Mikrosystemy resocjalizacji:

Terapia ambulatoryjna:

Etapy resocjalizacji poprzedzające leczenie długoterminowe

Leczenie osób uzależnionych od środków psychoaktywnych odbywa się w ośrodku stacjonarnym, w poradni, na oddziale detoksykacyjnym. Ważne jest, aby przed przyjęciem na leczenie w ośrodku stacjonarnym pacjent przeszedł kolejne etapy leczenia.

Pierwszym zasadniczym krokiem jest zgłoszenie się pacjenta po wsparcie i pomoc do placówki ambulatoryjnej (poradnia, punkt konsultacyjny), gdzie zostanie prawidłowo zdiagnozowany stopień jego uzależnienia i dostanie on skierowanie i wskazówki co do dalszego leczenia.

W razie konieczności (uzależnienie od środków, które powodują uzależnienie fizyczne) dostaje on skierowanie do szpitala w celu odbycia detoksykacji. Umożliwia mu to podjęcie terapii będąc w abstynencji.

Jeżeli stopień uzależnienia jest głęboki i istnieje potrzeba odizolowania pacjenta od środowiska zewnętrznego zostaje on skierowany do ośrodka stacjonarnego na długoterminową terapię.

Diagnoza stopnia uzależnienia

W momencie zgłoszenia się pacjenta do poradni ważne jest dokładne i prawidłowe zdiagnozowanie jego problemu. Prawidłowa diagnoza uzależnienia potrzebna jest, aby skierować pacjenta na odpowiednią terapię, która pozwoli mu wyzwolić się z problemu.

Podstawowym narzędziem diagnozowania jest wywiad, który zwiera wszystkie niezbędne sformułowania pozwalające na poznanie jego aktualnego życia. Wywiad przeprowadza się "metodą pośrednią, stosując formę rozmowy o dotychczasowym życiu pacjenta" .

W czasie rozmowy niezbędne są szczere odpowiedzi pacjenta na temat:

- historii używania środków psychoaktywnych (pierwsze kontakty z alkoholem, narkotykami, sposób zdobywania narkotyku, ilość przyjmowanych dawek itp.)

- historii leczenia (ile podejmował prób leczenia, czy przechodził detoksykację, czy leczył się w ośrodku stacjonarnym itp.)

- sytuacji życiowej (szkoła, praca, zainteresowania, kontakty z rówieśnikami itp.)

- sytuacji rodzinnej (gdzie mieszka, z kim, z jakiej pochodzi rodziny)

- historii uzależnień w rodzinie (czy występowały uzależnienia w rodzinie, czy te osoby leczyły się itp.)

- relacji społecznych (czy utrzymuje kontakty towarzyskie, czy utrzymuje kontakty z rodziną, krótka charakteryzacja znajomych, z którymi aktualnie się kontaktuje)

- konfliktów z prawem

- przemocy, nadużyć w rodzinie, szkole czy środowisku rówieśniczym

- sfery seksualnej

- stanu zdrowia

Odpowiedzi klienta dają szerszy pogląd na jego problemy i odpowiednie zdiagnozowanie jego poziomu uzależnienia daje możliwość skierowania pacjenta do odpowiedniego miejsca na terapię, gdzie otrzyma profesjonalną pomoc (leczenie ambulatoryjne, detoksykacja, leczenie stacjonarne).

Leczenie ambulatoryjne

Na leczenie do placówki ambulatoryjnej (poradnie, punkty konsultacyjne) zgłaszają się pacjenci, którzy poszukują jakiegokolwiek wsparcia ze strony osób profesjonalnie przygotowanych do jej udzielenia. Osoby te są w różnych fazach uzależnienia. Psycholog, terapeuta po postawieniu odpowiedniej diagnozy jest w stanie zaoferować klientowi odpowiednią formę terapii.

Terapia ambulatoryjna odbywa się w poradni, gdzie pacjent jest zobowiązany przychodzić. Bierze udział w terapii indywidualnej, grupowej, ma kontakt z pracownikiem socjalnym (według wskazań prowadzącego terapeuty). W miarę potrzeb istnieje możliwość umożliwienia pacjentowi kontaktu z prawnikiem lub psychiatrą.

Warunkiem uczestniczenia w terapii jest utrzymywanie abstynencji narkotykowej i alkoholowej. Nie wywiązanie się z tego warunku powoduje zaprzestanie leczenia. Abstynencja w wielu poradniach jest badana.

Do leczenia ambulatoryjnego przyjmowani się pacjenci, którzy znajdują się w fazie nadużywania, eksperymentujący. Osoby, które wykazują dużą zależność od narkotyków kierowane są do ośrodków stacjonarnych na leczenie długoterminowe. Ich uzależnienie nie daje szans na terapię "dochodzącą" (dzieje się tak w przypadku osób uzależnionych od heroiny).

Powodzenie terapii ambulatoryjnej swoje źródło ma w silnej motywacji do zmian u pacjenta oraz jego silnej woli.

Farmakoterapia i inne medyczne sposoby leczenia:

Farmakoterapia - leczenie chorób przy użyciu leków, stosowanie leków w celu zwalczania chorób lub ich objawów. Pomimo tego, iż zyskała sobie prawo obywatelstwa w leczeniu psychopatów, bardzo rzadko(i to raczej jedynie w celach eksperymentalnych) stosowana bywa jako jedyna metoda terapii, najczęściej stosuje się ją jako metodę wspierającą psychoterapię.

Kamieniami milowymi w farmakoterapii XX w. są przede wszystkim antybiotyki, poza tym leki przeciwzawałowe, przeciwnadciśnieniowe i przeciwmiażdżycowe, leki psychiatryczne, przeciwnowotworowe i immunotropowe.

Do innych typowo medycznych sposobów terapii stosowanych w leczeniu zaliczamy:

Lobotomię - zabieg neurochirurgiczny polegający na przecięciu włókien nerwowych łączących czołowe płaty mózgowe ze strukturami międzymózgowia (najczęściej podwzgórzem lub wzgórzem), obecnie bardzo rzadko stosowany (większość naukowców z całego świata uznaje to za okrutne okaleczanie). Jednym z poważniejszych skutków ubocznych lobotomii przedczołowej jest utrata przez pacjenta poczucia "ciągłości własnego ja", świadomości, że jest tą samą osobą, którą był wczoraj i będzie jutro. Ponieważ lobotomia nie zawsze okazuje się skuteczna, jest nieodwracalna i prawie zawsze powoduje niekorzystne zmiany w psychice oraz zachowaniu pacjenta, w wielu krajach – m.in. w Polsce – obecnie w ogóle się jej nie stosuje.

Terapię elektrowstrząsową - polega na przepuszczeniu przez mózg prądu zmiennego o napięciu od 70 do 130 V i natężeniu mieszczącym się w granicach 200 - 160 A. Metoda ta została prawie zarzucona pod koniec lat 50.

Kastrację - jako metodę leczenia szczególnie groźnych przestępców. Jak wiadomo, poziom testosteronu ma wybitny wpływ na stopień argesywności człowieka, stąd też usunięcie jąder (wytwarzających ten hormon) uważane bywa za korzystne w przypadku niezwykle groźnych przestępców. Zabieg ten stosuje się u szczególnie agresywnych przestępców (najczęściej seksualnych) za ich zgodą, ale jest to z reguły warunek zwolnienie z zakładu karnego.

POMOC POSTPENITENCJARNA

Pomoc postpenitencjarna- polega na świadczeniu pomocy socjalnej więźniom przebywającym w zakładzie karnym i tym wychodzącym na wolność, a także na tworzeniu i realizowaniu różnego typu programów, które mają na celu pomóc skazanym ponownie zaistnieć
w społeczeństwie.

Obecnie penitencjarna praca socjalna, którą jest pomoc postpenitencjarna polega głównie na:

A) pomocy osobom pozbawionym wolności w uzyskaniu:

- dokumentów tożsamości (dowodu osobistego),

- orzeczenia o stopniu niepełnosprawności dla celów rentowych i socjalnych,

- pracy po wyjściu na wolność,

- mieszkania,

- wsparcia dla ich rodzin ze strony instytucji i stowarzyszeń zajmujących się pomocą społeczną

B) przydzielaniu osobom pozbawionym wolności:

- zapomóg finansowych, odzieży

- biletów na przejazd do miejsca zamieszkania,

- artykułów żywnościowych

- lekarstw

- artykułów piśmienniczych i podręczników do nauki w szkołach więziennych,

C) przekazywanie rodzinie podwyższonej części wynagrodzenia za pracę skazanych

Przykładem rozwoju pomocy postpenitencjarnej (penitencjarnej pracy socjalnej) są działające od kilku lat kluby aktywnego poszukiwania pracy dla skazanych. W ramach działalności klubów są organizowane kilkudniowe kursy aktywnego poszukiwania pracy, prowadzone przez wychowawców postpenitencjarnych.

Skazani na zajęciach uczą się między innymi: redagować życiorys, list motywacyjny, prowadzenia rozmowy z potencjalnym pracodawcą, umiejętności korzystania z ofert pracy publikowanych w mediach, a także asertywności.

Pracę socjalną postpenitencjarną możemy podzielić na dwa etapy:

-postępowanie podczas odbywania kary

-po wyjściu na wolność.

Pierwszy etap rozpoczyna się na około 6 miesięcy przed przewidywanym opuszczeniem zakładu karnego, kiedy to następuje przygotowanie więźnia do zwolnienia. Wychowawca postpenitencjarny ma za zadanie opracować tzw. plan zwolnienia, czyli ustalić ze skazanym zakres niezbędnej dla niego pomocy i sposobu jej udzielenia np. wsparcie materialne, psychologiczne lub poradnictwo socjalno-prawne. Skazani najczęściej mogą liczyć na pomoc w uzyskaniu i pokryciu kosztów związanych z wyrobieniem dowodu osobistego czy otrzymaniu orzeczenia o stopniu niepełnosprawności dla celów rentowych. Może to być też pomoc w nawiązaniu kontaktów poprzez np. ośrodki mediacyjne w razie problemów rodzinnych, czy pomoc w uzyskaniu lokalu mieszkalnego Więzień powinien być poinformowany o możliwości wyznaczenia swojego przedstawiciela, który będzie go reprezentował w rożnych sprawach; powinna być to osoba godna zaufania. Zgodę na takiego przedstawiciela wyraża dyrektor zakładu karnego. Ponadto skazani, którzy pracują podczas odbywania kary pozbawienia wolności mogą przekazywać rodzinie podwyższoną część wynagrodzenia za pracę lub też spłacać wierzytelności.

Drugi etap pomocy dla skazanego pojawia się w chwili opuszczenia przez niego zakładu karnego. Ten etap możemy podzielić na pomoc:

doraźną- pomoc udzielana przez zakład karny w postaci: zapomogi finansowej tzw. żelazna kasa ( około 30 zł), odzieży i obuwia stosownego do pory roku, biletów do miejsca zamieszkania, artykułów żywnościowych na czas podróży, artykułów rehabilitacyjnych, lekarstw, okularów leczniczych, protez i poradnictwa

długofalową – pomoc udzielana przeważnie przez pracowników socjalnych, zatrudnionych
w Ośrodkach Pomocy Społecznej, i tu opuszczający zakład karny może liczyć na pomoc
w postaci świadczeń pieniężnych (zasiłki stałe- dla osób niepełnosprawnych, zasiłki okresowe, zasiłki celowe np. na pokrycie zadłużenia czynszowego, na leki, na dożywianie itp.) i rzeczowych: składka na ubezpieczenie zdrowotne, odzież, obuwie, ciepły posiłek, artykuły higieniczne.

Każdy człowiek po opuszczeniu więzienia jest skierowany do instytucji - Stowarzyszenie „Patronat” - jest to instytucja szeroko rozpowszechniona która działa w 12 miastach Polski, m.in. w Żorach, Olsztynie, Łodzi, Lublinie, Białymstoku, Gdańsku, Warszawie. Dzięki niej może on w pełni liczyć na pomoc, gdyż misją tego stowarzyszenia jest niesienie pomocy duchowej, materialnej i prawnej osobom pozbawionym wolności, zwolnionym z zakładów karnych oraz ich rodzinom a także: inicjowanie i uczestnictwo w zapobieganiu przestępstw, łagodzenie następstw popełnionych przestępstw, wpływanie na humanizowanie orzekania
i wykonywania kar, udzielanie pomocy osobom pozbawionym wolności przebywającym
w zakładach karnych i aresztach śledczych oraz zakładach dla nieletnich, społeczna readaptacja zwolnionych z zakładu karnego, aresztu śledczego

OOpieka postpenitencjarna jest środkiem zapobiegającym dalszej przestępczości, zatem niezbędne jest otoczenie tą opieką byłych wychowanków zakładów wychowawczych
i poprawczych , aby nie wrócili tam z powrotem , a tym samym zaprzepaścili wartości osiągnięte drogą żmudnej i trudnej pracy resocjalizacyjnej. Przyczyna recydywy tkwi nie tylko w słabej jeszcze odporności na zło, ale i w braku właściwego oparcia w środowisku, do którego wracają. W licznych wypadkach to właśnie brak opieki postpenitencjarnej jest powodem powtórnego popełnienia przestępstwa. Bardzo istotnym czynnikiem opieki postpenitencjarnej jest organizacja czasu wolnego trudnej młodzieży, a wiec na przykład należy dać jej do dyspozycji „otwarte boisko” i zorganizować zespoły grające na tym boisku, gdyż atrakcyjne zajęcia młodzież trudna chętnie podejmuje, chociażby ze względu na fakt, iż jest to młodzież bardzo aktywna, która chętnie spędza czas w akcji i działaniu często sprzecznym z prawem. Należy więc ten wolny czas organizować w miejscach, w których łatwo o kontrolę działalności np. w klubach sportowych, organizacjach młodzieżowych, czytelniach, świetlicach środowiskowych.

Czynniki wywierające wpływ na treść i formy zajęć w czasie wolnym, czynniki mające możliwości skutecznego przeciwdziałania negatywnym wpływom grup nieformalnych
o negatywnych tendencjach społecznego działania :

1. Szkoła – organizująca różne zajęcia pozalekcyjne w kołach zainteresowań i kółkach przedmiotowych bezpośrednio lub pośrednio przez organizacje działające w szkole: samorząd, harcerstwo itp. Szkoła daje do dyspozycji pomieszczenia – świetlicę, salę gimnastyczną i boisko szkolne – ma to ogromne znaczenie, gdyż ułatwia organizację zajęć.

2. Organizacje i instytucje zajmujące się wychowaniem pozaszkolnym, a więc: kluby młodzieżowe, organizacje sportowe, domy kultury, ale także zakłady pracy, organizacje zawodowe, instytucje zajmujące się upowszechnianiem kultury, sztuki, wychowania fizycznego, wczasów dla dzieci i młodzieży , „pedagogiką podwórkową” w osiedlach mieszkaniowych.

3. Środki masowego przekazu: prasa, książka, telewizja itp.

4. Urządzenia zewnętrzne w środowisku stwarzają możliwości właściwego organizowania czasu wolnego dzieci i młodzieży, a więc:

- pomieszczenia dla świetlic, klubów, wystaw dziecięcych i młodzieżowych oraz na zabawy organizowane dla młodzieży i przez młodzież,

- miejsca do zajęć rekreacyjnych i ruchowych, wyposażone w place zabaw, boiska, baseny,

- odpowiednia organizacja zajęć pozaszkolnych , uwzględniająca harmonijny współudział wszystkich czynników środowiskowych odpowiedzialnych za opiekę nad dziećmi i młodzieżą i za jej rozwój.

Wymienione powyżej formy organizacyjne i treść zajęć mają duże znaczenie dla rozwoju społecznego dzieci i młodzieży. Wśród korzystających z tych form znajdą się dzieci
i młodociani zagrożeni w rozwoju – dla których zajęcia te będą miały znaczenie zapobiegające dalszej demoralizacji i znaczenie resocjalizacyjne, zaś dla tych którzy już przebywali w zakładach poprawczych lub karnych – mają znaczenie jako zasadnicze formy opieki postpenitencjarnej.

Społeczeństwo zawsze bardziej nastawione jest na ratowanie niż na zapobieganie, a przecież działanie społeczne jest najskuteczniejsze wtedy, gdy zaktywizuje się nie tylko w kierunku ratownictwa i resocjalizacji, ale również i przede wszystkim w kierunku profilaktyki.

Nie tylko szkoła, ale całe społeczeństwo powinno być zainteresowane działaniem profilaktycznym, które zmierza do ochrony jednostki przed negatywnymi wpływami
i zapewnia jej najlepsze warunki rozwoju w każdym okresie życia.

Systemy resocjalizacji przestępców seksualnych.

Istnieje wiele różnorodnych programów terapeutycznych ,którymi są obejmowani przestępcy seksualni .Jednym z najbardziej znanych jest kanadyjski program STOP ,który powstał na początku lat 80.XXw, został rozpowszechniony w więzieniach Anglii i Szkocji pod nazwą SOTP. Program ten składa się z 6 elementów:

1. Program Podstawowy –obejmuje 90 sesji grupowych i trwa od 6 do 8 miesięcy, jego głównym celem jest wzbudzenie motywacji przestępcy do unikania zachowań przestępczych oraz rozwinięcie umiejętności samoregulacyjnych umożliwiających utrzymanie się z dala od ścieżki przestępczej. Program ten składa się z 20 bloków tematycznych. Siedem podstawowych bloków to :

-Minimalizacja czynu –omawianie i poznawanie indywidualnych sposobów pomniejszania przez sprawcę znaczenia jego czynu przestępczego oraz jego konsekwencje dla ofiar

-Wypaczenie myślenia –uświadamianie sprawcy jego błędnych schematów myślowych

-Empatia wobec ofiar –wzbudzenie umiejętności współodczuwania

-Czynnik wysokiego ryzyka –uświadomienie sobie myśli, fantazji, pragnień, nastrojów, które prowadzą do zachowań przestępczych oraz wzbudzenie chęci ich unikania

-Strategie rozwiązywania problemów –przygotowanie sprawcy do potencjalnych ryzykownych sytuacji ,wzmacnianie mechanizmów samokontroli

-Umiejętność radzenia sobie z dewiacyjnymi fantazjami i potrzebami –rozwijanie takich umiejętności, które są znaczące w zapobieganiu nadużyciom seksualnym

-Podtrzymywanie-utrzymywanie przez sprawce kontaktu z terapeutą po ukończeniu podstawowej terapii

2.Program Dostosowany –ASOPT -obejmuje 85 sesji terapii grupowej. Praca terapeutyczna skupia się wokół kwestii empatii. Charakterystyczną cechą tego programu jest dostosowanie go do potrzeb przestępców o niskiej wydolności umysłowej, z trudnościami przyswajających wiedzę oraz sprawców, którzy są analfabetami.

3.Program Rozszerzony –jest przeznaczony dla przestępców, którzy ukończyli z powodzeniem program podstawowy. Składa się z 74 sesji grupowych realizowanych przez 6 miesięcy. Jednocześnie sprawce uczestniczy w terapii indywidualnej z psychologiem, gdzie pracuje nad swoimi doświadczeniami z młodości, fantazjami czy pragnieniami seksualnymi .

4.Program Wspomagający –mogą wziąć w nich udział tylko ci przestępcy, którzy uczestniczyli w poprzednich programach. Celem programu jest przygotowanie więźniów do powrotu do społeczeństwa i rozpoczęcia nowego życia.W ciągu 35 sesji więźniowie wypracowują osobiste programy profilaktyczne koncentrując cele bliskie i dalekie oraz określają potencjalny system wsparcia. Program przeważnie trwa 3 miesiące.

5.Program umiejętności poznawczych –celem jest nauczenie przestępców radzenia sobie ze stanami depresyjnymi .

6.Program Mobilności –udział w tym programie jest uzależniony od indywidualnych potrzeb uczestnika całego programu oraz jego decyzji. Sesje grupowe odbywają się 3razy w tygodniu przez 3-4miesiące. Interesujące stanowisko w kwestii leczenia przestępców seksualnych wykorzystujących dzieci jest koncepcja ,,Dobrego życia,, Warda. Kładzie on nacisk na możliwość dobrego życia po odbyciu kary. Uważa iż wpojenie przestępcy seksualnemu bardziej konsekwentnego sposobu życia stanowi warunek obniżenia u niego ryzyka recydywy. Wychodzi z założenia, że mało prawdopodobne jest aby przestępca, który nie ma w swoim życiu dobrych doświadczeń i spełnionych podstawowych potrzeb psychicznych mógł powstrzymać się od dokonywania przestępstw. Jeśli będzie przekonany, że może znaleźć dobrą prace czy też rodzinę ułatwi to pokonywanie sytuacji sprzyjających kolejnemu przestępstwu. Oczywiście terapeuci nie mogą mówić czy jest to ,,dobre życie,, przestępca musi dokonać własnych wyborów.

Specjalne programy są również przygotowywane dla nieletnich przestępców seksualnych .W Polsce nie dostrzegano dotąd w wystarczającym stopniu problemu młodzieży stosującej przemoc seksualną, natomiast badania Izdebskiego wskazują iż problem ten jednak istnieje. Młodzież w wieku 17-18 lat (12%) przyznało się do wymuszenia zachowań seksualnych .Obecnie nieletni sprawcy przemocy seksualnej są obejmowani specjalnymi programami klinicznymi. Jest to kombinacja terapii indywidualnej grupowej i terapii rodzinny. Młodzieży, która przejawia takie zaburzenia zapewnia się leczenie psychiatryczne. Jeśli podjęto decyzję o leczeniu nieletniego sprawcy seksualnego w zamkniętej placówce należy uwzględnić jego specyficzne potrzeby oraz charakteru dokonanego czynu .W leczeniu stosuje się różne terapie.

Terapie grupowe - jej efektywność jest podwyższona przez modelowanie przez rówieśników np. członek grupy z większym stażem pomaga w konfrontowaniu młodszego z jego zniekształceniami poznawczymi. Indywidualna psychoterapia jest odpowiednia jako forma wspomagająca inne środki leczenia .

Terapia rodziny – spotykają się wszyscy członkowie rodziny, co umożliwia opracowanie problemów rodziny, które mogły mieć wpływ na pojawienie się przemocy seksualnej.

Terapia wielosystemowa (MST) - oddziaływania są ukierunkowane na nieletniego sprawcę, rodzinę, oraz środowisko rówieśnicze. Dokonuje się zmian w zakresie relacji wewnątrz rodzinnych oraz relacji z rówieśnikami .

Bibliografia:

1. Resocjalizacja tom 2 ,redakcja naukowa Bronisław Urban, Jan M. Stanik.

2. Resocjalizacja, Otton Lipkowski, w-wa 1980.

3. Wikipedia, wolna encyklopedia.