Nowotwory narządów rodnych stanowią najczęstszy rodzaj nowotworów u kobiet. Mogą występować w sromie, szyjce macicy, trzonie macicy oraz jajnikach i jajowodach. Ich znaczny odsetek stanowią nowotwory złośliwe, w których rokowanie i wyniki leczenia zależą od stopnia zaawansowania. Najlepsze rokowanie dotyczy nowotworów rozpoznanych we wczesnych stadiach rozwoju. Niektóre zmiany chorobowe, np. w sromie lub sutku, mogą być zauważone przez samą kobietę. Wystąpienie nieprawidłowych objawów takich jak: bóle, krwawienie powinno powodować szybkie zgłoszenie się do ginekologa w celu wyjaśnienia przyczyny tych dolegliwości. Warunkiem wczesnego rozpoznania wielu nowotworów są badania kontrolne, na które kobiety powinny zgłaszać się przynajmniej raz na rok. Dotyczy to szczególnie kobiet starszych poza okresem rozrodczym.

W planowaniu organizacji walki z nowotworami narządów rodnych u kobiety oraz w rozpatrywaniu sytuacji klinicznej danej pacjentki ważna jest znajomość częstości występowania poszczególnych nowotworów.

Rola pielęgniarki jest szczególnie duża w profilaktyce chorób nowotworowych narządów rodnych u kobiet. Ogółem biorąc polega ona na szerzeniu oświaty w zakresie wczesnego wykrywanie nowotworów i możliwości ich radykalnego leczenia oraz na badaniach profilaktycznych. W zakresie oświaty pielęgniarka ma szerokie pole działania poprzez kontakt osobisty, a także organizację pogadanek, odczytów dotyczących tej tematyki. Również w badaniach profilaktycznych udział pielęgniarki jest ściśle określony, współdziała ona z lekarzem w prowadzeniu kartotek badań, często w zakresie wywiadu i asystuje podczas przeprowadzania samego badania. Rozpoznanie choroby nowotworowej narządu rodnego kobiety opiera się na badaniu oglądowym i wziernikowaniu pochwy, badaniu oburęcznym oraz badaniu cytologicznym, koloskopowym i kolpomikroskopowym. Podstawowym jednak badaniem pozwalającym na ostateczne rozpoznanie nowotworu jest badanie histologiczne. Materiał do badania histologicznego pobiera się w postaci wycinków z danej zmiany ( na sromie, pochwie, szyjce macicy) lub w postaci wyskrobin z kanału szyjki lub jamy macicy. Z jajników materiał do badania histologicznego pobierać można przez punkcję aspiracyjną zagłębienia odbytniczo-moczowego lub metodami laparoskopii.

Metody leczenia

1. operacja chirurgiczna (polega na wycięciu guza wraz z otaczającymi go zdrowymi tkankami, czasem usuwany jest cały narząd),

2. chemioterapia,

3. radioterapia.

Chemioterapia - leczenie prze użyciu leków cytostatycznych. Są to leki, które hamują rozwój nowotworu, oddziałując na ważne życiowo funkcje komórek prowadzą do ich zniszczenia lub co najmniej pozbawiają je zdolności do dalszego dzielenia się. Ideałem chemioterapii byłoby znalezienie leku działającego wyłącznie na tkankę nowotworową, a nie naruszającego tkanek prawidłowych.

Leki cytostatyczne stosuje się:

a). ogólnie - dożylnie, doustnie, dotętniczo.

b). miejscowo

Właściwa dawka leczenia zostaje osiągnięta wtedy, kiedy pojawiają się początkowe objawy zatrucia, do nich należą:

a). nudności,

b). wymioty,

c). dreszcze,

d). poty,

e). podwyższona ciepłota ciała.

Radioterapia - polega na zastosowaniu promieniowania jonizującego.(promienie rentgena, gamma, radu, kobaltu i in.).W czasie leczenia promieniowaniem jonizującym tkanki otaczające ognisko nowotworowe zostają w pewnym stopniu uszkodzone. W tkankach zdrowych obserwuje się: przekrwienie, wysięk, martwica i odnowa.

Powikłania dzielą się na:

1. powikłania wczesne - występują w czasie leczenia lub bezpośrednio po leczeniu:

1. ogólne uszkodzenie ustroju - przetacza się krew

2. miejscowe uszkodzenie - układu moczowego ( objawia się częstym i bolesnym parcie na pęcherz. Jeśli dołącza się stan zapalny stosuje się antybiotyki), uszkodzenie jelita ( biegunki, nudności, bolesne parcie na odbytnicę. Stosuje się leczenie przeciwbiegunkowe, przetaczanie krwi|).

2. powikłania późne - pojawiają się w kilka miesięcy a nawet lat po zakończeniu leczenia (dotyczą uszkodzeń układu moczowego i jelita).

3. odległe uszkodzenia - występują wiele lat po napromieniowaniu. Zalicza się tutaj powstanie mięsaków, raków skóry oraz białaczek.

Do innych metod leczenia zalicza się:

Hormonoterapia - podawanie niektórych hormonów w nowotworach tzw. hormonozależnych daje dobre wyniki leczenia np. przy raku sutka lub gruczołu krokowego.

Immunoterapia - leczenie poprzez zwiększenie sił obronnych organizmu i mobilizowanie ich do zwalczania nowotworu na zasadzie reakcji antygen-przeciwciało. Ten rodzaj leczenia jednak jest jeszcze metodą o ograniczonym zakresie stosowania.

Choroba nowotworowa jest schorzeniem długotrwałym, bolesnym i uciążliwym. W jej trakcie występuje m.in. lęk przed cierpieniem psychofizycznym, a to może stać się przyczyną zmian struktury osobowości. Zachowanie chorej po rozpoznaniu nowotworu zależy od jej zdolności adaptacji do zmian sytuacyjnych. Reakcje te mogą być rozmaite, zależne od wieku, emocji, sytuacji rodziny, zachowania w obliczu zagrożenia oraz od wiedzy na temat choroby i wierzeń pacjentki. Z tych powodów opieka pielęgniarska powinna być opieką holistyczną, obejmować wszystkie sfery życia chorej: somatyczną, psychiczną, społeczną i duchową. Aktywne słuchanie, udzielanie informacji i pomoc w rozwiązywaniu problemów związanych z chorobą i leczeniem, stanowią o pełnej wspierającej roli pielęgniarki i decydują o przebiegu leczenia oraz rehabilitacji. Od pielęgniarki wymaga się dużych umiejętności w zakresie pielęgnacji ciała, jak i ducha osoby leczonej oraz udzielania pomocy i wsparcia w rozwiązywaniu indywidualnych problemów pacjentki związanych ze stanem zdrowia. Prawidłowe rozpoznawanie potrzeb chorej, ich zaspokajanie, rozwiązywanie trudnych problemów oraz prowadzenie działań edukacyjnych umożliwia zapewnienie pacjentce profesjonalnej i bezpiecznej opieki. Bardzo ważną rolą pielęgniarki jest pomoc pacjentce i jej rodzinie w zrozumieniu istoty choroby, przykrych emocji i dolegliwości, jakie wywołuje choroba i jej leczenie uzupełniające: chemioterapia i radioterapia.

Opieka nad chorą w poszczególnych metodach leczenia

Chore z nowotworami złośliwymi wymagającymi leczenia operacyjnego, niekiedy radykalnego usunięcia chirurgicznego całego narządu rodnego, stwarzają szczególne problemy w okresie pooperacyjnym. Właściwa miejscowa pielęgnacja rany pooperacyjnej, zapewnienie warunków sterylności, przemywanie okolicy tej rany, zmiany opatrunków, stanowią elementy codziennej opieki pielęgniarskiej nad tymi chorymi. W wielu przypadkach chore z nowotworami wymagają podawania leków przeciwzapalnych, przeciwbólowych i antybiotyków. Pielęgniarka powinna zwracać uwagę na tak proste parametry, jak pomiar temperatury ciała i częstość tętna. Przyspieszenie tętna i wzrost częstości uderzeń serca, wzrost temperatury ciała, mogą stanowić zapowiedź rozwijającego się stanu zapalnego i stwarzają konieczność ustalenia leczenia przeciwdrobnoustrojowego i przeciwzapalnego. Zgłoszenie lekarzowi wystąpienia powyższych zmian powinno być jak najszybsze. Podobnie poważną rolę odgrywa pomiar ciśnienia tętniczego. Spadek ciśnienia może stanowić objaw ciężkich zmian w układzie krążenia, które mogą być związane z wewnętrznymi krwotokami pooperacyjnymi. Każdy wyraźniejszy spadek ciśnienia powinien być bezwzględnie zgłoszony lekarzowi.

Niektóre chore wymagają podawania dożylnego rozmaitych leków, płynów krwiozastępczych i przetoczeń krw. Każdy z tych zabiegów obciążony jest poważnymi konsekwencjami. Nie wolno chorej wykonać przetoczenia krwi bez obecności lekarza.

Poza leczeniem operacyjnym niektóre chore z nowotworami narządu rodnego leczone są cytostatykami. Pielęgniarka powinna pamiętać, że większość leków cytostatycznych powoduje poważne uszkodzenie prawidłowej tkanki krwiotwórczej w szpiku i następowe zmniejszenie liczby erytrocytów, leukocytów i płytek we krwi obwodowej. Szczególnie konieczne jest częste kontrolowanie wielkości liczby leukocytów i płytek - obniżenie liczby leukocytów powyżej 3000 lub liczby płytek poniżej 50 000 wymaga często przedyskutowania, czy należy nadal kontynuować terapię cytostatyczną. Dlatego kontrolę laboratoryjną tych parametrów należy przeprowadzać przynajmniej raz w tygodniu, chociaż w niektórych przypadkach konieczna jest kontrola jeszcze częstsza. Pamiętanie o tym należy do pierwszych obowiązków pielęgniarki podającej chorej leki cytostatyczne. Ogólna znajomość nazw i działania podstawowych leków cytostatycznych jest również niezbędna dla pielęgniarki opiekującej się chorymi leczonymi tymi lekami. Nazwy niektórych z nich to: cyklofosfamid, 5-fluorouracyl, arabinozyd cytozyny, doksorubicyna, metotreksat, winblastyna, winkrystyna. Leki te często powodują nudności i wymioty, które skutecznie można zwalczać małymi dawkami chlorpromazyny. Dużym problemem u kobiet leczonych cytostatykami jest wypadanie włosów. Opaska uciskowa założona na głowę, możliwie najniżej, zmniejsza dopływ krwi zawierającej cytostatyki i zmniejsza stopień wypadania włosów. Opaskę taką należy zawsze nakładać podczas wlewów dożylnych leków cytostatycznych. Uczulenia skórne typu alergicznego zwalczamy u tych chorych albo przez zmianę cytostatyków, albo przez wprowadzenie leków przeciwalergicznych. Czasem występujące u nich dreszcze po infuzjach cytostatyków zwalcza się podaniem Plopiryny, ciepłymi okładami, gorącą herbatą.

Zbliżone problemy posiadają chore z narządami leczone radioterapią. Promieniowanie gamma uszkadza miejscowo skórę objętego leczeniem obszaru i wywołuje w niej odczyn zapalny, wymagający delikatnego postępowania i ochrony przed urazami i zakażeniami. Dłuższa radioterapia powoduje ponadto obniżenie liczby erytrocytów, leukocytów i płytek we krwi. Stąd konieczność kontroli tych parametrów co kilka dni. Obniżenie leukocytozy podczas radioterapii do wartości poniżej 2000 wymaga przerwania tego leczenia, podania środków pobudzających układ białokrwinkowy i regenerujący tkankę szpikową prewencyjnego podania antybiotyków. Leki regenerujące szpik to witamina B_12, testosteron, leukogen, wyciąg grasicy.

Chore z zaawansowanymi nowotworami, szczególnie w okresie wystąpienia przerzutów nowotworowych do różnych narządów i obszarów organizmu, wykazują wiele objawów wymagających odrębnego postępowania. Do objawów tych należy niedokrwistość, nudności, wymioty, osłabienie spadek masy ciała. Niedokrwistość zwalcza się przetoczeniami krwi, podaniem witaminy B₁₂, zespołu innych witamin, kwasu foliowego, preparatów żelaza, testosteronu. Nudności i wymioty zwalcza się małymi dawkami chlorpromazyny, odpowiednią dietą i ułożeniem chorej w pozycji maksymalnie zmniejszającej tendencję do wystąpienia tych objawów. Osłabienie można zmniejszyć u chorej małymi dawkami kofeiny, ułatwieniem jej poruszania się i wykonywania niezbędnych wysiłków fizycznych, co stanowi szerokie pole do działania dla pielęgniarki. Spadek masy ciała ulega zahamowaniu po podaniu środków anabolicznych oraz zwiększających łaknienie.

U wielu kobiet z nowotworami narządu rodnego występują objawy bólu wymagające osobnego leczenia. Odpowiednie ułożenie chorej, zapewnienie jej szeroko pojętego codziennego komfortu życia. Niekiedy prosty okład wysychający na okolicę objętą bólami lub poduszka elektryczna umiarkowanie nagrzana przynoszą tym chorym znaczną ulgę. Pomocne w zwalczaniu bólów są leki uspokajające i przeciwbólowe.

Z zabiegów pomagających chorym z nowotworami należy wymienić aktywację fizyczną. Polega ona na stopniowym rozszerzaniu zakresów ruchu i czynności chorej po okresie operacyjnym lub innym leczeniu. Aktywacja fizyczna zapobiega skutkom bezczynności mięśni, osłabieniu i stopniowemu niedołężnieniu chorych. Oddziałuje również ona na sferę psychiczną chorej polepszając samopoczucie i zwiększając wiarę w możliwość poprawy stanu ogólnego. Do zadań pielęgniarki należą również kąpiele higieniczne, częsta zmiana pozycji chorej, częsta wymiana pościeli i bielizny. Dbanie o właściwą, lekkostrawną dietę dla chorych, która pozwoli im uniknąć wielu dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Zapewnienie ciszy na oddziale umożliwia wypoczynek bardziej wrażliwym chorym, jednak martwa cisza na salach nie wydaje się optymalnym nastrojem stwarzającym normalny klimat życia. Niekiedy pozwolenie na obejrzenie filmu telewizyjnego w późnych godzinach wieczornych ma większe znaczenie psychoterapeutyczne niż rygorystyczne przestrzegany tzw. porządek i regulamin szpitalny.

Pielęgniarka/położna w zależności od metody leczenia zawsze wykonuje takie czynności jak:

• kontrola stanu ogólnego-temp, RR, tętno, oddech

• obserwacja zabarwienie powłok skórnych, nudności, wymiotów

• obserwacja krwawienia z dróg rodnych

• bilans płynów, kontrola diurezy

• dbanie o kaniulę

• kontrola bólu i podawanie leków przeciwbólowych na zlecenie lekarza

• przetaczanie płynów

• wygodne ułożenie, zmiana ułożenia

• dbałość o higienę osobistą

• wczesne próby uruchomiania pacjentki (zapobiega zakrzepowemu zapaleniu żył, niewydolności krążenia)

• dbanie o sferę psychiczną (wykazanie zrozumienia dla jej problemów).

Podsumowując rolę pielęgniarki w opiece nad kobietą z rozpoznanym nowotworem narządu rodnego należy stwierdzić, że pielęgniarki powinny charakteryzować się wysokim poziomem odpowiedzialności zawodowej oraz wysokimi kompetencjami zawodowymi zgodnymi z zasadami indywidualnego procesu pielęgnowania.

---