11.10.2005

Lata 70-te przyjmuje się za okres wyrównania proporcji wsi i miasta w skali świata.

zbiorowość terytorialna - typ zbiorowości społecznej, w której więzi społeczne są bezpośrednio uzależnione od zamieszkiwania wspólnego terytorium i uczestniczenia w podobnych formach stosunków społecznych (wieś, miasto, społeczność lokalna, etc.) Aby mówić o zbiorowości terytorialnej nie trzeba odwoływać się do administracyjnych granic terytorium. Można odwołać się do granic mentalnych, świadomości przynależności ludzi do określonego terytorium.

(H.Gans ???) - Nie da się zdefiniować miasta, bo wszystko co dzieje się z miastem, równolegle dzieje się w społeczeństwie /także M. Castells/

socjologia miasta:

• przedmiotem są wszystkie zjawiska i procesy mające miejsce w mieście

• to socjologia zbiorowości ulokowanej w przestrzeni miejskiej (!!!)

Różne koncepcje miasta:

1. koncepcja miasta-ogrodu (Howard) - małe (ok. 10 tys.) miasto, z ogrodami w centrum, tworzone zgodnie z zasadami rozwoju zrównoważonego.

2. osiedle mieszkaniowe w mieście - próby tworzenia idealnego osiedla to domena lat 70-tych

3. Koncepcja stref miejskich - w mieście powinno być odpowiednie miejsce dla mieszkania, zakupów, uslug, zabawy, produkcji, itd.

Wspólnota jest głęboko zakorzenioną potrzebą ludzką, która przejawia się zarówno w miastach, jak i na wsiach. Podobnie jest też ze zrzeszeniami.

Obecnie tracą na znaczeniu obiektywne atrybuty miasta i wsi, nie tracą natomiast ich atrybuty subiektywne.

Główne orientacje teoretyczne w socjologii miasta:

1. o. ekologiczne

2. o. neoekologiczne

3. o. kulturalistyczne

4. o. konwencjonalne

5. o. makrostrukturalne

6. o. humanistyczne

7. o. pragmatyczne

Ad. 1 - szkoła ekologiczna:

• ukształtowała się w USA w okresie międzywojennym

• główni przedstawiciele: Robert E. Park, E. Burgess, R. McKenzie

• przejęli dorobek ekologii, która badała relacje między organizmami a ekosystemem

• można omawiać relacje człowieka przestrzenią w kategoriach ekologicznych (walka o byt, adaptaca do przestrzeni i ludzi, którzy tą przestrzeń zamieszkują, etc.)

• budując miasto, należy uwzględnić pewne aspekty związane z ekologią: 1. zbiorowość biotyczna - system stosunków zachodzących pomiędzy wszelkimi organizmami zamieszkującymi dane terytorium; 2. obszar naturalny - całość geograficzna i społeczna, gdzie człowiek jest przystosowany do warunków, w których żyje; 3. ???

Miasto wg Parka, to coż więcej niż zbiór jednostek, bądź instytucja. To raczej stan ducha, produkt natury, szczególnie natury ludzkiej.

E. Burgess - analiza struktury miasta poprzez układy koncentryczne (strefy):

Burgess wyróżnił kilka stref miejskich:

1. strefa centralna - biznes, administracja, urzędy, etc.

2. strefa przejściowa - strefa o nieokreślonm charakterze, w ciągłej zmianie (np. była centralna, zmienia się w slumsy, bądź na odwrót)

3. strefa robotnicza - zmniejsza dystans robotników pomiędzy miejscem pracy, a zamieszkania

4. strafa bogata - elity, luksusowe rezydencje

5. strefa imigrantów, ludzi biednych i zmarginalizowanych

Cały proces dynamiki miejskiej można wyrazić w następujących pojęciach:

1. centralizacja - tendencja do skupiania się w pewnych miejscach

2. koncentracja - skupianie się ludzi o podobnych cechach

3. segregacja - wynika z procesów koncentracji

4. inwazja - przenikanie przedstawicieli jednej strefy do drugiej

5. sukcesja - zajmowanie obszaru przez ludność napływową

R. McKenzie - typy zbiorowości terytorialnych:

1. społeczności o aktywnościach podstawowych - wykonują jedną funkcję

2. społeczności o aktywnościach wtórnych - zbiorowości handlowe

3. aglomeracje przemysłowe - pełnią wiele funkcji, główną jest przemysł

4. społeczności o specyficznej bazie ekonomicznej - np. funkcje turystyczne, ekonomiczne

25.10.2005

Ad. 2 - orientacja neoekologiczna:

Amos Hawley

• interpretacja miasta powinna być realizowana w kontekście terytorium

• istnieje silny związek pomiędzy kulturą i terytorium; kultura jest formą przystosowania się do terytorium (warunków życia)

• przedmiotem ekologii społecznej powinny być formy organizacyjne struktury społecznych zbiorowości

• Można mówić o dwóch formach organizacji życia społecznego: 1. symbiotyczne (współdziałanie, integracja); 2. komenstalistyczne (???)

O. Duncan

Miasto jest pewną całością, w której wszystko ma pewne znaczenie.

Ad. 3 - orientacja kulturalistyczna

• głównym twórcą był Florian Znaniecki - "Socjologiczne podstawy ekologii ludzkiej"

• zakład, że układ przestrzenny jest wypełniony przez ludzi myślących, mających określony stosunek do przestrzeni i nadających jej znaczenie

• przestrzeń należy badać ze współczynnikiem humanistycznym

• chcąc zbadać miasto należy zrozumieć zbiorowość je zamieszkującą - miasto odzwierciedlone w świadomości obywateli

• inni przedstawiciele: Józef Chałasiński, Stefan Czarnowski, Janusz Ziółkowski, M. Ziółkowski, Paweł Rybicki, S. Nowakowski, Wacław Piotrowski

Ad. 4 - orientacja konwencjonalna (typologiczna)

• miasto to miejsce funkcjonowania społeczeństwa, to podstawa rozwoju społecznego

• istnieje ścisły związek między układem demograficznym i przestrzennym, a strukturą społeczną miasta i życiem społeczno-kulturowym

R. Redfield - trzy typy społeczności:

1. s. ludowa (plemienna, wczesny feudalizm)

2. s. chłopska

3. s. miejska (zbudowana w oparciu na przemyśle)

L. Wirth - "urbanizm jako sposób życia". Opisał procesy urbanizacyjne w oparciu o 3 cechy:

1. wielkość

2. złożoność (gęstość)

3. heterogeniczność

G. Sjoberg - autor typologii miast:

1. przedprzemysłowe - zamknięte, o strukturze feudalno-kastowej, istnieje idealny ład, centrum zajmują elity, obok nich mieszczanie

2. uprzemysławiane - powstają struktury przemysłowe, zmienia się elita

3. przemysłowe - cała organizacja społeczna podporządkowana przemysłowi, praca staje się towarem, nowe elity

Orientacją konwencjonalną krytykowano za konstrukcje teoretyczne nieprzystające do rzeczywistości. Zarzucano jej nielogiczność wniosków (np. pomijanie faktów, że miasto powstało na podstawie wsi).

Ad. 5 - orientacja makrostrukturalna:

• była reakcją na szkołę konwencjonalną

• rzeczywiste procesy zachodzą poza miastem, w makroskali; miasto jest obszarem, na którym ujawniają się pewne procesy

Manuel Castells ("Kwestia miejska"):

• miasto to miejsce zaspokajania potrzeb (reprodukcji siły roboczej)

• nie można rozpatrywać miast i wsi jako oddzielnych jednostek osadniczych

• w mieście przejawiają się procesy właściwe całemu społeczeństwu

• miejski styl życia nie istnieje jako coś jednolitego, istnieją style życia poszczególnych klas społecznych

• styl życia w mieście to kategoria obejmująca walkę ideologiczną (klasową) w mieście

Ad. 6 - orientacja humanistyczna:

• miasto jest wielością symboliki, znaków

15.11.2005

urbanizacja = umiastowienie

Urbanizacja moze być rozumiana w aspekcie:

1. demograficznym

2. społecznym

3. jako proces społeczny

Na początku XX wieku było 12 miast powyżej 1 mln mieszkańców, na końcu, ok. 500.

Urbanizacja to proces wzrostu miast i ludności miejskiej; rozprztestrzenianie się punktów koncentracji ludności i wzrost ich wielkości.

Urbanizacja to proces tworzenia się funkcjonowania miejskiego stylu życia --> L. Wirth "Urbanizm jako sposób życia"

1. wielkość - po przekroczeniu pewnej wielkości następuje zmiana jakościowa. Wielkość ta zależy od specyfiki danej kultury. Następuje zmiana w stosunkach międzyludzkich od osobowych do rzeczowych. Wielkość uruchamia różne mechanizmy segregacyjne. Jednostka traci więź z grupą i staje sie samotna. Komunikacja face-to-face zostaje zastąpiona komunikacją poprzez środki masowego przekazu.

2. gęstość - powoduje wzrost zróżnicowania, specjalizacji i złożoności struktury. Bliskość przestrzenna nie powoduje bliskości społecznej; wręcz przeciwnie. Następuje oddzielenie miejsca pracy, zamieszkania i konsumpcji.

3. heterogeniczność - złożona struktura społeczna w mieście powoduje powierzchowność przynależności do grup społecznych i skłonność do częstych ich zmian.

Krytyka rozumienia urbanizacji przez Wirtha --> istnieją miasta, w których nie obserwuje się zmian jakościowych.

Richard Dewey zestawił ze sobą zmienne kulturowe (ZK) i demograficzne (ZD) i stworzył następująca typologię:

1. wieś (ZK 0, ZD 0)

2. miasto (ZK 1, ZD 1)

3. miejscowości o dużej liczbie mieszkańców, ale nie będące miastem - miasta ruralne (ZK 0, ZD 1)

4. małe miejscowości, o których nie można powiedzieć, że to wieś (ZK 1, ZD 0)

Urbanizacja to proces wyjścia poza obręby miast miejskich form kulturowych (proces społeczny). Z tym rozumieniem wiąże się pojęcie urbanizacji wsi.

• proces charakterystyczny dla całego społeczeństwa

• rozejście sie procesu urbanizacji i industrializacji

• tworzenie się metropolii, czyli wielkich przestrzeni miejskich, wytwarzających nowe warunki życia, nowe grupy, itd. (Metropolizacja oznacza zamknięcie dla otaczających miast).

Perspektywy urbanizacji:

• procesy zakładania i burzenia miast (związane z globalizacją, miasta jako aspekt kapitału)

• wykorzystywanie nowych możliwości wynikających z koncentracji kapitału w miastach

Mity dotyczące urbanizacji:

• przekonanie, że osiągnięcie lepszego życia w mieście to kwestia zastosowania lepszych technologii

• rozwiązanie mniejszych problemów zależy od rozwiązania problemów ekonomicznych

• problemy społeczne mają być leczone drogą mechanizmu rynkowego

22.11.2005

Rustykalizacja - procesy świadomego wykorzystywania elementów kultury wiejskiej w mieście (lata 60-te i 70-te)

Procesy ruralizacji:

• początek XX wieku to okres kiedy chłopi napływający do miast zaczęli odgrywać coraz większą rolę

• zmiany na wsi, szczególnie w poczuciu podmiotowości chłopów (badania Chałasińskiego, a następnie Szczepańskiego)

• po przybyciu chłopów do miast odbywał się proces ich adaptacji i sytuowania w strukturze miejskiej. Integrację wyznaczał pewien patronacki stosunek ludności miejskiej wobec ludności wiejskiej przybyłej do miast (nie był to stosunek partnerski).

• chcąc badać miasta, trzeba przyjąć tezę, że jest ono społecznościa zróżnicowaną, złożoną z różnych grup, które wnosiły swoje dobra i kulturę do miasta, które zderzając się z miejscowymi tworzyły pewną nową tkankę.

Ruralizacja to złożone następstwo ruchu społecznego mieszkańców wsi, przeważnie chłopów, w kierunku uzyskania społecznego awansu, przezwyciężenia kulturowego i cywilizacyjnego zapóźnienia wsi w stosunku do miejskiego świata, z zachowaniem tożsamości społeczno-kulturowej.

(zapóźnienie wiąże się z poczuciem względnej deprywacji względem mieszkańców miast)

Ruralizacja miast to całokształt przemian w mieście związanych z napływem ludności wiejskiej.

Trzy drogi poszukiwania lepszego życia przez chłopów:

1. pozostać wiernym wartościom wytworzonym przez mieszkańców wsi

2. pozostać na wsi i podjąć się gruntownej modernizacji życia i pracy na wsi

3. migracje do miast

29.11.2005

Społeczno-kulturowe aspekty ruralizacji:

• kultura miejska skłania do ostrożności, niechęć w podejmowaniu decyzji

• niechęć do rozpusty; bogacenie się jest cechą wstydliwą, bo przeczy duchowi wspólnotowemu, jednak z drugiej strony bogacenie się jest pożądane;

• wielość obrzędów i obyczajów w mieście

• pracowitość; kult ciężkiej pracy fizycznej

• kult pojęcia pracownik (definiowanie siebie jako kogoś więcej niż rolnika)

• nietolerancja dewiacji

Socjologia przestrzeni mówi, że to co naprawdę interesujące w mieście, to kwestia relacji społeczeństwa z przestrzenią. Związek pomiędzy kształtowaniem społeczeństwa, a kształtowaniem przestrzeni. Zajmuje się przestrzenią społeczną.

Florian Znaniecki - "Socjologiczne podstawy ekologii ludzkiej"

• socjologia musi badać przestrzeń społeczną, którą może zauważyć tylko badacz kultury

• przestrzeń musi być badana poprzez świadomość osób, które ją tworzą, czyli ze współczynnikiem humanistycznym

• społeczeństwo doświadcza przestrzeni w różny sposób, ludzie wnoszą do niej swoje wartości kulturowe, doświadczenia

• nowe wartości przestrzeni (przypisywanie przestrzeni pewnych wrtości, które przestrzenne nie są)

• przestrzeń odzwierciedla wartości grup, jakim służy

Przestrzeń jako wartość:

• wartość poznawcza - poznajemy i próbujemy zrozumieć przestrzeń

• przestrzeń jest wartościowalna

• kształtowanie przestrzeni - wpływanie i przekształcanie przestrzeni wg wzorów, przekonań

• użytkowanie przestrzeni - podporządkowywanie przestrzeni potrzebom człowieka

Przestrzeń społeczna to użytkowany i kształtowany przez społeczność obszar, z którym wiąże ona system wiedzy, wyobrażeń, wartości i reguł zachowania, dzięki którym identyfikuje się najpełniej z tym właśnie obszarem.

Przestrzeń strukturalizuje życie społeczne.

6.12.2005

Przestrzeń jest polem dla organizacji społecznej. Ważna jest tu sfera własności, która powoduje pewną organizację przestrzenną.

Obszary zainteresowania socjologii przestrzeni:

• aspekt morfologiczny - traktowanie przestrzeni jako środowiska fizycznego

• aspekt instytucjonalny - w kontekście przestrzeni można zauważyć zasady komunikowania społecznego (wpływ instytucji na społeczeństwo i społeczeństwa na instytucje)

• aspekt semiotyczny - przestrzeni przyporządkowane są znaczenia nadawane przez społeczneństwo, które ją zamieszkuje

W kontekście miasta można badać, np. zróżnicowanie zawodowe, ekonomiczne, obszary miasta, zróżnicowanie różnych struktur społecznych w przestrzeni, dyspersja (zmiany) przestrzeni.

Trzy kluczowe obiekty w przesteczni społecznej wg A. Wallisa:

1. mieszkanie

2. świątynia

3. centrum

13.12.2005

7 wymiarów społeczeństwa miejskiego wg Piotra Sztompki:

1. wymiar demograficzny - zbiór jednostek tworzących całość

2. wymiar grupowy - społeczność to pewna wspólnota, całościowo powiązana więziami społecznymi. Miasto to siedziba rodzin, grup pokrewieństwa, więzi sąsiedzkich - miasta są powiązane więzią zróżnicowaną

3. wymiar systemowy - miasto to uporządkowany układ pozycji i ról społecznych (podejście systemowe w analizie miasta oznacza, że możemy wyodrębnić części składowe miasta)

4. wymiar strukturalny - społeczność miejska jako sieć relacji, zależności międzyludzkich, grup i zbiorowości, a także ułożenie ich w pewnej hierarchii pionowej

5. wymiar aktywistyczny - społeczeństwo jest konglomeratem działań jednostkowych i grupowych

6. wymiar kulturalistyczny - zbiorowość podmiotów, które pojmują miasto poprzez wymiar znaczeń, symboli

7. wymiar zdarzeniowy - miasto jako miejsce kolejnych wydarzeń

Duże miasta:

• zręby globalnej kultury miejskiej

• odrywają się od najbliższego otoczenia i nawiązują stosunki z miastami podobnymi do siebie

• autonomia polityczna metropolii

Aleksander Wallis - "Socjologia wielkiego miasta"

• wielkie miasto ma zróżnicowaną budowę

• jest siedliskiem rozmaitych symboli

• cechuje sie wielkomiejskim czasem - presja zegara

• wielość instytucji

• miasta ze strefami ekonomicznymi

Metropolie to kolejna faza procesów urbanizacji, polegająca na przekształcaniu się miast w globalne węzły komunikacyjne. W metropoliach występuje:

• wielość instytucji usługowych na najwyższym poziomie

• powrót do centrum, budowanie tam biur, instytucji zarządzających, etc. (centralizacja z podziałem funkcji)

• peryferie, które są wyraźnie oddzielone od miasta (stare lub przestarzałe części miast)

• wytworzenie się klasy metropolitalnej

• dychotomiczny rozkład struktury społecznej (bogaci-biedni)

Szczepański - cechy aglomeracji:

• są siedzibami zagranicznych firm

• połączone siecią transportową i komunikacyjną z zagranicą

• dysponują rozwiniętym sektorem usług skierowanych do zagranicznych klientów

• zawierają wielość instytucji krajowych oznaczeniu międzynarosowym

• posiadają media skierowane do zagranicznych odbiorców

20.12.2005

Małe miasta:

• poniżej 20 tys. mieszkańców

• nie są to jeszcze do końca miasta, ale nie są to już wsie

• małe miasta to określone typy społeczności lokalnych

• społeczności lokalne wciąż rozpadają się i tworzą nowe

• spełniają wiele funkcji wobec otaczającego je środowiska wiejskiego

• mała samodzielność - uzależnienie od otoczenia

Istotą małego miasta jest to, że są to wspólnoty. Stosunki osobowe mają charakter dominujący.

Typem małego miasta są miejscowości podmiejskie. Miasta te rozrastają się i bronią przed wchłonięciem do większego miasta. Ich znaczenie jest ściśle powiązane z dużym miastem; to miasta sypialniane, weekendowe, czy rekreacyjne. Miasteczkom tym nie grozi upadek, ponieważ korzystają z funkcji dużego miasta ("cień dużego miasta"). Jednocześnie duże miasto powstrzymuje rozwój miejscowości podmiejskich.

Funkcje małego miasta:

1. f. administracyjna

2. f. przemysłowa /bodziec rozwoju miasta/

3. f. gminne

Funkcje specyficzne

4. funkcje transgraniczne (miasta pogranicza)

5. funkcje turystyczne

6. funkcje garnizonowe

Często różnice między wsią a małym miastem istnieją w mentalności mieszkańców miejscowości. W wielu miejscowościach na wschodzie kraju, istnieje poczucie miejskości w świadomości mieszkańców, mimo że miejscowości te sa w istocie wsiami (np.Krynki, Narew, Przerośl)

Trzy kategorie mieszkańców małych miast:

1. autochtoni

2. osoby z mniejszych miejscowości i wsi

3. osoby z większych miast

Małe miasta charakteryzuje najczęściej zakłócona struktura demograficzna, coraz bardziej zmniejsza się liczba ludzi młodych. Obecnie można zauważyć co prawda pewien proces powracania do małych miast, ale w opinii mieszkańców powracają osoby przegrane, ci którym się nie powiodło.

Małe miasta nie mają koncepcji na własny rozwój, powielają najczęściej drogę rozwoju innych, większych miast.

Obywatelskość można mierzyć poprzez:

1. przynależnością do organizacji

2. aktywnością

3. partycypacją wartości, opinii

Obywatelskość w malych miastach jest poniżej przeciętnej (niższy odsetek głosujących, członków organizacji, aktywność zbiorowa dotyczy zazwyczaj tylko tradycjonalnych działań)

Tożsamość miejska:

1. pod jakim względem jestem podobny do innych?

2. pod jakim względem jestem wyjątkowy?

Tożsamość w wymiarze kulturowym to identyfikacja i kultura właściwa miastu. Są miasta, które mają wysoką tożsamość (są czyjeś), dysponują swoistą kulturą i mają duże możliwości rozwoju i trwania w strukturze. Miasta o niskiej tożsamości są skazane na zniknięcie.

Szanse przetrwania małych miast:

Leżą w umiejętności wkomponowywania się w sieć życia zbiorowego. Będą to miasta ludzi starszych, bądź miasta sypialniane, wypoczynkowe, itd.

10.01.2006

Socjologia wsi to studia nad społecznościami wiejskimi i występującymi tam problemami. Wyodrębniła się na początku XXw.

W latach 70-tych XXw. przekształciła się w socjologię (wsi i) rolnictwa. W latach 80-tych nastąpił pewien problem do zagadnienia wiejskości.

Cechą wsi jest przywiązanie do pojęcia "wiejskość", które sprawia, że ten obszar badań jest wyraźnie odmienny od miasta.

Wiejskość wg Gorlacha:

• mniejsze zagęszczenie ludności (100-150 osób km2)

• więzy pokrewieństwa, sąsiedzkie

• stosunki osobiste

• silna kontrola społeczna

• przywiązanie do roli

Socjologia wsi to socjologia zbiorowości ulukowanych w przestrzeni wiejskiej - A. Sadowski (!!!)

Podstawy polskiej socjologii wsi:

1. Franciszek Bujak - 1857-1953, historyk, ekonom, badał wsie metodą monograficzną (orientacja ekonomiczno-społeczna)

2. Jan Stanisław Bystroń - etnograf, etnolog, podkreślał opcję kulturową wsi (orientacja kulturowa)

3. Florian Znaniecki (orientacja kulturowa)

4. Józef Chałasiński - 1904-1978 (orientacja kulturowa)

5. Stefan Czarnowski (orientacja kulturowa)

6. Ludwik Krzywicki - 1859-1941 (marksista - orientacja polityczna)

7. Władysław Grabski - 1871-1941 - próbował zrozumieć, na ile wies może być organizmem racjonalnym (orientacja polityczna)

Agraryzm to ruch bądź orientacja zakładająca wyższość wsi w stosunku do miasta (wieś wyżywi i obroni całe społeczeństwo)

Orientacje teoretyczne socjologii wsi:

1. orientacja deskryptywna - amerykańska socjologia opisowa; monografie wsi

2. (???) wiedza o urbanizacji wsi i obszaru wiejskiego - wykazywanie różnic między miastem a wsią (Pitirim Sorokin, R. Redfield) Wyróżniono 8 płaszczyzn różnic: różnice aktywności zawodowej, środowiska naturalnego, wielkości społeczności lokalnych, gęstości zaludnienia, homogeniczności kulturowej, społecznego zróżnicowania, ruchliwości społecznej, interakcji społecznej

3. orientacja zmian rozwoju wsi (związana z industrializacją) - wieś podlega rozwojowi poprzez nasycenie środkami jakie niesie industrializacja. Nie oznacza to industrializacji wsi, tlyko dzielenie się z wsią środkami cywilizacyjnymi. Wieś wchłania dorobek cywilizacji industrialnej.

4. koncepcja integracji - (Turowski) należy badac procesy włączania się wsi do gospodarki narodowej i społeczeństwa ogólnego

5. orientacja tożsamościowa - szczególną cechą wsi i gospodarstwa wiejskiego jest określona tożsamość, poczucie rozwoju inności w stosunku do mieszkańców miasta (prof. Adamska ???)

Problemy jakimi zajmują się socjologowie wsi:

• społeczna i kulturowa historia wsi (Carnowski, Szczepański)

• wiejska społeczność lokalna

• rodzina wiejska (Znaniecki, Tyszka)

• praca rolnika (Gałęski)

• procesy społeczne na wsi

• kultura wsi (Burszta, Siciński)

• religijność wsi (Czarnowski, Piwowarski, Ciupak)

• modernizacja wsi (Turowski)

• inteligencja na wsi

• starość na wsi

• rola kobiety na wsi

• młode pokolenie na wsi

17.01.2006

Wieś można rozpatrywac w następujących perspektywach:

1. przestrzeń

2. społeczność lokalna

3. ludność wiejska

4. obywatelskość

5. nierówności społeczne

6. kultura wiejska

7. tożsamość mieszkańców

8. procesy modernizacji

Chłopi jako główna klasa społeczno-zawodowa tworzą wieś. Ich sposób zachowania i system wartości wymusza przystosowywanie się obcych do warunków wiejskich.

Ad. 1 - Przestrzeń

Wieś to przestrzeń o specyficznym typie zabudowy: niskiej, rozmieszczonej na dużym obszarze; przestrzennie jest zespołem gospodarstw rolnych. Domostwa łączą się z zabudową gospodarczą. Wsie współczesne są bardzo trwałe przestrzennie. Przestrzeń wiejka jest bardzo silnie wartościowana, naszpikowana symbolami. Wieś pełni rolę ojczyzny prywatnej poprzez swoją rolę, wartości, ład przestrzenny, który powoduje, że mieszkańcy czują się "u siebie".

Ad.2 - Wieś jako społeczność lokalna

Stare społeczności lokalne ulegają załamaniu. Lokalność w dużym stopniu jest zachowywana, ale tworzy ona nową strukturę na (szerszym) poziomie gminy. Nadal jest to jednak całość autonomiczna, nastawiona do wewnątrz, choć nie odcina sie od świata - przyjmuje wartości ze świata przez swoiste filtry. Społeczności te są wewnętrznie złożone. Składają się m.in. z rodzin, szeszych układów kulturowych, edukacji, więzów przyjacielskich.

Ad. 3 - Wieś jako ludność wiejska

Podstawową komórką jet rodzina chłopska. Podstawowy podział ludności na wsi to chłopi prowadzący gospodarstwa rolne i niechłopi (ich ilość wzrasta) - tzw. inteligencja wiejska

System wartości wsi to:

1. ziemia, pieniądze, bogactwo

2. władza - możliwość decydowania i załatwiania różnych spraw

Inteligent nie posiada oby tych wartości, jego podstawową wartościa jest wiedza, w związku z czym pozostaje w pewien sposób wyalienowany.

Kryterium płci - widoczna jest tendencja do dyskryminowania kobiet, wynika to i jest szczególnie widoczne w podziale pracy

Kryterium wieku - młodzież na wsi nie wiąże swoich planów życiowych z wsią

Ad. 4 - Wieś jako lokalne społeczeństwo obywatelskie

Mieszkańcy wsi są podmiotami, które chakarteryzują się pewnymi działaniami. Jeśli tworzą się więzi pomostowe pomiędzy różnymi elementami wsi (rodziną, przyjaciółmi, etc.) mozna mówić o tworzeniu się społeczeństwa obywatelskiego:

• miejsce interakcji, społecznych wydarzeń

• kościół i organizacje przykościelne - ruchy piegrzymkowe, media kościelne, domy modlitwy, itd.

• organizacje kombatanckie

• stowrzyszenia - ochotnicza straż pożarna, PCK, partie polityczne, itd.

Kulczewski (???) wymienia dwa rodzaje systemów obywatelskości:

1. republikaństwo-demokratyczny - uczestnictwo ze względu na cel

2. elitarystyczny

Ad. 6 - Wieś jako kultura wiejska

Kultura wiejska to ogół wzorów i wartości kulturowych wytworzonych i funkcjonujących na wsi. Rdzeniem kultury wiejskiej jest rodzina i gopodarstwo jako źródła najważniejszych wartości. Podstawowy system wartości to szacunek dla ziemi i pracy, ascetyzm i oszczędność konsumpcyjna, zachowawczość, religijność (jako wartość autoteliczna), silne poczucie więzi ze współmieszkańcami i poczucie obcości wobec świata zewnętrznego.

Ad. 7 - Tożsamość mieszkańca wsi

Mieszkańcy wsi bronią siebie przed napływem świata zewnętrznego.

Trzy stadia (rodzaje) tożsamości:

1. stabilna - właściwa wsi tradycyjnej; definiowanie siebie odzwierciedla strukture społeczną

2. ideologiczna - tożsamośc jest konstruowana na podstawie przynależności do grup i klas społecznych

3. bezsensowna - brak trwałych znaczeń i wzorów oraz uzależnienie od koniunktury zewnętrznej

Dominująca na wsi staje się tożsamość bezsensowna - wieś ulega dezorganizacji w zakresie tożsamości mieszkańców; brak poczucia łączności, zanik tradycyjnych gwarantów porządku, a nowe wartości nie są przyjmowane za "swoje", pluralizm kulturowy

Szafraniec - tożsamość młodzieży:

• obojętność na sytuację wsi

• tożsamość wyobcowana - negatywna; alienacja ze środowiska wiejskiego

• tożsamość graniczna - poczucie obowiązku pozostanie, a jednocześnie chęć wyjazdu ze wsi

• tożsamość transgresyjna

24.01.2006

Różne ujęcia chłopów (J. Szczepański):

• chłopi jako producenci żywności - produkują w sposób tradycyjny, niechęć do specjalizacji, zachowawczość

• chłopi jako klasa chłopska - grupa jednorodna

• chłopi jako twórcy kultury - esencja kultury polskiej to kultura chłopska

• chłopi jako twórcy ideologii - ideologie agrarne, populistyczne

• chłopi jako konsumenci - konsumuja tyle ile wyprodukują

Typologia chłopów Jana Turowskiego:

• rolnicy chłopi

• rolnicy tradycjonalni - lekko modyfikują gospodarstwa (głównie starsi wiekiem)

• rolnicy zmodernizowani - profesjonalni w produkcji, produkują nadywżkę

• rolnicy przedsiębiorcy i farmerzy - nastawieni na produkcję zbóż bądź warzyw

• rolnicy kupcy i handlowcy

• rolnicy rzemieślnicy

Mity o rolnictwie wg Witolda Orłowskiego:

• mit zatrudnienia w rolnictwie - niskie zatrudnienie, co powoduje małą wydajność. W rolnictwie pracuje około 2,5 mln osób, czyli około połowa gospodarstw rolnych - reszta produkuje tylko na własny użytek

• około 40% rolników potrzebuje świadczeń socjalnych

Przemiany wsi i rolnictwa:

• przemiany systemowe nie uzyskały akceptacji większości rolników - za najlepsze uważają lata 70-te

• głównym modelem gospodarstwa jest nadal gospodarstwo rodzinne

• podstawową strategią rolników jest strategia przeczekania - czekanie na lepsze czasy, zmianę systemu

• obecnie obraz polskiego rolnika to obraz drobnego producenta

• podstawowe działania chłopów to samoeksploatacja i samoregulacja, a nie wzmożenie aktywności zawodowej

• coraz większe różnice w środowisku wiejskim (dychotomia biedni-bogaci chłopi)

Kierunki restrukturyzacji polskiej wsi:

1. globalizacja

• bezpośrednia - włączenie się gospodarki w działania światowe

• globalizacja przez europeizację

2. pozostawienie wsi samej sobie - skansenizacja polskiej wsi, pozostawienie biegu wydarzeń mieszkańcom wsi

3. wieś jako przestrzeń przyszłości:

• wielofumkycjny rozwój polskiej wsi

• produkcja zdrowej żywności

4. depezantyzacja (???) i dezagraryzacja - upadek szeroko, tradycjnie pojętej wsi

Kierunkiem pożądanym w rozwoju wsi jest inwestowanie w kapitał ludzki, samokształcenie, inwestowanie w zdrowie, co ograniczyłoby zakres potrzebujących pomocy. Działania ekonomiczne: pożyczki, kredyty, itp. o niższym poziomie ryzyka.