8

STYL ŻYCIA ORAZ ZACHOWANIA ZDROWOTNE I ICH ZWIĄZEK ZE ZDROWIEM

Styl życia i zachowania zdrowotne

Styl życia i zachowania zdrowotne determinują w największym stopniu stan zdrowia ludności

Styl życia – to zespół postaw, zachowań i ogólna filozofia życia jednostki lub grupy

Zachowania zdrowotne – można określić jako postępowanie, działania (lub ich zaniechanie), które bezpośrednio lub pośrednio wpływają na zdrowie i samopoczucie człowieka

Zachowania w sferze zdrowia stanowią podstawowy element stylu życia. Są częścią czynników wpływających na zdrowie, nad którymi każdy człowiek ma największą kontrolę

Zachowania zdrowotne dzielimy je na:

1. Prozdrowotne – wykazujące pozytywny wpływ na zdrowie, mające na celu podtrzymanie, umacnianie , przywracanie zdrowia i sprawności

2. Antyzdrowotne – mające negatywny wpływ na zdrowie, powodujące jego zagrożenie, chorobę lub utratę jego sprawności, niekorzystnie wpływające na zdrowie, utrudniające profilaktykę, opóźniające proces leczenia i rehabilitacji

Związkami zachowań zdrowotnych ze zdrowiem zajmuje się epidemiologia behawioralna

Zmiany zachodzące obecnie w Polsce rokują nadzieję na upowszechnienie się prozdrowotnego stylu życia. Dbałość o zdrowie staje się niezbędnym warunkiem sukcesu życiowego

Dobre zdrowie jest potrzebne, aby poprawić swoją pozycję społeczną, zarabiać pieniądze, zrobić karierę. O zdrowie „opłaca się” dbać

Zauważa to coraz więcej ludzi, zwłaszcza młodych i wykształconych przedstawicieli nowo tworzącej się klasy średniej w Polsce

• Zachowania sprzyjające zdrowiu (prozdrowotne) to np. aktywność fizyczna, racjonalne odżywianie, walka ze stresem

• Zachowania zagrażające zdrowiu (antyzdrowotne) to np. nadużywanie alkoholu, palenie papierosów, ryzykowne zachowania seksualne, używanie narkotyków

Sposób odżywiania

Prawidłowe odżywianie jest jednym z podstawowych czynników behawioralnych warunkujących zdrowie

Racjonalne odżywianie powinno opierać się na codziennym dostarczenie organizmowi wymaganej ilości kalorii

Ważne jest, by źródłem kalorii były białka, węglowodany i tłuszcze w odpowiednim stosunku. Zalecane proporcje to 44% węglowodanów, 14% białka i 42% tłuszczu.

W okresie wzrost ilość białka powinno się zwiększyć kosztem węglowodorów

Jeśli poważnie myśli się o długim i zdrowym życiu należy przede wszystkim mniej jeść. Niskokaloryczna dieta usprawnia procesy regeneracji tkanek i podnosi odporność organizmu na różne choroby

Zasady racjonalnego odżywiania

• Spożywanie co najmniej 4 posiłków umiarkowanej wielkości (najlepiej 5-6) w tym konieczne śniadanie;

• Jedzenie różnorodnych potraw, spożywanie pokarmów świeżych, naturalnych i unikanie dużych ilości produktów przetworzonych, słodyczy, chipsów i słodzonych napojów

• Spożywanie co najmniej dwa razy dziennie mleka, bądź jego przetworów

• Wzbogacanie diety o produkty  zbożowe, warzywa, owoce

• Wybieranie niskotłuszczowych  produktów, chudego mięsa oraz posiłków przygotowywanych z małą ilością, bądź bez tłuszczu

• Ograniczanie soli, alkoholu i kofeiny

• Picie dużej ilości wody mineralnej (niegazowanej) oraz naturalnych soków warzywnych lub owocowych (około 2 litry dziennie)

• Unikanie smażenia potraw, spożywaj tylko gotowane lub duszone

• Spożywanie posiłków bez pośpiechu

Najczęściej występujące w Polsce błędy w sposobie żywienia

• Zbyt wysoka ilość energii pobieranej z pożywieniem w stosunku do zapotrzebowania kalorycznego organizmu

• Zbyt wysoka ilość zawartej w pożywieniu energii pochodzi ze spożycia tłuszczów

• Nadmiar tłuszczów zwierzęcych o wysokiej zawartości kwasów tłuszczowych, nasyconych (czemu towarzyszy zazwyczaj wysoka zawartość cholesterolu w pożywieniu)

• Nadmiar łatwo-przyswajalnych cukrów prostych i dwucukrów (głównie sacharozy)

• Zbyt niskie spożycie warzyw i owoców

• Niskie spożycie mleka i jego przetworów

• Nadmierne spożycie chlorku sodu

• Nadmierne spożycie alkoholu

W. w. błędy żywieniowe Polaków sprzyjają rozwojowi takich chorób jak: miażdżycy tętnic (na jej podłożu choroby niedokrwiennej serca, nadciśnienia tętniczego, udarów mózgu), otyłości, cukrzycy, próchnicy zębów, niektórych nowotworów (raka sutka, prostaty, okrężnicy, trzonu macicy i jajnika, raka żołądka, raka jelita grubego, pierwotnego raka wątroby), osteoporozy, przewlekłych zaparć

Aktywność fizyczna

 

Aktywność fizyczna jest kolejnym zachowaniem wymienianym najczęściej jako warunkujące zdrowie.

Systematyczna aktywność fizyczna dostosowana do indywidualnych potrzeb, nie tylko wpływa stymulująco na wzrastanie i dojrzewanie oraz na utrzymanie zdrowia i kondycji fizycznej w latach dojrzałości, ale jest naturalnym środkiem spowalniania procesów starzenia się i łagodzenia dolegliwości nasilających się w starszym wieku

Polskie społeczeństwo cechuje niska aktywność fizyczna

Szacuje się, że zaledwie około 30 % dzieci i młodzieży oraz 10 % dorosłych uprawia różne formy ruchu, w których rodzaj i intensywność obciążeń wysiłkowych zaspokaja podstawowe potrzeby fizjologiczne organizmu

W czasie wolnym przeciętnego Polaka dominują zajęcia związane z brakiem aktywności fizycznej (40% młodzieży w wieku 11-15 lat poświęca co najmniej 4 godz. dziennie na oglądanie telewizji)

Niska aktywność fizyczna lub siedzący tryb życia zwiększają ryzyko zachorowania na chorobę wieńcowa, udar mózgu, nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, osteoporozę, otyłość

Ludzie prowadzący siedzący tryb życia są dwukrotnie bardziej narażeni na choroby układu krążenia niż ludzie aktywni

Dorośli powinni wykonywać codziennie zarówno umiarkowane, jak i bardziej energiczne ćwiczenia przez przynajmniej 30 minut

Dzieci i młodzież powinni zostawać aktywnymi fizycznie przynajmniej 60 minut każdego dnia. Wskazane jest by ćwiczenia te wykonywać: np. kilka razy po 10 lub 15 minut

Warto wybrać taki rodzaj aktywności, który sprawia przyjemność np. spacerowanie, jazda na rowerze, prace w ogrodzie, taniec

Zachowania zagrażające zdrowiu

Palenie tytoniu - uznaje się obecnie za najbardziej szkodliwe dla zdrowia zachowanie jednostkowe

Jest wymieniane na pierwszym miejscu spośród czynników ryzyka chorób układu krążenia. Palenie tytoniu jest również wymieniane wśród czynników zwiększających ryzyko zachorowania na choroby nowotworowe

Od 30 lat Polska znajduje się w czołówce krajów o najwyższej konsumpcji tytoniu na świecie. W Polsce pali ok. 9 milionów dorosłych Polaków, w tym ok. 40% mężczyzn i 20% kobiet. Ok. 50% palaczy posiada symptomy uzależnienia od tytoniu

Związane z paleniem objawy chorobowe i zgony występują zwykle po długim okresie bezobjawowym

Każdego roku 100 tys. zgonów w Polsce ma bezpośredni związek z paleniem tytoniu. 40% nałogowych palaczy umrze przed 65 rokiem życia, a spośród niepalących tylko 15%

Problemem jest dość wysoki odsetek palących kobiet ciężarnych (20%) oraz palących pracowników ochrony zdrowia, którzy powinni stanowić wzór zachowań zdrowotnych dla innych

Dym tytoniowy zawiera około 4000 związków chemicznych, z których

40 ma udowodnione działanie rakotwórcze dla ludzi

Zawiera m. in. : nikotynę, ciała smołowate, tlenek węgla, formaldehyd, cyjanowodór, aceton , arsen , chlorek winylu

Dym tytoniowy jest głęboko inhalowany, a wiele zawartych w nim związków chemicznych dostaje się do krwi i jest rozprowadzanych po całym organizmie

Palenie tytoniu prowadzi do powstawania nowotworów w narządach, które mają bezpośredni kontakt z dymem tytoniowym tj. nowotworów płuca, przełyku, krtani, gardła, jamy ustnej oraz powstania nowotworów

W narządach odległych tj. pęcherz moczowy, nerki, trzustka.

Wśród nowotworów złośliwych powodowanych przez palenie tytoniu

nowotwory złośliwe płuca stanowię największą część

Palenie tytoniu zwiększa ryzyko zachorowania na choroby przewlekłe

płuc i oskrzeli, zwiększa tez podatność na zakażenia bakteryjne i wirusowe układu oddechowego

Nasila proces miażdżycowy, zwiększa zapadalność na chorobę wieńcową, zawał serca, udar mózgowy oraz ryzyko zachorowania na nadciśnienie tętnicze

Palenie tytoniu powoduje zaburzenia gospodarki lipidowej, podwyższenie stężenia trójglicerydów i cholesterolu

Wśród regularnych palaczy częściej występują nieżyty przewodu pokarmowego, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

Palenie tytoniu ma także niekorzystny wpływ na narządy zmysłów: powoduje obniżenie ostrości wzroku, osłabienie węchu i smaku

Palenie tytoniu wpływa ujemnie na płodność. U mężczyzn powoduje zmniejszenie produkcji plemników, u kobiet zaburzenia owulacji i przyśpieszenie wystąpienia menopauzy

U palaczy tytoniu przyśpieszeniu ulega proces starzenia się skóry

Palenie tytoniu a ciąża
Kobieta paląca tytoń w ciąży powoduje, że jej dziecko nie otrzymuje wystarczającej ilości tlenu, niezbędnego do prawidłowego wzrostu i rozwoju

Rozwijające się w jej łonie dziecko jest zmuszane do kontaktu z prawie 4.000 substancji chemicznych, w tym 40 rakotwórczymi, które są zawarte w dymie tytoniowym

Dziecko rodzi się znacznie mniejsze i podatniejsze na choroby wieku niemowlęcego i dziecięcego

Dzieci palaczek wykazują często wolniejszy rozwój fizyczny i intelektualny, częściej występują u nich wady wrodzone serca oraz rozszczep podniebienia i warg

Zwiększa się ryzyko komplikacji w czasie ciąży: samoistnego poronienia, porodu przedwczesnego, krwawień z dróg rodnych, łożyska przodującego
Niemowlęta wdychające dym częściej zapadają na poważne choroby układu oddechowego, astmę oskrzelową

Bierne palenie tytoniu (ekspozycja na dym tytoniowy środowiskowy) - występuje, gdy dym z wyrobu tytoniowego używanego przez jedną osobę oraz dym przez nią wydychany zostaje wdychany przez innych

Badania dostarczyły naukowych dowodów, że bierne palenie tytoniu powoduje te same problemy jak palenie bezpośrednie, włączając raka płuc, choroby układu krążenia oraz schorzenia płuc takie jak przewlekła obturacyjna choroba płuc, zapalenie oskrzeli i astma

Dla osób niepalących mieszkających z partnerami, którzy palą w domu, ryzyko zachorowania na raka wzrasta o 20-30%, natomiast dla osób narażonych na dym tytoniowy w miejscu pracy wzrost ryzyka wynosił 16-19%

Jak zerwać z nałogiem palenia tytoniu

1. Ustal konkretny dzień całkowitego zaprzestania palenia

2. Powiadom o swojej decyzji zaprzestania palenia innych. Poproś o ich zrozumienie i wsparcie dla Twojej decyzji

3. Usuń ze swojego otoczenia papierosy oraz wszelkie inne przedmioty kojarzące Ci się z paleniem (np. popielniczki)

4. Staraj się cały czas zajmować ręce drobnymi przedmiotami (np.długopisem, ołówkiem, spinaczem biurowym)

5. Celem zapobiegnięcia przybrania na wadze od razu zastosuj odpowiednią, niskokaloryczną dietę. Jedz dużo warzyw i owoców. Ogranicz spożywanie

6. słodyczy, pij dużo płynów (najlepiej niegazowaną wodę, soki, mleko)

7. Ogranicz picie mocnej kawy i alkoholu

8. Jeśli brakuje ci trzymanego w ustach papierosa lub fajki, używaj cukierków (bez dodatku cukru) lub żuj gumę.

9. Staraj się zaplanować szczegółowo każdy kolejny dzień, zwłaszcza chwile wolnego czasu

10. Unikaj dymu tytoniowego i miejsc, gdzie przebywają ludzie palący

11. Unikaj oglądania reklam papierosów

12. Staraj się jak najwięcej czasu spędzać na świeżym powietrzu

Pomocne w walce z nałogiem mogą się okazać preparaty ułatwiające odzwyczajenie się od palenia tytoniu.

Łagodzą one objawy związane z odstawieniem tytoniu tj: obniżenie nastroju, bezsenność, drażliwość, frustrację lub złość, niepokój.

Należą do nich: Nicorette Freshmint Gum, Niquitin pastylki do ssania, Niquitin przezroczyste plastry

Dotychczasowe działania adresowane do osób silnie uzależnionych i powinny wzmocnione m.in. poprzez

- Wdrożenie na większą skalę lokalnych programów edukacyjnych i programów realizowanych w miejscu nauki i pracy

- Upowszechnienie ogólnie dostępnego lecznictwa odwykowego

- Bezpłatne poradnictwo telefoniczne

- Tanie lub przynajmniej częściowo refundowane leki odwykowe

Pomocnymi w walce z nałogiem palenia tytoniu powinny być media

Media mogą na różne sposoby wpływać na zdrowie swoich odbiorców, uświadamiając zagrożenia, dostarczając jasnych i obiektywnych informacji o wpływie tytoniu na nasze najbliższe otoczenie, propagując modę na niepalenie

Program profilaktyki chorób odtytoniowych - palenie jest uleczalne

Program finansowany przez NFZ

Z programu mogą skorzystać palacze powyżej 18 r. ż., w szczególności kobiety i mężczyźni pomiędzy 40 a 65 rokiem życia, którzy nie mieli wykonanej spirometrii w ciągu ostatnich 3 lat

W przychodniach POZ realizujących "Program profilaktyki chorób odtytoniowych” wykonywane są badania lekarskie i diagnostyczne, tj. pomiar masy ciała, wzrostu, ciśnienia tętniczego krwi. Pozwolą wstępnie określić stan zdrowia i ryzyko zachorowania na choroby odtytoniowe

Jeśli ktoś zdecyduje się podjąć walkę z nałogiem, otrzyma skierowanie do poradni specjalistycznej, w której przygotowany zostanie dla niego program terapii odwykowej

Świadczenia udzielane są bez skierowania, bez względu na przynależność świadczeniobiorców do list innych lekarzy poz

"Światowy Dzień bez Papierosa" obchodzony 31 maja

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) organizuje Światowy Dzień Bez Papierosa już od 1988 roku.

Dzień ten jest okazją do ogólnospołecznej akcji edukacyjnej informującej o zdrowotnych następstwach używania tytoniu i zachęcającej do wyboru zdrowego wolnego od dymu tytoniowego stylu życia

W tym roku WHO promowała strefy wolne od dymu tytoniowego i zwracała uwagę na potrzebę ochrony przed dymem tytoniowym dzieci, kobiet jak też ludzi w miejscach pracy

Picie alkoholu a zdrowie

Alkohol jest najłatwiej dostępnym i przez to najczęściej używanym ze środków odurzających, a powszechne przyzwolenie sprawia, że piją nie tylko dorośli, ale również młodzież i coraz częściej dzieci, gdyż wzorce postępowania czerpią z zachowania dorosłych

Systematyczne nadużywanie napojów alkoholowych szybko prowadzi do uzależnienia. W rodzinach alkoholików dzieci często są ofiarami przemocy psychicznej i fizycznej

Polska jest jednym z krajów europejskich o największej liczbie pijących

Polak zdecydowanie przedkłada napoje wysokoprocentowe nad wszystkie inne postacie alkoholu . Polska jest krajem o najwyższym w świecie spożyciu napojów spirytusowych

Liczbę osób nadużywających alkoholu w Polsce szacuje się na około 2,8-3,5 mln, w tym 0,6-0,9 uzależnionych

Najnowsze dane określają spożycie napojów alkoholowych na poziomie 8 litrów na 1 mieszkańca

W Polsce przeważa spożycie mocnych napojów alkoholowych oraz obyczaj picia nieumiarkowanego. W ogólnej strukturze spożycia napojów alkoholowych napoje mocne (wódki) stanowią około 70% całości

Więcej niż połowa alkoholu spożywana jest w Polsce przez ludzi w wieku 25-44 lata w tym głównie mężczyzn w okresie największej aktywności zawodowej

Z badań wynika, że ponad 50% dorosłych mężczyzn pije z reguły wódkę w bardzo dużych ilościach, przekraczając tzw. próg trzeźwości

W ostatnich latach obserwujemy wzrost zagrożeń alkoholowych wśród młodzieży

Wzrasta liczba młodych, którzy sięgają po napoje alkoholowe, a maleje liczba abstynentów

Jednocześnie obniża się wiek inicjacji alkoholowej – 13 rok życia. Obecnie wśród chłopców szkół średnich zaledwie niecałe 10 % to abstynenci

Negatywny wpływ alkoholu na zdrowie nie ogranicza się tylko do możliwości wywołania uzależnienia.

Alkohol jest substancją toksyczną dla większości narządów i układów

Nadużywanie alkoholu

- zwiększa ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego, zaburzeń rytmu serca

- działa szkodliwie na przewód pokarmowy wywołując m.in. zapalenie przełyku, żołądka i dwunastnicy . Alkohol powoduje uszkodzenie struktury i funkcji kosmków jelitowych oraz upośledza funkcje motoryczne jelit co prowadzi do często do przewlekłych biegunek

Nadużywanie alkoholu powoduje ostre i przewlekłe zapalenie trzustki oraz zaburzenia funkcji wątroby ( przejawiające się jej stłuszczeniem, zapaleniem i/lub marskością )

• alkohol wpływa niekorzystnie na układ nerwowy prowadząc m. in. Do depresji i otępienia alkoholowego

• picie alkoholu sprzyja rozwojowi nowotworów: jamy ustnej, gardła, przełyku , krtani i wątroby

• alkohol spożywany przez kobietę ciężarną działa bardzo niekorzystnie na płód powodując niedorozwój fizyczny i umysłowy, niedobór wzrostu i masy ciała

ZAPOBIEGANIE ALKOHOLIZMOWI

1. Ograniczenie możliwości jego zakupu alkoholu

2. Tworzenie warunków do spędzania wolnego czasu bez alkoholu

3. Wczesne rozpoznawanie sygnałów ostrzegawczych wskazujących na rozwijanie się uzależnienia od alkoholu

4. Zachęcanie lokalnych władz oświatowych, by wprowadzały do szkół programy edukacyjne kształtujące postawy i umiejętności ważne dla zdrowego i trzeźwego życia

5. Przestrzeganie prawnych zakazów sprzedaży alkoholu nieletnim

6. Szkolenie nauczycieli, pedagogów szkolnych, pracowników socjalnych w zakresie nowoczesnych metod rozwiązywania problemów alkoholowych

Omawiane zagadnienia z zakresu zdrowego stylu życia i zachowań zdrowotnych znajdują odzwierciedlenie w Narodowym Programie Zdrowia przyjętym na lata 2007 - 2015

W ramach tzw. celów operacyjnych dotyczących czynników ryzyka i działań w zakresie promocji zdrowia zakłada się:

• Zwiększenie aktywności fizycznej ludności

• Poprawę sposobu żywienia ludności i jakości zdrowotnej żywności oraz zmniejszenie występowania otyłości

• Zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu

• Zmniejszenie i zmiana struktury spożycia alkoholu oraz zmniejszenie szkód zdrowotnych spowodowanych alkoholem

9

CHOROBY ZAKAŹNE PODSTAWOWE POJĘCIA

Jednym z najważniejszych działów epidemiologii jako nauki jest epidemiologia chorób zakaźnych

Mimo wielu osiągnięć w zakresie medycyny choroby zakaźne stanowią nadal poważny problem zdrowotny

W skali globalnej, mimo wprowadzenia nowych antybiotyków i szczepionek, choroby zakaźne pozostają obecnie drugą pod względem częstości przyczyną zgonów

W Polsce zapadalność na niektóre choroby zakaźne jest wyższa niż w wielu krajach UE. W grupie tej w pierwszym rzędzie należy wymienić WZW typu C, zatrucia pokarmowe i gruźlicę

Poważnym problemem w Polsce są także zakażenia szpitalne

Najpoważniejsze gremia międzynarodowe ( specjaliści Światowej Organizacji Zdrowia i eksperci Komisji Europejskiej i Europejskiego Centrum Zapobiegania i Zwalczania Chorób oraz narodowe instytuty zdrowia publicznego) przywiązują bardzo dużą wagę do zagrożenia ze strony chorób zakaźnych

Poza stale występującymi chorobami zakaźnymi mamy do czynienia z nowo pojawiającymi się chorobami zakaźnymi wywołanymi przez czynniki nieidentyfikowane uprzednio np. Ebola, SARS

Kolejną grupę stanowią nawracające zakażenia i choroby zakaźne np. gruźlica

Wśród nawracających zakażeń szczególną odmianę stanowią zakażenia szerzące się w wyniku zbrodniczych działań człowieka - bioterroryzmu

Do najważniejszych czynników determinujących szerzenie się chorób zakaźnych należą:

- wzrastające zaludnienie (gł. zagęszczenie ludności w dużych miastach)

- łatwość i szybkość przemieszczania się ludzi i towarów (transport międzynarodowy, międzykontynentalny)

- zmiany klimatyczne

- powstawanie szczepów opornych na antybiotyki

- wzrost liczby przewlekle chorych, w tym chorych z obniżona odpornością

Globalizacja zagrożeń i możliwość zawleczenia chorób zakaźnych decydują o wadze, z jaką WHO i Europejskie Centrum Zapobiegania i Zwalczania Chorób przywiązują do:

• nadzoru nad chorobami zakaźnymi,

• systemów wczesnego powiadamiania o ich wystąpieniu oraz

• skoordynowanych na szczeblu międzynarodowym działań zapobiegawczych

Choroby zakaźne (choroby infekcyjne) - grupa chorób będących następstwem zakażenia ustroju czynnikiem zakaźnym (bakteriami lub ich toksynami, wirusami , grzybami lub prionami) i załamania się sił odpornościowych organizmu

CHARAKTERYSTYKA MECHANIZMU ZAKAŻENIA

Do wystąpienia zakażenia niezbędne są trzy ogniwa składające się na tzw. łańcuch epidemiczny (infekcji)

1. Źródło zakażenia lub rezerwuar drobnoustrojów

2. Drogi przenoszenia się drobnoustrojów chorobotwórczych

3. Podatny na zakażenie organizm (wrażliwy organizm)

Źródło zakażenia – organizm ludzki lub zwierzęcy, w którym występują drobnoustroje chorobotwórcze, rozmnażają się i dostają się do otaczającego środowiska

Źródła zakażenia dzielą się na pierwotne i wtórne

Pierwotnym źródłem zakażenia mogą być:

1. chorzy ludzie lub chore zwierzęta

2. nosiciele

3. zwłoki ludzi lub zwierząt

4. zwierzęta poddane ubojowi

Wtórnym źródłem zakażenia może być: woda, gleba, przedmioty, pokarm

Nosiciele ( osoby zakażone, ale nie wykazujące objawów chorobowych i zdolne do zakażania innych)

Szczególnie duże znaczenie zakaźne mogą mieć nosiciele wśród pracowników przemysłu spożywczego, w zakładach żywienia zbiorowego, sklepach spożywczych lub wśród personelu medycznego i pracowników zakładów kosmetycznych

Rezerwuar zarazka- to naturalne, biologiczne środowisko dla danego zarazka

Drogi szerzenia się zakażeń

Drugim ogniwem łańcucha infekcji jest rozprzestrzenianie się czynnika zakaźnego w środowisku lub na inne osoby

Wyróżniamy następujące drogi zakażenia:

• przez kontakt bezpośredni – np. przez pocałunek, stosunek płciowy

• wertykalną – zakażenie płodu w czasie ciąży, dziecka w czasie porodu lub podczas karmienia

• przez naruszenie ciągłości tkanek – pogryzienie, zabiegi medyczne i niemedyczne, transfuzja krwi lub preparatów krwiopochodnych

• powietrzno-kropelkowa

• wodno-pokarmowa

Organizm wrażliwy na zakażenie (podatny osobnik)

Trzecim ogniwem w łańcuchu epidemicznym jest organizm wrażliwy na zakażenie (podatny osobnik) czyli osoba, która stwarza dogodne miejsce do wzrostu i namnażania się czynnika zakaźnego

Miejscem wniknięcia czynnika zakaźnego do organizmu są tzw. wrota zakażenia . Wrotami zakażenia może być skóra, błony śluzowe, układ oddechowy i przewód pokarmowy

Reakcja organizmu na zakażenie zależy od wielu czynników i może być bezobjawowa lub z objawami klinicznymi

Różny może być też tzw. czas inkubacji (okres wylęgania) choroby czyli okres od wniknięcia drobnoustroju do organizmu do wystąpienia pierwszych objawów

Organizm człowieka dysponuje kilkoma możliwościami obrony przed drobnoustrojami dzięki mechanizmom odpornościowym w ramach odporności nieswoistej (wrodzonej) i odporności swoistej (nabywanej w ciągu życia)

Z występowaniem chorób zakaźnych wiążą się następujące pojęcia:

Endemia – występowanie choroby wśród ludzi na określonym terenie w liczbie utrzymującej się przez wiele lat na podobnym poziomie

Epidemia – jest to nadmierna zapadalność na określoną chorobę w określonej czasowo i terytorialnie populacji ludzkiej

Pandemia – epidemie szybko rozprzestrzeniających się chorób zakaźnych, obejmujących swoim zasięgiem kilka państw, jeden lub kilka kontynentów lub też cały świat

Przykład : Pandemia grypy w latach 1918-1919 (hiszpanka) - była pandemią wywołaną przez wirusa grypy. Pochłonęła ona jak się ocenia ok. 100 mln ofiar śmiertelnych na całym świecie. Była to jedna z największych pandemii w historii ludzkości, w przebiegu której zachorowało ok. 500 mln ludzi, co stanowiło wówczas 1/3 ludzkości

PROFILAKTYKA CHORÓB ZAKAŹNYCH

Zwalczanie i zapobieganie chorobom zakaźnym to wieloetapowy proces, który polega na:

- wykryciu i unieszkodliwieniu źródła zakażenia

- przerwaniu lub ograniczeniu dróg szerzenia się zakażenia

- zabezpieczeniu przed zakażeniem ludzi zdrowych

Wykrycie i unieszkodliwienie źródła zakażenia

Polega na przeprowadzeniu badań diagnostycznych, identyfikacji objawów, zebraniu wywiadu epidemiologicznego następnie zastosowaniu izolacji chorego w szpitalu lub domu.

Specjalnym rodzajem izolacji jest kwarantanna czyli czasowe odosobnienie i poddanie obserwacji ludzi lub zwierząt, którzy zetknęli się z chorymi lub przyjechali z terenów, na których panują choroby wysoko zakaźne

Czas kwarantanny nie może być krótszy od najdłuższego okresu wylęgania danej choroby zakaźnej

Izolacja i kwarantanna mają na celu niedopuszczenie do przenoszenia się drobnoustrojów chorobotwórczych na osoby wrażliwe na zakażenie. W ten sposób izolowane źródło zakażenia (chory lub zwierze) przestaje być groźne dla otoczenia

Przykłady:

I. Kwarantanna w Ośrodku dla Uchodźców – sierpień 2008r.

Ośrodek dla Uchodźców w Leonowie pod Lublinem został objęty kwarantanną. Od maja do sierpnia 2008r. ponad czterdzieścioro dzieci uchodźców z tego ośrodka zachorowało na wirusowe zapalenie wątroby typu A.

Kwarantanna będzie trwała do odwołania przez Sanepid, czyli do upewnienia się, że nie pojawią się kolejne przypadki zachorowań

W czasie kwarantanny w ośrodku nie będą kwaterowani nowi uchodźcy, a  obecni mieszkańcy nie będą przenoszeni do innych ośrodków. Zostaną też przeprowadzone badania wszystkich uchodźców w celu stwierdzenia zakażenia HAV

II. Powiatowy Lekarz Weterynarii w Krotoszynie z dniem 29 lutego 2008r. odwołał kwarantannę na terenie wsi Berdychów, Starkówiec i Fijałów. Kwarantanna trwała 3 miesiące, dotyczyła zwierząt domowych (psy , koty) i związana była z wystąpieniem wścieklizny na tym terenie (zranienie małego chłopca przez wściekłego kota)

Przerwanie lub ograniczenie dróg szerzenia się zakażenia

Z uwagi na różnorodność dróg szerzenia się chorób zakaźnych istnieje kilka różnych metod służących ich przerwaniu

Sanityzacja – postępowanie zapobiegające zakażeniom polegające na zmniejszaniu ilości drobnoustrojów w określonym środowisku poprzez wietrzenie pomieszczeń, odkurzanie, zamiatanie, mycie, pranie.

Sanityzacja środowiska powinna być szczególnie dokładnie przeprowadzana w szpitalach, żłobkach, przedszkolach, a więc tam gdzie istnieje większa wrażliwość na zakażenie organizmów młodych rozwijających się oraz chorych

Dezynfekcja (odkażanie) – postępowanie mające na celu zniszczenie (zabicie) drobnoustrojów chorobotwórczych przy użyciu metod fizycznych lub chemicznych

Dezynfekcja niszczy formy wegetatywne mikroorganizmów, a nie usuwa formy przetrwalnikowe

Do dezynfekcji stosuje się metody fizyczne i chemiczne

Czynniki fizyczne używane do dezynfekcji:

Para wodna - do dezynfekcji wcześniej oczyszczonego sprzętu, odzieży, unieszkodliwiania odpadów, używa się pary wodnej w temperaturze 100-105°C pod zmniejszonym ciśnieniem (0,5 - 0,45 atm)

Promieniowanie - do odkażania używa się promieni UV o długości fali 256 nm, które niszczą drobnoustroje w powietrzu i na niezasłoniętych powierzchniach

Czynniki chemiczne używane do dezynfekcji to m.in. :

alkohole ( alkohol etylowy), aldehydy (formaldehyd, aldehyd glutarowy), związki halogenowe (jodyna, chloramina)

Aby dezynfekcja była skuteczna, środek dezynfekcyjny powinien mieć odpowiednie stężenie, stykać się bezpośrednio z całą powierzchnią odkażanych przedmiotów, działać przez określony czas i w odpowiedniej temperaturze

Sterylizacja (wyjaławianie) - proces polegający na zniszczeniu wszystkich, zarówno wegetatywnych, jak i przetrwalnikowych form mikroorganizmów

Prawidłowo wysterylizowany materiał jest jałowy - nie zawiera żadnych żywych drobnoustrojów (także wirusów) oraz ich form przetrwalnikowych

Sterylizacji można dokonać przy użyciu metod fizycznych: (sterylizacja suchym gorącym powietrzem, nasyconą parą wodną pod ciśnieniem, sterylizacja gazami - tlenkiem etylenu lub formaldehydem)

Sterylizacja przy użyciu środków chemicznych (np. aldehyd glutarowy)

Dezynsekcja - zwalczanie szkodliwych owadów (zwłaszcza much, komarów, pcheł, kleszczy, karaluchów), ich jaj i larw, ze względów sanitarnych i gospodarczych

Dezynsekcję można wykonać przez zastosowanie środków fizycznych (para, promieniowanie ultrafioletowe), chemicznych (środki owadobójcze)

Zabezpieczeniu przed zakażeniem ludzi zdrowych - przez zwiększenie odporności na zakażenie

Jest to jedna z najbardziej skutecznych metod zapobiegających szerzeniu się chorób zakaźnych

Zwiększanie odporności możliwe jest poprzez:

1. Uodpornienie naturalne – np. po przebyciu choroby zakaźnej

2. Uodpornienie sztuczne

a) bierne

b) czynne

Uodpornienie bierne – polega na podaniu gotowych przeciwciał pochodzenia ludzkiego lub zwierzęcego. Metoda to pozwala na bardzo szybkie, natychmiastowe podniesienie odporności jednak wiąże się z możliwością wystąpienia objawów uczuleniowych ze wstrząsem uczuleniowych włącznie.

Uzyskana w ten sposób odporność utrzymuje się przez okres kilku tygodni

Do uodpornienia biernego stosowane są surowice odpornościowe lub antytoksyny (zawierające przeciwciała np. przeciwko wirusowi zapalenia wątroby typu B, wściekliźnie, tężcowi, błonicy)

Uodpornienie czynne – wytworzenie długotrwałego stanu odporności poprzez podanie szczepionki

Szczepionki – preparat pochodzenia biologicznego, zawierający żywe, o osłabionej zjadliwości (atenuowane) lub zabite drobnoustroje chorobotwórcze lub fragmenty ich struktury, czy metabolity; stosowany w celu wywołania czynnej odporności swoistej

Podział szczepionek :

Według postaci

• płynne

• liofilizowane (wysuszone)

Według swoistości

• monowalentne – uodparniające przeciw jednej chorobie

• poliwalentne - uodparniające przeciw kilku chorobom

Według rodzajowi drobnoustroju, przeciw któremu uodporniają

• bakteryjne (np. przeciwko gruźlicy)

• wirusowe (np. przeciwko WZW typu B, grypie)

Według formy antygenu wchodzącego w skład preparatu

-żywe (atenuowane)- (np. przeciwko odrze, śwince, różyczce)

-zabite- (np. przeciwko grypie, WZW typu A

Obowiązkowe szczepienia w Polsce realizowane są na podstawie tzw. programu szczepień ochronnych obowiązującego w danym roku

Program szczepień ulega modyfikacji w zależności od sytuacji epidemiologicznej, osiągnięć w dziedzinie wytwarzania nowych

szczepionek i możliwości finansowych państwa

Program szczepień ochronnych określa:

• Szczepienia obowiązkowe (dot. dzieci i młodzieży wg wieku oraz osób z grup ryzyka)

• Szczepienia zalecane (finansowane z budżetu państwa i niefinansowane przez MZ)

Obowiązkowe szczepienia ochronne prowadzone są przeciwko następującym chorobom zakaźnym:

Gruźlicy, WZW typy B, Błonicy, Krztuścowi, Tężcowi, zakażeniom Haemophilus Influenzae typu B, Poliomyelitis, Odrze, Śwince i Różyczce

Szczepienia zalecane finansowane przez MZ – przykład :

przeciwko WZW typu B – osoby wykonujące zawody medyczne, studenci uczelni wyższych kształcących na kierunkach medycznych, osoby z bliskiego otoczenia chorych na WZW typu B i nosicieli HBV, chorzy z przewlekłym uszkodzeniem nerek, wątroby, zakażeni wirusem HIV, osoby przygotowywane do zabiegów wykonywanych w krążeniu pozaustrojowym

Szczepienia podróżnych

W obecnych czasach międzynarodowe, w tym międzykontynentalne podróże są zjawiskiem bardzo powszechnym

Ludzie podróżują z powodów służbowych lub rekreacyjnych w regiony o różnorodnych warunkach klimatycznych, sanitarnych, socjalnych

Powoduje to m. in. narażenie na czynniki bakteryjne lub wirusowe inne niż w macierzystym kraju

Wyjeżdżając do konkretnego kraju powinniśmy zadbać o informację na jakie choroby infekcyjne możemy być narażeni i jak mamy się przed nimi zabezpieczyć

Informacji takich udzielają stacje sanitarno-epidemiologiczne oraz biura podróży

10

ZATRUCIA I ZAKAŻENIA POKARMOWE ASPEKT EPIDEMIOLOGICZNY

Zatrucia pokarmowe są jednym z najczęstszych problemów współczesnej medycyny

Występują we wszystkich regionach świata i na ich rozprzestrzenianie się mają wpływ nawyki higieniczne oraz żywieniowe poszczególnych populacji

Zatrucia pokarmowe dotyczą zarówno krajów rozwijających się jak i krajów rozwiniętych

Zachorowania mogą być związane z porą roku, sposobem przygotowania żywności, a także mogą wynikać ze spożycia zanieczyszczonej wody

Także wzrastająca liczba podróży i migracji oraz spożywanie posiłków przygotowanych zgodnie z regionalnymi zwyczajami często prowadzą do wystąpienia zatruć pokarmowych u osób podróżujących

W Polsce zatrucia podlegają zgłoszeniu i rejestracji zgodnie z ustawą o chorobach zakaźnych i zakażeniach z 6.09.2001 r.

oraz ustawą o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa, a także ustawą o Państwowej Inspekcji Weterynaryjnej z 24.04.1997 r.

CHOROBY SZERZĄCE SIĘ DROGĄ POKARMOWO - WODNĄ

To grupa chorób, których występowanie zależy w dużym stopniu

od stanu sanitarnego oraz poziomu higieny i świadomości osób zamieszkujących danym teren

Brak zachowania reżimu sanitarnego podczas produkcji, obrotu czy magazynowania żywności, a także właściwej kultury spożycia skutkuje szerzeniem się tych chorób w populacji ludzi

Dużym zagrożeniem jest brak lub niewłaściwie wykonana kanalizacja

Zdarza się, że nieczystości odprowadzane są do gleby, a następnie przedostają się do wód gruntowych, które są dalej eksploatowane do picia i celów gospodarczych

Definicja

Zatrucia i zakażenia pokarmowe – to ostre zachorowania o charakterze zakaźnym, inwazyjnym lub toksycznym, których przyczyną było spożycie żywności lub wody

Objawy

Najczęściej zachorowaniom towarzyszą objawy żołądkowo- jelitowe takie jak: nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha

Występowanie i nasilenie objawów zależy od rodzaju czynnika etiologicznego

Zachorowanie może cechować się przebiegiem o charakterze: łagodnym, średnio ciężkim lub ciężkim

Szczególnie niebezpieczne są uporczywe biegunki u małych dzieci, gdyż prowadzić mogą do poważnych zaburzeń gospodarki wodno- elektrolitowej

Czynniki etiologiczne:

• bakterie i ich toksyny: np. pałeczki Salmonella, Staphylocooccus aureus (gronkowiec złocisty), Clostridum botulinum (laseczka jadu kiełbasianego) Escherichia coli - szczególnie jej typy patogenne, Shigella

• wirusy: np. wirus zapalenia wątroby typu A lub E, rotawirusy, wirus Norwalk

• pasożyty i pierwotniaki; np. nicienie (glista ludzka, włosień kręty, owsik ludzki), tasiemce, Toxoplasma

• toksyny zwierzęce lub roślinne: np. toksyny ryb makrelowatych, toksyny grzybów trujących - mikotoksyny: np. aflatoksyny

• zanieczyszczenia chemiczne np. metale ciężkie , środki chemioterapeutyczne (antybiotyki, sulfonamidy)

Możliwe jest również wystąpienie zachorowań w wyniku nałożenia się wpływu kilku różnych czynników ( np. zakażenie bakteryjne i zatrucie chemiczne po spożyciu żywności zawierającej oba czynniki)

Źródło zakażenia: zwierzę i/ lub człowiek z zakażeniem objawowym lub bezobjawowym, a także elementy środowiska zwłaszcza woda

Drogi szerzenia - zakażenie szerzy się drogą pokarmowo – wodną (przez żywność i wodę)

Wrota zakażenia - przewód pokarmowy

Okres wylęgania - zależy od rodzaju czynnika etiologicznego np. bardzo krótki- w odniesieniu do niektórych czynników chemicznych wynoszący kilka minut; około 1 miesiąca w odniesieniu do wirusa zapalenia wątroby typu A; w przypadku zakażenia pałeczkami Salmonella okres wylęgania wynosi od kilku do kilkudziesięciu godzin

Na długość okresu wylegania i intensywność przebiegu zachorowań wpływa wielkość dawki zakażającej

Rozpoznanie dokonuje się na podstawie :

• Objawów chorobowych

• Wywiadu epidemiologicznego ( m. in. mającego na celu zebranie danych powalających na ustalenie źródła zakażenia, przyczyn, dróg szerzenia, populacji narażonej na zakażenie, ocenę skali zjawiska)

• Badań laboratoryjnych (chorych i narażonych osób) : badanie kału, wymazów z odbytu, wymiocin, badanie wody oraz żywności wyselekcjonowanej na podstawie wywiadu epidemiologicznego na temat spożywanych potraw

Podstawowe przyczyny sprzyjające zatruciom i zakażeniom pokarmowym

1. Używanie do produkcji surowców złej jakości i niewłaściwe ich przygotowanie przed produkcją - szczególne zagrożenie stanowią jaja

2. Zły stan sanitarny zakładu, pomieszczeń magazynowych. Niewłaściwa organizacja zakładu, brak oddzielenia strefy czystej i brudnej

3. Nieprawidłowy sposób mycia i dezynfekcji sprzętu i naczyń. Brak szczegółowych instrukcji mycia i dezynfekcji na poszczególnych stanowiskach pracy

4. Stosowanie nieodpowiednich środków do utrzymania czystości

5. Nieprzestrzeganie zasad higieny przez personel zatrudniony przy produkcji żywności

6. Wadliwy sposób przechowywania gotowych wyrobów, niewłaściwa technologia produkcji i zabezpieczania żywności

7. Brak odpowiednich zabezpieczeń pomieszczeń oraz żywności przed muchami, karaczanami, gryzoniami i innymi szkodnikami

Ogólne zasady zapobiegania i zwalczania zakażeń oraz zatruć pokarmowym

1. Unieszkodliwianie źródła zakażenia

• Leczenie osób chorych, czasowe odsunięcie od pracy osób wykonujących czynności wymagające kontaktu z żywnością (do czasu całkowitego wyleczenia lub ustąpienia nosicielstwa)

• Gdy źródłem zakażenia lub zatrucia są zwierzęta lub produkty żywnościowe pochodzenia zwierzęcego wymagana jest ścisła współpraca ze służbą weterynaryjną w zakresie identyfikacji źródła zakażenia, jego unieszkodliwienia i przecięcia dróg szerzenia

2. Przecięcie dróg szerzenia

• Ustalenie wszystkich podejrzanych potraw w celu ich zbadania i zniszczenia

• Przeprowadzenie dezynfekcji (sprzętu, naczyń, powierzchni)

- Ustalenie wszystkich osób, które miały kontakt (spożywały) z podejrzaną żywnością i poddanie ich badaniu

• Badanie i ewentualnie dezynfekcja wody

• Kontrola i nadzór sanitarny nad produkcją i przetwórstwem żywności,

jej transportem, przechowywaniem (magazynowaniem) i dystrybucją

Salmonelozy

Czynnik etiologiczny – pałeczki z rodzaju Salmonella: najczęściej S. enteritidis, S. typhimurium, S. virchow

Źródło zakażenia – zwierzęta lub ludzie

Drogi szarzenia – droga pokarmowo – wodna zakażenie przez spożycie skażonej żywność (jaj, mięso, mleko)

Wrota zakażenia - przewód pokarmowy

Szczególnie narażone na zakażenie są małe dzieci, osoby w podeszłym wieku, przewlekle chorzy i osoby z obniżoną odpornością

Okres wylęgania – zależy od wielkości dawki zakażającej i wrażliwości osobniczej i wynosi od 8 a 48 godz. od momentu spożycia pokarmu

Objawy - występuje ból brzucha, biegunka, nudności, wymioty, podwyższenie temperatury, szybkie odwodnienie. Niekiedy gwałtowne odwodnienie organizmu prowadzi do ostrej niewydolności krążenia i zgonu

Zakażenia objawowe często kończą się nosicielstwem trwającym od kilku dni do 5 tygodni

Zapobieganie i zwalczanie

- Leczenie chorych, nadzór nad nosicielami

• Wykrywanie osób zakażonych wśród przystępujących do pracy w zakładach żywieniowo- żywnościowych

- Kontrola weterynaryjna zwierząt rzeźnych i mięsa

• Zwalczanie gryzoni i much

• Używanie wody zdatnej do picia

• Przestrzeganie odpowiednich warunków sanitarno-higienicznych podczas produkcji i magazynowania produktów spożywczych oraz przygotowywania posiłków

■ Pałeczki salmonelli giną w temperaturze 60–65°C, można więc uniknąć zatrucia podgrzewając potrawy (smażąc, piekąc, gotując)

■ Należy przechowywać żywność w niskiej temperaturze, unikać rozmrażania i ponownego zamrażania żywności, całkowite rozmrażanie drobiu, mięsa, ryb i ich przetworów należy stosować bezpośrednio przed przystąpieniem do smażenia, pieczenia, gotowania

■ Należy wydzielić miejsce w lodówce na surowy drób, mięso i jaja tak, aby nie stykały się z innymi produktami

■ Skorupki jaj należy myć ciepłą wodą tuż prze użyciem, a następnie zanurzyć je na 10 sekund we wrzątku

■ Nie należy przetrzymywać produktów, w których łatwo mnożą się bakterie (wyroby garmażeryjne, tatar, pasty rybne, jajeczne, mięsne), w temperaturze pokojowej bo to znacznie zwiększa ryzyko zatrucia
■ Po użyciu deski, noże (inny sprzęt kuchenny) mający kontakt z mięsem czy drobiem należy dokładnie umyć detergentem i wyparzyć

Zakażenie gronkowcowe jako zatrucie pokarmowe

Czynnik etiologiczny- Enterotoksyna gronkowcowa (toksyna wytwarzana przez gronkowca złocistego)

Źródło zakażenia – człowiek chory (najczęściej z ropnymi zmianami na skórze) albo ich nosiciel

Szacuje się, że 60% populacji ludzkiej stale lub okresowo jest nosicielami tych bakterii bez wystąpienia objawów chorobowych ( miejscem bytowania ich w organizmie jest najczęściej jama nosowo-gardłowej oraz skóra)

Drogi szarzenia - droga pokarmowa poprzez skażone produkty spożywcze takie jak: wędliny, potrawy mięsne, sałatki, ciastka, mleko i przetwory mleczne, kremy, lody

Wrota zakażenia – przewód pokarmowy

Okres wylęgania - wynosi od 30 min do 8 godz. (zazwyczaj 2 - 4 godz.)

Objawy - początek choroby jest nagły. Pierwsze objawy to złe samopoczucie, zawroty głowy, bóle brzucha, nudności i gwałtowne wymioty. Szybko mogą się pojawić zaburzenia hemodynamiczne ze spadkiem ciśnienia krwi, tachykardią, bladością powłok a nawet zaburzeniami świadomości

Zapobieganie i zwalczanie

• przestrzeganie czystości i zasad higieny (m. in. mycie rąk po wyjściu z ubikacji i przed przygotowaniem posiłków)

• odsuwanie od produkcji żywności osób chorych (z nieżytem gardła i nosa, ropnymi zmianami na rękach)

• przechowywanie produktów w niskiej temperaturze

• unikanie spożywania lodów i ciast pochodzących od nieznanych wytwórców i przygodnych sprzedawców

Zatrucie jadem kiełbasianym

Czynnik etiologiczny – toksyny wytwarzane przez laseczkę jadu kiełbasianego (Clostridium botulinum) . Toksyna jadu kiełbasianego jest najsilniejszą ze znanych trucizn, śmiertelna dawka dla człowieka wynosi 0,12 μg

Źródło zakażenia – źródłem toksyny jest przede wszystkim niewłaściwie konserwowana (głównie w warunkach domowych) żywność zanieczyszczona laseczką jadu kiełbasianego

Drogi szarzenia – droga pokarmowa - przez spożyciem niewłaściwie przetwarzanej, konserwowanej i przechowywanej żywności (konserwy mięsne, warzywne lub rybne, często przetwory produkcji domowej - weki)

Wrota zakażenia – przewód pokarmowy

Okres wylęgania - wynosi zwykle 18 - 36 godzin (chociaż może być dłuższy i wynosić 4-8 dni). Okres wylęgania zależy przede wszystkim od dawki spożytej toksyny, im dawka większa tym okres wylęgania krótszy, a przebieg choroby cięższy i większe ryzyko śmierci

Objawy – złe samopoczucie, osłabieniem, zawroty i bóle głowy, nudności, wymioty, kurczowe bóle brzucha, biegunka.

Do objawów tych dołączają się później objawy neurologiczne: zamglone i podwójne widzenie, zaburzenia połykania i mowy. W ciężkich przypadkach dochodzi do porażenia mięśni oddechowych i śmierci

Zapobieganie i zwalczanie –

• niszczenie żywności podejrzanej o skażenie lub wykazującej objawy psucia się (np. bombaż puszki)

• ścisłym przestrzeganiu zasad higieny w czasie przygotowywania konserw

- przestrzeganiu obowiązujących parametrów obróbki termicznej konserw (w celu zniszczenia zarodników laseczki jadu kiełbasianego wymagane jest 3-krotne gotowanie (przez 3 kolejne dni po 1 godz.) lub gotowanie pod ciśnieniem w temperaturze 121°C lub wyższej

- prowadzenie oświaty zdrowotnej w zakresie właściwego przygotowania przetworów (weków) w warunkach domowych, ich przechowywania i spożycia

Wirusowe zapalenie wątroby typu A

Czynnik etiologiczny – wirus HAV

Źródło zakażenia – zakażony człowiek, zwłaszcza w końcowym etapie okresu i w pierwszych dniach choroby wylęgania

Drogi szarzenia – droga pokarmowo - wodna

Wrota zakażenia – przewód pokarmowy - spożycie skażonych produktów żywnościowych (zwłaszcza warzyw, owoców, owoców morza - nie poddanych właściwej obróbce termicznej) oraz przez skażoną wodę

Okres wylęgania – od 15 – 50 dni (przeciętnie 30 dni)

Objawy – w początkowym okresie występują objawy grypopodobne (ogólne rozbicie, bóle mięśniowe, osłabienie, podwyższenie temperatury) i dyspeptyczne (nudności, wymioty), następnie zażółcenie skóry

Zapobieganie i zwalczanie

• leczenie chorych i dążenie do wczesnego rozpoznawania zachorowań u osób, które były w ścisłej styczności z chorym na WZW typu A

• zaopatrzenie w dobrą pod względem sanitarnym wodę oraz żywność

• przestrzeganie zasad higieny osobistej podczas przygotowywania i spożywania posiłków

• mycie i dezynfekcja zakażonych miejsc, sprzętu i przedmiotów przy użyciu skutecznych środków dezynfekcyjnych

• zapobieganie poprzez szczepienie jest najlepszą formą ochrony i kontroli nad rozprzestrzenianiem się choroby (szczególnie zalecane jest osobom wyjeżdżającym do krajów o wysokiej zapadalności na WZW typu A, osobom zatrudnionym przy produkcji i dystrybucji żywności, usuwaniu odpadów i płynnych nieczystości oraz dzieciom i młodzieży, które nie chorowały na WZW typu A

Wirusowe zapalenie wątroby typu E

Czynnik etiologiczny – wirus HEV

Źródło zakażenia – człowiek chory

Drogi szarzenia – pokarmowo – wodna (głównie przez wodę)

Wrota zakażenia - przewód pokarmowy

Okres wylęgania – od 15 do 60 dni (przeciętnie 40 dni)

Objawy – podobne jak w przypadku WZW typu A, ale choroba przebiega ciężej. U kobiet ciężarnych szczególnie ciężki przebieg – w 15-20% kończący się zgonem

Zapobieganie i zwalczanie – analogicznie jak w przypadku WZW typu A za wyjątkiem braku możliwości zaszczepienia (prace nad uzyskaniem szczepionki są w toku)

W zapobiegania zakażeniom i zatruciom pokarmowym w zakładach żywieniowo – żywnościowych bardzo ważną rolę pełni

tzw. system HACCP

HACCP (ang. Hazard Analysis and Critical Control Point) - system Analizy Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli

Celem systemu HACCP jest ograniczenie ryzyka wystąpienia zagrożeń (nieprawidłowości) będących konsekwencją zanieczyszczenia żywności

Polega na wprowadzeniu skutecznego i stałego nadzoru nad wszystkimi etapami produkcji żywności począwszy od kontroli jakości surowca aż do produktu końcowego

Efektem działań podejmowanych w ramach HACCP jest zmniejszenie w znacznym stopniu biologicznych, chemicznych i fizycznych zanieczyszczeń związanych z produkcją, przetwarzaniem, dystrybucją i magazynowaniem żywności oraz przygotowywaniem posiłków

Obowiązek wdrożenia HACCP we wszystkich firmach sektora spożywczego w Polsce został wprowadzony wraz z wejściem do Unii Europejskiej w dniu 1 maja 2004

11

ZAKAŻENIA SZPITALNE

Zakażenia szpitalne są przejawem codziennego funkcjonowania szpitali na całym świecie i stanowią jeden z najpoważniejszych problemów współczesnej medycyny - nawet w krajach bardzo rozwiniętych cywilizacyjnie

Zakażenia te stanowią zagrożenie zarówno dla pacjentów jak i personelu szpitalnego. Ich występowanie niejednokrotnie powoduje pogorszenie przebiegu choroby podstawowej, niepotrzebne cierpienie, wydłuża okres hospitalizacji i zwiększa koszty leczenia

We współczesnej medycynie liczba zakażeń szpitalnych uważana jest za wykładnik jakości usług medyczno-pielęgniarskich świadczonych w danym szpitalu

Wiedza na temat przyczyn powstawania, dróg przenoszenia i wprowadzanie skutecznych metod zapobiegania może przynieść zmniejszenie się liczby zakażeń szpitalnych

Definicje ogólne

Zakażenie szpitalne – to każde zakażenie związane z pobytem w zakładzie opieki zdrowotnej (udzielającym całodziennych lub całodobowych świadczeń zdrowotnych) albo pracą wykonywaną w tym zakładzie, które nie było w okresie wylęgania w momencie przyjęcia do zakładu opieki zdrowotnej

W najszerszym znaczeniu, najważniejszą cechą zakażenia szpitalnego jest jego związek ze świadczeniami medycznymi wykonywanymi w zakładzie opieki zdrowotnej udzielającym całodziennych lub całodobowych świadczeń zdrowotnych

Oznacza to, że pacjent lub pracownik, który nie zetknął się bezpośrednio lub pośrednio z zakładem opieki zdrowotnej nie może zachorować na zakażenie szpitalne

Dla uściślenia, przyjmuje się, że zakażenie to nie powinno być w okresie wylęgania w momencie przyjęcia do szpitala, ponieważ w przeciwnym przypadku, ma ono charakter pozaszpitalny, co ma istotne implikacje medyczne i prawne

Problemem aktualnym w Polsce jest brak pełnej informacji na temat sytuacji epidemiologicznej większości spośród ponad 700 szpitali

W wielu z nich nie rejestruje żadnego przypadku zakażenia szpitalnego w ciągu roku, co oznacza brak zgłaszalności i niewydolność systemu kontroli zakażeń szpitalnych

Według danych Polskiego Towarzystwa Zakażeń Szpitalnych, liczba zakażeń szpitalnych wynosi około 1-2 przypadki na 100 hospitalizowanych pacjentów

Dane te uzyskano na podstawie biernej formy monitorowania, polegającej na zgłaszaniu przypadków zakażeń przez lekarzy prowadzących

Metoda ta według doświadczeń krajów o rozwiniętych systemach kontroli zakażeń pozwala na wykrycie jedynie około 10-15% przypadków zakażeń, co wskazywałoby, że realna liczba zakażeń w Polsce wynosi średnio około 8-10 przypadków na 100 hospitalizacji

Zakażenia szpitalne mogą być wywołane przez każdy rodzaj czynnika zakaźnego (tj. priony, wirusy, bakterie, grzyby, pasożyty)

Zakażenia te mają różny czas wylęgania, jednak większość ostrych zakażeń bakteryjnych i wirusowych nie przekracza 48 godzin.

Czas 48 godzin od chwili przyjęcia chorego do szpitala przyjmuje się za okres za graniczny dla rozpoznania zakażenia szpitalnego

Należy podkreślić, że dla niektórych zakażeń czas ten może być krótszy lub dłuższy

Przykłady krótszego czasu wylęgania: zakażenie miejsca operowanego, jeśli zabieg był wykonany w pierwszej dobie pobytu, zapalenie płuc u pacjenta zaintubowanego w momencie przyjęcia do szpitala, zakażenie łożyska krwi u pacjenta z cewnikiem naczyniowym.

Przykłady dłuższego czasu wylęgania: gruźlica, ospa wietrzna, zakażenia grzybicze, zakażenia wirusami zapalenia wątroby typu A, B lub C, zakażenie wirusem HIV

W zależności od czynnika etiologicznego i patomechanizmu, zakażenia podzielono na 3 grupy:

• zakażenia endogenne – spowodowane przez florę własną pacjenta;

• zakażenia egzogenne – spowodowane drobnoustrojami nabytymi ze środowiska szpitalnego oraz

• zakażenia niesklasyfikowane (wewnątrzmaciczne, okołoporodowe)

Podział zakażeń ze względu na czas wystąpienia

• Zakażenia wczesne, rozwijające się w pierwszym tygodniu pobytu w szpitalu, zwykle są wywołane przez drobnoustroje spoza środowiska szpitalnego. Dotyczą pacjentów poddawanych intensywnym zabiegom diagnostycznym lub leczniczym, np. zakażenia okołoporodowe, zakażenia miejsca operowanego

• Zakażenia późne są zwykle wywołane przez drobnoustroje rezydujące w szpitalu i kolonizujące pacjenta i jego otoczenie. Występują u pacjentów długo leczonych, unieruchomionych, z poważnymi schorzeniami podstawowymi, poddawanych często intensywnej terapii (np. pacjenci z urazem wielonarządowym, chorobą nowotworową)

W zależności od czynnika etiologicznego i patomechanizmu, zakażenia podzielono na 3 grupy:

• zakażenia endogenne – spowodowane przez florę własną pacjenta;

• zakażenia egzogenne – spowodowane drobnoustrojami nabytymi ze środowiska szpitalnego oraz

• zakażenia niesklasyfikowane (wewnątrzmaciczne, okołoporodowe)

Podział zakażeń ze względu na czas wystąpienia

• Zakażenia wczesne, rozwijające się w pierwszym tygodniu pobytu w szpitalu, zwykle są wywołane przez drobnoustroje spoza środowiska szpitalnego. Dotyczą pacjentów poddawanych intensywnym zabiegom diagnostycznym lub leczniczym, np. zakażenia okołoporodowe, zakażenia miejsca operowanego

-Zakażenia późne są zwykle wywołane przez drobnoustroje rezydujące w szpitalu i kolonizujące pacjenta i jego otoczenie. Występują u pacjentów długo leczonych, unieruchomionych, z poważnymi schorzeniami podstawowymi, poddawanych często intensywnej terapii (np. pacjenci z urazem wielonarządowym, chorobą nowotworową)

Podział zakażeń ze względu na postać i lokalizację:

• zakażenia miejscowe (np. zakażenia skóry, błon śluzowych, tkanki podskórnej, powierzchowne zakażenia miejsca operowanego)

• zakażenia układowe (układ moczowy, zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych)

• zakażenia uogólnione (posocznica, wstrząs septyczny)

Zakażenia miejscowe stanowią mniejsze zagrożenie dla pacjenta niż układowe czy uogólnione. Jednak często są pomijane w monitorowaniu, a wydłużają czas pobytu w szpitalu i zwiększają koszty leczenia. Zakażenia miejscowe wymagają zwykle terapii miejscowej (postępowanie chirurgiczne), a zakażenia układowe i uogólnione wymagają skutecznej antybiotykoterapii

Najczęściej występującymi postaciami zakażeń szpitalnych są:

• zakażenie miejsca operowanego,

• zapalenie płuc,

• zakażenie łożyska naczyniowego,

• zakażenie układu moczowego

Zakażenie miejsca operowanego

Zakażenie po zabiegu operacyjnym może rozwijać się w miejscu cięcia (zakażenie powierzchniowe) lub też może obejmować narządy i jamy ciała (zakażenie głębokie) Około 75% wszystkich zakażeń pooperacyjnych rozwija się w miejscu cięcia, a 25% dotyczy głębokich tkanek

Zakażenia miejsca operowanego dotyczą 3–4% chorych i stanowią, zależnie od szpitala i rodzaju operacji 15% zakażeń szpitalnych

Każde zakażenia miejsca chirurgicznego przyczynia się do wydłużenia hospitalizacji i znacznego wzrostu kosztów leczenia

Czynnikami etiologicznymi zakażeń ran chirurgicznych są najczęściej:

Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis ,Streptococcus pyogenes; Pseudomonas aeruginosa

Czynnikami sprzyjającymi występowanie zakażeń ran operacyjnych są m.in.:

choroby podstawowe (cukrzyca, otyłość, choroba nowotworowa),

Niedożywienie, obniżenie odporności, wydłużenie czasu hospitalizacji przedoperacyjnej, kolonizacja, zakażenie nieleczone przed zabiegiem, niewłaściwe przygotowanie skóry chorego, niewłaściwa profilaktyka antybiotykową przed zabiegiem, brak przestrzegania zasad higieny przez personel, zły stan sanitarny pomieszczeń

Zakażenie rany można rozpoznać na podstawie objawów klinicznych i badań mikrobiologicznych

Za zakażoną uważana jest każda rana, w której stwierdza się ropny wyciek z miejsca nacięcia i /lub głębokich tkanek w okolicy nacięcia, gorączkę powyżej 38°C, ból lub tkliwość w okolicy rany, zaczerwienienie (niekiedy towarzyszy temu gorączka powyżej 38°C)

Zapobieganie

• skrócenie czasu pobytu pacjenta w szpitalu przed operacją ( obniżenie ryzyka związanego z kolonizacją florą szpitalną)

• właściwe przygotowanie chorego do operacji tj. kąpiel/mycie, dezynfekcja skóry w okolicy cięcia (nie należy stosować golenia gdyż powstałe podczas tej czynności mikrourazy mogą sprzyjać powikłaniom infekcyjnym po operacji)

• właściwa pielęgnacja pacjenta w okresie pooperacyjnym

• okołooperacyjna profilaktyka antybiotykowa

Zapalenie płuc

Zakażenie dolnych dróg oddechowych należy do najcięższych i najtrudniejszych do leczenia zakażeń szpitalnych

Zapalenia płuc stanowią 30-50% zakażeń szpitalnych

Czynnikami sprzyjającymi wystąpieniu szpitalnego zapalenia płuc są:

• wiek poniżej 5 roku życia lub powyżej 65 roku życia

• palenie tytoniu, alkoholizm, niedożywienie

• współistnienie chorób przewlekłych (cukrzyca)

• wydłużony czas hospitalizacji

• kolonizacja błon śluzowych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego florą szpitalną

• leczenie oddechem zastępczym (podłączenie do respiratora, intubacja, wentylacja mechaniczna) jest najczęstszą przyczyną zapalenia płuc w oddziałach intensywnej terapii

Za zakażenia odpowiadają najczęściej: Streptococcus pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa, Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Staphylococcus aureus

Objawy zapalenia płuc:

osłabienie, ból mięśni, wysoką gorączką, dreszcze, zlewne pocenie, kaszl (najpierw suchy, a następnie wilgotny z odkrztuszaniem śluzowej lub ropnej wydzieliny), ból w klatce piersiowej przy oddychaniu, duszność o różnym nasileniu

Podstawą zapobiegania szpitalnemu zapaleniu płuc jest:

- prowadzenie ćwiczeń oddechowych (szczególnie u pacjentów leżących)

• przestrzeganie zasad higieny szpitalnej (mycie rąk przez i po każdy kontakcie z chorym, wymiana filtrów, wody destylowanej w nawilżaczach i nebulizatorach)

• właściwe odsysanie wydzieliny z dróg oddechowych u chorych podłączonych do respiratora

• ważna jest sterylizacja sprzętu używanego do terapii oddechowej oraz dezynfekcja bronchoskopów

Zakażenie łożyska naczyniowego

Zakażenia krwi stanowią średnio od 7 do 10 % zakażeń szpitalnych i przedłużają średnio o 7 dni pobyt chorego w szpitalu oraz wymagają zastosowania intensywnej antybiotykoterapii

W zakażeniach związanych z obecnością cewników naczyniowych biorą udział w 50% gronkowce : Staphylococcus epidermidis i Staphylococcus aureeus

Terapia dożylna jest nieodłącznym elementem nowoczesnej praktyki klinicznej, ale zakażenia są nieodłącznym powikłaniem związanym z tym sposobem leczenia

Skutkiem zakażenia łożyska naczyniowego może być reakcja miejscowa (zaczerwienienie, bolesność w miejscu wkłucia, miejscowe podwyższenie temperatury, obrzęk) lub posocznica czyli ogólnoustrojowa odpowiedź zapalna będąca konsekwencją przedostania się drobnoustrojów i ich toksyn do krwiobiegu

W posocznicy występują charakterystyczne objawy kliniczne takie jak: wysoka gorączka, dreszcze, nadmierne pocenie się spadek ciśnienia krwi

Profilaktyka zakażeń łożyska naczyniowego:

• zakładanie cewnika według obowiązujących standardów praktyki pielęgniarskiej z zachowaniem zasad aseptyki

• pielęgnacja miejsca wkłucia (odkażanie skóry, jałowe opatrunki, codzienna kontrola miejsca wkłucia)

• dokładne monitorowanie czasu utrzymania kaniuli w żyle (cewniki obwodowe nie powinny być zakładane dłużej niż 72 godziny

Zakażenie układu moczowego

Stanowią 30-40% zakażeń szpitalnych. Najczęściej do zakażenia układu moczowego dochodzi drogą wstępującą, po kolonizacji przez bakterie jelitowe okolicy ujścia cewki moczowej.

Bakterie dostają się do pęcherza moczowego oraz nerek, gdzie się namnażają

Kobiety są bardziej narażone na zakażenia układu moczowego, ponieważ ich cewka moczowa jest krótka, a jej ujście położone w okolicy gęsto zasiedlonej przez florę bakteryjną

Czynnikiem predysponującym do zakażenia układu moczowego jest założenie cewnika do pęcherza moczowego

Bakterie mogą się przemieszczać wzdłuż zewnętrznej powierzchni cewnika (flora naturalna okolicy ujścia cewki moczowej) lub w świetle cewnika (drobnoustroje z rąk personelu)

Zapobieganie zakażeniom układu moczowego

• ograniczenie cewnikowania do przypadków bezwzględnie koniecznych

• przestrzeganie zasad aseptyki podczas zakładania cewnika do dróg moczowych

• toaleta krocza

• dbanie o właściwy czas cewnikowania

Organizacja nadzoru nad zakażeniami szpitalnymi

Świadomość zagrożenia, jakie stwarzają zakażenia szpitalne i ich następstwa, wiedza o ich przyczynach, epidemiologii, czynnikach etiologicznych i objawach klinicznych może doprowadzić do prawidłowej ich kontroli i zwalczania

Wszelkie działania określane mianem nadzoru prowadzone są przez merytorycznie przygotowany personel medyczny tworzący

tworzący Zespół i Komitet ds. Zakażeń Szpitalnych.

Obie struktury podlegają bezpośrednio dyrektorowi szpitala.

Komitet ds. Zakażeń Szpitalnych tworzą kierownicy jednostek istotnych w nadzorze epidemiologicznym (ordynatorzy oddziałów, kierownicy działów, pielęgniarka naczelna, kierownik przychodni)

W skład Zespołu ds. Zakażeń Szpitalnych wchodzi lekarz epidemiolog, mikrobiolog oraz pielęgniarka epidemiologiczna

Bardzo ważną rolę w strukturze nadzoru pełnią pielęgniarki epidemiologiczne

Podstawa prawną do powołania tych struktur w szpitalu stanowi Ustawa o chorobach zakaźnych i zakażeniach z dnia 6 września 2000r.

W Ustawie zostały określone najważniejsze zadania Komitetu i Zespołu ds. Zakażeń Szpitalnych

Do zadań Zespołu ds. Zakażeń Szpitalnych należy m. in.

• opracowywanie procedur zapobiegania zakażeniom szpitalnym

• wdrażanie tych procedur i kontrola ich przestrzegania

• prowadzenie rejestracji zakażeń

• prowadzenie dochodzenia epidemiologicznego mającego na celu identyfikację przyczyn i dróg szerzenia się zakażeń

• szkolenie personelu w zakresie zasad, praktyki i metod kontroli zakażeń zakładowych

• zapobieganie narastaniu oporności szczepów bakteryjnych poprzez stosowanie antybiotyków wyłącznie u pacjentów z objawami zakażenia (kontrola polityki antybiotykowej szpitala)

Zespół składa do dyrekcji szpitala raporty dotyczące wszystkich aspektów występowania i zapobiegania zakażeniom szpitalnym

METODY PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ SZPITALNYCH

• Higiena rąk – mycie i dezynfekcja są najważniejszą i najtańszą czynnością zapobiegania zakażeniom. Higiena rąk prowadzi do usunięcia zanieczyszczeń fizycznych, substancji organicznych oraz redukcję flory bakteryjnej

- Przestrzeganie zasad aseptyki podczas wykonywania zabiegów medycznych (Aseptyka - postępowanie zabezpieczające przed dostępem bakterii lub innych drobnoustrojów chorobotwórczych)

• Dekontaminacja narzędzi i sprzętu medycznego (oczyszczanie, dezynfekcja i sterylizacja), dezynfekcja, mycie przedmiotów i powierzchni

• Stosowanie przez personel odzieży ochronnej (rękawiczki, fartuchy, obuwie ochronne)

• Unieszkodliwianie odpadów medycznych (segregacja, utylizacja)

• Właściwe postępowanie z bielizną szpitalną ( segregacja, dezynfekcja, pranie, w przypadku bielizny operacyjnej także sterylizacja )

12

ZAGROŻENIA ZAWODOWE PERSONELU MEDYCZNEGO

NARAŻENIE ZAWODOWE (EKSPOZYCJA ZAWODOWA) NA ZAKAŻENIE HIV, HBV , HCV

EKSPOZYCJA ZAWODOWA jest to narażenie na zakażenie różnymi drobnoustrojami m. in. HIV, HBV, HCV na skutek kontaktu z materiałem biologicznym w trakcie wykonywania pracy zawodowej

Zawodowe narażenie dotyczy wszystkich osób, których praca związana jest z kontaktem z krwią lub innym potencjalnie zakaźnym materiałem biologicznym (wydzielinami i wydalinami), a więc lekarzy, pielęgniarek, rehabilitantów, laborantów, studentów kierunków medycznych, wolontariuszy, również funkcjonariuszy policji, służb ratowniczych, kosmetyczki

Źródła zakażenia

Materiałem zakaźnym może być każdy materiał biologiczny zawierający patogen, w tym wirusa w ilości niezbędnej do zakażenia

Do zakażenia w czasie ekspozycji zawodowej może dojść głównie

poprzez naruszenie ciągłości skóry przy zakłuciu, zadrapaniu,

skaleczeniu
Prawdopodobieństwo zakażenia po ekspozycji związanej z uszkodzeniem skóry wynosi:

HIV: 0,3 % HCV: 5 - 15 % HBV: 30 %

MOCZ, KAŁ, ŚLINA, PLWOCINA, WYMIOCINY, WYDZIALINA Z NOSA, POT I ŁZY (JEŚLI NIE ZAWIERAJĄ KRWI) NIE SĄ ZAKAŹNE i KONTAKT Z NIMI NIE WYMAGA ZASTOSOWANIA PROFILAKTYKI POEKSPOZYCYJNEJ

PODSTAWY POSTĘPOWANIA POEKSPOZYCYJNEGO

Po ekspozycji na zakażenie wirusem HBV, HCV lub HIV najważniejsza jest szybkość działania. Właściwe postępowanie, podjęte w ciągu pierwszych kilkunastu, kilkudziesięciu godzin, daje szansę uniknięcia rozwoju choroby

• Pierwszą czynnością, którą należy wykonać, jest umycie miejsca ekspozycji wodą z mydłem, a w przypadku śluzówek (np. oczy) - samą wodą albo solą fizjologiczną

- Nie należy wyciskać uszkodzonego miejsca i nie tamować krwawienia

• Wszelkie skaleczenia i powstałe uszkodzenia skóry należy zabezpieczyć sterylnym opatrunkiem

- Pobrać krew pacjentowi, który jest „źródłem ekspozycji” na badanie : anty-HCV, HbsAG, przeciwciał anty-HIV

• Pobrać krew pracownikowi (na badania jak wyże) , który uległ ekspozycji

Osoba poszkodowana powinna zgłosić ekspozycję lekarzowi zakładowemu lub lekarzowi Zespołu ds. Zakażeń Szpitalnych

lub do najbliższej placówki zajmującej się leczeniem chorób zakaźnych

Dalsze postępowanie lecznicze wdraża lekarz ( decyduje m.in. o szczepieniu p/ko WZW typy B, podaniu immunoglobuliny swoistej anty-Hbs, podanie leku przeciwretrowirusowego – Retrovir)

Każda osobo po ekspozycji powinna być objęta programem badań kontrolnych – celem monitorowania serokonwersji

Osoba po ekspozycji do czasu wykluczenia  zakażenia powinna w kontaktach seksualnych używać prezerwatyw (ochrona i unikanie ciąży u kobiet), nie oddawać krwi, nasienia i narządów do przeszczepów

Kobiety karmiące powinny przerwać karmienie piersią

Zakażenia HIV/AIDS

Epidemia HIV i AIDS obejmuje wszystkie kontynenty

Na świecie jest około 40 mln ludzi zakażonych wirusem HIV ( przy czym zmarło 2,9 mln)

Najbardziej dotkniętym regionem jest subsaharyjska Afryka

Żyje tam od 23 - 28 mln osób zakażonych HIV i AIDS

Drugim najbardziej dotkniętym regionem świata jest Ameryka Łacińska i Karaiby

Gwałtowny wzrost liczby osób żyjących z zakażeniem HIV odnotowano we wschodniej i centralnej Azji oraz wschodniej Europie

W Polsce:

- ogółem zakażonych HIV jest 10 895 osoby,

- chorych na AIDS – 1945

- zmarło z powodu AIDS - 866

Czynnik etiologiczny:

Ludzki wirus niedoboru odporności - HIV. Znane są dwa typy : HIV-1

odpowiedzialny za większość zakażeń na świecie i HIV-2

Źródło zakażenia : zakażony człowiek od ok. 2 tygodni od zakażenia aż do śmierci – we wszystkich stadiach i postaciach zakażenia

Drogi szarzenia:

- Ryzykowne kontakty seksualne (bez zabezpieczenia)

• Zakażona krew i preparaty krwiopochodne na drodze transfuzji, zakażone strzykawki lub sprzęt używany do zabiegów inwazyjnych

• Droga wertykalna (od matki na dziecko)

Okres wylęgania:

Średnio od zakażenia HIV do rozpoznania AIDS około 10 lat

AIDS to zespół nabytego niedoboru odporności – jest późną fazą zakażenia HIV. AIDS jest zespołem bardzo niejednorodnym. Charakteryzują go poważne zakażenia oportunistyczne (zapalenia mózgu, płuc), nowotwory, wyniszczenie, ubytek masy ciała, gorączka, biegunka, uczucie wyczerpania fizycznego i psychicznego

Zapobieganie

1. Unieszkodliwienie źródła zakażenia: eliminacja osób o ryzykownych zachowaniach i zakażonych HIV spośród dawców krwi, nasienia, tkanek i narządów

2. Przecięcie dróg szerzenia HIV

• stosowanie prezerwatyw

• unikanie przygodnych kontaktów seksualnych

• przestrzeganie zasad aseptyki i higieny podczas zabiegów inwazyjnych

• stosowanie leków przeciwretrowirusowych w celu zapobiegania zakażeniu dziecka jaki leczenia matki zakażonej HIV, sztuczne karmienie dziecka zamiast karmienia piersią przez zakażoną matkę

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU B lub C

Czynnik etiologiczny : wirus HBV lub HCV

Źródło zakażenia: człowiek

Drogi szerzenia:

• naruszenie ciągłości tkanek : np. związane z zabiegami medycznymi : transfuzja krwi lub preparatów krwiopochodnych, przeszczepy tkanek lub narządów, dializy, zabiegi inwazyjne przy użyciu niesterylnego sprzętu, zabiegi endoskopowe) lub zabiegami niemedycznymi : zabiegi kosmetyczne, tatuaże, przekłuwanie różnych okolic ciała przy użyciu niesterylnego sprzętu, przyjmowanie środków narkotyzujących przy użyciu zakażonych igieł i strzykawek

• drogą kontaktów seksualnych głównie homoseksualnych

- drogą wertykalną (najczęściej podczas porodu)

Okres wylęgania:

W przypadku WZW typu B – od 14 do 180 dni

W przypadku WZW typu C - do 1 do 5 miesięcy

Objawy:

podwyższona temperatura ciała, nudności, ogólne osłabienie, objawy grypopodobne, zażółcenie skóry

WZW typu B w 40-45% przypadków ma przebieg ostry

WZW typu C w 5-10% przypadków ma przebieg ostry

Przebieg WZW typu C jest bardziej skryty niż innych typów WZW, a objawy są często bardzo niecharakterystyczne.

Chory często bagatelizuje te niespecyficzne objawy, a do lekarza zgłasza się bardzo często z nieodwracalnymi patologicznymi zmianami w wątrobie

U 20% pacjentów po 25-30 latach przewlekłego procesu chorobowego rozwija marskość wątroby oraz raka wątrobowo-komórkowego

Zapobieganie

• obowiązkowa hospitalizacja chorych eliminacja zakażonych spośród kandydatów na dawców krwi , tkanek narządów

• stosowanie sprzętu jednorazowego użytku, stosowanie skutecznej sterylizacji narzędzi

• odpowiednie postępowanie z materiałem biologicznym

• W zapobieganiu zakażeniom HBV istotną rolę pełni immunizacja czynna (szczepienie) i immunizacja bierna (immunoglobuliny)

• W zapobieganiu szerzenia się HCV istotna rolę odgrywa wykrywanie i leczenie osób zakażonych . Stosowanie powszechne testów przesiewowych anty-HCV w krwiodawstwie zmniejszyło znacznie ryzyko zakażenia HCV do < 0.5%. Możliwości terapeutyczne (interferon + rybawiryna ) zwiększają skuteczność eliminacji wirusa C, a tym samym zmniejszają ryzyko zachorowań na HCV

W przypadku zakażeń HCV nie ma możliwości prowadzenia profilaktyki swoistej nie ma szczepionki ani immunoglobulin anty-HCV

13

ZALECENIA PO POWROCIE Z PODRÓŻY DO KRAJÓW TROPIKALNYCH

Przestrzeganie wszystkich wymienionych zasad jedynie znacznie redukuje, ale nie eliminuje całkowicie ryzyka nabycia chorób tropikalnych, z których część objawia się dopiero po powrocie do kraju macierzystego

Każde niepokojące objawy pojawiające się po powrocie, a szczególnie gorączka, powinny skłonić do szybkiej konsultacji lekarskiej. Dotyczy to przede wszystkim szeroko rozpowszechnionej w świecie malarii, przebiegającej często nietypowo, co przy opóźnionym rozpoznaniu, a więc i postępowaniu terapeutycznym może prowadzić do śmierci, tym bardziej że żadne postępowanie profilaktyczne nie jest skuteczne w 100%

Jeszcze całkiem niedawno powszechnie uważano, że walka z chorobami zakaźnymi zakończyła się pewnym zwycięstwem

Środki służące do opanowania większości z nich wydawały się już dostępne lub możliwe do odkrycia bez większych trudności

Rzeczywiście nastąpił w tej dziedzinie spektakularny rozwój dzięki nowym metodom leczenia i zapobiegania

Niestety, wraz z optymizmem przyszło zdradliwe poczucie bezpieczeństwa, które umożliwiło rozprzestrzenienie się wielu chorób zakaźnych z alarmującą szybkością

W wielu miejscach na świecie choroby takie jak malaria i gruźlica spowodowały śmiercionośny nawrót

W tym samym czasie w wielu krajach, po wielu latach nieistnienia pojawiły się ponownie takie choroby m. in. jak: choroba meningokokowa, żółta gorączka stanowiąc zagrożenie dla zdrowia publicznego

Gruźlica (tuberculosis)

Jest jedną z najstarszych chorób zakaźnych, która towarzyszy ludzkości od zarania dziejów

Wiek IX i pierwsza połowa wieku XX – do czasu wykrycia pierwszych leków przeciwprątkowych – to lata takiego natężenia gruźlicy, że stała się ona prawdziwa klęską społeczną, zwłaszcza wśród ubogich warstw społeczeństwa

Zyskała wówczas miano „białej dżumy” – będąc jedną z pierwszych przyczyn zgonów, głównie wśród ludzi młodych

Obecnie gruźlica , obok zakażenia HIV i malarii, nadal pozostaje jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób zakaźnych o zasięgu globalnym

Gruźlica jest chorobą zakaźną (bakteryjną) i zaraźliwą

Jest chorobą wielonarządową, atakuje wszystkie narządy i tkanki, ze szczególną jednak predylekcją do układu oddechowego

Zakażenie prątkiem gruźlicy jest najpowszechniej występującym zakażeniem na świecie

WHO uważa, że gruźlica jest zagrożeniem dla zdrowia w skali globalnej

Problem gruźlicy w świecie charakteryzują następujące dane:

• Szacuje się, że obecnie 1/3 populacji świata jest zainfekowana prątkiem gruźlicy

• Rocznie notuje się ok. 8 mln nowych zachorowań

• Z powodu gruźlicy umiera 2,6–2,9 mln osób/rok

• Mężczyźni chorują 2-krotnie częściej niż kobiety

• Na liczbę zakażonych i chorujących na gruźlicę zdecydowanie wpływa wzrost liczebności populacji osób zakażonych HIV i chorych na AIDS. To zjawisko jest przyczyną wzrostu zachorowań na gruźlicę o 30–50% Zakażenie wirusem HIV i prątkiem gruźlicy współistnieje u ponad 5 mln osób na świecie

• Zakażenie prątkiem gruźlicy w ubogich krajach Trzeciego Świata jest szacowane na 35–45% populacji, w krajach uprzemysłowionych na ok. 5–20%

• Najbardziej zagrożonym regionami świata są Azja Południowowschodnia (ok. 3 mln zachorowań/rok) i Afryka Środkowa (ok. 1,5 mln)

• W Europie nasilenie zachorowań na gruźlicę zaobserwowano przede wszystkim w krajach byłego ZSSR i Europy Wschodniej (ok. 250 tys./rok)

Najwyższą zachorowalność rejestruje się w Rumunii, Rosji, a następnie na Litwie, Ukrainie i Białorusi

• Polska należy do krajów o średniej zapadalności na gruźlicę (25/100 tys.) Rocznie rejestruje się ok. 8,5 tys. zachorowań na gruźlicę

• Najwyższą zapadalność na gruźlicę w Polsce rejestruje się w woj. lubelskim, świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim. Najniższą w skali kraju, zarejestrowano w woj. wielkopolskim i lubuskim

Czynnik etiologiczny:

W przeważającej większości przypadków jest nim prątek gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis), rzadko prątek bydlęcy (Mycobacterium bovi)

Źródło zakażenia:

Najczęstszym źródłem zakażenia jest człowiek chory na gruźlicę, obficie prątkujący i nieleczony

Rzadkim źródłem zakażenia, zwłaszcza w krajach rozwiniętych, jest chore na gruźlicę zwierzę - chore krowy, które wydalają prątki w mleku

Spożycie niepasteryzowanego mleka lub jego przetworów może doprowadzić do zakażenia. W Polsce jest to bardzo rzadkie źródło zakażenia

Drogi szerzenia zakażenia

Dominującą drogą szerzenia zakażenia prątkiem jest zakażenie drogą powietrzną (inhalacyjna, kropelkowa), znacznie rzadziej jest to droga pokarmowa

Chory obficie prątkujący podczas kaszlu, kichania, odksztuszania, głośnego mówienia, śpiewu wraz z kropelkami śluzu wydala prątki, które w postaci aerozolu unoszą się w powietrzu następnie dostają się do płuc stając się przyczyną zakażenia

Ryzyko zakażenia drogą powietrzną wzrasta w zamkniętych, źle wietrzonych pomieszczeniach, w których przebywają chorzy obficie prątkujący

Ryzyko wzrasta jeszcze bardziej przy długotrwałej (ścisłej, domowej) styczności z chorym prątkującym

Wczesne wykrycie i natychmiastowe leczenie zmniejsz liczbę zakażonych

Nawet chory obficie prątkujący po 2-3 tygodniach leczenia przestaje być niebezpieczny jako źródło zakażenia

Znacznie rzadziej ma miejsce zakażenie drogą pokarmową w wyniku spożycia niepasteryzowanego mleka lub jego przetworów

Wrota zakażenia:

Głównie drogi oddechowe, rzadko przewód pokarmowy

Objawy:

Początek choroby jest zazwyczaj skryty, podstępny, a jej naturalny (bez leczenia) przebieg jest przewlekły z okresami remisji i zaostrzeń

Do najczęściej występujących objawów ogólnoustrojowych należą :

stany podgorączkowe i gorączka (głównie w godz. popołudniowych), nocna potliwość, osłabienie, brak apetytu i utrata masy ciała

Kaszel jest najczęstszym objawem miejscowym. Kaszlowi może towarzyszyć odksztuszanie śluzowej lub śluzowo-ropnej plwociny (niekiedy z domieszką krwi)

Przedłużający się kaszel tj. trwający ponad 3 tyg. nie spowodowany paleniem papierosów czy przewlekłą obturacyjną chorobą płuc powinien budzić podejrzenie gruźlicy lub raka płuc i wymaga on szybkiej diagnostyki

Rozpoznanie choroby:

Badanie bakteriologiczne jest zasadniczym badaniem diagnostycznym i powinno być wykonanie w każdym przypadku podejrzenia o gruźlicę

Najczęściej materiałem pobieranym do badania jest plwocina

ZAPOBIEGANIE

Do najważniejszych metod zapobiegania gruźlicy zaliczamy:

• unieszkodliwianie źródła zakażenia przez wczesną identyfikację i leczenie wszystkich chorych na gruźlicę ( w przypadku gruźlicy bydła – ubój chorego bydła, pasteryzacja mleka)

• badanie osób, które miały styczność z chorymi na gruźlicę celem potwierdzenia lub wykluczenia zakażenia - przestrzeganie higieny pomieszczeń (wietrzenie, mycie, dezynfekcja)

• przestrzeganie higieny podczas kaszlu i odksztuszania (zasłanianie ust i nosa chusteczką najlepiej jednorazową )

• zwiększenie odporności na zakażenie - szczepienie szczepionką BCG

• zwiększanie naturalnej odporności ustroju przez poprawę tzw. zdrowy tryb życia, dobre odżywianie, eliminowanie szkodliwych nałogów

Organizacja walki z gruźlicą

Poprawa wskaźników epidemiologicznych dotyczących tej choroby wymaga dużych nakładów finansowych

WHO koordynuje szeroko pojęte działania przeciwgruźlicze na całym świecie przez sporządzanie światowych raportów globalnych, wprowadzanie nowoczesnych standardów leczenia, tworzenie i wdrażanie planów walki z gruźlicą (np. The Global Plan to Stop TB)

W Polsce organizacja walki z gruźlicą i chorobami płuc wyznaczona jest przez tzw. Narodowy Program Zwalczania Gruźlicy

Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie jest ośrodkiem referencyjnym, pełni funkcję krajowego konsultanta, rejestruje wszystkie wykryte przypadki gruźlicy w Polsce (w tym gruźlicy lekoopornej) oraz monitoruje ich leczenie. Jest odpowiedzialny za poziom merytoryczny i rezultaty Narodowego programu zwalczania gruźlicy

Podstawą prawną zwalczania gruźlicy jest ustawa O chorobach zakaźnych i zakażeniach z 6 września 2001 r. (wprowadza obowiązek zgłaszania zachorowań, obowiązek hospitalizacji chorych na gruźlicę płuc w okresie prątkowania i obowiązek badania osób podejmujących lub wykonujących pracę w określonych zakładach pracy)

Zakażenia meningokokowe

Zakażenia meningokokowe wywoływane są przez bakterie Neisseria meningitidis zwane meningokokami, które mogą spowodować zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych

Mogą również wywołać sepsę, czyli uogólnioną odpowiedź organizmu na zakażenie, określane mianem inwazyjnej choroby meningokokowej

U około 20 - 40 % zdrowych ludzi (nosicieli) meningokoki występują w jamie nosowo – gardłowej nie powodując żadnych dolegliwości ani objawów

Zakażenia te szerzą się:

• drogą kropelkową (kaszel, kichanie)

• przez kontakt bezpośredni (pocałunki)

• pośrednio np.: picie z jednego kubka, jedzenie ze wspólnego talerza itp.

Zakażeniu sprzyjają ryzykowne zachowania:

- przebywanie w zatłoczonych pomieszczeniach (szczególnie przebywanie dłuższy czas w grupie, w zamkniętych pomieszczeniach)

- przygodne pocałunki;

- picie z jednej butelki, używanie wspólnych sztućców;

- palenie tego samego papierosa;

- bardziej podatni na zakażenie są ludzie, których organizm jest osłabiony wcześniejszymi infekcjami, wysiłkiem fizycznym, stresem, itp.

Czynnik etiologiczny

Meningokoki grupy serologicznej A, B lub C

Źródło zakażenia : osoba chora lub nosiciel

Wrota zakażenia : układ oddechowy

Okres wylęgania : od 2-10 dni (najczęściej 3-4 dni)

Objawy :

Inwazyjna choroba meningokokowa charakteryzuje się gwałtownym przebiegiem, wymaga wczesnego rozpoznania i natychmiastowego leczenia

Może przebiegać jako zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i/lub posocznica (sepsa) – kiedy bakterie przedostaną się do krwi, powodując zakażenie ogólne organizmu. Choroba, w tej groźnej dla życia postaci, poprzez zaburzenia funkcji układu krążenia i oddychania oraz rozległe krwawienia podskórne i do narządów wewnętrznych, w ciągu kilku godzin może doprowadzić do śmierci

Diagnozowanie jest trudne, ponieważ pierwsze objawy nie różnią się istotnie od grypowych

Uzasadniony niepokój powinny budzić takie objawy jak: ból głowy i kończyn połączony z wymiotami, niepokój ruchowy i utrata apetytu

Następnie wysoka gorączka, ból głowy i kończyn.

Z czasem bóle głowy i gorączka nasilają się, pojawiają plany na skórze i nadwrażliwość na światło.

Śmiertelność w Polsce waha się od 6-13%. Do zgonu dochodzi zwykle

w 1-2 dni od zachorowania

Szczególnie narażone na zachorowanie są dzieci do 5 roku życia oraz młodzież w wieku 14-19 lat

W USA rocznie wykrywa się ok. 750 tys. przypadków ciężkiej sepsy, zaś w ostatnich 20 latach liczba osób leczonych z powodu sepsy podwoiła się

W Polsce częstość występowania sepsy wywołanej menongokokami wyraźnie narasta

Leczenie:

Chory wymagaja natychmiastowego leczenia antybiotykami (ampicylina, ciprofloksacyna, rifampicyna)

Osoby z najbliższego otoczenia chorego ( np. rodzina mieszkająca we wspólnym gospodarstwie domowym) również poddawane są antybiotykoterapii, w celu zmniejszenia ryzyka zachorowania lub przekazywania bakterii kolejnym osobom

Zapobieganie

• Wczesne wykrywanie i leczenie osób chorych

• Dezynfekcja przedmiotów zanieczyszczonych wydzieliną dróg oddechowych chorego

• Zakrywać usta przy kichaniu i kaszlu

• Dbać o higienę – często myć ręce

• Używać jednorazowych chusteczek higienicznych

• Nie pić z jednego naczynia : szklanki, kubka, butelki

• Nie jeść tej samej kanapki, loda (nie dawać gryza)

• Nie jeść z jednego talerza, nie używać tych samych sztućców

• Nie pożyczać sobie szminki, błyszczka

• Nie palić tego samego papierosa

Zwiększanie odporności :

W Polsce dostępne są skuteczne szczepionki przeciwko meningokokom grup serologicznych A i C (np. NeisVac-C)

Szczepionka szczególnie zalecana jest niemowlętom w wieku od 2 do 12 miesięcy i stosuje się u nich 3 dawki szczepionki

Polecana jest również starszym dzieciom i osobom dorosłym, zwłaszcza w podeszłym wieku. Wówczas wystarcza zaszczepienie pojedynczą dawką

Niestety dotychczas nie jest dostępna szczepionka chroniąca przed zakażeniami wywoływanymi przez meningokoki z grupy B

Grypa (influenza)

Grypa jest ostrą, wirusową i zakaźną chorobą układu oddechowego

Czynnik etiologiczny : wirus grypy

Wirus grypy występuję na całej kuli ziemskiej. W klimacie europejskim epidemie występują w okresie późnej jesieni i zimy, z tendencją w ostatnich latach do przesuwania szczytu zachorowań na wczesną wiosnę

Źródło zakażenia :

Człowiek chory lub zdrowy nosiciel

Drogi szerzenia :

1. Drogą kropelkową (podczas kaszlu, kichania)

2. Przez kontakt bezpośredni z przedmiotami (sztućce, naczynia) zanieczyszczonymi wydzielinami z układu oddechowego osoby zakażonej

Zakażony człowiek powoduje rozprzestrzenianie się wirusa już od 1- 6 dni przed wystąpieniem objawów choroby, a także do tygodnia po ustąpieniu symptomów choroby

Wrota zakażenia :

Błona śluzowa układu oddechowego

Okres wylęgania :

Niezwykle szybki proces replikacji wirusa powoduje, że okres wylęgania grypy wynosi 18-72 godz. (najczęściej 2 dni)

Objawy :

Choroba objawia się: bólami głowy, wysoką (nawet do 40 stopni C) gorączką, bólami mięśni pleców i nóg, katarem, suchym kaszlem, ogólnym osłabieniem

Jeśli nie występują powikłania, ostre objawy choroby utrzymują się 2-3 dni, gorączka do 5 dni

Osłabienie, zmęczenie, nadmierna potliwość mogą utrzymywać się około tygodnia

Coraz częściej grypa wiąże się z ciężkimi powikłaniami tj.: zapaleniem mięśnia sercowego i płuc, zapaleniem krtani, tchawicy i oskrzeli

Leczenie :

• leczenie przyczynowe (zażywanie leków przeciwwirusowych np.: Tamiflu, Rybawiryna)

• leczenie objawów grypy (zażywanie leków przeciwgorączkowych,

• przeciwbólowych, przeciwzapalnych, zmniejszające obrzęk błon śluzowych nosa i gardła)

• leczenie powikłań (zależne jest od rodzaju powikłań)

Profilaktyka

• izolacja (domowa) i leczenie chorych

• przestrzeganie zasad higieny podczas kaszlu, kichania

• zwiększenie odporności poprzez szczepienie przeciwko grypie

Obecnie łatwo dostępne są szczepienia zapobiegające grypie minimalizujące ryzyko zachorowań

Szczególnie zalecane jest szczepienie osób należących do grup ryzyka:

dzieci i młodzież, osoby powyżej 65 roku życia, osoby przewlekle chore,

pensjonariusze DPS, osoby, które ze względu na charakter wykonywanej pracy są szczególnie narażone na zakażenie m.in. pracownicy ochrony zdrowia, szkolnictwa, pracownicy transportu, pracownicy budowlani, policja

Wścieklizna
Jest to ostra choroba wirusowa, przebiegająca z objawami zapalenia mózgu i rdzenia, prowadząca nieuchronnie do śmierci

W Europie i Polsce głównym źródłem zakażenia jest lis

Pokąsane przez chorego lisa zwierzęta (psy, koty) mogą być źródłem zakażenia dla człowieka

Drogi szerzenia :

Wirus przenoszony jest ze śliną chorego zwierzęcia przez ugryzienie albo oślinienie uszkodzonej skóry lub błon śluzowych

Wrota zakażenia :

Uszkodzona skóra lub błony śluzowe

Najbardziej niebezpieczne jest pogryzienie w twarz (100% śmiertelności), szyję (80%), w gołe kończyny (15%); pogryzienie przez materiał z jego rozerwaniem (0,1 %)

Okres wylęgania : od 1 do 3 miesięcy

Objawy :

Objawy prodromalne: niepokój, bezsenność, bóle karku, głowy, stawów, gorączka

Następnie: wodowstręt polegający na gwałtownym skurczu gardła i głośni przy próbie połykania płynu lub nawet na sam widok lub szmer lejącej się wody, porażenie mięśni prowadzące do śmierci

Kiedy pojawiają się pierwsze kliniczne objawy wścieklizny, jest już za późno na leczenie

Zapobieganie :

• Eliminacja zwierząt chorych na ściekliznę i podejrzanych o zakażenie

• Szczepienie ochronne zwierząt domowych p/ko wściekliźnie

• Stosowanie rękawic przy kontakcie zakażonego materiału lub przy badaniu zwierząt podejrzanych o zakażenie

• Natychmiastowe zgłaszanie lekarzowi weterynarii przypadku pokąsania zwierzęcia domowego przez zwierzęta dzikie lub podejrzane o zakażenie

• Stosowanie szczepionki p/w wściekliźnie u osoby narażonej na zakażenie

Poekspozycyjne szczepienie przeciwko wściekliźnie prowadzi się podając kilka dawek szczepionki w następujących odstępach czasowych: 0, 3, 7, 14, 30 doba

W razie ciężkiego pogryzienia stosuje się dodatkowo surowicę odpornościową

Szczepienia prowadzone są w stacjach sanitarno-epidemiolo -

gicznych i na oddziałach chorób zakaźnych

14

NOWE ZAGROŻENIA BIOTERRORYZM SARS PTASIA GRYPA

Na przełomie XX i XXI wieku lawinowo zaczęło narastać zagrożenie terroryzmem i to w skali ogólnoświatowej

Zmasowany atak terrorystyczny na World Trade Center i Pentagon w dniu 11 września uświadomił całej ludzkości skalę zagrożenia terroryzmem, a atak biologiczny przy użyciu zarodników laseczek wąglika rozsyłanych drogą pocztową w USA w miesiąc później uświadomił społeczeństwom i państwom realną groźbę bioterroryzmu

Należy pamiętać, że zastosowanie broni biologicznej przez terrorystów poza efektami psychologicznymi paniki i chaosu, masowymi zachorowaniami i śmiertelnością raczej nie będzie o wiązało się ze zniszczeniami w zakresie infrastruktury, pożarami, katastrofami lotniczymi itp.

Ataki wywołane tego rodzaju bronią mogą mieć katastroficzne konsekwencje w zakresie bezpieczeństwa zdrowotnego ludności, łącznie z masową śmiertelnością

     

Doskonalenie metod szybkiego i skutecznego reagowania na takie sytuacje może uratować wiele istnień ludzkich

Z wielu źródeł wiadomo, że organizacje terrorystyczne mają dostęp do broni biologicznej i w każdej chwili mogą jej użyć

Według nieoficjalnych źródeł z Departamentu Stanu - od 1997 roku nasiliły się działania przedstawicieli niektórych krajów arabskich, mające na celu pozyskanie z laboratoriów w państwach byłego ZSRR drobnoustrojów chorobotwórczych oraz  technologii ich hodowli

Są również sygnały o przypadkach kradzieży szczególnie niebezpiecznych mikroorganizmów z instytutów naukowych w Rosji, Gruzji i Kazachstanie

Według ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia organizacja terrorystyczna al-Quaida może mieć dostęp do zarodników laseczek wąglika, laseczek jadu kiełbasianego, a nawet wirusów ospy prawdziwej

Zastosowanie broni biologicznej w ataku terrorystycznym może nastąpić przez rozpylenie aerozolu, skażenie żywności, wody i/lub gleby

Obiektami takiego ataku mogą być wszystkie miejsca, w których gromadzi się ludność

Należy tu wymienić przede wszystkim: stacje metra, dworce kolejowe, porty lotnicze, centra handlowe, ośrodki zbiorowego żywienia, obiekty sportowe, budynki rządowe i publiczne, miejsca koncentracji wojsk, wiece wyborcze itp.

Szczególnie „wdzięcznymi” obiektami dla terrorystów są obiekty mające wydajne systemy wentylacyjne, a zwłaszcza stacje metra

W tych ostatnich występują specyficzne prądy powietrzne wywołane oprócz wentylacji także ruchem pociągów

Wiele symulacji wykonano z użyciem bakterii niepatogennych w metrze londyńskim, paryskim, moskiewskim i nowojorskim

W takich warunkach nawet niewielka liczba patogenów w formie aerozolu rozprzestrzenia się błyskawicznie w obrębie stacji i w jej otoczeniu, powodując zakażenie kilkudziesięciu tysięcy osób

Współczesne zagrożenie chorobami zakaźnymi może mieć trzy źródła:

- bioterroryzm,

- pojawienie się nowych patogenów wywołujących nieznane dotychczas niebezpieczne choroby ("emerging diseases") oraz

- nawrót znanych i zdawałoby się opanowanych chorób zakaźnych ("re-emerging diseases")

Broń biologiczna jest atrakcyjnym narzędziem w ręku terrorystów tzn. jest ona łatwa w produkcji (niektóre jej rodzaje, np. zarodniki laseczek wąglika), bardzo tania, niezwykle skuteczna, łatwa do ukrycia i przenoszenia, niewidzialna w czasie ataku, niezwykle trudne jest szybkie rozpoznanie przyczyn zachorowań i zgonów, a tym samym wykrycie faktu jej użycia

Zamiarem działania terrorystów stosujących broń biologiczną może być:

-wywołanie epidemii, których skutkiem będzie wysoka śmiertelność,

-wywołanie epidemii chorób, które mimo niewielkiej śmiertelności doprowadzą do znacznych strat społecznych i ekonomicznych,

-wywołanie paniki społecznej,

-spowodowanie paraliżu ekonomicznego danego kraju lub regionu

W przypadku użycia broni biologicznej możemy mieć do czynienia z patogenami już znanymi ("klasycznymi") bądź zmodyfikowanymi w sposób naturalny lub sztuczny oraz z czynnikami dotychczas nieznanymi, otrzymanymi przy użyciu metod inżynierii genetycznej

Patogeny biologiczne i wywoływane przez nie choroby na trzy kategorie: A, B i C

- Do kategorii A zaliczono czynniki, które cechuje wysoka zakaźność, łatwa metoda rozsiewu i łatwa transmisja, a wywołane przez nie choroby powodują wysoką śmiertelność, będąc ogromnym zagrożeniem dla zdrowia publicznego

Należą do niej: min. Bacillus anthracis (waglik), Variola virus (ospa prawdziwa), toksyna Clostridium botulinum (zatrucie jadem kiełbasianym), wirusy wywołujące gorączki krwotoczne (np. Ebola)

• Do kategorii B zaliczono patogeny wywołujące choroby o umiarkowanej zachorowalności i stosunkowo niskiej śmiertelności, ale przez możliwość masowych zachorowań stwarzające istotne problemy dla zdrowia publicznego

Wśród 10 grup patogenów znajdujących się w tej kategorii są m.in. dogodne do skażenia żywności (Salmonella sp.,Shigella sp.), wody (Vibrio cholerae), gronkowcowa enterotoksyna B

- Do kategorii C zaliczono patogeny nowo pojawiające się, których właściwości jeszcze nie są znane, włącznie z tymi, które mogą być otrzymane metodami inżynierii genetycznej specjalnie jako narzędzie ataku biologicznego (wiadomo, że w niektórych krajach prowadzono i nadal prawdopodobnie prowadzi się badania nad uzyskaniem tych patogenów, stąd prawdopodobieństwo takiego ataku jest w pełni realne)

WYKAZ NIEKTÓRYCH SYTUACJI STANOWIĄCYCH EPIDEMIOLOGICZNE OZNAKI UKRYTEGO ATAKU BIOTERRORYSTYCZNEGO

1. Duża liczba niewyjaśnionych zachorowań lub zgonów w zbliżonym czasie o podobnym obrazie klinicznym, dotyczących w szczególności występowania zmian na skórze i/lub błonach śluzowych, objawów uszkodzenia układu nerwowego, układu oddechowego, przewodu pokarmowego lub uszkodzeń wieloukładowych

2. Pojawienie się nowych (dotąd nie spotykanych) chorób wśród ludności na danym terenie

3. Nagły, nieoczekiwany wzrost zachorowalności i umieralności z powodu znanych chorób

4. Zaobserwowanie nieskuteczności leczenia w rutynowej terapii występujących powszechnie chorób

5. Wystąpienie zachorowań w nietypowym dla nich sezonie i terenie geograficznym

6. Wystąpienie licznych nietypowych dla danego czynnika zakaźnego objawów chorobowych

7. Nietypowy sposób transmisji chorób (aerosol, woda, żywność)

SCHEMAT POSTĘPOWANIA I WSPÓŁPRACY W PRZYPADKU ZAGROŻENIA NIEBEZPIECZNĄ CHOROBĄ ZAKAŹNĄ ORAZ

BIOTERRORYZMEM

1. Zgłoszenia się do lekarza (lekarza pierwszego kontaktu, lekarza pogotowia ratunkowego lub lekarza w szpitalu)

2. Lekarz podejrzewający zakażenie niebezpieczną chorobą zakaźną powiadamia telefonicznie Powiatowego Inspektora Sanitarnego (PIS)

3. PIS powiadamia telefonicznie Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego, Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego, Policję, Państwową Straż Pożarną (PSP) oraz dyrektora właściwego terenowo szpitala

4. Służby te powiadamiają przedstawicieli kolejnych ogniw wg. schematu organizacyjnego (zgodnie z podległością służbową, aż do przedstawicieli szczebla ministerialnego)

5. Postępowanie w szpitalu z chorym, podejrzanym o szczególnie niebezpieczną chorobę, osobami z kontaktu zgodne z wytycznymi konsultanta krajowego w zakresie chorób zakaźnych

6. Postępowanie ze zwłokami osób zmarłych z powodu choroby zakaźnej zgodnie z obowiązującymi przepisami sanitarnymi

JAK POSTĘPOWAĆ W PRZYPADKU OTRZYMANIA PRZESYŁKI NIEWIADOMEGO POCHODZENIA

W przypadku otrzymania jakiejkolwiek przesyłki niewiadomego pochodzenia lub budzącej podejrzenia z jakiegokolwiek innego powodu (brak nadawcy, przesyłka pochodzi od nadawcy lub z miejsca z którego nie spodziewamy się)

należy:

1. Nie otwierać tej przesyłki !

2. Umieścić tę przesyłkę w grubym (podwójnym) worku plastikowym, szczelnie zamknąć (zawiązać) i zakleić taśmą klejącą

3. Paczki nie należy przemieszczać. Należy pozostawić ją na miejscu

4. Powiadomić lokalny posterunek policji (nr policji: 997 lub 112) lub straż pożarną (tel. nr 998)

Służby te podejmą wszystkie niezbędne kroki w celu bezpiecznego przejęcia przesyłki

W przypadku, gdy przesyłka została otwarta i zawiera jakąkolwiek podejrzaną zawartość w formie stałej (proszek, galareta, pianka) lub płynnej należy:

1. Nie naruszać tej zawartości: nie rozsypywać, nie przenosić, nie dotykać, nie wąchać, nie powodować ruchu powietrza w pomieszczeniu (wyłączyć systemy wentylacji i klimatyzacji, zamknąć okna)

2. Całą zawartość umieścić w podwójnym worku plastikowym,

3. zamknąć go i zakleić taśmą

4. Dokładnie umyć ręce

5. Bezzwłocznie powiadomić lokalny posterunek policji (nr 997; 112)

6. lub straż pożarną (tel. nr 998)

Po przybyciu właściwych służb należy bezwzględnie stosować się do ich zaleceń

S A R S

SARS (ang. Severe Acute Respiratory Syndrome – tj. zespół ostrej ciężkiej niewydolności oddechowej

Rodzaj nietypowego zapalenia płuc, które po raz pierwszy pojawiło się w końcu 2002 roku w prowincji Guangdong, na południu Chin.

Informacje o tej nowej chorobie pojawiły się dopiero wtedy gdy zachorowali pierwsi pacjenci w Hongkongu i Wietnamie

Pierwszy raz rozpoznał chorobę lekarz WHO, Carlo Urbani, który diagnozował 48-letniego biznesmena z nieznanym schorzeniem wyglądającym na zapalenie płuc

Lekarz uległ zakażeniu od niego ww. chorego i zmarł w marcu 2003 roku w Tajlandii. Po pewnym czasie choroba rozprzestrzeniła się drogą podróży lotniczych na inne kraje świata

Do chwili obecnej śmiertelność w przypadku zachorowania na SARS jest oceniana na około 7%.

Czynnik etiologiczny : choroba ta jest wywoływana przez nowo odkrytego wirusa zwanego wirusem SARS

Źródło zakażenia : chory człowiek

Drogi zakażenia : choroba rozprzestrzenia się drogą kropelkową, jednak nie da się także wykluczyć, że może też rozprzestrzeniać się poprzez kontakt z przedmiotami z otoczenia pacjenta zanieczyszczonymi wydzielinami chorego

Okres wylęgania : najczęściej w 2-7 dni po zakażeniu (sporadycznie 10 dni) dochodzi do wystąpienia objawów

Objawy : Początkowe objawy zachorowania przypominają grypę (gorączka powyżej 38°C, bóle mięśniowe, osłabienie, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, kaszel, ból gardła). W dalszym okresie choroby dochodzi do rozwoju atypowego zapalenia płuc z ciężką dusznością. W około 20% przypadków występuję ciężka niewydolność oddechowa, która u około 5-7% przypadków prowadzi do zgonu

Ważnym w ustaleniu przyczyny choroby jest ustalenie kontaktu chorego w ciągu ostatnich 10 dni z inną osobą chorą na SARS lub powrót z terenów zachorowań na SARS (Chiny, Hongkong, Wietnam, Singapur)

Zapobieganie :

• Pacjenci, zgodnie z zaleceniami WHO powinni być izolowani w oddziale chorób zakaźnych z zachowaniem rygorystycznych barier epidemicznych ( zachowaniem ścisłego reżimu sanitarnego)

• Stosowanie kwarantanny w przypadku osób ze styczności z chorym

PTASIA GRYPA

To choroba zakaźna, która atakuje ptactwo dzikie jednak w sporadycznych przypadkach przekracza barierę gatunku i może atakować ludzi

Wirus H5N1 wywołał największą liczbę ciężkich przypadków choroby i zgonów wśród ludzi. W przeciwieństwie do zwykłej grypy sezonowej, która w większości przypadków wywołuje jedynie łagodne objawy ze strony układu oddechowego, infekcja wywołana wirusem H5N1 ma zwykle ostry przebieg i charakteryzuje się szybkim pogorszeniem stanu zdrowia oraz wysoką śmiertelnością

Do chwili obecnej ponad połowa zarażonych ludzi tym wirusem zmarła

Wysoko niebezpiecznym jest fakt możliwości zmutowania wirusa H5N1 do formy łatwo infekującej ludzi i szybko rozprzestrzeniającej się z osoby na osobę. Taka sytuacja mogłaby doprowadzić do światowej katastrofy (pandemii)

Pierwsze przypadki zakażenia ludzi wirusem H5N1 – ptasiej grypy – wystąpiły w 1997 roku w Hongkongu.

Zachorowało wówczas 18 osób, z których 6 zmarło.

Jej epidemie wybuchają najczęściej w krajach Azji Południowo-Wschodniej

Od chwili pojawienia się wirusa, do września 2008 roku zakażeniu uległo na świecie 387 osób, z czego 245 zmarło

Najwięcej przypadków tej choroby u ludzi stwierdzono w

Indonezji – 137 (112 zgonów), Wietnamie – 106 (52 zgony) i

Egipcie – 50 (22 zgony)

Stwierdzono, że przyczyną wystąpienia choroby u ludzi był bliski kontakt z zakażonym drobiem

Czynnik etiologiczny :

Wysoce patogenna odmiana wirusa grypy typu H5N1

Źródło zakażenia : Głównym źródłem zagrożenia dla zdrowia ludzi i zwierząt (drobiu) są ptaki wolnożyjące (głównie ptaki wodne), będące bezobjawowymi nosicielami wirusa ptasiej grypy

Drogi zakażenia :Człowiek może zakazić się wirusem grypy ptaków poprzez bardzo bliski bezpośredni kontakt z zakażonym drobiem, bądź z powierzchniami i przedmiotami zanieczyszczonymi jego

odchodami

Bezpośredni kontakt oznacza przenoszenie lub przebywanie w odległości do 1 metra od ptaków, bądź też ich odchodów (ptaki wydalają wirusa z kałem)

Jak dotąd najwięcej przypadków zakażenia u ludzi odnotowano na obszarach wiejskich i podmiejskich, gdzie w wielu gospodarstwach utrzymuje się małe stada drobiu, który wędruje swobodnie, czasem wchodząc do domów lub pojawiając się w miejscach, w których bawią się dzieci

Okres wylęgania : średni czas od narażenia na zakażenie do wystąpienia objawów wynosi około 3-5 dni (maksymalnie 7 dni)

Objawy :

Główne objawy, które występują przy zakażeniu człowieka wirusem H5N1 to m.in.:

- podwyższenie temperatury ciała do 38 C lub powyżej,

- kaszel

- trudności w oddychaniu

- bóle mięśni, stawów

- ból gardła

- katar

- zapalenie spojówek

Zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia, które pozwalają zmniejszyć ryzyko zakażenia:

• Zaleca się unikanie kontaktu z wszelkim ptactwem niezależnie od stanu jego zdrowia (unikaj miejsc, gdzie występują duże skupiska ptaków – ferm, kurników, stad gołębi na placach)

• Osoby, które muszą pracować z ptakami powinny nosić maski i kombinezony chroniące przed pyłem unoszącym się ze ściółki, a także dbać o higienę

• Należy myć i dezynfekować ręce po każdorazowym zetknięciu z ptactwem, zarówno dzikim, jak i hodowlanym

• Nie należy spożywać mięsa drobiowego, przetworów drobiarskich i jaj nie poddanych odpowiedniej obróbce cieplnej w temperaturze minimum 70°C

- Drób z zarażonych stad musi być niszczony i nie może być przeznaczony do spożycia przez ludzi ani przez zwierzęta nawet po przetworzeniu

Ponadto zaleca się:

• w przypadku wystąpienia objawów chorobowych (podwyższona temperatura ciała, kaszel, duszności, bóle mięśniowo-stawowe) – natychmiastowy kontakt z lekarzem

• poddanie się szczepieniu p/grypie sezonowej co najmniej 14 dni przed wyjazdem do krajów, w których występują ogniska ptasiej grypy

15

METODY OCHRONY ZDROWIA POPULACJI PRZED SKUTKAMI ZAWLEKANIA CHORÓB ZAKAŹNYCH

GORĄCZKI KRWOTOCZNE

TROPIKALNE ZAGROŻENIA W POLSCE

Postępujący proces globalizacji stwarza konieczność przemieszczania się ludzi i sprzyja wyjazdom w celach zarówno służbowych jak i turystycznych

Liczne podróże zagraniczne naszych obywateli stwarzają stałą możliwość zawleczenia różnych chorób do naszego kraju

Ryzyko na jakie narażone są osoby podróżujące zależy od kierunku podróży, jej warunków oraz długości pobytu

Pewne strefy klimatyczne, jak tropik czy subtropik, gdzie klimat jest trudny, a standardy zdrowotne pozostawiają wiele do życzenia, wymagają większej wiedzy i lepszego przygotowania się do wyjazdu, aby zminimalizować zagrożenia zdrowotne

Dlatego podróże to nie tylko przyjemność, ale także ryzyko zdrowotne. Stopień tego ryzyka zależy od: ogólnej kondycji

organizmu przed podróżą, warunków przemieszczania się, terenu docelowego i warunków bytowania

Ryzyko zdrowotne zwiększa: podróż długotrwała w stłoczeniu, nieprzestrzeganie zasad higieny osobistej, przebywanie w złych warunkach sanitarnych oraz korzystanie z niepewnych źródeł zaopatrzenia w wodę i pożywienie

Wybrane choroby stanowiące ryzyko podróży do krajów strefy tropikalnej

Niezależnie od miejsca pobytu, podróżujący do krajów tropikalnych najczęściej doświadczają zakażeń jelitowych określanych mianem biegunek podróżnych

Zachorowalność na nie sięga 50% wśród osób jedzących surowe potrawy z niepewnych źródeł, niemyte owoce i pijących wodę z

ujęć publicznych

Czynniki etiologiczne:

Najczęściej identyfikowanym czynnikiem etiologicznym biegunek podróżnych są: enterotoksyczne szczepy Escherichia coli (od 50% w Ameryce Południowej do 15% w Azji), Shigella, Salmonella (od 1-15%), Vibrio cholerae (występuje głównie w Afryce).

Pierwotniaki mają też istotny udział jako czynnik etiologiczny biegunek podróżnych np. Entamoeba histolitica (wywołuje Pełzakowicę głównie na obszarach Afryki, Meksyku i Azji Południowo-Wschodniej)

Źródło zakażenia :

Człowiek zakażony, zwierzęta lub ptactwo domowe

Drogi szerzenia : droga pokarmowo-wodna

Objawy :

Schorzenie ma najczęściej charakter ostrej biegunki z typowymi objawami w postaci: utraty łaknienia, bolesnych skurczów jelit, po których występują nagle liczne wodniste wypróżnienia. U około 25% chorych występują nudności i wymioty oraz u ok. 30% pacjentów wysoka temperatura

Najbardziej rozpowszechnioną na świecie chorobą, która w ciężkich przypadkach może manifestować się objawami przypominającymi gorączki krwotoczne, jest malaria (zimnica)

Malaria występuje na ogromnych obszarach tropikalnej i subtropikalnej Azji, Afryki, Ameryki Południowej i Środkowej oraz na wyspach południowo-zachodniego Pacyfiku

Choroba charakteryzuje się znaczną śmiertelnością.

Ryzyko zachorowania na zimnicę obejmuje około 36% populacji świata (powyżej 2 mld ludzi), doprowadzając do 300-500 mln zachorowań rocznie oraz 1,5 – 2,7 mln zgonów, w tym ok. 1 mln zgonów wśród dzieci poniżej 5 roku życia w Afryce

W Europie i w Polsce rejestruje się jedynie przypadki tej choroby przywożone z krajów tropikalnych

Czynnik etiologiczny :

Malaria jest wywołana przez inwazję pierwotniaków z rodzaju Plasmodium (zarodziec malaryczny), przenoszonych przez komary

Źródło zakażenia : Komar zarażony Plasmodium, rzadziej krew chorego człowieka

Drogi zakażenia :

Zakażenie człowieka dokonuje się w wyniku ukąszenia człowieka przez komara, który wstrzykuje sporozoity do krwi podczas ssania

Zimnica może być ponadto przekazana podczas przetoczenia krwi lub przez zanieczyszczone krwią strzykawki (wśród narkomanów)

Objawy :

Objawy malarii ujawniają się zwykle w ciągu miesiąca od zarażenia, rzadko w dłuższym okresie. Najpierw pojawiają się objawy grypopodobne (ból głowy i mięśni, znużenie, senność, złe samopoczucie), które poprzedzają gorączkę.

Następnie występuje gorączka (do 40˚C). Gorączka ma charakter napadowy, narasta wraz z wystąpieniem dreszczy i opada z wystąpieniem zlewnych potów. Napady gorączki powtarzają się co 2-3 dni (niekiedy codziennie lub w nieregularnych odstępach czasowych)

Zimnica może prowadzić do poważnych powikłań tj.: do głębokiej niedokrwistości, spadku poziomu płytek krwi, krwotoków z nosa i przewodu pokarmowego, niewydolności krążenia, wstrząsu, obrzęku płuc, uszkodzenia nerek i poważnych zaburzeń metabolicznych

U chorego mogą rozwinąć się zaburzenia świadomości, drgawki i śpiączka, prowadzące do śmierci

Innym ,poważnym zagrożeniem mogą być tzw. WIRUSOWE GORĄCZKI KRWOTOCZNE
Wirusowe gorączki krwotoczne (Viral Hemorrhagic Fevers – VHF) stanowią ważną grupę wśród nowo pojawiających się zakażeń rozpowszechnionych w krajach tropikalnych i subtropikalnych, które w swej ciężkiej postaci charakteryzują się występowaniem gorączki oraz objawów krwotocznych

Do zakażenia wirusami gorączek krwotocznych może dochodzić poprzez styczność z chorym człowiekiem, styczność z gryzoniami, ich wydzielinami lub odchodami albo na skutek przeniesienia przez wektory, którymi najczęściej są komary lub kleszcze

Wśród wirusowych gorączek krwotocznych najszerzej rozpowszechniona jest Gorączka Denga

Gorączka Denga

Choroba występuje na obszarach tropikalnych i subtropikalnych Afryki i Ameryki Południowej

Czynnik etiologiczny : wirus Denga

Źródło zakażenia : Chory człowiek lub zwierzę

Drogi zakażenia : Do zakażenia dochodzi poprzez ukąszenie zakażonego wirusem komara

Okres wylęgania : 3-7 dni

Objawy : choroba charakteryzuje się ostrym początkiem i wystąpieniem gorączki powyżej 38°C. Do najczęstszych objawów należy: ból głowy, bóle mięśni, kości i stawów, osłabienie oraz wysypka plamisto-grudkowa. Ciężkie postacie choroby z zespołem krwotocznym mogą prowadzić do wstrząsu i śmierci

ŻÓŁTA GORĄCZKA

Choroba występuje na obszarach tropikalnych i subtropikalnych Afryki i Ameryki Południowej

Czynnik etiologiczny : wirus

Źródło zakażenia : Chory człowiek lub zwierzę

Drogi zakażenia : Do zakażenia dochodzi poprzez ukąszenie zakażonego wirusem komara

Okres wylęgania : 3-6 dni

Objawy : typowy obraz kliniczny charakteryzuje się: wysoką gorączka, dreszczami, bólem mięśni, kości i stawów, osłabieniem oraz nudnościami i bólem w nadbrzuszu. Objawom tym często towarzyszy zażółcenie powłok. W skutek upośledzenia funkcji wątroby w zakresie produkcji czynników krzepnięcia dochodzi do krwawień

Choroba charakteryzuje się ostrym początkiem z wystąpieniem objawów typowych, po którym następuje krótka remisja, a następnie nawrót gorączki, zapalenie wątroby oraz w niektórych przypadkach niewydolność nerek, wstrząs i krwawienia z wielu narządów

GORĄCZKA EBOLA

Choroba występuje w Afryce i charakteryzuje się dużą zaraźliwość

Czynnik etiologiczny : wirus Ebola

Źródło zakażenia : Chory człowiek lub zwierzę

Drogi zakażenia : wirus Ebola przenoszony jest drogą kropelkową przez układ oddechowy, a także przez kontakt bezpośredni z krwią, wydzielinami lub płynami ustrojowymi osoby zakażonej

Okres wylęgania : 2 – 21 dni

Objawy : choroba charakteryzuje się ostrym początkiem z gorączką, dreszczami i biegunką, która może być krwawa . Częstymi objawami są ból głowy, mięśni, stawów oraz nudności i ból brzucha. Niekiedy występuje plamisto-grudkowa wysypka na tułowiu oraz dochodzi do krwawień

Wirus Ebola jest wymieniany jako jeden z najgroźniejszych czynników o wysokim potencjale bioterorystycznym

Zasady profilaktyki chorób zakaźnych w aspekcie podróży do krajów tropikalnych

Przygotowanie do podróży

Każda podróż, a szczególnie do krajów strefy tropikalnej, powinna być starannie zaplanowana

• Przed wyjazdem należy się ubezpieczyć, z uwagi na często bardzo wysokie koszty leczenia na miejscu oraz transportu w razie konieczności leczenia w odległych placówkach

• Niezależnie od ubezpieczenia, należy zaopatrzyć się w niezbędny zapas leków, wynikających ze stanu zdrowia osoby podróżującej, a także przygotować apteczkę zapewniającą pomoc doraźną w nagłych przypadkach

• Konieczne jest posiadanie odpowiedniej odzieży i obuwia zabezpieczającego przed przegrzaniem, a także przed ugryzieniem czy użądleniem przez niebezpieczne owady (szczególnie komary), pajęczaki czy inne zwierzęta

• Poddanie się szczepieniom profilaktycznym przed podróżą

• W przypadku malarii – chemioprofilaktyka po wcześniejszej konsultacji ze specjalistą chorób zakaźnych w celu wyboru właściwego leku (np. Lariam, Malarone lub Doksycyklina)

Najlepszym źródłem informacji o ryzyku zdrowotnym, konieczności stosowania chemioprofilaktyki przeciwko określonym chorobom czy koniecznych lub zalecanych szczepieniach ochronnych w danym kraju są poradnie chorób tropikalnych

Poradnictwo w tym względzie zabezpiecza także Międzywydziałowy Instytut Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni

Informacje te i zalecenia co roku są modyfikowane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) z siedzibą w Genewie (Szwajcaria) i CDC w Atlancie (USA) oraz udostępniane na witrynach internetowych, np. : www.cdc.gov

Oczywiste jest, że uzyskania tych informacji oraz szczepień nie można zostawiać na ostatnią chwilę. Zwykle wystarcza ok. 6 tyg. przed zaplanowaną podróżą. W przypadku konieczności kilku szczepień okres ten wydłuża się.

Przy wyjazdach do krajów strefy tropikalnej istnieje obowiązek szczepienia przeciw żółtej febrze (dot. 46 krajów Afryki, Ameryki Południowej i Środkowej) oraz meningokokowemu zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych (dot. tylko Arabia Saudyjska)

Bywa, że w związku z określoną sytuacją epidemiologiczną w niektórych krajach czy na niektórych terenach lokalnie wymagane są inne szczepienia

Niezależnie od szczepień obowiązkowych istnieje grupa szczepień zalecanych, do których zalicza się szczepienia przeciw:

• tężcowi (lub uzupełnienie szczepień),

• błonicy,

• durowi brzusznemu,

• wirusowemu zapaleniu wątroby typu A i B,

• wściekliźnie – osobom szczególnie narażonym na zakażenie ze względu na rodzaj wykonywanej pracy (np. weterynarzom), planujących podróże na tereny, gdzie nie jest dostępna w ciągu 24 godz. pomoc medyczna, długie pobyty na terenach leśnych i rolniczych w krajach rozwijających się),

• poliomyelitis,

• kleszczowemu zapaleniu mózgu

Zalecenia w trakcie pobytu

Jeśli chodzi o zalecenia redukujące ryzyko nabycia różnych chorób tropikalnych w trakcie pobytu w krajach strefy międzyzwrotnikowej, należy przestrzegać bezwzględnie poniższych zasad :

• Zawsze należy pamiętać o przestrzeganiu higieny osobistej

• Należy zdecydowanie unikać spożywania potraw surowych (dotyczy to mięsa, ryb, tzw. owoców morza, surowych owoców i jarzyn, surowych produktów mleczarskich)

• Wolno korzystać jedynie z wody butelkowanej (także do mycia zębów), gotowanej lub poddanej działaniu odpowiednich filtrów czy środków odkażających (dotyczy to też kostek lodu, stosowanych do chłodzenia napojów)

• Obowiązuje stosowanie odpowiednich ubrań ochronnych, szczególnie od świtu do zmroku, repelentów, moskitier oraz obuwia ochronnego.

• Należy unikać kąpieli w otwartych zbiornikach wodnych, tam gdzie są usuwane ścieki lub występują toksyczne glony

Zalecenia po powrocie z podróży do krajów tropikalnych

Przestrzeganie wszystkich wymienionych zasad jedynie znacznie redukuje, ale nie eliminuje całkowicie ryzyka nabycia chorób tropikalnych, z których część objawia się dopiero po powrocie do kraju macierzystego

Każde niepokojące objawy pojawiające się po powrocie, a szczególnie gorączka, powinny skłonić do szybkiej konsultacji lekarskiej. Dotyczy to przede wszystkim szeroko rozpowszechnionej w świecie malarii, przebiegającej często nietypowo, co przy opóźnionym rozpoznaniu, a więc i postępowaniu terapeutycznym może prowadzić do śmierci, tym bardziej że żadne postępowanie profilaktyczne nie jest skuteczne w 100%

16

SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA W ZAKRESIE CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA ORAZ NOWOTWORÓW

CHOROBY UKŁADU KRĄŻENIA

Choroby układu krążenia są najczęstszą przyczyną zgonów na świecie i stanowią jeden z najpoważniejszych problemów zdrowotnych w krajach rozwijających się

Wśród chorób układu krążenia najważniejszymi są: choroba niedokrwienna serca (choroba wieńcowa), choroba naczyń mózgowych i nadciśnienie tętnicze

Do ich powstawania przyczyniają się różnorodne czynniki związane z trybem życia człowieka:

• Nadciśnienie tętnicze (wartość RR > 140/90 mmHg),

• Zaburzenia gospodarki lipidowej (podwyższone stężenie we krwi cholesterolu całkowitego, LDL- cholesterolu, trójglicerydów i niskie stężenie HDL- cholesterolu)

• Palenie papierosów

• Mała aktywność fizyczna

• Nieracjonalne odżywianie sprzyjające nadwadze (każdy dodatkowy kilogram oznacza dla naszego serca zwiększoną pracę, otłuszczenie serca osłabia jego czynność i prowadzi do niewydolności

• Stres

Charakterystyka sytuacji epidemiologicznej w Polsce w zakresie chorób układu krążenia

• Na choroby układu krążenia cierpi obecnie ok. 1-1,5 mln dorosłych w Polsce

• Co roku przybywa ok. 100 tys. chorych z powodu CHUK

• Choroby układu krążenia (CHUK) pozostają nadal najważniejszą przyczyną umieralności przedwczesnej wśród kobiet i mężczyzn w Polsce. Prawie, co drugi Polak umiera z powodu chorób serca i naczyń

• Istnieje tendencja do występowania choroby niedokrwiennej serca w coraz młodszych grupach wiekowych, nawet w przedziale wieku 20-30 lat

• CHUK stanowią jedną z najważniejszych przyczyn absencji chorobowej, hospitalizacji oraz inwalidztwa prawnego, wpływają także w znaczący sposób na jakość życia Polaków, szczególnie osób w wieku średnim i podeszłym

• Leczenie chorych z ChUK stanowi bardzo duże obciążenie dla budżetu ochrony zdrowia (zmniejszenie zapadalności spowodowałoby mniejsze wydatki na leczenie oraz niższe koszty absencji w pracy)

Choroby te nie tylko skracają życie, ale wpływają negatywnie na jego jakość

Profilaktyka i wczesne wykrywanie schorzeń kardiologicznych stanowią obok profilaktyki nowotworowej najważniejsze wyzwanie medycyny XXI wieku

Bardzo wiele zależy od poziomu edukacji społeczeństwa i jego świadomości w zakresie zdrowego trybu życia

Na przykładzie wielu krajów stwierdzono, że zmniejszenie umieralności i zapadalności na choroby układu krążenia można uzyskać tylko przez łączenie wysiłków lekarzy, władz, organizacji społecznych oraz całego społeczeństwa w ramach ogólnonarodowego programu działań na rzecz profilaktyki

i promocji zdrowia

Profilaktyka jest szeregiem działań mających na celu zapobieganie chorobie przed jej rozwinięciem się (poprzez kontrolowanie przyczyn i czynników ryzyka), zapobieganie poważniejszym konsekwencjom choroby przez wczesne wykrycie i leczenie oraz zahamowanie postępu i powikłań już istniejącej choroby (ograniczenie niepełnosprawności i inwalidztwa)

Programy profilaktyczne ukierunkowane na walkę z chorobami krążenia mogą być realizowane na różnych szczeblach organizacyjnych systemu opieki zdrowotnej, przez różne podmioty

Zgodnie z założeniami Narodowego Programu Zdrowia na lata 2007-2015 - pierwszym strategicznym celem zdrowotnym w Polsce jest zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu chorób naczyniowo-sercowych, w tym udarów mózgu

Zadania zmierzające do realizacji tego celu podejmowane są w ramach Narodowego Programu Profilaktyki i Leczenia Chorób Układu Sercowo-Naczyniowego – POLKARD

POLKARD jest programem opracowanym przez grupę ekspertów pod kierunkiem konsultanta krajowego ds. kardiologii i przedstawia projekt działań w zakresie profilaktyki, diagnostyki i leczenia chorób układu krążenia, standardów opieki zdrowotnej oraz monitorowania zmian zachodzących w Polsce

Zasadniczym celem programu POLKARD jest:

• zmniejszenie do 2012r. umieralności z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego w Polsce (szczególnie umieralności przedwczesnej tj. u osób poniżej 65 roku życia o co najmniej 30%)

• zmniejszenie liczby wczesnych zgonów z powodu udarów mózgu

• uzyskanie, u co najmniej 70% chorych, którzy przeżyli ostry okres udaru, samodzielności w wykonywaniu podstawowych czynności życia codziennego

• zwalczanie klasycznych czynników ryzyka miażdżycy,

• wprowadzanie nowoczesnych, skutecznych metod diagnostycznych i terapeutycznych oraz

• działania na rzecz wyrównywania powstałych w kraju dysproporcji w dostępie do wysokospecjalistycznych świadczeń zdrowotnych w zakresie kardiologii, kardiochirurgii i neurologii

W ramach ogólnopolskich działań profilaktycznych realizowany jest „Program profilaktyki chorób układu krążenia” finansowany przez NFZ

Adresatami programu są w szczególności osoby obciążone czynnikami ryzyka, zadeklarowane do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej i będące w wieku 35, 40, 45, 50 oraz 55 roku życia, u których nie została dotychczas rozpoznana choroba układu krążenia i które w okresie ostatnich 5 lat nie korzystały ze świadczeń udzielanych w ramach programu (także u innych świadczeniodawców)

Badania można wykonać u swojego lekarza podstawowej opieki zdrowotnej bez skierowania

W ramach badań wykonywany jest min. poziom cholesterolu i glukozy we krwi oraz pomiar ciśnienia tętniczego, badanie poziomu trójglicerydów

SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA W ZAKRESIE CHORÓB NOWOTWOROWYCH

Obok chorób układu krążenia, drugim najpoważniejszym problemem zdrowotnym w Polsce są choroby nowotworowe

Wzrastające zagrożenie ze strony tych schorzeń stanowi duże wyzwanie dla zdrowia publicznego

Przyrost liczby zachorowań i zgonów z powodu nowotworów złośliwych w Polsce wynika z czterech głównych przyczyn

1. Wzrostu liczby ludności

2. Zmian w strukturze wieku ludności tj. zwiększenie się liczebności grup wiekowych, w których zachorowalność jest szczególnie wysoka (znane jest pojęcie „wieku nowotworowego”, obejmującego kobiety po 40 roku życia i mężczyzn po 50 roku życia

Udowodniono, że wiek i starzenie się populacji ma duże znaczenie dla częstotliwości występowania nowotworów złośliwych

Od 20 roku życia do 65 roku życia u mężczyzn i do 75 roku życia u kobiet ryzyko zachorowania wzrasta bowiem 100-krotnie

Podobne trendy dotyczą umieralności z powodu nowotworów złośliwych

3. Niekorzystnych postawach zdrowotnych społeczeństwa (np. palenie tytoniu, alkoholizm, niewłaściwe żywienie)

4. Późnego rozpoznawania i leczenia

Sytuacja epidemiologiczna:

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) na świecie odnotowuje się rocznie ok. 11 milionów nowych zachorowań na nowotwory; w ciągu najbliższego dwudziestolecia liczba ta ma się podwoić

W Polsce na nowotwory zapada rocznie ok. 130 tys. osób, a prognozy specjalistów wykazują, że za dziesięć lat będzie to już 160 tys. rocznie

Do najczęstszych nowotworów złośliwych u mężczyzn należą: rak płuca, gruczołu krokowego i pęcherza moczowego, a u kobiet - rak piersi, płuca i trzonu macicy

Nowotwory złośliwe są przyczyną ok. 23 proc. zgonów wśród kobiet i ok. 27 proc. wśród mężczyzn w wieku 45-64 lat

Wielu zachorowaniom i późniejszym zgonom można zapobiec, prowadząc właściwie ukierunkowane w skali ogólnopolskiej działania profilaktyczne

Problematyka ta znalazła swoje odzwierciedlenie w Narodowym Programie Zdrowia na lata 2007-2015

Zgodnie z założeniami tego programu - drugim strategicznym celem zdrowotnym w Polsce jest zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu nowotworów złośliwych

Zadania zmierzające do realizacji tego celu podejmowane są w ramach ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. dot. Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych (programu wieloletniego realizowanego w latach 2006-2015)

W ramach Programu podejmuje się działania dotyczące m.in.:

• rozwoju profilaktyki pierwotnej nowotworów złośliwych, w tym zwłaszcza zależnych od palenia tytoniu i niewłaściwego żywienia

• wdrożenia populacyjnych programów wczesnego wykrywania, a w szczególności raka szyjki macicy, piersi, jelita grubego oraz wybranych nowotworów u dzieci

• zwiększenia dostępności do metod wczesnego rozpoznawania oraz wdrożenia procedur zapewnienia jakości diagnostyki i terapii nowotworów

• uzupełnienia oraz wymiany wyeksploatowanych urządzeń do radioterapii i diagnostyki nowotworów - rozwoju i upowszechniania współczesnych metod rehabilitacji chorych

• upowszechniania wiedzy w społeczeństwie na temat profilaktyki, wczesnego rozpoznawania i leczenia nowotworów

17

WYPADKI, URAZY, ZATRUCIA -- WAŻNY PROBLEM ZDROWOTNY I SPOŁECZNY

CHOROBY ZAWODOWE

Epidemia urazów w skali światowej to skutek zmian stylu życia społeczeństw, postępu technicznego, dążenia do szybkiego przemieszczania się przy jednoczesnym braku ostrożności i często zdrowego rozsądku

Nie bez znaczenia jest zły stan dróg oraz zły stan techniczny pojazdów

ŹRÓDŁA INFORMACJI O WYPADKACH, URAZACH I ZATRUCIACH

-Biuro Ruchu Drogowego Głównej Komendy Policji

-Główny Inspektorat Pracy

-Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu

Opracowane dane dot. Polski są publikowane w Rocznikach Statystycznych wydawanych przez Główny Urząd Statystyczny

DANE EPIDEMIOLOGICZNE

Według WHO, co roku na świecie urazy doznaje 75 mln ludzi

Najczęstszą przyczyną są wypadki komunikacyjne (stanowią ok. 40% wszystkich urazów)

Na drugim miejscu pod względem częstości występowania są wypadki przy pracy (stanowią 20% wszystkich urazów)

Pozostałe 40% to urazy spowodowane wypadkami w warunkach domowych, w środowisku nauczania i wychowania oraz zamachy samobójcze

W Polsce liczba zgonów z powodu urazów i zatruć wynosi 26-28 tys. rocznie

W Polsce udział wypadków komunikacyjnych i wypadków przy pracy jest zbliżony do sytuacji na świecie (ale zdecydowanie wyższy jest odsetek ofiar śmiertelnych – ponad 20%)

W Polsce, podobnie jak na świecie , stale wzrasta liczba inwalidów z powodu wypadków

Urazów kończących się największym odsetkiem śmiertelności lub trwałego inwalidztwa najczęściej doznają młodzi mężczyźni, ale skutki ponoszą również ich rodziny i całe społeczeństwo

Liczba poszkodowanych w wypadkach przy pracy (poza gospodarstwami indywidualnymi w rolnictwie) począwszy od 1999 r. obniża się systematycznie

Poprawa następuje dzięki zastosowaniu nowych technologii w wielu zakładach pracy, a także może być skutkiem zmniejszania się liczby dużych zakładów pracy

Zmniejszenie częstości występowania urazów i zatruć jest jednym z celów Narodowego Programu Zdrowia w latach 2007-2015

(Cel strategiczny nr 3 - Zmniejszenie częstości urazów powstałych w wyniku wypadków i ograniczenie ich skutków)

Wśród działań ukierunkowanych na ograniczenie częstości występowania wypadków, urazów i zatruć najważniejsze jest zapobieganie

W następnej kolejności należy umiejętność prawidłowego udzielania pierwszej pomocy i poprawę skuteczności działań ekip ratowniczych na miejscu zdarzenia

Czas dotarcia do poszkodowanego, umieszczenie chorego w oddziale wyposażonym w niezbędną aparaturę i sprzęt, dobrze wyszkolony personel – decydują o życiu poszkodowanego i możliwość przywrócenia utraconych funkcji organizmu

Sposoby ograniczenia występowania wypadków komunikacyjnych:

• przyśpieszyć czas trwania postępowania karnego względem sprawców wypadków

• podnieść kary dla kierowców wielokrotnie łamiących przepisy ruchu drogowego

• uświadamiać społeczeństwo o skutkach nieodpowiedzialnego kierowania pojazdem pod wpływem alkoholu, narkotyków, leków itp.

• wyeliminować z ruchu pojazdy w złym stanie technicznym

• poprawić stan dróg publicznych, ich oznakowanie i oświetlenie

Sposoby ograniczenia występowania wypadków przy pracy

• szkolenia pracowników w zakresie bhp

• prowadzenie ewidencji i dokonywanie napraw zgłaszanych uszkodzeń i usuwanie awarii

• zastosowanie metod epidemiologicznych w identyfikacji najbardziej niebezpiecznych czynności, stanowisk pracy i zawodów celem wyciągnięcia wniosków i opracowanie właściwych systemów kontroli

Sposoby zapobiegania zatruciom

• stosowanie opakowań zabezpieczających przed dostępem dzieci (z tzw. zakrętką bezpieczeństwa)

• przechowywanie leków i środków chemicznych w oryginalnych opakowaniach

• stosowanie czujników tlenku węgla

• monitorowanie narażenia na działanie substancji toksycznych w przemyśle i środowisku naturalnym

• eliminowanie ołowiu z benzyny

Krajowy Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego 2005-2007-2013 GAMBIT przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 19 kwietnia 2005 r.

Podejmowane działania będą koncentrować się na:

• budowie systemu bezpieczeństwa ruchu drogowego (prawo, system finansowania, badania naukowe, systemy informacyjne, zarządzanie);

• kształtowaniu prawidłowych zachowań w ruchu drogowym (przestrzeganie ograniczeń prędkości, stosowanie pasów

• bezpieczeństwa, trzeźwość uczestników ruchu drogowego, edukacja, komunikacja ze społeczeństwem);

• ochronie pieszych i rowerzystów, budowie i utrzymaniu bezpiecznej infrastruktury drogowej (hierarchizacja sieci dróg i ulic, nowoczesne zarządzanie ruchem drogowym);

• zmniejszaniu ciężkości wypadków (urządzenia bezpieczeństwa w pojeździe, "miękkie" otoczenie dróg, działania ratownicze)

CHOROBY ZAWODOWE

Choroba zawodowa - choroba spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy

Choroby zawodowe występują po dłuższym okresie przebywania w niesprzyjających warunkach, a ich przebieg i leczenie jest równie długotrwałe. Są zazwyczaj przewlekłe i często prowadzą do trwałej utraty zdrowia

W polskim prawie za choroby zawodowe uważa się jedynie choroby określone w wykazie chorób zawodowych określonym rozporządzeniem RADY MINISTRÓW z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach. (Dz. U. z 2002 r., nr 132, poz. 1115 )

Do chorób zawodowych zalicza się m.in.:

Pylica płuc

Astma oskrzelowa

Borelioza

Zespół cieśni kanału nadgarstka

Przewlekłe choroby narządu głosu

Uszkodzenia słuchu spowodowane nadmiernym hałasem

Przy zgłaszaniu podejrzenia, rozpoznawaniu i stwierdzaniu chorób zawodowych uwzględnia się choroby ujęte w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że choroba została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanymi "narażeniem zawodowym".

Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej oraz jej rozpoznanie może nastąpić u pracownika lub byłego pracownika, w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym lub po zakończeniu pracy w takim narażeniu, nie później jednak niż w okresie, który został określony w wykazie chorób zawodowych

Postępowanie w sprawie chorób zawodowych  składa się z trzech etapów:

1. Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej;

2. Rozpoznania choroby zawodowej;

3. Wydania decyzji o stwierdzeniu lub braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej

Podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu oraz właściwemu inspektorowi pracy

Pracodawca jest obowiązany systematycznie analizować przyczyny wypadków przy pracy, chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami środowiska pracy i na podstawie wyników tych analiz stosować właściwe środki zapobiegawcze

Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr zachorowań na choroby zawodowe i podejrzeń o takie choroby oraz przechowywać go przez 10 lat