Czeczeni

Czeczeni – naród kaukaski, zamieszkujący głównie Czeczenię, wchodzącą w skład Federacji Rosyjskiej. Poza granicami Czeczenii duże skupiska Czeczenów zamieszkują także Dagestan. Tworzą także duże ośrodki emigracji, wywołanej wojnami czeczeńskimi: szczególnie w miastach Federacji Rosyjskiej (przede wszystkim Moskwa), także m.in. w Turcji i Unii Europejskiej (największe skupisko w Austrii). Na terenie Gruzji zamieszkują Kistowie, gruzińscy Czeczeni, tworzący własną wspólnotę, uznawaną czasami za odrębny naród.

Szacunki faktycznej liczby Czeczenów są bardzo rozbieżne i mówią o liczbie w przedziale 1,5 do 2 mln (wliczając w to emigrację do krajów bliskowschodnich, której przedstawiciele niejednokrotnie mają już bardzo słabą świadomość swego pochodzenia).

Czeczeni wyznają głównie islam sunnicki szkoły hanafickiej, z dużymi wpływami sufizmu. Ponieważ w głównej masie przyjęli islam stosunkowo późno (XVII w./XVIII w.), do dziś zachowało się wśród nich wiele pogańskich i chrześcijańskich naleciałości, które widoczne są np. w lokalnych kultach św. Jerzego. Śladem chrześcijaństwa w Czeczenii są także pozostałości średniowiecznych świątyń chrześcijańskich.

Czeczeni posługują się językiem czeczeńskim, należącym do północno-wschodniej grupy języków kaukaskich, blisko spokrewnionym z językiem inguskim.

Pierwsza niezależność (1991-1994)

W czasie postępującego rozpadu ZSRR przywódca ruchu niepodległościowego, prezydent elekt, Dżochar Dudajew ogłosił 1 listopada 1991 powstanie niepodległej Czeczenii. Rosja odpowiedziała wprowadzeniem stanu wyjątkowego w Czeczenii i Inguszetii (w miesiąc później Ingusze w referendum wypowiedzieli się za oddzieleniem się od Czeczenii). 12 marca 1992 czeczeński parlament uchwalił konstytucję niepodległej Czeczenii. Następnie Czeczenia odmówiła podpisania 31 marca 1992 układu federacyjnego, pozostając formalnie poza państwem rosyjskim. Natomiast Inguszetia już jako osobna republika powstała 4 czerwca 1992 przystąpiła do Federacji Rosyjskiej. Prowadzona przez Czeczenów polityka niepodległości sprowokowała rosyjskie interwencje militarne począwszy już od listopada 1991, kiedy to na lotnisku w Groznym wylądował oddział komandosów, którego misja przywrócenia w Czeczenii rosyjskich porządków zakończyła się kompletnym fiaskiem. Moskwa podjęła też działania zakulisowe prowadzone przez służby specjalne, m.in. wspierając opozycję wobec prezydenta Dudajewa, w tym kilka nieudanych prób zbrojnego przewrotu. 17 kwietnia 1993, Dudajew podjął decyzję o rozwiązaniu parlamentu i wprowadzeniu rządów prezydenckich. Ruch opozycyjny działał nadal, podejmując próby zbrojnego przejęcia władzy. Już w tamtym okresie miały miejsce na terenie sąsiednich terytoriów rosyjskich przypadki akcji terrorystycznych dokonywanych przez Czeczenów, jak np. porwania autobusów i samolotów. Czeczenia 16 stycznia 1994 przyjęła nazwę Czeczeńska Republika Iczkerii.

I wojna w Czeczenii (1994-1996)

11 grudnia 1994 do republiki wkroczyły wojska rosyjskie. Od lutego 1995, kiedy Rosjanie zdobyli Grozny, trwały walki partyzanckie. W sierpniu 1996, po przeprowadzeniu przez Czeczenów kontrofensywy, Grozny został odbity. 31 sierpnia 1996 w Chasawjurcie podpisano rozejm, na mocy którego problem statusu republiki został odłożony na 5 lat.

Druga niezależność (1996-1999)

W wyborach przeprowadzonych 27 stycznia 1997 – nadzorowanych przez międzynarodowych obserwatorów, ale kwestionowanych w Rosji ze względu na udział w nich mniej niż połowy uprawnionych do głosowania – prezydentem został wybrany Asłan Maschadow. 12 maja 1997 podpisano w Moskwie rosyjsko-czeczeński traktat pokojowy.

Jednak sytuacji wewnętrznej nie zmieniło krótkotrwałe mianowanie premierem uznanego przez Rosję za terrorystę Szamila Basajewa. Miały miejsce liczne porwania ludzi dla okupu, zwłaszcza cudzoziemców, łącznie z przypadkami ich zabijania w przypadku nieuzyskania wykupu – najbardziej znane jest zabójstwo w grudniu 1998 czterech Brytyjczyków i Nowozelandczyka. Władze republiki wysuwały oskarżenia, że proceder ten jest inspirowany przez rosyjskie służby specjalne.

Pod protektoratem Szamila Basajewa i Zelimchana Jandarbijewa – zwolenników kontynuowania walki zbrojnej aż do wyparcia Rosjan z całego Kaukazu – w Czeczenii utworzono kilka obozów szkoleniowych kształcących wojowników świętej wojny z całego Kaukazu. Spowodowali oni szereg zbrojnych incydentów i akcji terrorystycznych zwłaszcza w Dagestanie. Coraz większe wpływy w republice zdobywał radykalny islam. Ulegając naciskom jego zwolenników Maschadow wiosną 1999 wprowadził szariat w Czeczenii.

II wojna w Czeczenii (rozpoczęta w 1999)

Okres względnego spokoju został przerwany 7 sierpnia 1999, kiedy to do Dagestanu wkroczyły oddziały dowodzone przez Szamila Basajewa pod hasłem ustanowienia na Kaukazie islamskiego kalifatu i ogłoszenie się przez Basajewa kalifem Kaukazu oraz zamachy bombowe w Moskwie i Wołgodońsku w sierpniu i wrześniu tego roku, o które władze rosyjskie obwiniły czeczeńskich separatystów. Wydarzenia te strona rosyjska podała jako powód kolejnej interwencji militarnej. Z kolei pod adresem rosyjskich służb specjalnych wysuwane są zarzuty prowokacji. Maschadow potępił zarówno zamachy, jak i wejście Basajewa do Dagestanu. Wskutek przeprowadzonego 23 marca 2003 referendum konstytucyjnego Czeczenia 2 kwietnia 2003 stała się częścią Federacji Rosyjskiej. Strona rosyjska wielokrotnie ogłaszała koniec drugiej wojny czeczeńskiej, po raz ostatni 16 kwietnia 2009, jednak w rzeczywistości operacje wojskowe prowadzono także po tej dacie.

Prawa człowieka i zbrodnie wojenne

Zdaniem obserwatorów, łamanie praw człowieka i zbrodnie wojenne popełniane przez obie strony konfliktu były na porządku dziennym, stając się integralną częścią konfliktu. Są one dokumentowane przez organizacje pozarządowe: Moskiewskie Centrum Praw Człowieka "Karta" czy Międzynarodową Helsińską Fundację Praw Człowieka.

Według oficjalnych danych po stronie rosyjskiej w konflikcie zginęło ok. 5 tys. żołnierzy armii federalnej i wojsk MSW. Według sieci zrzeszającej matki zabitych żołnierzy, prawdziwa liczba sięga 11 do 12 tys. osób

Dane o ofiarach po stronie czeczeńskiej są trudne do ustalenia – znany polski publicysta, Wojciech Jagielski, podał, że mogą one sięgać liczby od 100 do 200 tysięcy osób.

Istniejące w czasie konfliktu rosyjskie tzw. obozy filtracyjne, porównywane były do obozów koncentracyjnych. Z różnych źródeł, również rosyjskich, pochodziły informacje o zbrodniach armii rosyjskiej przeciwko ludności cywilnej – wymieniano gwałty, mordy, uprowadzenia, handel organami ludzkimi, handel zwłokami, tortury, okaleczanie ludzi, zaczystki. Również stronę czeczeńską obwiniano o dokonywanie rozmiarami podobnych do rosyjskich masowych zbrodni, jak np. mordowanie jeńców czy ludności rosyjskiej zamieszkującej tereny republiki.