1998-10-09
Istota przedsiębiorczości
Znane z ekonomii definicje przedsiębiorczości nie są chyba w stanie wyrazić całej złożoności tego pojęcia, gdyż sformułowane zostały na podstawie praktyki gospodarczej dziś raczej rzadko spotykanej. Dotyczy to również najbardziej znanego ujęcia przedsiębiorczości przez J.A. Schumpetera, który przedsiębiorczość i przedsiębiorcę uczynił główną siłą napędową procesów rozwoju gospodarczego
J.A.Schumpeter, definiując przedsiębiorczość jako: przede wszystkim innowacyjność, wprowadzanie nowych wyrobów, nowych metod wytwarzania, nowych form organizacji produkcji, nowych form zaopatrzenia i zbytu w przedsiębiorstwie, to osoba, która inicjuje i przeprowadza tego typu przedsięwzięcia.
Na pewno w takim ujęciu ma sporo racji, gdyż definiując przedsiębiorczość jako działanie zmierzające do kreowania innowacji i wdrażania nowych kombinacji czynników wytwórczych, nie zrywał z etymologią pojęcia przedsiębiorczości.
Kreowanie innowacji i wdrażanie nowych kombinacji czynników wytwórczych nie jest możliwe bez wykorzystania takich cech ludzkiej osobowości jak:
Pomysłowość, rzutkość, aktywność i ekspansja w działaniu...
Osoby obdarzone tymi właściwościami, wszystkimi lub tylko niektórymi z nich, stanowią bowiem indywidualności życia gospodarczego i jego rozwoju z zastrzeżeniem oczywiście, że występują warunki do ujawnienia się tych cech oraz motywacja do ich praktycznego wykorzystania.
Inaczej osoba pomysłowa i aktywna może nigdy nie poznać własnych możliwości wpływania na rzeczywistość gospodarczą i na jej kształtowanie.
Podobnie jak człowiek o dużym talencie muzycznym może nigdy nie zagrać na żadnym instrumencie muzycznym jeśli nie będzie miał do niego dostępu.
Najczęściej ma to miejsce w gospodarce silnie zetatyzowanej w której inicjatywność i innowacyjność oraz pomysłowość i rzutkość spętane są przez odgórne nakazy, zakazy, zalecenia i informacje. Postawy kreatywne mogą uchodzić za niepożądane.
Można więc pod adresem gospodarki totalnie zetatyzowanej sformułować zarzut, że największe szkody poczyniła w sferze działalności kreatywnej ograniczając ją praktyczne do inicjatyw i decyzji centrum.
Funkcjonowanie takiego ograniczenia przez kilka dziesięcioleci ukształtowało pewien wzorzec działania gospodarczego, a więc również pewien model osobowości najbardziej przydatny gospodarce totalnie zetatyzowanej.
Jedną z cech wzorca tej osobowości było skrywanie własnych, indywidualnych planów kariery życiowej i zawodowej, gdyż oficjalne interpretacje nadawały pojęciu kariery prawie wyłącznie znaczenie pejoratywne. Karierę utożsamiano z karierowiczostwem.
Oczywiście w praktyce ludzie realizowali swoje plany życiowe w zakresie :
Wykształcenia, poszukiwania interesującej pracy, możliwości uzyskania awansu społecznego i zawodowego, ale nie mówili o swych planach głośno, chyba że w wymiarze ideologicznym.......
Niestety wzorce działacza gospodarczego lub kierownika działalności gospodarczej wykształcone w minionych dziesięcioleciach nie zniknęły z praktyki gospodarczej wraz z odejściem od polityki totalnie zetatyzowanej, gdyż przyzwyczajenia ludzi nie znikają ani tak szybko ani tak łatwo.
W gospodarce zetatyzowanej zostały zniszczone prawie wszystkie instrumenty i mechanizmy kształtujące infrastrukturę społeczną, umożliwiającą podejmowanie działań przedsiębiorczych.
Ale nie oznacza to, że gospodarka rynkowa stwarza niejako automatycznie możliwości pełnego wykorzystania przedsiębiorczości indywidualnej.
Tak niestety nie jest, gdyż kapitalistyczny system gospodarowania, chociaż teoretycznie stwarza szanse osiągnięcia sukcesów gospodarczych i powodzenia w realizacji ambicji i celów życiowych, to jednocześnie różnicuje społeczeństwo według materialnych możliwości realizacji celów.
Skala owego zróżnicowania zależy przy tym od funkcjonującego modelu gospodarki kapitalistycznej oraz od stopnia zamożności społeczeństwa.
O możliwościach rozwijania cech i działań przedsiębiorczych decyduje jednak nie tylko poziom ogólnego i zawodowego wykształcenia i dostępność kapitału, ale również stopień wykorzystania kapitałów dostępnych.
Przedsiębiorczość i działanie przedsiębiorcze nie zawsze musi się wyrazić w przedsięwzięciach ekonomicznie i społecznie korzystnych, a nawet tylko akceptowanych.
Wcale bowiem niemała pomysłowość i rzutkość oraz aktywność charakteryzuje nie tylko grupy przestępcze, ale również ludzi działających na progu legalności.
Ta ostatnia działalność znajduje szerokie możliwości w krajach o słabo ustabilizowanym modelu funkcjonowania gospodarki i dużych lukach w normach funkcjonującego prawa.
Niemały wpływ wywiera też brak wykształconych i ustabilizowanych reguł działania oraz obyczajów elit politycznych i kierowniczych.
Te ostatnie nie są przecież określane wyłącznie przez ogólny poziom wykształcenia społeczeństwa, ale również przez nabyte w ciągu dziesięcioleci nawyki i doświadczenia
Najczęściej jednak działania przedsiębiorcze, mało korzystne z punktu widzenia ogólnospołecznego lub wręcz szkodliwe społecznie, występują w okresach przejściowych, kiedy normy prawne są mniej stabilne lub po prosu ich brakuje. Warunki takie występowały w Polsce u progu lat dziewięćdziesiątych i dalszych.
To wówczas miały miejsce najbardziej spektakularne kariery przedsiębiorców, w tym również tych co popadli w konflikt z prawem. Często są to także działania wykorzystujące luki prawne.
Można więc mówić o przedsiębiorczości społecznie akceptowanej i nieakceptowanej.
Ta ostatnia bywa najczęściej sprzeczna z prawem, którego zadaniem jest tworzenie norm prawnych regulujących granice dopuszczalności indywidualnej i zespołowej przedsiębiorczości tak, aby w ich ramach mogły być realizowane cele oraz ambicje indywidualne i zespołowe z korzyścią dla interesu ogólniejszego.
Interes ten musi być jednak wyprowadzony z celów indywidualnych a nie odwrotnie.
Przedsiębiorczość cechuje nie tylko działalność gospodarczą. Może ona wystąpić i rzeczywiście występuje na wszystkich obszarach działalności ludzi więc można mówić o przedsiębiorczości , kulturalnej, naukowej, w służbie zdrowia itp.,
W rozwiniętej gospodarce rynkowej jednak także niegospodarcza działalność w wymienionych strefach zostaje poddana regułom mechanizmu rynkowego. Sprawia to, że działalność w wymienionych strefach jest nastawiona na osiąganie zysku.
Zyski można więc osiągać w kulturze, nauce i oświacie. Nie zawsze jest to dla tych dziedzin korzystne z uwagi na powstające przy tym z reguły bariery finansowe.
Największą karierę zrobiła jednak przedsiębiorczość w sferze działalności gospodarczej, gdzie zysk zawsze był i jest głównym motywem działalności.
Osiąganie zysku staje się miarą sukcesu gospodarczego, a miarą niepowodzenia strata.
Zarówno zysk jak i strata działają motywacyjnie.
Można nawet zaryzykować tezę, że zagrożenie stratą oddziałowuje na przedsiębiorcę silniej niż spodziewany zysk. Strata może bowiem zagrażać nie tylko utratą spodziewanego zysku, ale może stanowić także pierwszy krok do powstania zagrożenia upadłością.
Jeśli oczekiwany zysk zachęca do podejmowania działań przedsiębiorczych, to zagrożenie stratą wprost zmusza przedsiębiorcę do jego eliminowania , a więc do poszukiwania nowych rozwiązań technicznych, organizacyjnych i finansowych.
W wymiarze makroekonomicznym przedsiębiorczość staje się lokomotywą rozwoju i postępu społeczno-ekonomicznego.
Tak też rozumiał znaczenie przedsiębiorczość J.A. Schumpeter, według którego przedsiębiorczość jest sprawcą kreowania innowacji wyrażających nowe możliwości działania ekonomicznego.
J.A Schumpeter nie był pierwszym ekonomistą , który zajął się bliższą analizą osoby przedsiębiorcy. Przedsiębiorczość była obiektem analiz jeszcze wielu innych ekonomistów .....
Francuski ekonomista J.B. Say stwierdził około1800 roku, że Przedsiębiorca przenosi zasoby ekonomiczne z obszaru niższej na obszar wyższej wydajności i wyższego uzysku” jednak definicja Saya nie mówi nam kim jest ten przedsiębiorca. A od czasu gdy Say ukuł tę nazwę blisko 200 lat temu, panuje całkowite zamieszanie w definiowaniu pojęć przedsiębiorca i przedsiębiorczość.
Np. w USA często definiuje się przedsiębiorcę jako tego, który zakłada nowe, małe przedsiębiorstwo, ale .... Czy tak jest w istocie? Chyba nie.
Natomiast inicjatywa McDonalda była przedsiębiorczością. Nie wynalazł on co prawda niczego nowego - jego wyrób nie różnił się od innych propozycji kulinarnych ale.... dzięki zastosowaniu koncepcji i technik zarządzania poprzez zadanie podstawowego pytania: co ma wartość dla potencjalnego klienta?, normalizacji wyrobu, zaprojektowaniu procesu i narzędzi, szkoleniu personelu na podstawie analizy pracy i ustaleniu jej norm, McDonalds nie tylko radykalnie zwiększył uzysk z ponoszonych nakładów, ale stworzył nowy rynek i nowego klienta. To właśnie jest przedsiębiorczość.
Jak z tego przykładu wynika aby przedsiębiorstwo było przedsiębiorcze nie wystarczy żeby było nowe, małe ale musi posiadać szczególne cechy.
W praktyce z reguły przedsiębiorczość jest charakterystyczna dla dużych i często starych firm. Przedsiębiorczość wreszcie w żadnym przypadku nie ogranicza się do instytucji gospodarczych.
Pierwsze próby stworzenia systematycznej przedsiębiorczości - Bank Credit Mobilier braci Perreire, Deustche Bank - Georga Simensa i Bank Morgana w USA nie były związane z własnością jako celem przedsięwzięcia.
Zadaniem bankiera jako przedsiębiorcy było mobilizowanie cudzych pieniędzy dla ich lokowania w obszarach o wyższej efektywności i większego uzysku.
Przedsiębiorcy nie są także kapitalistami chociaż potrzebny im jest kapitał, tak jak we wszelkiej działalności gospodarczej i w większości poza gospodarczej. Nie są także inwestorami. Oczywiście podejmują ryzyko, ale robi to każdy kto zajmuje się jakąkolwiek działalnością gospodarczą.
Istotą działalności gospodarczej jest angażowanie zasobów dnia dzisiejszego w przyszłe oczekiwania a to oznacza niepewność i ryzyko.
Przedsiębiorca nie jest też pracodawcą ale często może być i jest pracownikiem lub kimś kto pracuje samotnie i całkowicie na własny rachunek.
Przedsiębiorczość jest więc cechą danej osoby lub instytucji ale nie jest cechą osobowości można więc rzec, że jest raczej sposobem zachowania niż cechą osobowości. a jej podstawami są raczej koncepcja i teoria niż intuicja.
Definicja przedsiębiorczości z reguły kojarzy się z osiąganiem zysku lub określonych korzyści;
Przedsiębiorczość zawsze towarzyszy wzrostowi gospodarczemu;
objawia się masowością występowania;
ożywienie przedsiębiorcze jest empirycznie sprawdzalne i wyczuwalne.
J. Staszewski - kreatywność, dynamiczność, elastyczność, dążenie do wzrostu, skłonność do ryzyka, wiara w siebie, pomysłowość, optymizm, sztuka przewidywania, umiejętność podejmowania ryzyka.
J.A. Szumpeter: Przedsiębiorczość to przede wszystkim innowacyjność, wprowadzanie nowych wyrobów, nowych metod wytwarzania, nowych form organizacji produkcji, nowych form zaopatrzenia i zbytu w przedsiębiorstwie, to osoba, która inicjuje i przeprowadza tego typu przedsięwzięcia
Interpretacja J. A. Schumpetera pozostaje wciąż aktualna, bo jest najszersza mimo upływu osiemdziesięciu lat od opublikowania jego podstawowej pracy: „ Teoria rozwoju społecznego”.
Podobnie należy zinterpretować ujęcie Lyle Maul i Diany Mayfield w pracy : „Jak osiągnąć sukces”, gdzie wymienione są takie cechy przedsiębiorczości jak: wiara w siebie i własną ideę, szerokość perspektywy, pomysłowość i kreatywność, optymizm, sztuka przewidywania oraz umiejętność podejmowania ryzyka.
8
7