1. Bezrobocie

Stało się problemem makroekonomicznym stosunkowo niedawno - dopiero po wielkim kryzysie lat 29' - 33' ubiegłego stulecia. Najpotężniejszy jak dotąd (w sensie szkod) kryzys - przyniosł kilkadziesiąt milionow bezrobotnych w krajach wysoko uprzemysłowionych.

Mowiąc o bezrobociu nie mowimy o krajach słabo rozwiniętych - brak statystyk, znacznej części sektorow gospodarczych. Rozmiary bezrobocia grożą destabilizacją gospodarki i doprowadzić do konfliktow społecznych.

Teoria Keynsowska:

Bezrobocie szkodliwe, bo niewystarczający popyt, niewykorzystane czynniki.

Anglia - lord Beverige - „wyznacznikiem nowoczesnego społeczeństwa jest to, że każdy poszukujący pracy mogł ją dostać”.

Po II wojnie światowej był klimat polityki „pełnego zatrudnienia”. Aż do lat `70 - kryzys energetyczny. Wtedy oprocz stagnacji pojawiło się bezrobocie. Od tego czasu znow jest problem bezrobocia. Walka z bezrobociem jest o wiele trudniejsza od walki z inflacją. Większość krajow poradziła sobie z inflacją, a stopa bezrobocia nadal przewyższa stopę inflacji. Wg znawcow definicja „pełnego

zatrudnienia” jest obecnie przestarzała.

Bezrobocie długotrwałe - powyżej roku, świadczy o słabym przeciwdziałaniu.

Nie wielkość bezrobocia jest straszna ale jego struktura. Im więcej długotrwałego tym gorzej.

Bezrobotny:

 osoba, ktora nie posiada pracy

 osoba, ktora szuka pracy

 jest gotowa na podjęcie pracy na warunkach typowych dla danej gospodarki (szczególnie płaca).

 polskie: o nie jest rencistą, emerytem o nie posiada gospodarstwa rolnego

Rozmiary bezrobocia ocenia się głownie przez liczbę bezrobotnych zarejestrowanych w Urzędach Pracy. Liczba zarejestrowanych nie zawsze oddaje stan rzeczywisty.

Rzeczywisty stan może być wyższy gdy zarejestrowanie nie daje korzyści [np. brak zasiłku] a wiąże się z kosztami [np. dojazd]. Poza tym w Polsce jest brak wiary, że przez urząd można znaleźć pracę. Nieraz rejestrują się osoby nie mające zamiaru podjąć pracy, tylko dla korzyści - np. zasiłku.

Stopa bezrobocia mówi ilu z tych, ktorzy CHCĄ pracować nie ma pracy.

Współczynnik aktywności zawodowej mowi jaka część ludności w wieku produkcyjnym jest aktywna zawodowo.

Skutki bezrobocia:

 mikroekonomiczne - skutki dla bezrobotnego i rodziny:

o prowadzi do obniżenia dochodow i pogorszenia sytuacji materialnej bezrobotnego i rodziny.

skutki w sferze psychologiczno - społecznej - praca nie jest tylko źrodłem dochodow, ale także środkiem samorealizacji. W pewnych zawodach nawet wysokie zarobki nie powodują stałości kadr. Człowiek pozbawiony pracy czuje się gorszym, zepchnięty na margines.

o Skłonności do patologii społecznych:

 skłonności do drogi przestępczej,

 alkoholizm

 narkomania

 makroekonomiczne:

o Straty w zakresie wyprodukowanych dobr i usług w kraju [niewykorzystywanie czynnika pracy]

o Zwiększenie obciążenia dla budżetu - konieczność wypłacania zasiłkow

o Maleją wpływy do budżetu.

Bezrobocie występuje wówczas, gdy liczba osób poszukujących pracy jest większa niż liczba ludzi zdolnych do pracy, chcących pracować i akceptujących istniejący poziom wynagrodzeń, pozostaje bez pracy.

1. bezrobocie przejściowe - wynika z niewystarczającej mobilności lub niewystarczających kwalifikacji siły roboczej;
2. bezrobocie strukturalne (technologiczne) - wynika ze zmian zachodzących w strukturze produkcji i kurczenia się niektórych dziedzin produkcji (np. związane ze spadkiem wydobycia węgla kamiennego);
3. bezrobocie koniunkturalne (cykliczne) - najpoważniejsza forma bezrobocia spowodowana spadkiem globalnego popytu w gospodarce na skutek wahań cyklu koniunkturalnego, występujące szczególnie w fazie recesji;
4. bezrobocie ukryte (utajone) - występowało w postaci nadmiernego zatrudnienia (ponad potrzeby produkcyjne) w gospodarkach państw komunistycznych;
5. bezrobocie sezonowe - wiąże się z wahaniami zapotrzebowania na pracowników w branżach o sezonowych cyklach produkcji;
6. bezrobocie naturalne, z wyboru - pojawia się w krajach, gdzie wysokość zasiłków przyznawanych bezrobotnym jest wystarczająco wysoka (w porównaniu z poziomem płac realnych), aby tworzyć zachętę do pozostawania zawodowo bezczynnym.

Rodzaje inflacji

Inflacja jest to proces wzrostu cen w gospodarce narodowej w danym okresie czasu połączony z dużą utratą wartości pieniądza. Występuje wówczas duży wzrost podaży pieniądza i szybkości obiegu pieniądza w gospodarce. Inflacja najczęściej liczona jest rok do roku lub miesiąc do miesiąca. Wzrost poziomu cen w okresie badanym w stosunku do okresu bazowego jest wyrażany procentowo i nazywany jest stopą inflacji. Współczynnik ten pokazuje zmianę poziomu cen.

W zależności od przyczyn wywołujących zjawiska inflacyjne wyróżnia się:

Inflacja popytowa pojawia się wtedy gdy jest za dużo pieniądza w obiegu w stosunku do wielkości produkcji przy określonych cenach w danym czasie. Nazywana jest także inflacją pieniężną. Powodem jej powstania mogą być nadmierne wydatki państwa, które nie mają odzwierciedlenia w dochodach (inflacja budżetowa), zbyt duża kreacja pieniądza kredytowego (inflacja kredytowa) lub nadmierny w porównaniu do wzrostu produkcji wzrost płac (inflacja płacowa).

Inflacja podażowa (kosztowa) - dochodzi do niej, gdy rosną ceny surowców, co zwiększa koszty produkcji i ceny. Do wzrostu kosztów produkcji może dojść, gdy nastąpi wzrost cen, np. węgla, ropy naftowej (np. z powodu wojny), ograniczenie dostaw surowców rolnych (np. z powodu nieurodzaju).

Inflacja strukturalna występuje z powodu zmiany struktury gospodarczej danego kraju w pewnym okresie czasu. Producenci nie odpowiadają na zmianę popytu. Niedostosowanie struktury podaży do struktury popytu powoduje wzrost cen

Przyjmując za podstawę tempo wzrostu cen inflację dzielimy na:

inflację pełzającą (nie przekracza 5% rocznie) charakteryzującą się niewielkim wahaniom cen z roku na rok, nie jest groźna dla gospodarki. Inflację tą można kontrolować;

inflację kroczącą (oscyluje w granicach 5 - 10% rocznie) oczekiwania inflacyjne prowadzą do określonych zachowań podmiotów gospodarczych i umacniają ten proces. Inflację tą można przewidzieć i uwzględnić w podejmowanych decyzjach, zaczyna wymykać się spod kontroli;

inflację galopującą (przekracza 20%) - jest bardzo niebezpieczna dla procesów wzrostu gospodarczego ponieważ przyczynia się do bardzo szybkiego tempa wzrostu cen w bardzo krótkim okresie czasu, powoduje zahamowanie systemów motywacyjnych oraz zahamowanie wzrostu gospodarczego. Inflacja ta wywołuje dużą ekspansję pieniądza na rynek;

hiperinflację - powstaje często z inflacji galopującej, następuje szybka (często z dnia na dzień) utrata wartości pieniądza i gwałtowny wzrost cen. Powodowana jest zwykle przez całkowite załamanie systemu finansowego kraju i ogromny deficyt budżetowy finansowany przez dodruk pieniędzy.

Ze względu na sposób przejawiania się:

inflacja jawna - nazywamy ja także otwartą lub cenową, występuje w gospodarce wolnorynkowej, gdzie oddziałują na siebie siły popytu i podaży, wpływając na wahania cen

inflacja ukryta - jej inne nazwy to tłumiona bądź zasobowa, występuje w gospodarce socjalistycznej. Cześć popytu na produkty nie mogła być zaspokojona, w związku z czym ludzie mieli coraz więcej pieniędzy, których nie mogli sensownie wydać

Ze względu na możliwości przewidywania:

Inflacja antycypowana - występuje wówczas gdy uwzględnia się w realizowanych transakcjach przewidywany wzrost ogólnego poziomu cen, często cena związana z tymi transakcjami powiększona jest
o określone odsetki, które mają zabezpieczyć przed zjawiskami inflacyjnymi.

 Inflacja nieantycypowana - inflacja nieprzewidywana, która nie jest uwzględniona w zawieranych transakcjach. W związku z czym skutki takiej inflacji są znacznie wyższe, ponieważ otrzymywany pieniądz nominalny ma niższą realną wartość.

Ze względu na zróżnicowanie tempa:

Inflacja zrównoważona - relacje cen pozostają w dużej mierze niezmienne (wszystkie ceny rosną w jednakowym tempie)

Inflacja niezrównoważona - występują zniekształcenia cen relatywnych, stóp podatkowych
i realnych stóp procentowych

SKUTKI INFLACJI:

> koszty inflacji [negatywne skutki]

o walka z inflacją jednym z podstawowych celów makroekonomii, więc

prawdopodobnie kosztów jest więcej niż zalet o zniekształca rachunek ekonomiczny - utrudnia racjonalne podejmowanie decyzji

ponieważ ceny ulegają ciągłym zmianom, o zniekształca funkcję informacyjną cen

o powoduje ucieczkę pieniądza - ludzie pozbywają się pieniądza o maleje skłonność do oszczędzania

o straty wierzycieli - jeśli udzieliłem pożyczki, to tracę przy inflacji - ratunkiem

ruchoma stopa procentowa o straty nabywców obligacji

o redystrybucja dochodów - silne grupy podmiotów są w stanie sobie

rekompensować straty poprzez wymuszenie wzrostu płac o wzrost niepewności oraz osłabienie aktywności gospodarczej o wzrost kosztów obsługi działalności gospodarczej - wymiana informatorów, cenników - to też kosztuje

> korzyści - najczęściej krótkotrwałe:

o korzyści dłużników - „opłaca się" brać kredyty

o przejściowe korzyści przedsiębiorstw i państwa w wymiarze politycznym - rosną wydatki i płace - ale tylko nominalnie - jednak wygląda to lepiej

Bank centralny

Funkcje banku centralnego

Bank centralny, zwany też bankiem emisyjnym lub bankiem banków, ma pozycję nadrzędną w stosunku do pozostałych banków, wpływa na ich działalność oraz jest odpowiedzialny za prowadzenie bieżącej polityki pieniężnej państwa.

Bank centralny pełni następujące funkcje

- posiada monopol na emisję pieniądza gotówkowego;

- pełni funkcję banku banków, tzn. zaopatruje banki komercyjne w pieniądz gotówkowy, reguluje rezerwy tych banków i udziela im pożyczek;

- pełni funkcję banku państwa;

- stabilizuje rynki finansowe;

- współuczestniczy w realizacji polityki pieniężnej państwa, kontroluje i reguluje podaż pieniądza i kredytu w gospodarce.

Wzajemna zależność między bankiem centralnym a rządem przyjmuje jedną z dwóch możliwych postaci:

1. Bank centralny jest niezależny od rządu i cele swojej działalności ustala bez jego ingerencji. Podstawowym celem działalności banku niezależnego od rządu jest stabilność cen.

2. Bank centralny jest zależny od rządu. Rząd określa kierunki polityki banku, pozostawiając mu zadania wykonawcze. W tej sytuacji polityka monetarna banku centralnego wspomaga rządową politykę gospodarczą, bez względu na konsekwencje inflacyjne.

Instrumenty oddziaływania banku centralnego na podaż pieniądza

Do najważniejszych narzędzi wykorzystywanych przez bank centralny do kontrolowania podaży pieniądza należą:

- zmiany stopy rezerw obowiązkowych,

- zmiany stopy redyskontowej,

- operacje otwartego rynku.

Określenie przez bank centralny stopy rezerw obowiązkowych polega na ustaleniu minimalnego stosunku rezerw w gotówce w kasie banku i rezerw w banku centralnym do ogólnej sum wkładów zgromadzonych w banku.

Rezerwa obowiązkowa - ze względu na to, że z reguły jest nieoprocentowana - jest faktycznie formą podatku, który bankowi centralnemu muszą płacić banki komercyjne. W przypadku nie odprowadzenia rezerwy obowiązkowej banki komercyjne muszą płacić odsetki.

Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych wywołuje następujące efekty w sektorze bankowym:

- ogranicza możliwości ekspansji kredytowej banków,

- obniża potencjalne zyski banków komercyjnych

- mobilizuje banki komercyjne do ściągania wierzytelności od dłużników,

- zachęca banki komercyjne do sprzedaży papierów wartościowych w celu uzupełnienia rezerw obowiązkowych.

Bank centralny wykorzystuje instrumenty oddziaływania na podaż pieniądza w celu prowadzenia polityki ekspansywnej lub restrykcyjnej.

Polityka ekspansywna polega na:

- obniżeniu stopy rezerw obowiązkowych,

- obniżeniu stopy redyskontowej,

- skupie papierów wartościowych przez bank centralny.

Działania te nastawione są na zwiększenie płynności banków komercyjnych i zwiększenie podaży pieniądza w celu pobudzenia aktywności podmiotów gospodarczych.

Polityka restrykcyjna wymaga działań odwrotnych, czyli:

- podniesienie stopy rezerw obowiązkowych,

- podniesienia stopy redyskontowej,

- sprzedaży papierów wartościowych przez bank centralny.

Makroekonomia - procesy gospodarcze w danym kraju jako całość. Posługuje się wielkościami agregatowymi:

globalna produkcja, globalna konsumpcja, globalny popyt, inwestycje, ogolny poziom cen.

CELE I NARZĘDZIA

Cele:

Produkcja

Wysoki poziom zarowno bezwzględny jak i w stosunku do rozporządzalnego potencjału, wysoka stopa wzrostu.

Zatrudnienie

Wysoki poziom zatrudnienia. Niski poziom bezrobocia przymusowego.

Stabilność poziomu cen

przy swobodnej grze sił rynkowych.

Bilanse zagraniczne

Rownowaga eksportu i importu, stabilność kursu waluty.

Narzędzia:

Polityka fiskalna (budżet państwa) Wydatki publiczne, podatki.

Polityka monetarna (bank centralny)

Kontrola podaży pieniądza wywierająca wpływ na stopy procentowe.

Polityka dochodowa

Od swobodnego kształtowania relacji, płac i cen do Śródków kontroli.

Stosunki międzynarodowe

Polityka handlu zagranicznego. Interwencjonizm w odniesieniu w stosunku do kursów walutowych.

Model makroekonomiczny - stara się uchwycić podstawowe związki i zależności występujące w gospodarce. Jest bardziej sformalizowanym przedstawieniem gospodarki (np. równanie matematyczne).

Modele są również uproszczeniem rzeczywistości. W uproszczeniach:

1. pomija się rzeczy nieistotne (szczegóły),

2. świadome uproszczenie niektórych aspektów rzeczywistości.

W modelach makroekonomicznych istotną rolę odgrywają zmienne określane jako zmienne agregatowe .

Występują między nimi zależności o charakterze:

1. funkcjonalnym - gdy jedna zmienna określa inną (np. inwestycje i wielkość produkcji), zmiana jednej powoduje zmianę drugiej.

2. definicyjnym - gdy jedna zmienna jest określona w kategoriach innych zmiennych (np. globalny dochód obejmuje część wydatkowaną na konsumpcję i część oszczędzaną).

Zależności pomiędzy zmiennymi można przedstawić w postaci równań lub przy pomocy metod graficznych (np. krzywa Philips^a - zależności między stopą inflacji a bezrobociem czy krzywa Laffer^a - między stopa podatkową a wpływami do budżetu).

Zmienne występujące w modelach można podzielić na 2 grupy:

1. w postaci zasobów - charakteryzują się tym, że przedstawiają pewne wartości ekonomiczne w danym momencie czasu (np. PKB na rok 2001, stan zapasów na dzień...)

2. w postaci strumieni - wyrażają wartość pewnych wielkości ekonomicznych w określonym przedziale czasowym.

Zasoby zmieniają się poprzez ruch strumieni (np. w przeciągu miesiąca produkcja wzrosła o..., wielkość produkcji, sprzedaż).

Zmienne w postaci zasobów i zmienne w postaci strumieni trudno rozróżnić (np. pieniądz to zasób a wydatki to strumień).

Jednym z najtrudniejszych problemów w gospodarce jest problem agregacji. Do tworzenia modeli musimy mieć „wspólny mianownik" dla różnych wielkości. Przechodzi się z jednostek fizycznych na wartościowe. Podstawą do wyrażenia wartości w jednostkach wartościowych jest wyrażenie pieniężne (ceny). W gospodarce występują zjawiska inflacyjne więc ceny nie zawsze są odbiciem wartości. Jednak dla pewnych celów porównanie w cenach bieżących jest potrzebne (w wartościach nominalnych). Dla badań naukowych i badania trendów w gospodarce nie możemy korzystać z wartości nominalnych tylko realnych.

Płaca realna - ilość dóbr i usług możliwych do nabycia za płacę nominalną.

Jeśli wzrost cen wyprzedza wzrost płacy nominalnej to realnie zarobki są mniejsze. Rzeczywisty wzrost płac jest wtedy gdy tempo wzrostu płac nominalnych jest wyższe niż stopa inflacji.

Do badania trendów używa się wartości realnych. Przyjmuje się stały poziom cen i mierzy się wielkość produkcji w cenach stałych lub bazowych. Unikamy wtedy wpływu inflacji na wytężenie wartościowe.

Przeprowadza się deflowanie - sprowadzanie wartości nominalnych do realnych przy pomocy indeksu zwanego deflatorem.

Deflator może być traktowany jako wskaźnik inflacji odnoszący się do całej gospodarki.

CPI (consument price index) - wskaźnik zmian cen dóbr konsumpcyjnych; konsumpcja stanowi 70% popytu globalnego rozwiniętych gospodarek.

Inwestycje netto - zasób -> nakłady poniesione na wzrost kapitału. napływ kapitału <- strumień odpływ - deprecjacja.

Jest to gospodarka zamknięta (brak eksportu i importu), nie funkcjonuje państwo. Tylko 2 typy podmiotów - gospodarstwo domowe i przedsiębiorstwo.

Gospodarstwa domowe są właścicielami czynników produkcji - w gospodarce rynkowej z dominującą własnością prywatną nie jest aż taka abstrakcja bo wszystko należy do konkretnych osób. Istnieje produkcja na zaspokojenie potrzeb - dobra nabywane przez gospodarstwa domowe. Gospodarstwa domowe dostarczają kapitału, pracy i ziemi za co dostają wynagrodzenie za usługi tych czynników (płace, zyski, opłaty za dzierżawę). Z drugiej strony otrzymują produkty i usługi, za które płacą wydatkami na produkty i usługi. Istnieje więc ścisła zależność pomiędzy gospodarstwami domowymi i przedsiębiorstwami. Wielkość czynników gospodarstw domowych determinuje wielkość produkcji; popyt decyduje o dalszej produkcji, a popyt zależy od dochodów tego gospodarstwa.

Dopływy: inwestycje (I), wydatki urzędowe (G), eksport (Ex)

Odpływy: oszczędności (S), podatki (T), import (Im)

Ruch okrężny strumieni w gospodarce, dopływy i odpływy /model wzbogacony/.

Logika schematu podobna do poprzedniego. Model został wzbogacony o sektor bankowy, państwo i zagranice. Strzałki skierowane do danego podmiotu = dopływy, i odwrotnie. Wydatki rządowe: subsydia.

Polityka budżetowa

Polityka fiskalna (budżetowa) zajmuje się sposobami wykorzystania dochodów i wydatków publicznych w celu realizacji zadań stojących przed państwem.

Budżet państwa:

• zespół rachunków, zestawiających na okres jednego roku kalendarzowego wszystkie wpływy i obciążenia państwa;

• prezentacja programu działania rządu, w którym ogólne cele polityczne i społeczno-gospodarcze cele zostały przedstawione jako finansowe zamierzenia;

• zespół narzędzi i środków służących realizacji określonych zadań społeczno-gospodarczych państwa.

Deficyt budżetowy to nadwyżka wydatków państwa nad jego dochodami

Nadwyżka budżetowa mówi o tym o ile wpływy do budżetu są większe od wydatków państwa.

Deficyt budżetowy może być finansowany na 3 sposoby:

• Pożyczką krajową - przez emisję obligacji i bonów skarbowych;

• Pożyczką z zagranicy;

• Emisją pieniądza.

Ostatni sposób grozi inflacją, a dwa pierwsze powodują zadłużanie się państwa w kraju i za granicą. W taki sposób powstaje dług publiczny.

Dług publiczny zobowiązania państwa wobec banków, obywateli i zagranicy, powstałe w wyniku finansowania deficytu budżetowego drogą pożyczek

W przeszłości większość państw w dłuższych okresach miała w miarę zrównoważone budżety. Od czasów wielkiego kryzysu w latach trzydziestych i polityki New Deal, polegającej na zwiększaniu zagregowanego popytu w gospodarce za pomocą olbrzymiego programu robót publicznych, deficyt stał się jednym z elementów polityki gospodarczej. W krótkim okresie umożliwia on stosunkowo łatwy przyrost dochodu narodowego, a koszty takiego działania odłożone są (poprzez dług publiczny) na później.

Spłaty odsetek od długu publicznego zabierają co roku sporą część dochodów budżetu (w Polsce ponad 10%).

Obsługa długu, zarówno krajowego, jak i zagranicznego, jest znaczącą pozycją w budżecie, co pogłębia trudności z jego zrównoważeniem.

Funkcje polityki budżetowej:

alokacyjna - wpływanie na podział czynników wytwórczych między sektor prywatny i publiczny oraz ich dalsza alokacja wewnątrz tych sektorów;

Alokacja realizowana jest:

pośrednio: przez korygowanie cen, dotacji i podatków

bezpośrednio: przez przekazanie funduszy na konkretne zadania

Zadania alokacyjne polityki fiskalnej polegają na:

kształtowaniu podziału czynników wytwórczych i dóbr materialnych między sektor publiczny i sektor prywatny,

kształtowaniu podziału czynników wytwórczych w ramach sektora publicznego,

oddziaływaniu na alokację zasobów w ramach sektora prywatnego.

redystrybucyjna - oddziaływanie państwa na ostateczny podział dochodów indywidualnych poprzez:

bezpośrednią redystrybucję dochodów pieniężnych (podatki i transfery socjalne);

bezpłatne (lub płatne częściowo) zaspokajanie określonych potrzeb w ramach usług społecznych (oświata, służba zdrowia);

oddziaływanie na warunki, w jakich kształtuje się pierwotna dystrybucja dochodów (np. szkolenia zawodowe);

stabilizacyjna - wykorzystanie budżetu do osiągnięcia makroekonomicznych celów gospodarczych (wysokiego zatrudnienia, niskiej inflacji, zrównoważonego tempa wzrostu gospodarczego, stabilności bilansu płatniczego).

Polityka stabilizacyjna powinna przeciwdziałać powstawaniu gwałtownych wahań rozwoju gospodarki (zwłaszcza recesji) wynikających z cyklów koniunkturalnych.

Podatki - system podatkowy

Podatki są to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo na podstawie przepisów prawa w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków państwowych.

Podatki mogą być klasyfikowane w różny sposób. Biorąc pod ówagę przedmiot opodatkowania:

- podatki dochodowa- czyli pobierane od dochodów osobistych ludności (płace, wynagrodzenia za prace zlecone, odsetki, renty, emerytury) oraz od dochodów osób prawnych (przedsiębiorstwa)

-podatki konsumpcyjne- czyli podatki nakładane na dobra i usługi będące przedmiotem obrotu, np. podatek obrotowy, podatek od wartości dodanej, akcyza.

- podatki majątkowe płacone od posiadanego majątku oraz od przenoszenia praw do majątku.

Podatki dzieli się również na:

pośrednie - istota konstrukcji to przerzucenie przez podatnika na osoby trzecie (obrotowe, importowe, akcyzy, podatki od czynności o charakterze wzajemnym); ustawodawca gwarantuje pośrednio, że podatnik tego podatku nie będzie co do zasady ponosił jego ciężaru

bezpośrednie - występuje jedność podmiotowa podatnika oraz podmiotu, który ponosi ciężar podatku (pośrednie mogą się przekształcić w bezpośrednie - np. stosował stawkę 7% a powinien 22% i jest zobowiązany do zapłaty podatku w prawidłowej wysokości) - też mogą być przerzucone, a zależy to od inwencji podatnika

klasyfikacja podatków wg OECD^[1]:

1. podatki dochodowe

• podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT)

• podatek dochodowy od osób prawnych (CIT)

2. Obowiązkowe składki ubezpieczeniowe, zdrowotne itp.

3. opodatkowanie własności

• Podatki od nieruchomości

podatek rolny (gruntowy)

podatek leśny

• podatek od spadków i darowizn

4. podatki od towarów i usług

• podatek od wartości dodanej (VAT);

• akcyza: podatek pobierany od spożycia niektórych artykułów, pobiera się od przedsiębiorcy, który wlicza ją do ceny towaru;

• cło: podatek graniczny od towarów, w ostatecznym rozrachunku płaci konsument;

System podatkowy to zespół podatków, które funkcjonują równocześnie w obrębie danego państwa i tworzą całość zarówno w sensie prawnym jak i ekonomicznym. Jest to zbiór przepisów prawnych i instytucji finansowych, które ustanawiają podatki oraz określają i zajmują się ich poborem. W jego skład wchodzą zarówno przepisy, które związane są z samymi podatkami jak i określające podmioty pobierające podatki, płatników podatków i instytucje wyznaczające wysokość i warunki płacenia podatków.

Podatki jako, że są podstawowym dochodem budżetu państwa, to istotne jest, aby obowiązujący w danym kraju system podatkowy funkcjonował poprawnie i sprawnie, gdyż wpływa to na rozwój danego kraju.

System podatkowy jest jednym z narzędzi, który umożliwia budżetowi państwa sprawowanie jego funkcji redystrybucyjnej. Jest to możliwe dzięki ulgom i zwolnieniom podatkowym, zróżnicowanym stawkom podatkowym podatków pośrednich oraz progresywnym opodatkowaniu dochodów.

Polski system podatkowy

Podstawy nakładania obowiązków podatkowych w Polsce określone są w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku. Zgodnie z art. 217 Konstytucji wyłącznie w drodze ustawy może odbywać się nakładanie podatków i innych danin publicznych oraz wyznaczanie podmiotów i przedmiotów opodatkowania, obowiązujących stawek podatkowych, grup podmiotów, które są zwolnione z płacenia podatków, zasad dotyczących stanowienia ulg i umorzeń podatkowych.

Polski system podatkowy złożony jest z jedenastu tytułów podatkowych, które są objęte materialnym szczególnym prawem podatkowym.

Rachunek dochodu narodowego

Kiedyś stosowana była metoda (w gospodarkach centralnie planowanych) MPS (Material Product System). Dziedzinami tworzącymi dochód narodowy były tylko sfery produkcji materialnej (górnictwo, hutnictwo; szkoła, lekarz - nie produkcyjne). Przeszedł do historii w metodologii ale nie w mentalności.

Obecnie SNA (System of National Accounts) - system rachunkowości narodowej. Zarówno sfera produkcyjna jak i nieprodukcyjna (usługi) uważane są za tworzące dochód narodowy. Każda działalność przynosząca dochód tworzy dochód narodowy.

/ Różne będą też wartości dochodu obliczanego tymi metodami /

Wyróżnia się 3 sposoby liczenia dochodu narodowego, które powinny dać ten sam efekt:

Metoda sumowania produktów polega na sumowaniu wartości produktów i usług wytworzonych w danej gospodarce w ciągu roku. Przy obliczaniu PKB metodą sumowania produktów trzeba uważać na to, aby nie dodawać wielokrotnie tych samych elementów. Takie wielokrotne liczenie wystąpiłoby wówczas, gdybyśmy dodawali do siebie wartość wszystkich produktów i usług wytworzonych w gospodarce w ciągu roku. Wynika to z tego, że niektóre produkty wytwarzane w danym roku są w całości zużywane przy wytwarzaniu innych produktów w tym samym roku. Przy obliczaniu PKB należy liczyć wyprodukowane produkty i usługi tylko jeden raz. Są dwa sposoby uniknięcia wielokrotnego liczenia tych samych elementów.
==> Pierwszy polega na sumowaniu wartości tzw. dóbr finalnych,
==> Drugi zaś na sumowaniu tzw. wartości dodanej.
Dobra finalne to dobra (czyli produkty i usługi) nabywane przez ostatecznego użytkownika. W ich skład wchodzą produkty i usługi konsumpcyjne nabywane przez gospodarstwa domowe oraz produkty i usługi inwestycyjne (np. maszyny) nabywane przez przedsiębiorstwa. Charakterystyczną cechą dóbr inwestycyjnych jest to, że nie zużywają się one w całości w jednym cyklu wytwórczym. Dobra pośrednie są to dobra, które w całości zużywane przez przedsiębiorstwa przy wytwarzaniu innych produktów. Wartość dodana jest to przyrost wartości dóbr, będący rezultatem procesu produkcji. Oblicza się ją przez odjęcie od wartości dóbr wytwarzanych w danym przedsiębiorstwie sumy kosztów rzeczowych czynników zużytych przy wytwarzaniu tych dóbr.

Obliczanie PKB metodą sumowania dochodów - polega na sumowaniu tych dochodów, powstających w procesie wytwarzania produktów i usług w danym roku . Suma tych dochodów musi być równa ogólnej sumie wartości dodanej, albowiem wartość dodana składa się z dochodów osiąganych przez uczestników procesu produkcji. Można więc zapisać że:
PKB = suma wartości dodanych = suma dochodów czynników produkcji.

Przy obliczaniu PKB metodą sumowania dochodów należy pamiętać o tym, aby uwzględniać jedynie te dochody, które powstają w związku z wytwarzaniem produktów i usług. Podobnie wygląda sprawa z tzw. płatnościami transferowymi, tj. emeryturami, rentami, różnego rodzaju zasiłkami, stypendiami i innymi płatnościami z budżetu. Płatności te nie wiążą się z koniecznością świadczenia w zamian jakiejś usługi, nie są dochodami z tytułu udziału w procesie produkcji. Z tego powodu nie powinny być uwzględnione w rachunku PKB.

Obliczanie PKB metoda sumowania wydatków polega na sumowaniu wydatków na dobra finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa krajowe.
Wydatki te obejmują:
==> Wydatki na dobra konsumpcyjne wytwarzane w kraju ( Ck ) ,
==> Wydatki na krajowe dobra inwestycyjne ( Ik ) ,
==> Wydatki rządowe na wytwarzane w kraju finalne produkty i usługi , z wyłączeniem płatności transferowych ( Gk ) ,
==> Wydatki zagranicy na krajowe dobra eksportowe ( Exk ).
Można więc zapisać:
PKB = Ck + Ik + Gk + Exk,
Gdzie subskrypty k przy poszczególnych symbolach oznaczają, że bierzemy pod uwagę tylko wydatki na dobra krajowe, pomijamy w rachunku wszelkie produkty i usługi z importu (Im) . Taki sam rezultat otrzymamy, gdy będziemy dodawać poszczególne wydatki na dobra krajowe i importowane, a następnie odejmiemy wielkość łącznego importu (Im). Mamy więc:
PKB = C + I + G + Ex - Im,
Gdzie C, I, G i Ex zawierają również komponenty z importu. Ta metoda rachunku wykorzystywana jest w praktyce statystycznej. Gdy różnicę między eksportem i importem (tj. eksport netto) oznaczymy przez X, wówczas równanie będzie miało postać:
PKB = C + I + G + X

Podatki - to obowiązujące płatności obywateli na rzecz instytucji rządowych

Podatki pośrednie - zawarte są w cenach towarow- wiążą się z wydatkami . Gdy kupuję coś to dobrowolnie się opodatkowuję

Wyrożniamy też akcyzę wśrod pośrednich podatkow Podatki bezpośrednie to podatki od dochodow- płacą te osoby, ktore podlegają opodatkowaniu Podatki pośrednie zwiększają nam wartość np. PKB

PKB wyrażone w cenach rynkowych będzie wyższe niż PKB w cenach czynnikow produkcji(bez podatkow pośrednich ale z subsydiami)

Produkt Krajowy Brutto - PKB (GDP - Gross Domestic Product) - jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju niezależnie od tego kto jest ich właścicielem

PKB może być wyrażony w cenach rynkowych albo w cenach czynników produkcji. PKB w cenach rynkowych jest wyższy od PKB w cenach czynników wytwórczych. Najpopularniejszym podatkiem jest VAT /Value Added Tax/ (podatek od wartości dodanej)
Produkt Narodowy Brutto - PNB (GNP - Gross National Product) - jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług przez czynniki produkcji. PNB jest równy PKB + powiększonemu o dochody netto z tytułu własności zagranicą. PNB uwzględnia to , że np. w Polsce są inwestycje zagraniczne i Polska ma inwestycje za granicą (w przypadku Polski to głównie pracownicy)

3) Produkt Narodowy Netto - PNN - jeżeli od PNB wyrażonego w cenach czynników produkcji odejmiemy amortyzację otrzymujemy Produkt Narodowy Netto, czyli inaczej Dochód Narodowy

Produkt narodowy nominalny a realny:

PNB nominalny - jest liczony w cenach , które istniały w okresie wytwarzania dochodu narodowego PNB - jest potrzebny do bieżącej oceny sytuacji, do podejmowania decyzji, państwo musi decydować o podziale wpływów budżetowych

PNB realny - koryguje PNB nominalny o skutki inflacji i wyraża PNB w cenach stałych, pochodzących z roku podstawowego (bazowego) - stosowany do przekazywania trendów.

Dla bieżącej polityki potrzebne jest ujęcie nominalne, gdy w kraju występuje inflacja wykorzystujemy ujęcie realne. Ważny jest do porównywania cen / wprowadza się system cen stałych. W praktyce posługujemy się deflatorem:

Deflator- obliczany jako funkcja relacji między PNB nominalnym, a PNB realnym:

Znając PNB, możemy też obliczać tempo wzrostu gospodarczego.

Wzrost gospodarczy - mierzy się przy pomocy przyrostu produkcji. Porównujemy przyrosty z roku t + 1 do roku t.

Jeżeli wartość produkcji rośnie to znaczy , że mamy wzrost gospodarczy

Deflator może być tez używany jako miernik inflacji. To znaczy, że jeżeli np. wyniósł 105 to inflacja wynosi 5%.

Powszechnie używanym jest wskaźnik CPI (Consumer Price Index - wskaźnik cen detalicznych) CPI- bierze zmiany cen dóbr konsumpcyjnych bo te najbardziej uderzają w gospodarstwa domowe.

Mierzenie dobrobytu społecznego

Gospodarka warunkuje standard życia wśród ludzi. Istnieje konieczność redystrybucyjna -> strefa socjalna.

MIERNIKI DOBROBYTU SPOŁECZNEGO:

Produkt krajowy brutto - krótka historia mierzenia dobrobytu społecznego (różne dane: od lat 30' -50'); pierwotnie mierzono przy pomocy bogactwa. Jednak bogactwo kumuluje się przez wieki a PKB jest na dany rok. Umożliwia porównywania między różnymi krajami i sprowadza kwestię dobrobytu do wartości dóbr i usług. Jest to daleko idące uproszczenie. Potrzebne są także miary uwzględniające charakter jakościowy, a nie tylko ilość konsumpcji dóbr i usług.

Jakość życia - różnie definiowany - całokształt warunków pożądanych dla rozwoju człowieka. Miarę fizycznego, duchowego i społecznego zadowolenia. Tego się nie da mierzyć przy pomocy PKB.

Wady i zalety PKB i PNB jako miar dobrobytu: Zalety:

prostota obliczania - łatwość wyrażenia wskaźnika (w wymiarze międzynarodowym jest problem -sprowadzenie do wspólnej waluty - może to deformować rachunek). Najczęściej jest wyrażany w dolarach /$/, ale w EU wyraża się w euro /€/. Problem ujęcia w wartościach nominalnych i w sile nabywczej. 1$ w Polsce, Stanach, Zimbabwe ma różną siłę nabywczą. Cenniejsze są wartości wyrażone w sile nabywczej pieniądza

(w krajach biednych dochód w dolarach jest wyższy niż nominalny, a w bogatych odwrotnie) /aktualnie Polska: PKB n/osobę 4000$, wg siły nabywczej 3000$ - nasze ceny są o połowę niższe więc dochód wyrażony w sile nabywczej jest o 100% wyższy. /

Wady:

PKB, PNB uwzględniają efekty działalności jednego roku, a o warunkach w jakich żyjemy nie decyduje tylko produkcja jednego roku ale także to co nagromadzono wcześniej.

W PKB uwzględniane są tylko efekty działalności oficjalnie rejestrowane. Wypadają więc efekty, które są z działalności pozarynkowej lub w szarej strefie.

Działalność pozarynkowa - np. pomaluję sobie mieszkanie, zmodernizuję coś, sprzątanie, gotowanie w domu, posiadanie ogródków domowych, działkowych. Strefa pozarynkowa się kurczy - wiąże się to z aktywizacja zawodową kobiet. PKB per capita w krajach słabo rozwiniętych i wysoko rozwiniętych nie współgrają bo w słabo rozwiniętych większa jest rola działalności pozarynkowej.

Szara strefa - „pół-legalna" - przedmiot transakcji jest legalny ale transakcje nie jest legalna. np.:

sprzedaje się kwiaty ze swojego ogródka. W Polsce przymyka się na to oko. Uważa się też, że w okresie transformacji stabilizuje gospodarkę - tworzy tzw. klasę średnią. Trudno się walczy z szarą strefą.

Rozmiary szarej strefy: wynoszą do kilku procent w bardzo praworządnych krajach jak Szwajcaria, Japonia, Holandia -> mniejsze niż 5% PKB; w krajach postkomunistycznych: 20% PKB, Grecja: 30%, Litwa: 50% wartość produkcji i usług. Tłumaczy to jak ludzie są w stanie przetrwać w krajach o niskim PKB. Im dalej na wschód tym większy procent szarej strefy. Deformuje ona rzeczywiste dochody. Sposoby walczenia z szarą strefą:

• lepsze prawodawstwo (głównie gospodarcze)

• problem podatków (struktura i wysokość)

• praworządność (stan moralny społeczeństwa - w dziedzinie szacunku dla prawa). Nigdzie do końca się nie pozbyto strefy szarej.

Czarna strefa - zarówno przedmiot jak i transakcja są nielegalne.

PKB, PNB per capita nie uwzględnia podziału dochodu narodowego - jest średnią, wprowadza ujednolicenie - bardziej oddaje stan rzeczywisty przy niewielkim zróżnicowaniu. Przy dużej rozpiętości bogactwo <-> bieda nie oddaje stanu faktycznego.

Determinanty dochodu narodowego:

♦ produkcja potencjalna i faktyczna,

o Produkcja potencjalna - którą w danym kraju można by wytworzyć gdyby racjonalnie wykorzystać wszystkie czynniki produkcji [praca, kapitał, ziemia].

o Produkcja faktyczna - została w danej gospodarce wytworzona, globalny popyt będzie ją determinował [mówi się, że w Polsce jest niewystarczający popyt aby mógł poruszyć gospodarkę - zasoby nie zostały uruchomione na skutek niskiego popytu]

o Produkcja potencjalna - Produkcja faktyczna = Luka PKB -> obrazuje ona stopień niewykorzystania czynników produkcji.

♦ Agregatowe (globalne) popyt i podaż:

o Globalny (agregatowy) popyt - AD - łączna ilość dóbr jaką nabywcy zamierzają zakupić w danych warunkach. Wielkość AD zależy od:

• Ogólnego poziomu cen towarów

• Wysokości dochodów ludności

AD jest malejącą funkcją poziomu cen i rosnącą funkcją dochodów ludności. Krzywa AD ukazuje zależność AD od ogólnego poziomu cen. o Globalna (agregatowa) podaż - AS - łączna ilość towarów, dóbr, którą producenci chcą dostarczyć na rynek w określonych stałych warunkach. Wielkość AS zależy od:

• zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania

• ogólnego poziomu cen towarów

• kosztów produkcji

AS jest rosnącą funkcją ogólnego poziomu cen i malejącą funkcją kosztów produkcji. Krzywa AS uzależnia rozmiary AS od ogólnego poziomu cen.

Funkcja konsumpcji, oszczędności, inwestycji, f. globalnego popytu Funkcja 45° - wprowadzenie do rozważań na temat równowagi w gospodarce.

Równowaga - gdy ilość jaką chcą nabyć konsumenci (inwestorzy) jest równa ilości dostarczanej na

rynek.

Może też być: niedobór nadwyżka

Wszystkie punkty leżące na linii 45° są punktami wyznaczającymi równowagę.

Przecięcie funkcji popytu przez linię 45° wyznacza dochód narodowy, a co a tym idzie wielkość

produkcji, na poziomie równowagi.

Jeśli produkcja na poziomie Y_l to jest niedobór. Wynosi on AB.

Jeśli produkcja na poziomie Y₀ to jest nadwyżka. Wynosi ona DC. Kierunek strzałek pokazuje dążenia w kierunku równowagi.

= AP_p AP_P = C + I

= C + I

= C + S => S = I

tzw. warunek równowagi ogólnej (keynsowskiej): oszczędności = inwestycje

Popyt konsumpcyjny - reprezentują go gospodarstwa domowe, jego wysokość zależna jest od wielu czynników.

Hipotezy:

1. dochodu absolutnego (Keynes) - Wydatki konsumpcyjne i ich wzrost są funkcja dochodów -dochody rosną to i wydatki na cele konsumpcyjne wzrastają. Ale udział się zmniejsza - rośnie rola oszczędności.

2. dochodu relatywnego - O wydatkach konsumpcyjnych nie tyle decydują dochody bieżące ale wydatki i standard życia osób, do których się porównujemy. Nawet gdy dochody się zmniejszają to staramy się utrzymać standard nawiązujący do rodziny, znajomych, itd.

3. dochodu permanentnego (Friedman) - O wydatkach nie decydują bieżące dochody, ale ocena co do dochodów osiąganych w ciągu całego życia.

4. efekt bogactwa - O wydatkach konsumpcyjnych decyduje wielkość nagromadzonego majątku. Jeśli przy innych czynnikach niezmiennych nastąpi wzrost bogactwa to wzrosną wydatki konsumpcyjne.

Są grupy ludności nie osiągające dochodów - finanse czerpią z pomocy społecznej, z pożyczek, z oszczędności; albo w skali kraju - zadłużenie zagraniczne. [wiec tu popyt autonomiczny = 10]

Przeciętna skłonność do konsumpcji - wyznaczana jest przez stosunek wydatków konsumpcyjnych C

do dochodu narodowego y ■

Krańcowa skłonność do konsumpcji - informuje jaka część każdej dodatkowej jednostki dochodu A C

otrzymywanego przez gospodarstwo domowe przeznaczona jest na konsumpcję A Y

Przesądza o nachyleniu funkcji konsumpcji, im jest wyższa tym funkcja będzie bardziej pionowa. Jeśli założymy, że z każdej dodatkowej jednostki dochodu część idzie na konsumpcję a część na oszczędność to suma krańcowej skłonności do konsumpcji i oszczędności musi dać 1.

Wydatki inwestycyjne:

Przez inwestycję rozumie się powiększanie lub utrzymywanie zasobów kapitału fizycznego w postaci maszyn, urządzeń, budynków oraz zapasów:

• Stanowią część zagregowanego popytu

• Powiększają potencjał wytwórczy

• Jeden z najbardziej istotnych czynników wzrostu

Od czego zależą inwestycje:

• stopa procentowa - bierze się pod uwagę koszt inwestycji - bo rzadko kiedy z własnych środków - im droższy kredyt tym wyższy koszt inwestycji. Niższa stopa zachęca.

• rozmiary popytu konsumpcyjnego - szczególnie jego przyrost. Jeśli oczekuje się wzrostu to zwiększają się inwestycje.

• oceny co do przyszłości - przy optymistycznych ocenach wzrost inwestycji.

koszty maszyn, urządzeń [wyposażenia kapitałowego] - jeśli ceny spadają to wyższa jest

TEORIA CYKLU KONIUNKTURALNEGO

Związane są głownie z kryzysami.

Kryzys nadprodukcji - brak rownowagi wyraża się w nadwyżce podaży na popytem.

Cykl koniunkturalny - okres między dwoma kolejnymi kryzysami (w uproszczeniu) lub

okresowo wytwarzające się wahania istotnych składników, przejawów życia gospodarczego:

- wielkość produkcji

- ceny

- zyski

- stopa (wielkość) inflacji

Gospodarka charakteryzuje się pewnymi stałymi tendencjami. Są wzrosty, spadki, stagnacja. Wytycza się sinusoidy. Fakt, że gospodarka charakteryzuje się wahaniami, które mają rytmiczną powtarzalność to dobrze dla aktywnej gospodarki (gospodarka nie wytrzymałaby ciągłego wzrostu)

Rodzaje wahań:

1. wahania cykliczne - oprócz nich występują jeszcze:

2. wahania sezonowe - związane są z porami roku. Wielkość produkcji rolnej, budownictwo; wydarzeniami rytmicznie powtarzającymi się np. w okresie wyborów wzrasta zapotrzebowanie na papier. Są przewidywalne.

3. wahania przypadkowe - mogą być skutkiem kataklizmów, strajków

4. wahania polityczne (prezydenckie) - wahania występują w okresie przed wyborami. Każda ekipa rządząca dba o to żeby tuż przed wyborami stan gospodarki był jak najlepszy, żeby wygrać ponownie w wyborach.

Pierwsza połowa to połowa oszczędnościowa - rząd oszczędza by zasilić gospodarkę dodatkowymi zasobami. Wydatki rządowe zwiększają popyt co przynosi odpowiednią poprawę koniunktury.

e) cykle świńskie - pochodzi od hodowli trzody chlewnej. Jeżeli ceny są wysokie warto zwiększać trzodę. Następuje przyrost trzody co powoduje spadek cen. To jest informacja, że trzeba ograniczać podaż co powoduje wzrost cen. Cykle te są uogólnieniem 2-letnich wahań.

Cykle koniunkturalne w zależności od swej długości dzielimy:

1. cykle krótkie - pierwsze teorie sformułował Kitchin. Trwają one 3-4 lata. Na podstawie stóp procentowych, cen hurtowych które wykazywały ...[?]

2. cykle średnie (Juglara) - Juglar był to francuski lekarz, który porzucił swój zawód na rzecz ekonomii. Nazywany jest on ojcem wahań cykli koniunkturalnych. Trwa on 7-11 lat. Dopatrywał się on przyczyn w zmianach w zjawiskach pieniężnych. Kryzys był efektem ograniczenia kredytów w czasie rozwijania się

3. długie cykle Kondratiewa - 50-60 lat

Teoria cyklu klasycznego (średniego)

Wyróżnia się w nim 4 fazy (kolejność ich następowania jest istotna)

a) kryzys - kryzys nadprodukcji. Po załamaniu gospodarki doszło do nadwyżki podaży nad popytem (w Polsce były kiedyś nadwyżki popytu nad podażą). Gospodarka rynkowa zawsze charakteryzuje się nadwyżką chociaż dąży do równowagi. Mechanizm

- firmy mają problemy ze sprzedażą więc obniżają ceny

• ogranicza się rozmiary produkcji (po co produkować jeśli już nie sprzedają)

• spada zatrudnienie (brak też inwestycji)

• maleją zyski

• maleją płace (wskaźniki ekonomiczne pogarszają się)

• jest deflacja

Podczas kryzysu 1929-1930 zamykano huty, kopalnie. Przestawały działać przedsiębiorstwa produkujące drogo. Przetrwają tylko silne przedsiębiorstwa. Kryzys dotyka przemysł ciężki. Przedsiębiorstwa, które produkują podstawowe rzeczy (żywność) utrzymają się na rynku

I Kryzys - żywiołowy mechanizm przywracania równowagi (inne spojrzenie) I

b) depresja - jest to faza stabilizacji gospodarki. Popyt zrównał się z podażą. Nie pogarszają się wskaźniki. Ceny stabilizują. Nie rośnie bezrobocie. Gospodarka osiągnęła „dno" i już niżej nie zejdzie. Gospodarka po ciężkim okresie wejdzie na ścieżkę wzrostową (odbija się od dna) / jest pewien optymizm, ale bardzo niski poziom produkcji/
c) ożywienie - gospodarka ponownie się rozwija, pojawia się popyt inwestycyjny - bieżący popyt trzeba zaspokajać bieżącą produkcją - impuls zapotrzebowania ma swoje odzwierciedlenie we wzroście PKB.

Popyt konsumpcyjny rośnie, bo wzrastają inwestycje.

mnożnik inwestycyjny - tłumaczy relacje pomiędzy wzrostem nakładów inwestycyjnych a wzrostem produkcji

zasada przyspieszenia - tłumaczy relacje między wzrostem popytu konsumpcyjnego, a wzrostem popytu inwestycyjnego popyt inwestycyjny indukowany

W fazie ożywienia następuje wzrost inwestycji, zysków, zatrudnienia.

Faza ta trwa aż do momentu, gdy produkcja zaczyna przekraczać najwyższy poziom z

poprzedniego okresu.

d) rozkwit - wkraczają nowe przedsiębiorstwa, różne wydajności pracy, wzrasta produkcja, popyt zaczyna nie nadążać za wzrostem produkcji, kurczy się popyt inwestycyjny, popyt konsumpcyjny i zatrudnienie.

Nowe technologie powodują, że produkcja rośnie, a popyt odstaje - tworzy się nadwyżka /luka/ deflacyjna.

Braki równowagi podważają zasadność dobrego funkcjonowania gospodarki. Rynek dąży do równowagi w formie kryzysu.

Cykl składający się z czterech faz to cykl klasyczny. Współcześnie został on zmodyfikowany /zdeformowany/.

• cykl został spłaszczony - zmniejszyła się amplituda wahań - ani wzrost nie jest taki duży, ani załamanie głębokie.

• Współczesny cykl jest dwufazowy

o Recesja - krótka faza depresji - dominuje faza wzrostu gospodarczego o Boom - faza stabilnego wzrostu

> Jakie przewiduje się tempo wzrostu na rok 2003: o Świat: 3,7%

o Polska:3,0%
Fazie recesji nie towarzyszy deflacja - występuje inflacja - oznacza to nowy termin -> stagflacja Jean Robinson - brytyjska ekonomistka - tłumaczy, dlaczego w kryzysie lat '70 mamy do czynienia ze stagflacją:

- każda gwałtowna zmiana cen prowadzi do kryzysu - w latach '70 gwałtownie wzrosły ceny surowca - wzrost kosztów produkcji - doszło do inflacji kosztowej przy zahamowaniu produkcji -załamanie gospodarcze, któremu towarzyszy wzrost cen = stagflacja

WZROST GOSPODARCZY

Wzrost gospodarczy /nie jest dużym błędem stosowanie zamiennie nazwy wzrost gospodarczy/ -zmiany ilościowe w zakresie wytworzonej ilości dóbr konsumpcyjnych i produkcyjnych - wzrost gospodarczy wyraża się we wzroście dochodu narodowego (używa się wartości realnych) Mierzy się stopę wzrostu - przyrost w danym roku w stosunku do roku poprzedniego:

Rozwój gospodarczy - szersze pojęcie w stosunku do wzrostu gospodarczego - zmianom o charakterze ilościowym towarzyszą zmiany o charakterze jakościowym (produkujemy nie tylko więcej, ale i w innej strukturze, jakości, w innej strukturze zarządzania).

Teoria wzrostu gospodarczego

Od czego zależy wzrost gospodarczy?

Y - NW

Y - wielkość dochodu narodowego N - nakłady

W - wielkość zatrudnienia

Wielkość produkcji wytworzonej zależy od nakładu pracy i kapitału. Należy również wziąć pod uwagę technikę produkcji — decyduje ona o wydajności pracy — w jakim stopniu zatrudnieni robotnicy będą wydajni.

postęp kapitałochłonny - nakłady kapitału rosną, ale praca maleje

postęp kapitałooszczędny - praca wzrasta, rozwiązanie problemu z zatrudnieniem (dla biednych krajów).

Czynniki wzrostu:

i. bezpośrednie

ii. pośrednie - inwestycje — przesądzają o rozmiarach zatrudnienia

i. ekstensywne - zmiany ilościowe dotyczą czynników produkcji, np. wzrost
zatrudnienia, wzrost ilości zastosowanych maszyn, urządzeń

ii. intensywne - charakterze jakościowym - prowadzące do wzrostu
intensywności pracy - np. wzrost poziomu wykształcenia, kwalifikacji, zmiany
systemu motywacyjnego, rozwój specjalizacji, kooperacji

Czynniki ekstensywne i intensywne występują łącznie.

Bariery zrównoważonego wzrostu gospodarczego - czynniki które utrudniają osiągniecie wzrostu gospodarczego:

1. bariera instytucjonalna - np. niewłaściwe stosunki własnościowe; za silny lub za słaby aparat administracji państwowej, niedorozwój instytucjonalny tj. banki, instytucje służące przetwarzaniu informacji, biura projektowe

2. bariera strukturalna - niewłaściwa struktura gospodarki - np. słabo rozwinięta infrastruktura transportowa, niedorozwój pewnych gałęzi gospodarki, sektora usług

3. bariera siły roboczej - nie ma braku siły roboczej, ale brak pracowników odpowiednio wykwalifikowanych

4. bariera surowcowo żywnościowa - wiąże się z 5)

5. bariera handlu zagranicznego - nie ma krajów samowystarczalnych. Każdy kraj jest powiązany z innymi. Żeby móc importować trzeba eksportować. Są bariery ceł, kwoty powozowe (kwoty które można do danego kraju wwozić), jakościowe

6. bariera ekologiczna - mówi się o niej stosunkowo od niedawna. Zniszczenie środowiska doszło do takiego stopnia, że zagraża bezpieczeństwu ludzi. Są pewne standardy wprowadzone — stwarzają ograniczenia co do możliwości ekspansji.

TEORIE EKONOMICZNE

Ekonomia klasyczna

Główni przedstawiciele to: Adam Smith, David Ricardo, Thomas Malthus, John Stuart Mill. Ekonomia ta zajmowała się głownie podażą i kosztami.

Założenia

• Niewidzialną rękę rynku - gospodarka rozpatrywana pod kątem organizmu, w którym zmiana jednego z członów wywołuje automatycznie zmiany innych członów

• Rząd nie powinien ingerować w procesy gospodarcze,

• Koncepcję homo oeconomicus - ludzie kierują się w działalności gospodarczej motywem osiągnięcia korzyści materialnej, a zatem procesy gospodarcze są wypadkową interesów indywidualnych

• pełne wykorzystanie zasobów: pracę, kapitał oraz ziemię, a ich właściciele otrzymują z tego tytułu dochody

• produkcja tworzy możliwość zbytu, więc nie daje podstaw do pojawienia się trwałych stanów nierównowagi; zakłócenia w równowadze uruchamiały natomiast tzw. mechanizmy szybkiego powrotu do stanu

Ekonomia neoklasyczna

Przedstawiciele: - A. Marshall; W.S. Jevons; J.B. Clark; A.C. Pigon
Założenia:

1)Podmioty gospodarcze tj. przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe są racjonalne. Przedsiębiorstwa dążą do maksymalizacji zysku a gospodarstwa domowe maksymalizacji użyteczności.

2) Założenie istnienia konkurencji doskonałej - polega na przekonaniu zarówno kupujących jak i sprzedających, że ich indywidualne decyzje nie mają w gruncie rzeczy wpływu na cenę rynkową

3)Wszystkie podmioty dysponujące doskonałą wiedzą o warunkach rynkowych i cenach przed przystąpieniem do wymiany .

4)Wymiana następuje tylko wtedy, gdy na wszystkich rynkach zostały ustalone ceny, przy których następuje opróżnienie rynku co dochodzi do skutku dzięki licytatorowi który nie dopuszcza do zawarcia fałszywych transakcji.

5) Oczekiwania podmiotów gospodarczych są stabilne

Ten model produktu w równowadze zakładał pełne wykorzystania zasobów tzn. brak bezrobocia oraz brak marnotrawstwa a także nieingerencję państwa w stosunki gospodarcze.

EKONOMIA KEYNESOWSKA

Twórcą był J.M. Keynes, a kontynuatorami - m.in. R.F. Kahn, R.F. Harrod, J. V. Robinson, E.D. Domar, N. Kaldor i J.E. Meade. J.M. Keynes podważył założenia ekonomii klasycznej.

Założenia modelu Keynes'a:

1)Płace i ceny są sztywne tzn. niezmienne

2)Równowagę można osiągnąć przy niepełnym wykorzystaniu zasobów tzn. głównie przy istnieniu bezrobocia.

3)Konieczna jest interwencja państwa w stosunki gospodarcze po to by państwo wpływając na poziom popytu efektywnego dbało o wielkość zagregowanej podaży by uzyskać jej stabilny poziom przy określonym poziomie cen

4) popyt efektywny- decyduje o stopniu wykorzystania potencjału produkcyjnego,

5) obszarem badań stają się makroekonomiczne warunki produkcji i realizacji,

6) sytuacja na rynku pieniężnym ma wpływ na rozmiary działalności gospodarczej, na wielkość dochodu narodowego,

Monetaryzm,

Przedstawicie: M. Friedmana, a także K. Brunnera, A. Meltzera, D. Laidlera.
założenia

• neutralność pieniądza

• ceny i płace są względnie giętkie

• główną przyczyną fluktuacji ekonomicznych jest niewłaściwa stopa wzrostu podaży pieniądza

• keynesowska polityka interwencyjnego zwiększania inwestycji prowadzi do inflacji

• polityka państwa powinna się sprowadzać do zwalczania inflacji

• stosowanie innych narzędzi polityki gospodarczej zakłóca naturalną grę sił rynkowych, co ujemnie wpływa na przebieg procesów gospodarczych.

Nowa ekonomia klasyczna

Przedstawiciele: Robert E. Lucasa, T. Sargenta, N. Wallace'a I Robert Barro.

założenia:

• pełna elastyczność rynków - wszelkie stany nierównowagi są niemal natychmiast likwidowane, a transakcje są zawierane w cenach równowagi rynkowej

• teoria racjonalnych oczekiwań zakłada, że ludzie analizując dane zjawisko ekonomiczne, oprócz przebiegu tego zjawiska w przeszłości, wykorzystują wszelkie dostępne informacje, które mogą im ułatwić prognozowanie

• monetarystyczna teoria inflacji.

Ekonomiczna teoria polityki

Czołowi przedstawiciele tego kierunku to: K. Arrow (laureat nagrody Nobla w 1972 roku), James M. Buchanan (laureat nagrody Nobla w 1986 roku), Gordon Tullock, A.

Downs, W. Niskanen oraz B. Frey.

założenia:

koncepcja politycznego cyklu koniunkturalnego. Rząd wpływając na przebieg procesów gospodarczych, jest czynnikiem generującym, a nie wygaszającym cykliczny rozwój gospodarczy. Głównym celem rządu jest zwycięstwo w następnych wyborach

Ekonomia podaży przedstawiciele to: Arthur Laffer, George Gilder, Jude Wannisky oraz I. Kristola.

założenia:

• wszelkie trudności w funkcjonowaniu gospodarki wynikają stąd, że zewnętrzne czynniki zakłócają działanie mechanizmów rynkowych (ingerencja państwa)

• zalecana jest polityka podażowa, czyli zorientowana na podnoszenie poziomu potencjalnej produkcji

• redukcja podatków zmierzająca do pobudzenia inwestycji

• redukcja podatków od dochodów osobistych

• subsydiowanie kosztów szkolenia zawodowego w celu zwiększenia podaży pracy

• ograniczenie sektora publicznego

Gospodarka rynkowa

Gospodarka rynkowa - to gospodarka, w której zasadniczym regulatorem procesów gospodarczych jest samoczynnie działający rynek czy też mechanizm rynkowy.

Gospodarka rynkowa - jest systemem, w którym ceny, warunki rynkowe, zyski

i straty, bodźce i korzyści decydują o tym, co, jak i dla kogo produkować. Przedsiębiorstwa

produkują te towary, które przynoszą im najwyższe zyski przy pomocy technik zapewniających najniższe koszty

Cechy gospodarki rynkowej:

 Dominacja własności prywatnej i swoboda transferu praw własności

 Swoboda prowadzenia działalności gospodarczej

 Istnienie sprawnie działających instytucji obsługujących rynek

 Integralność rynku, czyli wzajemne uzależnianie się od siebie rynków

 Istnienie konkurencji między podmiotami

Głównymi zaletami gospodarki rynkowej są:
-tendencja do racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych
-efektywny system motywacyjny
-duża innowacyjność gospodarki
-dyscyplina finansowa przedsiębiorstw, związana z konkurencją i zasadą samofinansowania działalności gospodarczej
-tendencja do samodzielnego ustalania się równowagi rynkowej
-duża elastyczność gospodarki
-dobre zaopatrzenie sklepów
Wady gospodarki rynkowej:

 Sprzyjanie rozwarstwieniu społecznemu

 upadek firm słabszych, co prowadzi do monopolizacji

 Sprzyjanie rozwojowi społecznie niepożądanych dóbr

 często pojawiają się kryzysy i krachy gosp.

 towarzyszy jej znaczne bezrobocie

---