Rozdział pierwszy

John Maynard Keynes - brytyjski ekonomista przełomu XIX i XX w., twórca teorii interwencjonizmu państwowego. Jego poglądy miały znaczący wpływ na rozwój ekonomii w połowie XX wieku. Główne dzieło to Ogólna teoria, wydana w 1936, która była reakcją na Wielki Kryzys. Postulowały one konieczność interwencji państwa w gospodarkę i krytykowały gospodarkę. Teorie zawarte w książce pomogły ustabilizować sytuację gospodarczą po drugiej wojnie.

Złoty wiek osiągnięć gospodarczych przypada na lata powojenne (po 1945 do 1973).

Cechy charakterystyczne:

• Wzmożona liberalizacja handlu i transakcji międzynarodowych

• Korzystne okoliczności i polityka, które przyczyniły się do utrzymania się niskiej inflacji w warunkach niezwykłego rozkwitu ogólnego popytu

• Aktywna polityka popierania wysokiego popytu krajowego

• Zaległości w zakresie możliwości wzrostu pozostałe po zakończeniu drugiej wojny światowej

Przyspieszenie inflacji, wzrost bezrobocia i słaby wzrost gospodarczy zatrzymały tę epokę. Wycofanie parytetu złota dla dolara przez Nixona doprowadziło do wzrostu cen ropy, a tym samym wywołało kryzys inflacyjny i odsunęło państwo od wpływu na emisję pieniądza i stopy procentowe.

Monetaryzm i neoliberalizm wyparły keynesizm.

Szkoły myślenia we współczesnej makroekonomii:

1. ortodoksyjny keynesizm

2. monetaryzm

3. neoklasycyzm 1

4. neoklasycyzm 2 - realny cykl koniunkturalny

5. nowa ekonomia keynesowska

6. ekonomia austriacka i postkeynesowska

Rozdział drugi

Makroekonomia klasyczna - dla ekonomistów klasycznych pełne zatrudnienie = normalny stan gospodarki. Założenia modelu:

• wszystkie podmioty racjonalne, dążą do maksymalizacji zysków

• wszystkie rynki doskonale konkurencyjne, ceny doskonale giętkie

• wszystkie podmioty mają doskonałą znajomość rynków

• wymiana ma miejsce tylko przy cenach, które prowadzą do opróżnienia rynku, brak fałszywych transakcji

• oczekiwania podmiotów są stabilne

Dwa sektory:

• realny

• pieniężny

Części składowe modelu:

• klasyczne wyznaczanie zatrudnienia i produkcji

• prawo Saya

• ilościowa teoria pieniądza

Klasyczne wyznaczanie zatrudnienia i produkcji - neutralność pieniądza = poziom realnego produktu niezależny od ilości pieniądza. Wykorzystujemy krótkookresową funkcję produkcji krótkookresowa łączna produkcja. Jak wynika z krzywych i założeń klasyków, poziom zatrudnienia przy równowadze reprezentuje pełne zatrudnienie, przy którym wszyscy członkowie siły roboczej, gotowi pracować za płacę realną w stanie równowagi, mogą znaleźć pracę. Analiza krzywych udowadnia, że w tym modelu konkurencja na rynku zapewnia pełne zatrudnienie. Model nie zawiera jednak trzeciego rodzaju bezrobocia: niedobrowolnego.

Prawo Saya - siła robocza ubiega się o zatrudnienie jedynie w celu uzyskania dochodu, który zostanie zużyty na zakup produktu. Produkcja dochód siła nabywcza.

Prawo to zostało sformułowane na początku XIX w. przez Jean-Baptiste Saya.

Początkowo dotyczyło wymiany barterowej, tam podaż jednego dobra implikuje popyt na inne. W gospodarce z pieniądzem oznacza, że każda wielkość wytworzonego produktu znajdzie rynek zbytu. Łączny popyt = łączny podaż pieniądz przesłania realne siły tkwiące u podstaw gospodarki.

• Słabe prawo Saya - każda produkcja danej podaży zmusza do wytworzenia popytu na produkt (w ogóle).

• Mocne prawo Saya - w konkurencyjnej gospodarce działa automatycznie tendencja do pełnego zatrudnienia. Łączny popyt = łączna podaż, zgodna z równowagą na rynku pracy. Nawet przy niedostatku łącznego popytu możliwe jest pełne zatrudnienie.

Ilościowa teoria pieniądza - twierdzenie o istnieniu zależności przyczynowo-skutkowej między ilością pieniądza w obiegu a poziomem cen. Jeśli rozmiary handlu są stałe, ceny zmieniają się wprost proporcjonalnie do podaży pieniądza. Zależność tą możemy zapisać za pomocą wzoru:
. P to ceny, M pieniądz w obiegu, T wolumen transakcji kupna-sprzedaży, V szybkość obiegu pieniądza.

Popyt na wydawanie pieniądza zależy od trzech czynników:

• Transakcyjnej szybkości pieniądza (czyli stopień rozwoju systemu bankowego, częstotliwość wpłat i wypłat, długość okresu płatności, szybkość komunikacji, jest const.)

• Liczba transakcji, którą określa stopień wykorzystania zasobów (~const.)

• Cena (% wzrost cen = % wzrost popytu na pieniądz)

Klasycy zdawali sobie sprawę, że teoria działa tylko w długim okresie, neutralności pieniądza nie da się utrzymać w krótkim.

Ogólna teoria Keynesa - Keynes podjął polemikę z leseferyzmem i ekonomistami, którzy ograniczali rolę państwa w gospodarce rynkowej, i dla których jedynym zagrożeniem był monopolizm. Keynes zaprzeczył działaniu niewidzialnej ręki rynku, jeśli chodzi o ogólnego poziomu zatrudnienia i produktu, która miała by popychać interes osobisty jako optimum. Aby nadać swoim poglądom teoretycznego poparcia, Keynes skonstruował ogólną teorię. Początkowo była ona uznawana przez środowiska ekonomistów za napisaną niestarannie, jednak została uznana za dzieło o niewątpliwej wartości merytorycznej i bodziec do polemiki. Keynesizmem zarazili się głównie młodzi ekonomiści, podczas gdy starzy wierni byli klasycznej teorii.

Główne tezy:

• Poziom produkcji i zatrudnienia wynika z całkowitego popytu (klasyczny -> na odwrót)

• Aby poradzić sobie z kryzysem należy pobudzać popyt poprzez obniżanie stóp procentowych (obniżanie kosztów inwestycji), stosowanie ulg inwestycyjnych w systemie podatkowych, ratować upadające przedsiębiorstwa, a nawet bezpośrednio "pompować" pieniądze w rynek za pomocą bezpośrednich inwestycji państwa, czyli stosować na możliwie jak najszerszą skalę rozmaite działania interwencjonistyczne.

• Keynes zaprzeczył działaniu prawa Saya, które jeśliby funkcjonowało przeczyłoby konieczności korzystania z polityki regulacyjnej popytu. W Ogólnej teorii zatrudnienie i produkcja są wyznaczane przez efektywny popyt, a funkcjonowanie rynku siły roboczej nie może zagwarantować pełnego zatrudnienia. Różnice między planowanymi inwestycjami i oszczędnościami prowadzi u Keynesa do dostosowań ilościowych, a nie zmian stopy procentowej. Przy niepełnym zatrudnieniu popyt tworzy podaż.

• Jeśli chodzi o ilościową teorię pieniądza, reakcję podażową gospodarki można przedstawić u Keynesa w postaci sumy łącznej podaży. Jest to problematyczne, bo pełne zatrudnienie przywróci do działania teorię klasyczną i inflację. Powiązanie między zmianą ilości pieniądza, a zmianą efektywnego popytu jest pośrednie i dochodzi do skutku przez zmiany stopy procentowej, inwestycje i mnożnik. Pieniądz nie jest neutralny przez teorię preferencji płynności pieniądza.

Nowa nauka keynesowska - Krytyką Keynesa zajęli się Friedman razem z monetarystami, Lucas, Sargent stwierdzili, że model Keynesa jest oparte na doktrynie wadliwej już z założenia. Charles Plosser, reprezentant neoklasycznego realnego podejścia do makroekonomii uważał, że nasze rozumienie fluktuacji wynika z czegoś innego niż zmodyfikowany model Keynesa. Friedrich von Hayek z austriackiej szkoły także krytykował ogólną teorię.

Rozdział czwarty

Friedman zmienił podejście do tradycyjnej teorii ilościowej pieniądza (stosunek między podażą pieniądza i ogólnym poziomem cen) teoria popytu na pieniądz. Popyt rodzi się ze strumienia usług i zależy od:

• Ograniczeń majątkowych

• Przychodu, jaki rodzi pieniądz w relacji do przychodu od innego rodzaju aktywów

• Upodobań posiadacza aktywów

Analiza popytu na pieniądz Friedmana uważana jest za zastosowanie teorii konsumpcji opartej na trwałym dochodzie do popytu na szczególny rodzaj aktywów. Wprowadził on też do funkcji popytu na pieniądz oczekiwaną stopę inflacji. Popyt na pieniądz jest stałą funkcją określonej liczby zmiennych.

Centralne tezy monetarystów:

• Zmiany zasobu pieniądz są najważniejszym czynnikiem, który tłumaczy zmiany nominalnego dochodu

• Przy stabilności popytu na pieniądz większość niestabilności gospodarki jest spowodowana fluktuacjom podaży pieniądza przez władze

• Władze kontrolują podaż pieniądza, jeśli tego chcą, a gdy wykonują tę kontrolę, wówczas ścieżka przebiegu dochodu pieniężnego różni się od sytuacji endogenicznej podaży pieniądza

• Opóźnienie między zmianami zasobu pieniądza, a wywoływanymi przez nie zmianami dochodu pieniężnego jest duże i zmienne, tak że próby stosowania dyskrecjonalnej polityki pieniężnej działają destabilizująco

• Długookresowa stabilność cen ustanawia się przez pozwolenie podaży pieniądza wzrastać w stałym tempie, równo z produkcją.

Krzywa Philipsa - zależności między bezrobociem U i stopą płac nominalnych W albo inflacją Pi. Celem jest osiągnięcie niskiej inflacji i niskiego bezrobocia, istnieje stały stosunek między dwoma celami. Lipsey zajął się analizą i dowodzeniem teorii Philipsa. Łącząc zależności między nadwyżką popytu i bezrobociem z zależnością między stopą wzrostu i nadwyżką popytu dowiódł ujemną zależność liniową między stopą zmian stawek płac nominalnych, a bezrobociem. Stopa płac nominalnych zależy od stopnia nadwyżki popytu/podaży na rynku siły roboczej, reprezentowanej przez poziom bezrobocia. Koncepcję stałej zależności między wielkościami długo i krótkookresowymi zaprzeczyli Friedman i Phelps. Problem polegał na tym, że stopa płac jest wyznaczana niezależnie od inflacji. To oznacza, że pracownicy nie są racjonalni i poddani iluzji pieniężnej (opierają decyzje na płacach nominalnych, nie na cenach).

Friedman stwierdził, że czynnikiem wpływającym na przewidywaną płacę realną jest oczekiwana stopa inflacji w okresie obowiązywania kontraktu. Podstawową krzywą Philipsa należy ujmować w kategoriach stopy zmian płac realnych, poszerzył podstawową krzywą o dodatkową zmienną oznaczającą stopę zmian płac nominalnych.

Wprowadzenie oczekiwanej stopy inflacji powoduje, że zamiast jednej krzywej, będziemy mieli rodzinę krzywych Philipsa. Gdy dokładnie przewidzimy stopę inflacji (eliminacja iluzji pieniężnej), to w długim okresie nie będzie zamienności między bezrobociem i inflacją płac. Gdy nie ma nadwyżki popytu (naturalna stopa bezrobocia), stopa wzrostu płac nominalnych będzie równa oczekiwanej stopie inflacji i tylko w specyficznym przypadku zerowej stopy oczekiwanej, inflacja płac = 0. Stopa wzrostu płac wtedy jest taka sama jak stopa wzrostu cen (płaca realna stała). Rynek w stanie równowagi, a faktyczna i oczekiwana stopa inflacji są równe, czyli inflacja jest całkowicie przewidziana. Im wyższa inflacja, tym stopa inflacja bardziej chwiejna, tym większa destabilizacja gospodarki. Zmniejszona skuteczność prowadzi do zmniejszenia skuteczności systemu cen, zmniejszenia inwestycji i wzrostu bezrobocia.

Zgodnie z hipotezą oczekiwań adaptacyjnych, oczekiwana inflacja dostosowuje się do faktycznej stopniowo. Oczekiwania kształtują się na własnych błędach. Pracownicy dostosowują oczekiwania o ułamek popełnionego wcześniej błędu. Kiedy inflacja zostaje całkowicie przewidziana, gospodarka wraca do naturalnej stopy bezrobocia, ale z wyższą stopą inflacji, płac i cen, odpowiadającej stopie wzrostu podaży pieniądza.

Zgodnie z hipotezą przyspieszenia wszelka próba utrzymania na stałe bezrobocia poniżej stopy naturalnej będzie wpływać przyspieszająco na inflację i wymagać od rządu ciągłej ekspansji stopy pieniężnej. Aby utrzymać bezrobocie poniżej stopy naturalnej należy utrzymać płace realne poniżej poziomu równowagi (ceny muszą rosnąć szybciej niż płace nominalne). Naturalna stopa bezrobocia jest jedynym poziomem bezrobocia, przy którym można utrzymywać stałą stopę inflacji.

Wg. Friedmana, inflacja jest zawsze zjawiskiem pieniężnym, podaż produktu nie ma wpływu. Zmniejszenie stopy ekspansji pieniężnej znajduje odbicie we wzroście poziomu bezrobocia. Im szybsze staranie o obniżenie inflacji, tym większe będą koszty po stronie bezrobocia. Rodzaje walki z inflacją: „zimny indyk” i gradualizm. Skumulowany koszt jest taki sam, ale inaczej rozłożony w czasie. Badania wskazują jednak na przewagę `zimnego indyka'. Terapia szokowa polega na radykalnej zmianie oczekiwań inflacyjnych, od których zależą zmiany w rzeczywistej inflacji. Przerywamy spiralę cenowo-płacową.

Rozdział piąty

Nowa szkoła klasyczna - inspirowane pracami Roberta Lucasa, inni przedstawiciele to Thomas Sargent, Robert Barro, Edward Prescott i Neil Wallace.

Główne hipotezy:

• Hipoteza racjonalnych oczekiwań

• Ciągłość opróżniania się rynku

• Hipoteza łącznej podaży

Racjonalne oczekiwania - skoro oczekiwania są opartymi na informacjach prognozami przyszłych wydarzeń, to są one w zasadzie tym samym, co przewidywania dostarczone przez odpowiednią teorią makroekonomiczną.

• Słaba wersja - zakłada się, że oczekiwania kształtują się racjonalnie, stosownie do maksymalizowania użyteczności przez poszczególne podmioty gospodarcze.

• Mocna wersja - subiektywne oczekiwania podmiotów gospodarczych w odniesieniu do zmiennych ekonomicznych są zbieżne z rzeczywistymi, czyli obiektywnymi oczekiwaniami co do tych zmiennych.

Racjonalne oczekiwania to nie to samo, co doskonałe oczekiwania.

Hipoteza ta jest przeciwna do oczekiwań adaptacyjnych, gdzie podmioty dostosowują oczekiwania tylko częściowo i nie korzystają z bazy informacji dodatkowych.

Krytyka:

• Podmioty będą odczuwać bodziec do wykorzystywania informacji tylko do punktu, w którym koszty = korzyści. Oczekiwania mało efektywne.

• Zakładanie błędnego interpretowania modelu, który nie jest doskonały

Ciągłość opróżniania się rynków - opróżnianie się rynków następuje, gdy w wyniku równowagi popytu i podaży wszystkie możliwe korzyści z wymiany zostają w pełni wyeksploatowane.

Hipoteza łącznej podaży - zakłada na podstawie założeń mikroekonomicznych (racjonalne decyzje odzwierciedlają optymalizacyjne zachowania, podaż siły roboczej/produktu zależy od względnych cen). Podaż siły roboczej reaguje na postrzegane przejściowe zmiany płacy realnej. Substytucja międzyokresowa - zastępowanie bieżącego czasu wolnym czasem w przyszłości.

Wskaźnik poświęcenia - wielkość utraconej przez gospodarkę produkcji, niezbędna do obniżenia inflacji. Koszty dezinflacji pod wpływem histerezy. Zapowiadane/przewidziane zmiany polityki pieniężnej nie będą miały żadnego wpływu na poziom produkcji i zatrudnienia. Władze mogą obniżyć stopę inflacji bez kosztów w sferze produkcji i zatrudnienia przepowiadanych przez Keynesa i monetarystów. Wskaźnik poświęcenia wynosi tu Z E R O.

Wnioski:

Wychodząc z założenia o doskonałej elastyczności (konkurencyjności) rynków, oznaczającej możliwość natychmiastowego dostosowywania się popytu, podaży i ceny do nowej sytuacji, zarówno na rynkach produktów, jak i czynników produkcji oraz uwzględniając hipotezę racjonalnych oczekiwań, zwolennicy nowej szkoły klasycznej odrzucają możliwość skutecznego wpływu polityki gospodarczej państwa, zarówno w krótkim, jak i długim okresie, na kształtowanie się takich wielkości, jak produkcja czy zatrudnienie. Dotyczy to polityki fiskalnej i monetarnej, zarówno ekspansywnej, jak i kontrakcyjnej. Państwo powinno jedynie dbać o stabilność cen i stymulować podaż towarów, przy czym mniejszą wagę nowa szkoła klasyczna przywiązuje do rodzaju działań państwa, większą natomiast do ich stabilności (wiarygodność rządu, konsekwencja w realizacji raz ustalonych reguł postępowania).

Rozdział szósty

Szkoła realnego cyklu koniunkturalnego - połączona hipoteza naturalnej stopy bezrobocia Friedmana-Phelpsa z założeniem ciągłego opróżniania się rynku i hipotezą racjonalnych oczekiwań pokazała jak wygląda krótkookresowa krzywa Philipsa przy nieprzewidzianej inflacji. Zakłada, ze wahania produkcji i zatrudnienia są wynikiem zmian realnych czynników w gospodarce przy rynkach dostosowujących się szybko i zawsze pozostających w stanie równowagi. Jej twórcami są Kydland i Prescott. Przedstawiciele nowej szkoły klasycznej oraz szkoły realnego cyklu koniunkturalnego - w ślad za Frischem uznają zjawiska stochastyczne jako źródło wahań koniunkturalnych. Podobnie jak Frisch, przyjmują mechanizmy impulsu i transmisji. Pierwszy z nich wyprowadza układ ze stanu ustalonego. Mechanizm transmisji zawiera te czynniki, które przenoszą efekty wstrząsu w czasie i sprawiają, że odchylenie nabiera trwałego charakteru. W teorii realnego cyklu koniunkturalnego pomijane są czynniki monetarne i uznaje się, że źródła zjawiska cyklu koniunkturalnego tkwią po podażowej stronie gospodarki. Fluktuacje ogólnogospodarcze są wynikiem stochastycznych szoków zewnętrznych, np. technologicznych. Ceny i płace w teorii RBC dostosowują się prawie natychmiast do nowych warunków, są doskonale elastyczne. Teoria ta zakłada, iż w każdym punkcie czasu podmioty znajdują się w w swoim optimum, dlatego interwencja rządowa może być nieskuteczna, a nawet szkodliwa.

Przyczyny niestabilności cyklicznej - wstrząsy łącznego popytu/podaży, lub kombinacji. Popyt niestabilność któregoś ze składników IS (Keynes), niestabilność po stronie pieniężnej, LM (monetaryści).

Podaż:

• Zmiany w środowisku naturalnym/katastrofy ekologiczne

• Zmiany cen energii/ropy naftowej

• Wojna, przewroty polityczne

• Zarządzenia państwowe, embarga, kontyngenty

• Wstrząsy produkcyjności, zmiany jakości nakładów kapitału i pracy

Cechy ogólne:

• Podmioty dążą do maksymalizacji użyteczności/zysków

• Podmioty kształtują oczekiwania w sposób racjonalny, brak asymetrii informacyjnej

• Giętkość cen zapewnia ciągłe opróżnianie rynku, równowaga istnieje zawsze

• Fluktuacje produkcji i zatrudnienia napędzane przez zmiany dostępnych technologii produkcji

• Fluktuacje zatrudnienia odzwierciedlają dobrowolne zmiany liczby godzin pracy /efekt dochodowy/

• Polityka pieniężna bez znaczenia, pieniądz jest neutralny

• Odrzucenie rozróżnienia między krótkim i długim okresem

Wstrząsy pieniężne zastąpiono technologicznymi. Rynek płacy jest zawsze w równowadze, bo ceny i płace są całkowicie giętkie. Robotnicy sami dokonują wyboru.

Międzyokresowa substytucja pracy - gospodarstwa domowe przesuwają swoja podaż siły roboczej w czasie na tej zasadzie, że są bardziej chętne do pracy, gdy płace realne są przejściowo wysokie, a pracują mniej, gdy płace realne są przejściowo niskie. Występują efekty substytucyjny i dochodowy. Wstrząsy technologiczne mają silny wpływ na podaż pracy. Podaż ma dużą reakcję na przejściowe zmiany płacy realnej.

Cechy modelu łącznego popytu/podaży:

• Model całkowicie realny, ilość pieniądza i poziom cen nie mają wpływu na popyt/zatrudnienie

• Odrzucenie długo i krótkookresowych krzywych łącznej podaży

• Założenie giętkości cen pozwala realnej stopie procentowej utrzymać rynek w równowadze

• Wstrząsy łącznego popytu spełniają rolę w tłumaczeniu ogólnych fluktuacji

Neutralność pieniądza - podaż pieniądza idzie za działalnością gospodarczą, a nie odwrotnie. Pieniądz jest endogeniczny. Popyt na pieniądz rozszerza się w czasie ekspansji działalności gospodarczej i wywołuje odpowiednią reakcję dostosowawczą ze strony podaży pieniądza.

---