Umiejętności

Mówiliśmy do tej pory cały czas o tej potencjalnej stronie motoryczności koncentruję się głównie na tej kategorii zdolności, a ściślej mówiąc zdolności ogólnych, które stanowią podstawowe uwarunkowanie motoryczne.

Dzisiaj spróbujemy skoncentrować się na tej drugiej kategorii, która z współczesnych koncepcji, interpretacji motoryczności ludzkiej lokuje się także w tej sferze umiejętności, albo określane jako zdolności specjalne, specyficzne.

Umiejętności ruchowe traktowane są bowiem jako specyficzne przesłanki człowieka do sprawnego, szybkiego i dokładnego wykonywania konkretnych czynności ruchowych. Oczywiście umiejętności rozwijają się w procesie codziennego zachowania ruchowego, w procesie nauczania i ćwiczenia na bazie odpowiednich zdolności motorycznych i na bazie wcześniejszych doświadczeń. Umiejętność ruchowa stanowi zatem potencjalne uwarunkowanie, gotowość, dyspozycję do efektywnego wykonywania określanego typu zadania i tak np.: bez umiejętności pływania nie możemy przepłynąć określonego dystansu. Nie posiadając umiejętności pisania nie możemy nic napisać itd. W tym sensie ta umiejętność stanowi potencjał do skutecznego zachowania się, wykonywania konkretnych czynności, kiedy siła jako uwarunkowanie stanowi podstawę wykonywania wielu czynności rzutu, skoku, wspierań to umiejętność skoku jest uwarunkowaniem tylko dla tej klasy czynności motorycznych, a więc skoku wzwyż, w dal itd. Istotą umiejętności jest celowość i skuteczność wykorzystywania własnych możliwości organizmu do bardziej doskonałego wykonywania danej czynności. Z tego wynikałoby, że im większy zasób tych umiejętności, tym skuteczniejsze postępowanie, zachowanie ruchowe. Maksymalny zasób, potencjał w zakresie umiejętności ruchowych określa się pojęciem pojemności ruchowej. W różnych okolicznościach pojemność ruchowa umożliwia skuteczne zachowanie. Oczywiście można w okresie ferii zimowych, w pięknych warunkach śniegowych, pobyt w górach, jeździć na nartach. Umiejętności ruchowe warunkują ściśle określoną strukturę ruchu i uzewnętrzniają się w przebiegu danej czynności. W odróżnieniu od zdolności motorycznych ogólnych mają zatem wybitnie specyficzny charakter wykazując bardzo silny, bezpośredni związek z daną czynnością ruchową. Stąd też nazwy są identyczne z nazwami czynności ruchowych.

Oczywiście w trakcie analizy tych specyficznych przesłanek próbowano dokonać podziału. Tych podziałów jest cała masa, są pewne podziały mające bardziej ogólny charakter, bardziej uniwersalny, ale są też podziały, które wynikają z określonej pozycji wyjściowej jak np.: pozycji w poczet sportu wyczynowego.

Najbardziej powszechnym podziałem umiejętności ruchowych to jest podział uwzględniający dwie kategorie:

Przy czym na tej rycinie specjalne ograniczają się tylko do sportowych, oczywiście jest ich więcej, ale wrócimy do nich prezentując inne podziały. W każdym bądź razie te dwie kategorie umiejętności: elementarne i specjalne najczęściej występują przy różnicach szczegółowych. Elementarne umiejętności są związane z podstawowymi formami ruchów naturalnych. Na tej rycinie podane są przykłady tych ruchów naturalnych. Z kolei specjalne to są umiejętności leżące u podstaw czynności o charakterze sportowym, produkcyjnym, artystycznym itd. to jest najbardziej podstawowy podział.

Tu jest trochę inny podział, ale bazujący na tej podstawowej klasyfikacji na elementarne i specjalne.

tutaj elementarne dzielimy na lokomocyjne, a te z kolei na translatacyjne, związane z poruszaniem w przód lub w tył i rotacyjne, to umiejętności związane z obrotami wokół osi długiej. Dalej nielokomocyjne np.: zwis. Specjalne to sportowe, produkcyjne, artystyczne. Są autorzy, którzy jeszcze w tych wyodrębniają umiejętności komunikatywne, a więc chodzi o gesty, mimikę, pantomimikę.

Bazując znowu na tych klasycznym, podstawowym podziale rozpatrywane umiejetności w trakcie rozwoju ontogenetycznego. Tutaj na samym dole lokowane są umiejętności w postaci wrodzonych odruchów i reakcji, które możemy zaobserwować w najwcześniejszych fazach rozwoju człowieka, niemowlaka, które są zaobserwowalne. Potem w trakcie dalszego rozwoju pod wpływem ingerencji wychowawczej, ale także na skutek samorzutnego, spontanicznego zachowania kształtują się umiejętności lokomocyjne, nielokomocyjne, manipulacyjne. W trakcie rozwoju następuje także bariera, w przejściu do tych umiejętności ruchowych dorosłego człowieka, ale także wyodrębnia pewne przejściowe, które są typowe wyłącznie dla okresu dziecięcego. ZADANIE DOMOWE - jakiego typu są to umiejętności? W dalszej ingerencji wychowawczej kształtują się specyficzne umiejętności.

Usystematyzowanie tych umiejętności ma duże znaczenie w obszarze kultury fizycznej, a także, zwłaszcza w wychowaniu fizycznym i sporcie wyczynowym. Jako podstawowe sposoby klasyfikowania tych umiejętności szykuje się dwie główne strategie porządkowania.

1. Horyzontalne uporządkowanie (poziome) - to jest szeregowe ustawienie strukturalne zróżnicowanych form ruchu

Kryteria podziału:

- typowe operacje (zwisy, podpory)

- pozycje przyborów (forhand, backhand)

- części ciała (kończyny dolne, tułów)

- droga ruchu (zamachy, krążenia)

- miejsce kontaktowe (nadchwyt, podchwyt)

- cel ruchu (block, pressing, stopping)

oraz stałe relacje pomiędzy przestrzennymi, czasowymi i dynamicznymi znamionami ruchu.

Przy horyzontalnym uporządkowaniu chodzi o to, które ze zróżnicowanych umiejętności można i w jaki sposób uporządkować obok siebie jako typy ruchów lub klasy ruchów.

2. Wertykalne uporządkowanie (pionowe)

Hierarchicznie stopniowanie form ruchowych w danej dziedzinie działalności. Decydującym kryterium jest tu ustalenie logicznej kolejności opanowania pożądanej techniki ruchu. Najniżej należy usytuować tzw. ruchy fundamentalne, na których należy rozbudować elementy do optymalnego opanowania techniki. Odpowiada to stosowanym ciągom metodycznym dla opanowania elementów technicznych np.: metodyce, gimnastyce jak dojść do poprawnego opanowania np.: przewrotu w tył. Od najłatwiejszych ćwiczeń do najtrudniejszych, aż opanujemy daną czynność. W skoku w dal np.: zaczynamy od rozbiegania czy biegów, różnych skoków, podskoków, przeskoków itd. odbicia trenujemy i kształtujemy, potem dochodzimy do opanowania fazy lotu, lądowania, na końcu uczymy się wymierzania rozbiegu i doskonalimy całość, a więc pewne umiejętności w sposób hierarchiczny opanowujemy. w ten sposób dochodzimy do opracowania ciągów metodycznych i na tym polegałyby te dwie strategie. Tu np.: ta horyzontalna traktuje odbicie w programach choćby z gimnastyki jest cały szereg umiejętności związanych z ćwiczeniami ramion, tułowia, podskoki, skoki itd. obok siebie uporządkujemy umiejętności dane, własne.

Naturalnie jest jeszcze szereg innych bardziej szczegółowych podziałów, których chciałem kilka przykładów podać, to jest podział zaprezentowany przez Schmidt'a i Roth'a. Trzeba tu zaznaczyć mówiąc o tych nazwiskach, że oni w prezentowaniu takiego czy innego podziału sięgają także do innych autorów którzy już wcześniej prezentowali pewne podziały, teraz próbują dostosować do aktualnej terminologii. No interesujący jest ten podział Schmidt'a, gdzie wychodzi najpierw z trzech podstawowych kryteriów:

1. pochodzenie bodźca

2. charakter wykonania

3. aspekty poznawcze i motoryczne

Kategorie umiejętności:

• otwarte (sporty walki, gry sportowe)

• zamknięte (gimnastyka, LA)

• poznawcze (gry logiczno-abstrakcyjne, szachy)

• poznawczo-ruchowe (gry, spory walki)

• ruchowe (LA, podnoszenie ciężarów)

• pojedyncze (chwyt piłki, rzut, cios)

• ciągłe (bieg, wiosłowanie, pływanie)

• seryjne (bieg przez płotki)

Schmidt 1991

- otwarte (te umiejętności, które związane są z zadaniami sytuacyjnymi, ze zmianą warunków (najczęściej występują w sportach walki, grach zespołowych)

- bieg, który zaliczamy do zamkniętych, to już w postaci crossu terenowego przybiera dosyć niespodziewaną formę wyścigu. Sytuację, warunki, które zupełnie zmieniają jego charakter.

- zamknięte to są te stereotypowe czynności, które występują np.: w LA, tam wszystko wiadomo, jak ma wyglądać skok w dal, skok wzwyż, jak bieg sprinterski, w gimnastyce, przeskok przez konia.

- poznawcze - to dotyczy zwłaszcza gier logiczno-abstrakcyjnych np.: szachy, brydż itd. Oczywiście one są związane z ruchem, bo jak przesuwa pionek to jakiś ten ruch wykonuje, ale jest to dyskusyjne czy ma to wiele wspólnego z aktywnością motoryczną.

- poznawczo-ruchowe - jest to też dyskusyjne czy ruchowe LA, podnoszenie ciężarów tzn. wg autora tu ten czynnik poznawczy jest zupełnie nieistotny. Jest to co najmniej dyskusyjne, bo jeśli na igrzyskach olimpijskich ścigają się na 5 czy 10 km to oprócz tego, że ma w sobie parę to musi poznać siebie, żeby na nich dobrze wypaść. IO w Sydney pokazały, że np.: w biegu na 1000m absolutny kandydat na złoto przegrał, no bo jak jego przez całe życie „zające” woziły no to wygrywał. Jak jest zając to bije rekordy świata, ale raczej w sezonie, ale jak trzeba trochę podumać, to jest podrzędny. No jest to co najmniej dyskusyjne, że w LA to te poznawcze elementy są nieistotne, no w grach sportowych na skutek zmian warunków, sytuacji mają trochę większe znaczenie bo tamte są wystandaryzowane, a te mniej no ale jest to dyskusyjne, nie chciałbym tutaj wartościować dyscyplin sportu.

To jest interesujące próba klasyfikacji, choć można nad tymi pozycjami dyskutować, ale ona znajduje dość szerokie zastosowanie w praktyce, także w różnych dyscyplinach na jeszcze węższej kategoryzacji umiejętności.

Tu jest klasyfikacja Roth'a, który ujął to wykorzystując różne, częściowe próby wcześniejszych już dokonań

Wyodrębnia umiejętności motoryczne dzieląc je na:

- elementarne (rzuty, biegania, skoki)

- sportowo-motoryczne (rzut do kosza, skok wzwyż)

Wyodrębnia także:

- warianty umiejętności (rzut z wyskoku, biegu)

- dostosowanie umiejętności (rzut z opóźnieniem)

- przetwarzanie umiejętności (jazda w głębokim śniegu)

- tworzenie umiejętności (lot nad i z przyrządami)

Roth `83

To by były kolejne przykłady, oczywiście są to przykłady dotyczące umiejętności sportowych, umiejętności niektóre nietrafione, ale to są próby, te elementy głównie odnosiły się do ruchów związanych ze sportem wyczynowym.

Tutaj taki podział Matiejewa, to jest zaakcentowanie na:

• Podstawowe umiejętności

• Indywidualne formy

• Udoskonalone ... techniczne niezbędne dla uczestnictwa w zawodach. (trudno sobie wyobrazić siatkówkę, taką nawet plażową, nie wyczynową, raczej rekreacyjną, jeśli uczestnicy nie umieją grać, żeby można w ogóle pograć w siatkę to muszą te elementarną umiejętność, podstawową dla tej gry posiąść)

• Przekształcenie i odnawianie umiejętności

• Tworzenie nowych wariantów techniki. (te wszystkie stworzone ewolucje, umiejętności, które obserwujemy w łyżwiarstwie figurowym, w gimnastyce to tworzyli ludzie stąd też nazwy związane są z określonym nazwiskiem.

Matiejew `77

Godik zastosował bardzo przdatną dla sportu wyczynowego klasyfikacje, ale trudno to odnieść do umiejętności, raczej moglibyśmy to odnieść do środków treningowych. Jeśli jeszcze pierwsze przede wszystkim uwzględnił 4 kryteria:

- proces

- charakter

- wielkość

- koordynacyjna złożoność

Na pewno można by uwzględnić to pierwsze kryterium dzieląc umiejętności na:

1. wszechstronne (ogólne) - niespecyficzne - podstawą wyliczoną są potrzeby sportu wyczynowego w danej dyscypliny, bo bieg np.: jako taki jest ćwiczeniem niespecyficznym, ogólnym dla gimnastyki, dla łyżwiarstwa

2. ukierunkowane - specyficzne - które albo pod względem identyczności obciążenia wewnętrznego, ale zwłaszcza struktury ruchu są podobne do ćwiczenia startowego

3. startowe - specjalne - identyczne z tym co w trakcie pełnej realizacji danej dyscypliny wykonujemy

Godik `80

Na np.: nawet zbliżony charakter małej umiejętności pod względem struktury, nie musi być np.: dla 800 metrowca, ćwiczeniem niespecyficznym będzie gra w piłkę.

Ale teraz już przechodzimy do form biegowych. To bieg w jakimś łagodnym tempie w terenie na odcinku 45 minut przy niskiej intensywności będzie tylko ćwiczeniem ukierunkowanym, natomiast już w biegach 3x400m to będzie to ćwiczenie odpowiadające charakterowi startowej formy. Pozostałe są już dyskusyjne tzn. trudno odnieść do umiejętności, bo to raczej będzie z obciążeniami stąd też klasyfikacja. (wyłączyłaś dyktafon)

W tych dwóch obszarach, w obszarze procesualnym i obszarze produktu. Takie podejście pozwala na ujęcie problematyki w ogólnym modelu strukturalnym motoryczności człowieka (koniec strony)

Ujmujemy kwestię motoryczności człowieka wyodrębniając tu wyraźnie stronę, gdzie aspekt potencjalny. Tutaj Loosh pozbierał w swojej książce w oparciu o różnych autorów i ujmuje to w ten sposób, że najpierw wymienia:

1. translatacyjne lub rotacyjne

2. proste lub złożone

3. określające przebieg lub wynik

4. stereotypowe lub sytuacyjne

5. acykliczne lub cykliczne

6. wykonywanie indywidualne lub komuniaktywno-kooperacyjne

7. sterowania sprzętem lub opanowanie ciała

8. identyczność techniczna lub identyczność działania

rzuty: z obrotem cel zadania ruchowego

w sportach walki

w grach zespołowych Loosh `99

- Oczywiście te translatacyjne nie muszą się odbywać po proste, bo jak ktoś skacze w dal to też przesuwa się do przodu, to jest to także translatacyjny ruch, ale odbywa się po paraboli.

- Określające przebieg lub wynik. Jeżeli ja rzucam na kosz to ta umiejętność interesuje mnie wynik czy ja trafiam do kosza, natomiast akrobata wykonujący na ścieżce jakieś ćwiczenia interesuje go przebieg, wykonuje tam salto z dwoma śrubami i to jest interesujące czyli o ostatecznym rezultacie samo wykonanie tych elementów jest to też wynik, ale ta umiejętność jest kierowana na przebieg np.: w łyżwiarstwie figurowym itd.

- Stereotypowe lub sytuacyjne. To już mówiliśmy są to te ruchy stereotypowe - standaryzowane, a sytuacyjne - niestandaryzowane. Więc takie te niestandaryzowane występują w sportach walki, grach, a te standaryzowane występują w dynamice np.: skok przez konia. Jest to wystandaryzowane, bo jak skaczemy w dal to możemy skakać techniką taką czy inną, wzwyż także, są pewne odmiany, style odpowiadające np.: w skoku wzwyż, floppem aczkolwiek różne są tu odchylenia. Natomiast jest to wystandaryzowane, stereotypowe.

- Dalej mamy acykliczne, cykliczne. Te acykliczne odnoszą się do tych stereotypowych, wystandaryzowanych, z określoną strukturą, a znowu trójfazowe, dwufazowe gdzie następuje zlewanie się tej fazy przejściowej.

- Mamy umiejętności wykonywane indywidualnie, ale też mamy umiejętności, które naturalnie też musi dany osobnik wykonać, ale one są związane z jakimś tam kontekstem komunikatywno-kooperacyjnym, społecznym, a więc odnosi się nawet do indywidualnego wykonania. Albo inaczej w kontekście grupy społecznej, przeciwnika, ten ruch, dana czynność zostaje gdzieś nam modyfikowana, a z kolei muszę uwzględniać także realizację danych umiejętności w te aspekty i przeciwnika i moich partnerów.

- Siódma grupa to umiejętności związane ze sterowaniem sprzętem lub opanowaniem własnego ciała.. bo jak ja wykonuję z wieży 10-metrowej skok do basenu z trzema saltami i jakimiś tam śrubami to ja steruję własnym ciałem, ale jak lecę balonem to muszę nim sterować, jak wsiadam na motor, to muszę nim sterować.

- No i wreszcie w tej ostatniej grupie klasyfikuje umiejętności pod względem identyczności technicznej lub pod względem identyczności działania. Jeśli chodzi o tą identyczność techniczną to można pogrupować ją na umiejętności np.: rzutu, wszystkie rzuty z obrotem, rzuty wykonywane są w sportach walki np.: w zapasach, w judo, można je pogrupować np.: rzuty z miejsca itd. można pewne klasy, grupy umiejętności uporządkować. Ale można to także dokonać ze względu na identyczność działania. Tutaj ta klasyfikacja jest wyznaczona głównie co jest celem zadania. Podanie do partnera może być bardzo ostre, mocne, może być technicznie zupełnie podobne jak rzut na bramkę, ale cel jest zupełnie inny.

To była więc kolejna klasyfikacja.

Teraz parę zdań na temat relacji zachodzących pomiędzy tymi kategoriami potencjału motorycznego, a więc umiejętności i zdolności. Na tym skończylibyśmy rozważania na temat potencjału, a więc tych uwarunkowań, które umożliwiają skuteczne wykonywanie zadań ruchowych. Te umiejętności łączone razem ze zdolnościami stanowią integralne, wzajemnie uzupełniające się i zależne, wzajemnie powiązane części składowe tych samych możliwości w organizmie człowieka tzn. potencjalnej sfery.

Umiejętności i zdolności stanowią jak gdyby dwa bieguny tej samej kategorii, tych samych uwarunkowań, a więc możemy mówić o biegunie specyficznym i o biegunie ogólnym.

Tu mamy pewne kontinuum uwarunkowań, które przesuwa się w kierunku swoistości, albo w kierunku ogólności. Więc w kierunku tej specyficzności to będziemy mieli do czynienia z umiejętnościami, a jeśli przesuniemy to w kierunku bieguna ogólnego to będziemy mieli do czynienia ze zdolnościami. Tu są również różne relacje podane. Zdolności motoryczne mają bardzo nikły związek z formą ruchu, formą czynności, bo siła jako taka leży u podstaw i skoku, i podnoszenia ciężarów, i rzutów, a umiejętności są bardzo ściśle związane z formą danej czynności. Oczywiście wśród tych umiejętności możemy także szczegółowo wyodrębnić takie, które są bardzo ściśle i takie które są nieco luźniej związane z daną umiejętnością. To wszystko zależy od typu ruchowego, a więc od tej klasyfikacji, od zamkniętego albo otwartego.

Otwarty ten transfer jest większy niż ten zamknięty. W skoku w dal, czy w skoku przez konia to nie ma miejsca praktycznie na transfer umiejętności. Im bardziej wyspecjalizowane, im na bardziej wyższym poziomie jest to wykonane to transfer jest nikły. Natomiast zdolności motoryczne wykazują znacznie większy stopień transferu. Z tego wynika, że błędem jest rozpatrywanie umiejętności i zdolności jako niezależnych właściwości. Zdolności mogą się przejawiać bowiem jedynie za pośrednictwem umiejętności. Nie umiemy oceniać wytrzymałości jeśli nie wykorzystujemy do tego określone formy ruchu, albo pływania, albo biegu. Z kolei umiejętności uzewnętrzniają się jedynie dzięki zdolnościom. Rozróżnienie tych dwóch właściwości możliwe jest jedynie ze względu na ich zróżnicowany stopień ogólności. Kryterium ogólności i specyficzności doprowadziło właśnie do wyodrębnienia tych dwóch kategorii motorycznych. Zdolności stanowią bowiem ogólne uwarunkowanie, a dla wielu czynności ruchowych, umiejętności to jest to specjalne podłoże dla konkretnych działań ruchowych. Gdybyśmy to rozpatrywali dalej w kontekście wzajemnych relacji to moglibyśmy powiedzieć, że umiejętności tworzą „motoryczny słownik”, a zdolności stanowiłyby „motoryczną gramatykę”. Natomiast transfer jako potencjał, jako uwarunkowanie umożliwiają tworzenie „motorycznej stajni”, a więc wykonanie danej czynności.

XII W programie te relacje między tymi zdolnościami, czynnościami i umiejętnościami są bardzo różne i tak np.: umiejętność: obrót np.: wokół osi podłużnej w gimnastyce to u podstaw tej umiejętności leżą takie zdolności jak równowagi, orientacji, sprzężenia i oczywiście inne np.: kondycyjne, ale jest też odwrotna sytuacja, a więc u podstaw różnych umiejętności leży ta sama zdolność np.: cios w boksie, start w biegu, przyjęcie piłki. Te relacje mają także oczywiście wymiar praktyczny, sportowy do pewnych relacji związanych ze zdolnościami koordynacyjnymi i umiejętnościami. Idąc tu od dołu to najniżej leży taki fundament koordynacyjny, pewne podstawowe wzorce koordynacyjne i funkcje związane ze sprawnością CUN, a także ze sprawnością analizatorów. w lewo idziemy poprzez zdolności specyficzne, a w prawo poprzez zdolności ogólne. Tu mamy ogólne zdolności koordynacyjne, dalej specyficzne zdolności koordynacyjne, dalej doskonalimy swoje umiejętności i sprawność dochodzi do pewnego sprzężenia zdolności i wreszcie mamy na najwyższym poziomie takie właściwości motoryczne, które określamy jako specyficzne kompetencje koordynacyjne albo jak to psychologia nazywa - ekspertyzy. To pojęcie ekspertyza określa osobnika o największych kompetencjach, jest ekspertem, mistrzem. Ale to oznacza nie tylko, że on jest motorycznie doskonały, to także on posiada ogromny zasób umiejętności, który pozwala. A więc i czynniki związane z rozwojem zdolności, umiejętności ale także kognitywne, ale także emocjonalne, motywacyjne, to jest dopiero ekspert, który potrafi to we właściwym momencie, o właściwym czasie i w sposób optymalny dla najefektywniejszego wykonania swojego zadania ruchowego wykorzystać. Po lewej stronie idą umiejętności elementarne, potem umiejętności sportowo-techniczne, schematy i to razem skupia się w tej najwyższej postaci, którą określamy jako kompetencje lub ekspertyzy. Naturalnie to możemy także przenieść na działkę treningową, gdzie, a więc te posiadane informacje o tych kategoriach motorycznych zdolności i umiejętności, teraz dostosowaniu do wymogów danej dyscypliny należałoby w sposób właściwy wykorzystać w procesie wieloletniego treningu sportowego, a więc zaczynamy od wszechstronnego ukształtowania zdolności, to akurat odnosi się do koordynacyjnych. Dalej tutaj mamy na drugim etapie ukierunkowane ukształtowanie zdolności z danej dyscypliny sportu i najpierw poprzez stosowanie niespecyficznych środków, a dalej poprzez stosowanie specyficznych. Wreszcie mamy doskonalenie umiejętności technicznych z jednoczesnym oddziaływaniem na zdolności i tutaj te najbardziej specyficzne to jest w ścisłej formie wykorzystując standardowe warunki i techniki dla danej dyscypliny. Oczywiście znając dokładne wymogi danych dyscyplin chcę tu na przykładzie dwóch dyscyplin można dopasować określone zdolności motoryczne. A więc znajomość tych zagadnień ma bezpośredni związek z praktyką.

Trzeba wyjść z ogólnych uwarunkowań, wymogów, a więc w LA chodzi o wysoką stabilność elementów techniczno-dydaktycznych, dobra sprawność działania, wysoka szybkość działania, organizacja struktury czasowo-dynamicznej działania, wysoka dokładność przebiegu, organizacja częściowych aktów, to są te wymogi, które decydują o efektywności w LA. W grach sportowych wygląda to nieco inaczej. Tu odmiennie, tam była wysoka stabilność, tu w grach jest wysoka zmienność techniczno-taktyczna elementów, dobra sprawność w grze, wysoka dokładność przebiegu, szybkie dokładne przestawienie programów działania, decyzje adekwatne do sytuacji i złożone reakcje z wyboru. To są te wymogi, które rzutują na to jakie zdolności powinniśmy głównie kształtować, które powinny mieć dominujący charakter w procesie treningu sportowego, ale także jak nasze eksperymenty wykazały w procesie nauczania w szkole. Okazuje się, że realizacja programu nauczania np.: z gier, czy z LA poprzedzona cyklem koordynacyjnym, a więc kształtowania obecnie tych zdolności, które poprzedzały techniczne nauczanie było o wiele efektywniejsze.

---