prawnego w PRL, mianowicie - przy uwzględnieniu jednej z naczelnych zasad rządzących polskim prawem procesowym, do których należy zasada równouprawnienia stron.

79.07.31 wyrok SN V KRN 139/79 OSNPG 1980/1/10

Oskarżony wprawdzie wyraził zgodę na przystąpienie do rozpoznania jego sprawy bezpośrednio po doręczeniu mu aktu oskarżenia (na rozprawie), lecz uwzględniając fakt, iż oskarżony bronił się sam (wniosek oskarżonego o wyznaczenie mu obrońcy z urzędu sąd pozostawił bez uwzględnienia), należało rozprawę odroczyć i umożliwić mu przygotowanie się do rozprawy.Usprawnienie i przyspieszenie postępowania sądowego nie może bowiem odbywać się przez ograniczenie prawa oskarżonego do obrony przed sądem.

79.06.29 wyrok SN III KR 169/79 niepublikowane

Oskarżony może swoje prawo do obrony realizować przez odmowę wyjaśnień, zaprzeczenie popełnienia zarzucanego mu czynu, złożenie wyjaśnień nie odpowiadających prawdzie.Taka obrona oskarżonego choć nie ułatwia sądowi wykrycia prawdy materialnej, gdyż oskarżony nie ma obowiązku w tym zakresie, jest prawem oskarżonego i nie może być uznaną, ani za okoliczność skutkującą negatywną ocenę postawy oskarżonego, ani za okoliczność obciążającą w zakresie dowodowym (jako poszlaka) lub przy wymiarze kary.Odmiennej oceny wymaga taka obrona oskarżonego, która polega na wskazywaniu wbrew okolicznościom faktycznym na to, że sprawcą czynu jest inny oskarżony lub inna osoba, zarzucaniu świadkom mówienia nieprawdy lub posługiwania się fałszywymi dowodami.

79.04.23 wyrok SN I KR 50/79 niepublikowane glosa : Daszkiewicz W. PiP 1980/3/171

Reprezentowanie przez jednego obrońcę dwóch lub więcej oskarżonych, których interesy pozostają w sprzeczności, sprowadza się jedynie do obrony formalnej, a nie materialnej, jest sprzeczne z zasadą wyrażoną w art. 76 k.p.k., ograniczeniem prawa do obrony, zagwarantowanego Konstytucją PRL, stanowi nieważność legitymacji obrońcy, co przy obligatoryjnej obronie (art. 70 i 71 k.p.k.) prowadzi do uchylenia wyroku w trybie art. 388 pkt 6 k.p.k.

79.03.05 wyrok SN II KR 30/79 OSNPG 1979/8/116

Wprawdzie tego rodzaju wskazanie nie wynika expressis verbis z przepisów k.p.k., to jednak jest rzeczą pożądaną, aby sąd orzekający dla stworzenia warunków umożliwiających należytą realizację procesowej zasady kontradyktoryjności, a także zasady bezpośredniości, wzywał na rozprawę biegłych, którzy w toku postępowania przygotowawczego (lub w innych wypadkach - poza rozprawą) złożyli swoją opinię. Potrzeba obecności na rozprawie głównej biegłych, którzy w toku postępowania przygotowawczego złożyli opinię, zaznacza się szczególnie ostro w sprawach zawiłych, a zwłaszcza gdy chodzi o wątpliwości, co do stanu zdrowia psychicznego oskarżonego. Zaniechanie wezwania ich na rozprawę stanowi obrazę art. 3, 306 i 314 k.p.k. Jeżeli zaś w dodatku merytoryczna trafność złożonej w toku postępowania przygotowawczego przez biegłych opinii jest kwestionowana przez obrońcę (lub oskarżonego) - wezwanie biegłych na rozprawę staje się obowiązkiem sądu wynikającym z dyspozycji przepisu art. 182 k.p.k. Zaniechanie tego obowiązku oznacza również naruszenie prawa oskarżonego do obrony.

78.09.26 wyrok SN III KR 164/78 niepublikowane

Braku realizacji swego prawa do obrony przez niezłożenie wniosku o ściganie tylko z uwagi na groźbę oskarżonych, nie należy utożsamiać z sytuacją, gdy osoba uprawniona do złożenia wniosku o ściganie dobrowolnie z prawa tego rezygnuje.

78.04.10 wyrok SN II KR 47/78 OSP 1979/5/85 glosa : Gardocka T. OSP 1979/5/85

Nieuprzedzenie stron o możliwości zmiany kwalifikacji prawnej czynu zarzucanego oskarżonemu z art. 210 § 1 k.k. na art. 210 § 2 k.k. w sytuacji, gdy fakt posłużenia się przez sprawcę niebezpiecznym narzędziem był stronom znany - nie narusza prawa do obrony oskarżonego i uchybienbie takie nie ma wpływu na treść wyroku.

78.01.04 wyrok SN U I KR 217/77 OSNKW 1978/6/69 glosa : Czeszejko-Sochacki Z. NP 1979/10/168 glosa : Kaftal A. NP 1980/11-12/226 przegląd orzeczn.: Daszkiewicz W. PiP 1979/12/99 przegląd orzeczn.: Cieślak M. Doda Z. Palestra 1979/2/68

Przepis art. 76 k.p.k. dopuszcza możliwość prowadzenia przez jednego obrońcę obrony kilku oskarżonych, lecz tylko wtedy, gdy ich interesy ze sobą nie kolidują. Ocena zaś, czy kolizja ta zachodzi, należy nie tylko do obrońcy i oskarżonego, lecz również do sądu. W wypadku zaś dostrzeżenia wspomnianej kolizji sąd zobowiązany jest - zgodnie z art. 10 § 2 k.p.k. - poinformować o tym oskarżonego w celu umożliwienia mu powierzenia obrony innemu obrońcy, i tym samym skorzystania w pełni z przewidzianego w art. 9 k.p.k., a stanowiącego jedną z konstytucyjnych gwarancji obywatelskich, prawa do obrony i korzystania z pomocy obrońcy.

76.05.24 wyrok SN II KR 97/76 niepublikowane

Art. 346 k.p.k. jest przepisem gwarantującym oskarżonemu realne prawo do obrony. Wywodzi on się z art. 324 § 2 poprzednio obowiązującego k.p.k., który zobowiązywał sąd do uprzedzenia oskarżonego tylko o grożącej mu zmienie kwalifikacji - na surowszą. Obecny art. 346 k.p.k. poszedł dalej w gwarancji realności prawa do obrony i zobowiązał sąd do uprzedzenia stron nie tylko o grożącej zmianie kwalifikacji prawnej na surowszą, ale i wtedy kiedy Sąd przewiduje zmianę kwalifikacji na łagodniejszą, gdy to ma dla nich znaczenie, a zwłaszcza dla obrony oskarżonego. 75.07.23 wyrok SN U II KR 62/75 OSNKW 1975/9/126 przegląd orzeczn.: Daszkiewicz W. PiP 1976/11/112 przegląd orzeczn.: Cieślak M. Doda Z. Palestra 1976/6/39 glosa : Michalski W. OSP 1976/7-8/155

Przepis art. 352 k.p.k. nakazujący udzielenie oskarżonemu ostatniego słowa poprzedzającego naradę sądową nie jest przepisem porządkowym, ale stanowi jedną z gwarancji praw oskarżonego do obrony w procesie karnym. Ostatnie słowo daje oskarżonemu możność ustosunkowania się do przeprowadzonego przewodu sądowego, tj. do przeprowadzonych dowodów, oraz do głosów oskarżyciela i obrońców. Ostatnie słowo oskarżonego powinno być wzięte pod uwagę przy naradzie nad wyrokiem i może mieć wpływ na jej wynik, a tym samym na treść wyroku.

75.06.19 wyrok SN III CRN 117/75 niepublikowane

Nienależyte zawiadomienie o terminie rozprawy poprzedzającej wydanie wyroku pełnomocnika strony nie jest równoznaczne z pozbawieniem strony możności obrony swych praw; jeżeli sama strona była na rozprawie obecna, składała wszelkie wyjaśnienia i oświadczenia procesowe, i nie wnosiła o odroczenie rozprawy z powodu nieobecności swego pełnomocnika.Niezawiadomnienie pełnomocnika o rozprawie może jedynie w takiej sytuacji stanowić uchybienie procesowe, skutkujące potrzebę uchylenia wyroku, jeżeli mogło ono wpłynąć na wynik sprawy. 75.02.17 wyrok SN U I KR 222/74 OSNKW 1975/7/92 przegląd orzeczn.: Daszkiewicz W. PiP 1976/11/112 przegląd orzeczn.: Cieślak M. Doda Z. Palestra 1976/6/39

1. Wydalenie oskarżonych z rozprawy, jako odejście od podstawowej zasady procesowej wyrażonej w § 1 art. 336 k.p.k., powinno być ograniczone do niezbędnej konieczności i powinno być zawsze poprzedzone ostrożną oceną, czy rzeczywiście powstała konieczność do wydania takiej decyzji. 2. Prawa oskarżonego do udziału w całym postępowaniu dowodowym nie można traktować jak zwykłej formalności procesowej, udział bowiem oskarżonego w rozprawie jest jedną z gwarancji jego prawa do obrony, sądowi zaś stwarza dodatkowe przesłanki do dokonania prawidłowych ustaleń faktycznych i trafnych ocen, również na podstawie odbioru wrażeń wynikających z zachowania się uczestników procesu (np. świadków, oskarżonych), sposobu składania zeznań (wyjaśnień), udzielania odpowiedzi na zadawane pytania itp. - co w sumie daje sądowi pełniejsze możliwości dla oceny wszystkich występujących w sprawie dowodów.

74.12.28 postan. SN U III KZ 245/74 OSNKW 1975/2/29 przegląd orzeczn.: Daszkiewicz W. PiP 1976/4/117 przegląd orzeczn.: Cieślak M. Doda Z. Palestra 1976/2/39 glosa : Kalinowski S. OSP 1976/2/40

Zmiana przez oskarżonego wyjaśnień poprzednio składanych mieści się w ramach prawa oskarżonego do obrony i z tej racji nie może stanowić ani podstawy, ani okazji do stosowania względem oskarżonego, tytułem sui generis środka represji, tymczasowego aresztowania.

74.11.30 postan. SN I KZ 141/74 niepublikowane

W sytuacji, kiedy oskarżony nie został zawiadomiony o terminie rozprawy i sprawę rozpoznano podczas jego nieobecności, a obecność jego nie była obowiązkowa, to uchybienie takie nie stanowi podstawy do wznowienia postępowania na zasadzie art. 474 § 2 w związku z art. 388 pkt 9 k.p.k.Niezawiadomienie przez sąd o terminie rozprawy oskarżonego, kiedy obecność jego nie jest obowiązkowa, jest uchybieniem naruszającym jego prawa do obrony (art. 102 § 1 w związku z art. 9 k.p.k.) i może mieć wpływ na treść orzeczenia, a jako takie stanowić może podstawę do rewizji bądź rewizji nadzwyczajnej. 74.07.10 wyrok SN U II CR 331/74 OSNC 1975/5/84 glosa : Klimkowicz J. NP 1976/5/807 przegląd orzeczn.: Siedlecki W. PiP 1976/5/120

Nieważność postępowania z powodu pozbawienia strony możności obrony jej praw zachodzi wówczas, gdy ze względu na uchybienia formalne - np. niezawiadomienie strony o rozprawie poprzedzającej wydanie wyroku albo rozpoznanie sprawy, wbrew przepisom prawa, na posiedzeniu niejawnym zamiast na rozprawie - strona została pozbawiona możności brania udziału w sprawie oraz zgłoszenia twierdzeń faktycznych i wniosków dowodowych. Pominięcie przez sąd wszystkich zgłoszonych przez stronę wniosków dowodowych może stanowić rażące uchybienie procesowe, które doprowadziło do niewyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności faktycznych i mogło mieć wpływ na wynik sprawy.

74.06.04 wyrok SN U III KR 24/74 OSNKW 1974/10/188 przegląd orzeczn.: Daszkiewicz W. PiP 1975/11/102

Fakt niemówienia prawdy przez oskarżonego nie może wprawdzie pogarszać jego sytuacji procesowej, oskarżony bowiem ma zastrzeżone prawo do obrony nawet w taki sposób, jednakże kłamliwe przedstawienie istotnego fragmentu zajścia powinno stanowić powód do szczególnie krytycznej oceny całego dowodu z wyjaśnień oskarżonego.

74.04.20 wyrok SN U V KRN 45/74 OSNKW 1974/7-8/148 przegląd orzeczn.: Daszkiewicz W. PiP 1975/11/102

Pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 sierpnia 1958 r. III KRn 864/58 (OSN 1959, z III, poz. 38), w myśl którego następuje naruszenia prawa oskarżonego do obrony na skutek rozpoznania rewizji oskarżonego w czasie jego nieobecności, chociaż nieobecność ta była usprawiedliwiona i oskarżony - mimo obecności na rozprawie rewizyjnej obrońcy - wyrażał wolę uczestniczenia w tej rozprawie, jest aktualny również pod rządami nowego kodeksu postępowania karnego.

74.01.22 wyrok SN III CRN 355/73 OSP 1975/6/136

Dla wykazania, że strona została pozbawiona możności obrony swych praw w sensie procesowym, niezbędne jest wskazanie, jakie przepisy procesowe zostały naruszone.

73.10.31 wyrok SN U II KR 139/73 OSNKW 1974/4/61

Napastnik, który przedsiębierze działanie stanowiące bezpośredni bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro społeczne lub jakiekolwiek dobro jednostki, musi sobie samemu przypisać winę za szkody, jakie poniesie z rąk osób działających w obronie koniecznej. Stanowisko to jest wyrazem obowiązującego prawa stojącego na straży porządku i bezpieczeństwa publicznego, odpowiada społecznemu poczuciu sprawiedliwości oraz jest zgodne z zasadami etyki i moralności obowiązującymi w PRL.

72.08.21 wyrok SN Rw 780/72 niepublikowane

Sąd I instancji wbrew nakazowi zawartemu w art. 346 k.p.k. - nie uprzedził obecnych na rozprawie stron o możliwości zakwalifikowania czynów oskarżonych nie według tych przepisów, które w akcie oskarżenia określały kwalifikację prawną czynów oskarżonych. To nieuprzedzenie stron, a zwłaszcza oskarżonych, o możliwości przyjęcia innej kwalifikacji prawnej - aniżeli określonej w akcie oskarżenia - czynów oskarżonych, ograniczyło prawo oskarżonych do obrony, a w każdym razie mogło mieć znaczenie dla ich obrony. Oskarżeni, gdyby byli uprzedzeni o tym, że istnieje możliwość zakwalifikowania ich czynów z art. 158 § 1 k.k. lub z art. 159 § 1 k.k., mogli wszak bronić się, że ich czyny nie wyczerpywały znamion przestępstw określonych w powołanych przepisach. Skoro zatem w wyniku obrazy przepisu art. 346 k.p.k. ograniczono prawo oskarżonych do obrony, a ograniczenie prawa oskarżonego do obrony może mieć wpływ na treść wyroku, przeto zaskarżony wyrok należało uchylić, a sprawę obu oskarżonych przekazać do ponownego rozpoznania Wojskowemu Sądowi Garnizonowemu w K.

71.12.06 wyrok SN Rw 1260/71 OSNPG 1972/4/77

Przyznanie się sprawcy do popełnienia czynu zabronionego, zwłaszcza jeżeli to przyznanie się stanowi przejaw skruchy, może być uznane za okolicznść łagodzącą. Natomiast przeczenie winie, stanowiąc wykonywanie przez oskarżonego prawa do obrony (którym niewątpliwie jest swoboda w składaniu wyjaśnień, ograniczona jedynie zakazem popełnienia nimi przestępstwa), nie może być poczytywane na niekorzyść sprawcy.

71.08.16 wyrok SN Rw 798/71 OSNPG 1971/11/224

Jeżeli wyrok zaskarżony został tylko na korzyść oskarżonego, to sąd rewizyjny, nie naruszając prawa oskarżonego do obrony, władny jest na podstawie art. 404 k.p.k. poprawić kwalifikację prawną przypisanego w zaskarżonym wyroku czynu w ten sposób, że zamiast czynów błędnie uznanych przez sąd I instancji za jedno przestępstwo przyjmuje się dwa (lub więcej) przestępstwa w tzw. zbiegu realnym z tym, że sąd rewizyjny orzekając kary za każde z tych przestępstw i karę łączną nie może wymierzyć kary przekraczającej karę orzeczoną w zaskarżonym wyroku.

71.08.05 wyrok SN I CR 301/71 OSP 1972/2/32

Szkoła ma prawo bronić się przed zdarzającymi się przejawami dążenia do nieusprawiedliwionego przerzucania na nią opieki nad dziećmi, jednak obrona taka nie może prowadzić do sytuacji, w której dziecko, zwłaszcza w młodszym wieku, byłoby z tego powodu w ogóle pozbawione niezbędnej pieczy. Wymaga więc to takiego zorganizowania pracy szkoły, by na jej terenie mogli znajdować się tylko uczniowie, którzy są do tego uprawnieni i względem których funkcjonariusze szkoły mają możność sprawowania nadzoru, w zakresie niezbędnym ze względu na ich wiek.

70.11.26 wyrok SN U IV KR 197/70 OSNKW 1971/3/41 przegląd orzeczn.: Kafarski A. NP 1974/7-8/958 glosa : Murzynowski A. OSP 1972/11/216

Postępowanie, które toczy się po wznowieniu na korzyść oskarżonego, ma charakter szczególny i może mieć miejsce nawet po śmierci oskarżonego. Wynika to z art. 483 k.p.k., który ustanawia obowiązek wyznaczenia obrońcy z urzędu do obrony praw oskarżonego, jeżeli postępowanie wznowiono na skutek wniosku na korzyść oskarżonego i "toczy się ono po jego śmierci". Brak byłoby podstaw do wykładni ograniczającej zastosowanie tego przepisu tylko do wypadków, w których postępowanie wznowiono już po śmierci oskarżonego. Niezależnie bowiem od tego czy postanowienie o wznowieniu zapadło przed czy po śmierci oskarżonego, ratio legis tego unormowania polega na umożliwieniu pełnej rehabilitacji oskarżonego, jeżeli w poprzednio toczącym się postępowaniu był on niesłusznie skazany.

70.04.28 wyrok SN V KRN 96/70 OSP 1970/11/232

Niezawiadomienie przez sąd o terminie rozprawy rewizyjnej ustanowionego w sprawie obrońcy narusza prawo oskarżonego do obrony (art. 102 § 1 w związku z art. 9 k.p.k.) i może mieć istotny wpływ na treść orzeczenia.

67.01.30 wyrok SN U II PR 284/66 OSNC 1967/9/159 przegląd orzeczn.: Siedlecki W. PiP 1968/7/128

Niezawiadomienie prokuratora o terminach posiedzeń sądu - mimo zgłoszenia przez prokuratora udziału w sprawie - stanowi uchybienie procesowe, które może mieć wpływ na wynik sprawy, gdyż uczestnictwo prokuratora powinno się przyczynić do wyjaśnienia sprawy. Uchybienie to nie pozbawia strony możności obrony swych praw, nie wyczerpuje więc znamion nieważności postępowania.

Grzeszczyk W. wyjaśnienia Prok.i Pr. 1998/9/115 Pozbawienie wolności jako szczególna przesłanka negatywna postępowania uproszczonego.

Pozbawieniem wolności w rozumieniu art. 470 pkt 1 k.p.k. jest każde przebywanie oskarżonego w miejscu, którego nie jest w stanie opuścić z własnej woli bez narażenia się na ujemne konsekwencje prawne. [...]Z formalno-prawnego punktu widzenia zatrzymanie jest pozbawieniem wolności. Uwzględniając jednak charakter zatrzymania oraz jego dopuszczalny czasokres można przyjąć, iż tylko wyjątkowo będzie ono stanowić przeszkodę procesową, o jakiej mowa w art. 470 pkt 1 k.p.k. Warunek określony w tym przepisie jest przede wszystkim gwarancją prawa oskarżonego do obrony. Nie wydaje się, aby zatrzymanie ograniczone czasowo [...] mogło spowodować takie utrudnienie oskarżonemu realizacji jego prawa do obrony, które powinno skutkować zmianę trybu postępowania.

Karczmarzyk M.A. Rogoziński P. artykuł Palestra 1997/3-4/33Udział oskarżonego pozbawionego wolności na rozprawie przed sądem odwoławczym.

Rozpoznając środek odwoławczy wniesiony na niekorzyść oskarżonego pozbawionego wolności sąd powinien zagwarantować mu obecność na rozprawie, gdyż w razie zapadnięcia wyroku na niekorzyść oskarżonego, w niej nie uczestniczącego, dochodzi do naruszenia art. 63 ust. 2 Konstytucji i art. 9 k.p.k. - statuujących zasadę prawa do obrony.

Młynarczyk Z. artykuł Prok.i Pr. 1995/7-8/129 Przedstawienie zarzutów, badanie wniosków dowodowych, niektóre czynności dowodowe oraz zaznajomienie z materiałami postępowania przygotowawczego.

Czynności wymienione w art. 277 § 1 [k.p.k.] wykonuje w śledztwie zawsze prokurator, w dochodzeniu - organ prowadzący dochodzenie. Zaznajamianie podejrzanego z wszystkimi materiałami polega na ustnym zrelacjonowaniu mu (najistotniejszych fragmentów) tego materiału. Ponieważ podejrzanego należy także pouczyć o prawie osobistego przejrzenia akt, ma on prawo do przeczytania całych akt (z wyjątkiem tzw. akt podręcznych), niezależnie od tego, że został z nimi już zaznajomiony przez organ procesowy. Przepis nie określa czasu niezbędnego do zaznajomienia się z materiałami postępowania. Nie oznacza to jednak, że np. w wypadku ostentacyjnego przedłużania tej czynności przez podejrzanego ("grania na zwłokę") nie może tego czasu określić organ procesowy, który przecież skrępowany jest terminami postępowania przygotowawczego. Taka jednak decyzja organu procesowego jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy zła wola podejrzanego jest oczywista; w przeciwnym wypadku organ ten dopuści się ciężkiego naruszenia praw do obrony.

Stachowiak S. artykuł Prok.i Pr. 1999/2/28 Przedstawienie zarzutów w kodeksie postępowania karnego.

Przepis art. 313 § 3 k.p.k. stanowi, że podejrzany i to do czasu zawiadomienia go o terminie zaznajomienia z materiałami postępowania przygotowawczego może żądać podania mu ustnie podstaw zarzutów, a także sporządzenia uzasadnienia na piśmie, o czym należy go pouczyć. Z użytego w tym przepisie sformułowania "a także" wynika, że żądanie podania w formie ustnej podstaw zarzutów nie wyklucza żądania sporządzenia uzasadnienia na piśmie. Uzasadnienie doręcza się podejrzanemu i ustanowionemu obrońcy w terminie 14 dni, a winno ono w szczególności wskazywać, jakie fakty i dowody zostały przyjęte za podstawę zarzutów (art. 313 § 4 k.p.k.). Nie może ono być ogólnikowe, bowiem znajomość faktów i dowodów jest dla podejrzanego i jego obrońcy wręcz podstawowym warunkiem realności jego prawa do obrony.

Stachowiak S. artykuł Prok.i Pr. 1999/4/7Rozprawa główna prowadzona pod nieobecność oskarżonego w polskim procesie kar.

Jeżeli na rozprawę odroczoną lub przerwaną nie stawił się współoskarżony, który usprawiedliwił swoje niestawiennictwo, sąd może prowadzić rozprawę w zakresie nie dotyczącym bezpośrednio nieobecnego oskarżonego, jeżeli nie ograniczy to jego prawa do obrony. Takie rozwiązanie przewiduje art. 376 § 3 k.p.k. Wyraźnie podkreślić należy, że dotyczy ono procesu wieloosobowego, a więc takiego, w którym występuje kilku oskarżonych i w danym terminie (dniu) rozprawy mają być przeprowadzone takie dowody, które dotyczą bezpośrednio kwestii odpowiedzialności nieobecnego oskarżonego. Decyzja należy do sądu, który zawsze powinien wnikliwie rozważyć, czy nie zostanie ograniczone prawo do obrony nieobecnego w danym dniu rozprawy oskarżonego.

Zasada publiczności.

2000.04.19 postan. SN U I KZP 6/00 Wokanda 2000/8/23

Dyrektywę zawartą w art. 9 Przepisów wprowadzających Kodeks postępowania karnego z 1997 r., statuującą zasadę skuteczności czynności procesowych dokonanych zgodnie z prawem dotychczas obowiązującym, należy odczytywać m.in. w ten sposób, że pozostają w mocy wszystkie legalnie podjęte na gruncie art. 164a kpk z 1969 r. decyzje o utajnieniu informacji umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka anonimowego. Ograniczona jest natomiast możliwość wykorzystania tego dowodu, gdyż reguły jego przeprowadzenia determinuje treść obecnego art. 184 § 1 kpk. Trzeba zatem przyjąć, że wprowadzenie dowodu z zeznań świadka anonimowego do podstawy orzekania, uregulowane w art. 393 § 4 kpk, będzie wymagało wcześniejszego ustalenia, czy ten świadek - poinformowany o zmienionym zakresie ochrony - zdecyduje się na powtórzenie w całości zeznań złożonych wcześniej w warunkach art. 164a kpk z 1969 r. Zasada lojalności obowiązuje bowiem organy procesowe również w stosunku do świadków. W przypadku podjęcia przez świadka anonimowego decyzji negatywnej, dopuszczalne będzie procesowe wykorzystanie jedynie tych jego zeznań, które złoży on przesłuchany przez sąd stosownie do reguł określonych w przepisie art. 184 § 3 i 4 kpk.

98.06.03 postan. s.apel. U II AKz 134/98 OSA 1998/11-12/72

w Katowicach

Wykładnia funkcjonalna przepisu art. 91 k.p.k. prowadzi do wniosku, iż norma zawarta w § 1 odnosi się do tych sytuacji, gdy orzeczenie lub zarządzenie wydane na rozprawie, ogłoszone zostało w obecności uczestników postępowania uprawnionych do złożenia środka zaskarżania. Takie stanowisko zgodne jest z zasadą jawności postępowania karnego, a także wyrażoną w art. 10 k.p.k. ogólną dyrektywą udzielania przez sądy informacji prawnej stronom. Sądy bowiem winny udzielać informacji zawsze wtedy, gdy jest to potrzebne dla zapewnienia możliwości korzystania ze swoich uprawnień przez uczestników procesu.

74.01.05 postan. SN U IV KZ 267/73 OSNKW 1974/4/77

przegląd orzeczn.: Cieślak M. Doda Z. Palestra 1975/3/46

1. Wprawdzie przepisy kodeksu postępowania karnego regulujące tryb postępowania w sprawach o odszkodowanie za niesłuszne skazanie lub aresztowanie (rozdział 50) nie zawierają postanowień szczegółowych dotyczących skutków niestawiennictwa wnioskodawcy na rozprawie, ale wskazówki w tym zakresie wynikają częściowo z przepisów o wyrokowaniu (rozdział 38), a przede wszystkim z ogólnych zasad postępowania.

Jeżeli z powodu przeszkody nie dającej się usunąć oskarżonego pozbawionego wolności nie doprowadzono w celu wysłuchania wyroku, to - stosownie do art. 367 § 2 k.p.k. - wyrok po jego ogłoszeniu doręcza się temu oskarżonemu. W takim wypadku ma zastosowanie przepis art. 91 § 6 k.p.k., według którego po ogłoszeniu lub przy doręczeniu orzeczenia należy pouczyć uczestników procesu o przysługującym im prawie, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia.

Brak wszelkich podstaw do pozbawienia tego rodzaju informacji i pouczenia wnioskodawcy, który będąc pozbawiony wolności nie mógł być obecny w chwili ogłoszenia postanowienia sądu w kwestii odszkodowania za niesłuszne skazanie lub aresztowanie.

2. Prawidłowa realizacja dyrektyw zawartych w art. 10 k.p.k. ma na celu niedopuszczenie do ujemnych następstw procesowych dla uczestników postępowania z racji ich nieznajomości prawa. Chodzi również o eliminowanie zbędnych czynności i wiążących się z tym nakładów.

Zasada kontroli procesu.

Zasada uczciwości.

Zasada równo uprawnienia stron.

Zasada ciężaru dowodu.

Zasada ustności i pisemności.

Zasada koncentracji.

Prawdy materialnej.	1
Obiektywizmu.	2
Współdziałania ze społeczeństwem i instytucjami w ściganiu przestępstw.	3
Domniemania niewinności, in dubio pro reo.	4
Swobodnej oceny dowodów.	5
Bezpośredniości.	6
Skargowości i ścigania z urzędu.	7
Kontradyktoryjności i inkwizycyjności.	8
Legalizm.	9
Prawa do obrony.	10
Publiczności.	11
Kontroli procesu.	12
Uczciwości.	13
Równo uprawnienia stron.	14
Ciężaru dowodu.	15
Ustności i pisemności.	16
Koncentracji.	17