KRYTERIA I TEORIE TREŚCI KSZTAŁCENIA

Pedagogiczne teorie doboru treści:

1) Materializm dydaktyczny (zwany także encyklopedyzmem) - zakładał, że proporcjonalnie do ilości przyswojonego materiału przez ucznia rośnie stopień zrozumienia. Głównym i najważniejszym zadaniem szkoły jest przekazanie uczniom jak największej ilości wiadomości z różnych dziedzin nauki. Teoria ta zakłada, że w procesie nauczania będą przeważać metody podające wiedzę, a główną formą aktywności uczących się stanie się zapamiętywanie.

Zaleta: nauczyciel jest wstanie w krótkim okresie czasu przekazać sporo treści. Wada: nie rozwija aktywności poznawczej uczniów i nie sprzyja indywidualnym zainteresowaniom.

2) Formalizm dydaktyczny (zwolennikami tej teorii byli Heraklit i Schmidt) - główne założenia: treści kształcenia to tylko środek służący do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów, a celem szkoły jest pogłębianie, rozszerzanie właśnie tych zdolności (do ich rozwijania najlepiej nadają się przedmioty instrumentalne, czyli matematyka i języki). Nie pamięć, lecz rozum i jego atrybuty miały służyć

edukacji. Uczeń nie powinien przyjmować wiedzy a następnie jej zapamiętywać, ale poszukiwać jej przy pomocy własnego rozumu.

Zaleta: rozwija myślenie i inne umiejętności intelektualne.

3) Utylitaryzm dydaktyczny (główny przedstawiciel: John Dewey) - kryterium doboru treści jest rekonstrukcja społecznych doświadczeń ludzkości. Należy nauczyć tego co będzie przydatne. Szkoła powinna być miejscem, które przygotowuje do działalności praktycznej (gotowanie, szycie, robótki ręczne). Należy uczynić szkołę miejscem życia społecznego, a program nauczania powinien być wykładnikiem zainteresowań dzieci i młodzieży.

4) Teoria problemowo-kompleksowa (twórca: Bogdan Suchodolski) - łączenie wiedzy z różnych dziedzin nauki, aby nie uczyć przedmiotów odrębnie tylko integrować ich treść.Treści powinny dotyczyć problemów współczesnego świata, a mianowicie problemów z zakresu techniki, socjologii, ekonomii, sztuki kultury estetycznej itp. Układ treści w programach dla szkół podstawowych powinien być jednolity, natomiast zróżnicowanie należy poprowadzić stopniowo na poziomach ponadpodstawowych.

5) Strukturalizm (twórca: Kazimierz Sośnicki) - zakładał on, że programy kształcenia są nadmiernie przeładowane. Proponował aby do programów kształcenia włączyć tylko te treści najistotniejsze, stanowiące trwały dorobek danej dziedziny nauki. Należy koncentrować się na wiedzy, która stanowi strukturę określonej dziedziny nauki czy dyscypliny naukowej. Zastosowanie takiego podejścia umożliwia uwzględnienie w programach kształcenia zarówno treści aktualnych jak i całego najważniejszego dorobku w całej dziedzinie nauki w ujęciu historycznym. Jednocześnie pozwala na wyeliminowanie z programów niepotrzebnych lub mało istotnych szczegółów, czy wręcz większych partii materiału.

6) Egzemplaryzm (twórca: Martin Wagenschein, popularyzator: Hans Schekert) - podstawę wyjściową dla tej teorii stanowiło założenie, że niezbędna jest redukcja przeładowanych programów kształcenia, która nie powinna jednak prowadzić do zubożenia obrazu otaczającej nas rzeczywistości. Proponuje się, aby zamiast całej wiedzy na określonytemat, przedstawić tylko charakterystyczne dla niej przykłady, wzory.

7) Materializm funkcjonalny (twórca: Wincenty Okoń) - teoria ta zakłada integralny związek poznania i działania, w wyniku czego taki dobór treści kształcenia, który zapewnia niezbędny zasób wiedzy z danej dziedziny i jednocześnie umożliwia kształtowanie umiejętności posługiwania się wiedzą w rozwiązywaniu rozmaitych problemów o charakterze teoretycznym i praktycznym. Podkreślano konieczność przekazywania wiedzy, ale i rozwijanie umiejętności posługiwania się nią. Zgodnie z tym założeniem podstawowym kryterium doboru i układu treści programowych powinny być względy światopoglądowe.

___________________________________________

Kryteria doboru treści kształcenia (J. Półturzycki):

1) Kryterium społeczno-polityczne - zwraca uwagę na taki dobór treści kształcenia, który odpowiada potrzebom społecznego życia i przyjętym zasadom polityczno-ustrojowym. Szczególnie ważną sprawą jest interpretacja faktów, zdarzeń i zjawisk o charakterze społecznym, ekonomicznym, politycznym, które nie powinno uwzględniać stronniczych tendencji. Podstawową zasadą przyświecającą tym interpretacjom powinien być obiektywizm.

2) Kryterium naukowe - określa, że treści kształcenia muszą odpowiadać ustaleniom i wymaganiom nauki. W programie przedmiotowym zawarte są wiadomości, fakty i teorie, zgodne z współczesnymi osiągnięciami nauki. Kryterium to oznacza konieczność ciągłego aktualizowania wiedzy. Kierowanie się kryterium naukowości to także umiejętne selekcjonowanie wiedzy. Trzeba przekazywać tylko wiedzę najbardziej przydatną i konieczną.

3) Rozwój psychofizyczny - uzależnia dobór tematów i zagadnień od wieku i rozwoju dzieci. Zależnie od cyklu rozwojowego buduje się strukturę programu.

4) Tradycja kultury - stanowi kolejne kryterium, które decyduje o zakresie i jakości programu. Kultura regionu i narodu zawiera znaczące dla społeczeństwa znaki i symbole kulturowe, które powinny wystąpić w treściach kształcenia. Dotyczą one zarówno treści humanistycznych jak i ścisłych. Ich istotą są wydarzenia życia społecznego i kulturalnego oraz osiągnięcia naukowej aktywności.

5) Kryterium aksjologiczno-teologiczne - stanowi przesłankę doboru treści kształcenia zgodnie z przyjętymi w danym społeczeństwie i preferowanymi przez politykę oświatową

wartościami i celami kształcenia. Wartości i potrzeby społeczne stanowią podstawy idei edukacji i nie mają być tylko napisane w dokumentach oświatowych. Z nich bowiem wynikają podstawowe treści kształcenia. Jeżeli przyjmujemy i akceptujemy wartości prawdy, dobra i piękna to treści kształcenia powinny ilustrować te wartości.

***

Według Wincentego Okonia opracowanie programu szkolnego wymaga uwzględniania wielu warunków. Kryteria te zależą od koncepcji teoretycznej systemu kształcenia, od ustroju szkolnego i od warunków społeczno-politycznych danego kraju. Wincenty Okoń wyróżnia 3 uniwersalne kryteria doboru treści kształcenia:

- z dzieckiem (konieczne jest dostosowanie programu nauczania do możliwości uczniów (fizycznych, społecznych, psychicznych), czyli podstawą jest zajomość tych możliwości. Należy uwzględnić fazy rozwojowe dziecka oraz jego potrzeby)

- ze zmieniającym się społeczeństwem (należy uwzględnić możliwości i potrzeby społeczeństwa. Chodzi więc o to, aby treść tam umożliwiała kształtowanie twórczego

stosunku młodych pokoleń do tak ważnych w życiu zmieniającego się społeczeństwa dziedzin i spraw, jak: m.in. ojczyzna i własny naród,inne narody, życie społeczne, obywatelskie kraju, edukacja, praca zawodowa, rodzina)

- z rozwojem kultury, nauki (powinno się uwzględnić: poznanie dobór kultury, wytwarzanie przez uczących się różnych wartości i przeżywanie wartości. Wincenty Okoń skupia się nie tylko na rozwoju intelektualnym dziecka, ale również innych stron osobowości:emocjonalnej, moralno-społecznej oraz samodzielnej i twórczej działalności społecznej)

***

Inne kryteria doboru materiału nauczani przedstawia Krzysztof Konarzewski. Zasoby doboru materiału to:

1) Filozofia programu szkolnego - Służy przygotowaniu uczniów do wykonywania określonych zadań społecznych takich jak: role i funkcje. Zwraca również uwagę na rozwój ucznia, materiał powinien służyć rozwojowi zdolności ucznia.

- należy dobrać taki materiał, który jest zgodny z poglądami panującymi w społeczeństwie

- materiał ma służyć do przygotowania uczniów do wykonywania z powodzeniem zadań społecznych.

- należy dobrać taki materiał, który pozwoli rozwinąć zdolności poznawcze ucznia.

2) Kryterium interesu - Program jest narzędziem, którym posługuje się właściciel szkoły, państwo, gmina czy społeczeństwo lokalne. Materiał nauczania odzwierciedla interesy grupy i instytucji. "Właściciel szkoły'' w zależności od położenia geograficznego, dostępu do produktów lub surowców, siły roboczej i innych czynników decyduje się na profil kształcenia, który jest najbardziej oczekiwany i możliwy do zagospodarowania w przyszłości.

(przykładem może być powstanie Akademii Morskiej w mieście portowym, gdyż absolwenci takiej uczelni mogą znaleźć zatrudnienia w żegludze).

3) Kryterium merytoryczne - Mówi o tym, co powinno znaleźć się w programie nauczania, żeby był on zgodny z wiedzą nagromadzenia przez naukę. Odnosi się do konstruktorów programów. Muszą to być fachowcy w danej dziedzinie nauki, którzy swoja wiedzą zapewnią przygotowanie takiego programu, który zagwarantuje uzyskanie niezbędnych kwalifikacji przez uczących się. Mamy tu do czynienia hasłami programowymi, które mogą pojawić się w trzech postaciach:

- tematu rozwiniętego, zwierającego szczegółowe wiadomości, które się na niego składają

- tematu przedstawionego jako zbiór wiadomości, z których nauczyciel dokonuje wyboru

- tematu sformułowanego ogólnie, którego ''przerobieniu'' posłużą wiadomości dobrane samodzielnie przez nauczyciela.

4) Kryterium skuteczności dydaktycznej - Zobowiązuje do tego, żeby układ materiału nauczanie sprzyjał skutecznemu uczeniu się. Dobrze uporządkowany materiał pozwala uczniom na szybkie opanowanie wiedzy. Kryterium to wymaga od konstruktorów programu odpowiedzi na trzy pytania:

- kiedy - w której klasie czy w jakim momencie procesu nauczania - wprowadzić daną wiadomość (temat)?

- jaką strukturę nadać materiałowi w obrębie każdego przedmiotu?

- jaką strukturę nadać materiałowi z różnych przedmiotów nauczanych w tym samym czasie?