A

Accessio cedit principali - rzecz przyłączona dzieli los rzeczy głównej

Oznacza to, iż rzecz stanowiąca część rzeczy głównej (np.jak podaje Ulpian, klejnoty wprawione do filiżanki) należą do właściciela rzeczy głównej.

Actor sequitur forum rei - powód idzie za sądem pozwanego

Zasada, wedle której spór rozstrzygany powinien być w sądzie miejsca pochodzenia lub pobytu pozwanego. W prawie rzymskim stosowano do tej zasady pewne odstępstwa (gdy np. obie strony się co do tej sprawy umówiły lub gdy proces toczył się o nieruchomość i, dla łatwości gromadzenia dowodów, proces toczył się w miejscu położenia nieruchomości.

B

Bis de eadem re agi non potest - nie można procesować się dwa razy o to samo

W myśl tej zasady, nie było możliwe ponowne procesowanie się w tej samej sprawie, bez względu na to, czy przegrana była wynikiem błędu formułkowego, czy też decyzji sędziego.

C

Cessante ratione legis, cessat lex ipsa - gdy ustaje przyczyna, dla której wydano ustawę, traci moc sama ustawa.

D

Dura lex, sed lex - twarde prawo, ale prawo

Bez względu na to, jak wymagające i niekomfortowe są normy prawne, należy się do nich stosować.

E

Ei incumbit probatio, qui dicit non qui negat - ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym, kto zaprzecza

Zasada związana z domniemaniem niewinności - należy udowadniać czyjąś winę, a nie niewinność. Wywodzi się to z praesumptio boni viri, czyli domniemania dobrej wiary.

Executio iuris non habet iniuriam - egzekwowanie prawa nie jest bezprawiem.

Dążenie do przestrzegania norm prawnych i karanie za ich łamanie jest sprawiedliwe i słuszne.

H

Heredis institutio caput et fundamentum totius testamentum est - za początek i fundament całego testamentu uważa się ustanowienie dziedzica.

W testamencie najbardziej istotną i podstawową kwestią jest ustanowienie dziedzica.

Hereditas nihil aliud est, quam successio in universum ius, qod defunctus habuerit - spadkobranie to nic innego, jak sukcesja w całości prawa, jakie miał zmarły.

Spadkobierca przejmuje prawa, które przysługiwały zmarłemu (?).

Hominum causa omne ius constitutum sit - wszelkie prawo ustanawia się ze względu na ludzi.

Celem tworzenia prawa jest zapewnienie ludziom bezpieczeństwa i spokoju, ich dobro jest najwyższym wyznacznikiem dobrego prawa.

I

Ignorantia iuris nocet, ignorantia facti non nocet - nieznajomość prawa szkodzi, nieznajomość faktów nie szkodzi

Norma wprowadzona przez Paulusa, mająca na celu rozróżnienie skutków popełnianych błędów. Nieznajomość prawa nie może być czynnikiem łagodzącym, nie można się bronić, twierdząc, iż nie zna się prawa. Nieznajomość faktów jest traktowana zgoła inaczej. Paremia ta nie miała zastosowania co do kobiet, małoletnich, osób mieszkających na wsi i żołnierzy stacjonujących na prowincji.

Impossibilum nulla obligatio est - zobowiązanie do (świadczenia) niemożliwego jest nieważne.

Podwalina zasady praworządności prawa i wewnętrznej moralności prawa. Nie można wymagać od nikogo wykonania rzeczy do wykonania niemożliwych, nie może istnieć konflikt na bazie chęci do przestrzegania norm prawnych a faktyczną możliwością do tego.

In dubiis benigniora - w sytuacjach dwuznacznych (należy przyjąć pogląd) bardziej korzystny (dla stron).

In dubio pro reo - w razie wątpliwości, na korzyść pozwanego.

(np. gdy w sprawie Mauerschuetzen nie było wiadomo, czyj strzał trafił ofiarę, co doprowadziło do jej zgonu, żaden z oskarżonych nie został skazany za zabójstwo).

Iuris prudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia - biegłość w prawie to znajomość rzeczy boskich i ludzkich oraz wiedza o tym, co sprawiedliwe i niesprawiedliwe

Ius civile vigilantibus scriptum est - prawo cywilne tworzone jest dla osób starannych

Ius est ars boni et aequi - prawo jest sztuką tego, co dobre i sprawiedliwe

Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi - sprawiedliwość jest niezmienną i trwałą wolą przyznawania tego, co się komu należy

Iustitias vestras iudicabo - osądzę waszą sprawiedliwość

Napis znajdujący się na ścianie staropolskich trybunałów, przypominał o konieczności sprawiedliwych sądów.

L

Lex posterior derogat priori - ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą

Lex retro non agit - prawo nie działa wstecz

Zasada nieretroaktywności prawa.

M

Male nostro iure uti non debemus - nie powinniśmy źle korzystać z naszego prawa

Mater semper est, pater vero is est, quem nuptiae demonstrant - matka jest zawsze pewna, ojcem zaś jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo

Melior est conditio possidentis - lepsze jest stanowisko tego, który posiada

Przy sporze o rzecz, w sprawie której obie strony mają równe prawa, lepszą pozycję ma ten, kto obecnie tę rzecz posiada

N

Nasciturus pro iam nato habetur, quotiens de commodis eius agitur - dziecko poczęte jest uznawane za już narodzone, ilekroć chodzi o jego korzyść

Paremia była wykorzystywana przy dziedziczeniu - jeżeli żona zmarłego jest w ciaży, to nasciturus może dziedziczyć, mimo że przed śmiercią swego ojca się nie urodził/

Nemo audiatur propriam turpitudinem allegans - Powołujący się na własny występek nie będize wysłuchany

Nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse haberet - nikt nie może przenieś na drugiego więcej rpawa, niż posiada

Zbywający prawo własności nie może rozporządzać swoim prawem w szerszym zakresie, niż mu przysługuje.

Nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potest - nikt nie może umrzeć pozostawiając dziedzica do części spadku, części zaś beztestamentowo

Nie można zapisać częsci majątku, a reszty zostawić dziedzicom ustawowym

(wyjątki: np. pominięci sui heredes uczestniczyli w podziale, czy wyjątki przy testamencie żołnierza). Odrzucone w prawie wulgarnym, przywrócone przez Justyniana.

Nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest - nikt nie może sobie zmienić podstawy posiadania

Wola nie wystarczała do zmiany stosunku do rzeczy wobec osób trzecich, np. depozytariusz nie może uważać się za posiadacza przez samo powzięcie woli zatrzymania rzeczy

Non omne quod licet honestum est - nie wszystko, co dozwolone, jest uczciwe

Nuptias non concubitus, sed consensus facit - małżeństwo tworzy porozumienie a nie faktyczne pożycie

Sam akt płciowy nie jest wystarczający do zawarcia małżeństwa, konieczne jest do tego swiadome i dobrowolne porozumienie małżonków.

O

Omnis definitio in iure civili periculosa est: parum est enim, ut non subverti potest - wszelka definicja w prawie cywilnym jest niebezpieczna, ponieważ rzadko kiedy nie można jej podważyć

P

Pacta sunt servanda - umów należy dotrzymywać

Prior tempore, potior iure - pierwszy w czasie, lepszy w prawie

Ten, kto pierwszy zgłosi swe prawo do jakiejś rzeczy, znajduje się w lepszej sytuacji, niż ten, który swoje prawo zgłosi później.

Qui tacet considere videtur - milczenie uznaje się za oznakę zgody

Brak sprzeciwu uznawany jest za zgodę.

Quis cusdotiet ipsos custodes - kto upilnuje samych strażników?

Słowa rzymskiego poety Juwenala, wyrażające wątpliwość w sprawiedliwość władzy absolutnej, sugestia wzajemnej kontroli organów władzy.

Quod ab initio vitiosum est, non potest tractu temporis convalescere - co od początku jest wadliwe, przez sam upływ czasu nie może być uzdrowione

Wady (np. tworzonego prawa) pozostaną wadami, bez względu na to, ile czasu upłynie. Sam upływ czasu niczego nie naprawi.

Quod omnes similiter tangit, ab omnis comprobetur - to, co wszystkich podobnie dotyczy, przez wszystkich winno być zatwierdzone

Quod principi placuit, legis habet vigorem - co podoba się cesarzowi, uzyskuje moc prawną

Quot generatione, tot gradus - ile urodzeń, tyle stopni

Zasada ustalania stopnia pokrewieństwa na podstawie ilości urodzeń “po drodze”

R

Reformatio in peius udici apellato non licet - sędziemu apelacyjnemu nie wolno zmieniać (wyroku) na niekorzyść (odwołującego się)

Odwołanie się od wyroku sądu pierwszej instancji nie może ciągnąć ze sobą groźby pogorszenia sytuacji odwołującego się

S

Salus populi suprema lex esto - dobro ludu niechaj będize najwyższym prawem

Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem - znać prawa nie znaczy trzymać się słów ustaw, lecz ich treści i mocy działania

Nie jest istotna znajomość dosłowna treści ustaw, lecz ich znaczenia i tego, w jaki sposób działają

Semel heres, semper heres - kto raz został spadkobiercą, zostaje nim na zawsze

Spadkobiercą zostaje się raz na zawsze, nie można zostać tego pozbawionym

Sensum, non verba spectamus - patrzmy na sens, nie na słowa

Powinniśmy znać sens przepisów, a nie trzymać się ich dosłownego brzmienia.

Sententia ius facit inter partes - wyrok tworzy prawo między stronami

Prawomocny wyrok stanowi podstawę stosunku prawnego między osobami, których dotyczy wyrok - chodzi o materialną prawomocność wyroku

Summum ius, summa iniuria - najwyższe prawo, najwyższym bezprawiem

Zbyt ściśle, formalnie wymierzona sprawiedliwość staje się krańcową niesprawiedliwością

Superficies solo cedit - to, co znajduje się na powierzchni gruntu, staje się jego częścią składową

Czyli zbudowanie budynku na cudzym gruncie daje własność właścicielowi gruntu (wyjątki - w prawie wulgarnym, jeśli była zgoda właściciela; u Juliana w IV n.e. nabywa się prawo rzeczowe z obowiązkiem płacenia czynszu)

T

Testamentum ambulatoria est enim voluntas defuncti usque vigorem ad vitae supremum exitum - testament zmienną jest bowiem wolą zmarłego aż do samego kresu życia

Testament nie jest rzeczą stałą, może zostać wielokrotnie zmieniony przed śmiercią

Testis unus testis nullus - jeden świadek, żaden świadek

Od Konstantyna Wlk. wymagano co najmniej dwóch świadków (a czasami trzech, czy pięciu)

Tres faciunt collegium - trzech tworzy stowarzyszenie

W prawie rzymskim potrzeba przynajmniej trzech osób do utworzenia stowarzyszenia zdolnego do działań prawnych

V

Vanae voces populi non sunt audiendae - nie należy dawać posłuchu czczym głosom ludu

Sędzia nie może kierować się głosem publiczności, podszeptami tłumu, sugestiami ogółu.

Venire contra factum proprium nemini licet - nie wolno występować przeciwko temu, co wynika z własnych czynów

nikomu nie wolno przeczyć własnym uczynkom.

Vim vi repellere licet - siłę wolno odeprzeć siła

Zasada leżąca, u podstaw obrony koniecznej.

Vis maior, cui humana infirmitas resistere non potest - Siła wyższa, której ludzka słabość nie ejst w stanie się oprzeć

zdarzenie nadzwyczajne, niemożliwe do zapobieżenia

Volenti non fit iniuria - chcącemu nie dzieje się krzywda

zasada prawna, według której zgoda pokrzywdzonego na wyrządzenie mu krzywdy wyłącza przestępczość czynu

---