BIBLIA
Przedstawienie.
Biblia czyli Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, to zbiór ksiąg religijnych judaizmu i chrześcijaństwa.
Składają się na nią 73 księgi: 46 Starego Testamentu i 27 Nowego Testamentu, i zestaw ten jest kanonicznie nienaruszalny.
Księgi te pisane były w ciągu wieków przez różnych autorów. Oryginalne teksty zostały spisane w trzech różnych językach: hebrajskim, aramejskim i greckim.
Materię „Starego Testamentu” stanowią wydarzenia z doby poprzedzającej przyjście Chrystusa na świat i wykład wiary tzw. Starego Zakonu. Zbiór zaczyna „Pięcioksiąg”, przypisywany prawodawcy i wodzowi narodu izraelskiego, Mojżeszowi.
Pierwsza jego część: „Księga Rodzaju”, opowiada o powstaniu świata, stworzeniu człowieka, wygnaniu z raju Adama i Ewy, ich synach Kainie i Ablu, potopie i Noem, a kończy ją opowieść o wieży Babel.
Kolejne: „Księgi Historyczne”, przedstawiają dzieje narodu izraelskiego, a „Księgi Mądrościowe” (dydaktyczne) - m.in. prezentują: — przypowieść o Hiobie, — niepowtarzalny zbiór pieśni lirycznych, „Psalmów”, przypisywanych królowi Dawidowi, — monolog filozoficzny kaznodziei - koheleta ze słynnym refrenem „Marność nad marnościami”, — odczytywaną jako liryczny poemat symboliczny, alegorię miłości oblubieńczej Boga i duszy ludzkiej, „Pieśń nad Pieśniami”.
Księgi „Nowego Testamentu” opowiadają dzieje Chrystusa i Rodziny Świętej, mówią o działalności Apostołów już po śmierci Chrystusa. Wykładają nauki Chrystusowe.
Do kanonu należą: „Księgi historyczne” na które składają się: — Ewangelie, w dosłownym tłumaczeniu: „radosne wieści, dobre nowiny”, według trzech synoptyków: św. Mateusza, Marka i Łukasza oraz czwarta, w powszechnym mniemaniu najpiękniejsza, najoryginalniejsza i najgłębsza, św. Jana; — Dzieje Apostolskie, przedstawiające apostolską działalność świętych Piotra i Pawła, obrazujące rozpowszechnianie się idei chrześcijaństwa, spisane prawdopodobnie przez św. Łukasza, ucznia tego ostatniego oraz 21 listów apostolskich, w tym aż 14 pisanych przez św. Pawła, a 7 przez innych Apostołów.— Księga prorocza czyli Apokalipsa (objawienie) napisana przez św. Jana.
Czas powstania.
Biblia powstawała w ciągu wieków i przyjmuje się, że najstarsze teksty Starego Testamentu powstały w XIII w. p.n.e. a najmłodsze pochodzą z w. I p.n.e. Księgi Nowego Testamentu umieszcza się przedziale od 51 do 96 r. po narodzeniu Chrystusa.
Biblia zajmuje niezwykłe miejsce w kulturze świata stając się źródłem kultury europejskiej.
W sferze moralnej przyjęto powszechnie uznawać prezentowane w niej przykazania dekalogu za podstawę stosunków międzyludzkich.
W sferze kulturowej stała się inspiracją dla literatury, rzeźby, malarstwa i muzyki; skarbcem wzorów osobowych i postaw, fabuł, wątków i motywów, metaforyki i stylistyki. Dzieło powszechnie znane, interpretowane i wykorzystywane stanowi wspólny repertuar środków wyrazowych, które poprzez literaturę weszły do języka potocznego.
Przekłady
Najdawniejszym tłumaczeniem Starego Testamentu pochodzącym z III-II w. p.n.e. jest Septuaginta, czyli tłumaczenie „siedemdziesięciu”. Był to przekład na j. grecki sporządzony w Aleksandrii dla Żydów nie władających innym językiem.
Pełnego przekładu Biblii na j. łaciński, zwanego Wulgatą, dokonano na przełomie IV i V w. n.e. Przypisuje się go św. Hieronimowi. Sobór trydencki obradujący w XVI w. uznał ten przekład za tekst obowiązujący w kościele rzymsko-katolickim.
Na języki narodowe tłumaczono Pismo święte już w wiekach średnich. Z doby tej dochowały się dwa pełne tłumaczenia najpiękniejszej księgi, Psałterza: „Psałterz floriański” z końca w. XIV i „Psałterz puławski”, najprawdopodobniej z początku w. XVI.
Istniało też tłumaczenie Biblii z wieku XV noszące nazwę Biblii królowej Zofii lub szaroszpatackiej.
Prawdziwy renesans przekładów Pisma św. zaczął się w XVI w., co przede wszystkim było związane z reformacją.
Zaczęto od Psałterza. Do najwybitniejszych tłumaczeń psalmów Dawida należą:
przekład całości prozą Mikołaja Reja znany z wydania w r. 1555, zapewne nie pierwszego
niezwykle piękne tłumaczenie wierszem Jana Kochanowskiego, które po ukazaniu się w 1580 r. „Melodii na Psałterz polski” Mikołaja Gomółki, na trwałe zagościło w kościołach katolickich i protestanckich.
Z czasem sięgnięto do Nowego Testamentu. Pierwsi zabrali się do tego luteranie z Prus Wschodnich. W latach 1551-1553 pojawiły się, ogłaszane częściami, począwszy od czterech Ewangelii, tłumaczenia Jana Murzynowskiego.
Pierwsze całkowite anonimowe tłumaczenie całego Nowego Testamentu wyszło w 1556 r. u Szarffenberga w Krakowie.
Wreszcie podjęto trud tłumaczenia całej Biblii, którego efektem stały się przekłady: — katolicki, tj. Biblia Jana Leopolity (1561), — kalwiński, Biblia brzeska, czyli radziwiłowska (1563), — ariańsko-socyniański, Biblia nieświeska, Szymona Budnego (1572).
Przełom wieków XVI i XVII przyniósł pełne katolickie tłumaczenie Pisma św. zwane Biblią Wujka (1599). O wadze tej pracy może świadczyć fakt, że przekład ten zastąpiony został w liturgii Kościoła dopiero w okresie II Watykańskiego Soboru Biblią Tysiąclecia wydaną w 1965 r.
Luteranie już w w. XVII (1632) doprowadzili do skutku własne tłumaczenie zwane Biblią gdańską.
od gr. „biblion”, lm „biblia” = księgi
judaizm - (z łac. iudaicus = żydowski) monoteistyczna religia oparta na nauce Mojżesza, wyznawana przez Żydów, głosząca wiarę w jednego Boga, w nagrodę i karę po śmierci, w przyjście Mesjasza (dosł. pomazaniec; przen.: król, wybawiciel Izraela) i w posłannictwo Izraela jako narodu wybranego.
kanon - (zł łac. canon = prawidło, przepis, reguła; z grec. - wzorzec, miara); tu w znaczeniu: reguły ustalonej przez Kościół.
j. hebrajski - to j. semicki, spokrewniony z dzisiejszym arabskim i etiopskim, ze starożytnym j. asyro-babilońskim, a jeszcze bardziej ze starożytnym fenickim. Był używany przez naród Izraela aż do czasów perskich (V w. przed Ch.); od tej pory był zarezerwowany dla liturgii, modlitwy, twórczości literackiej oraz prawa. Od r. 1948 - odpowiednio przystosowany - stał się oficjalnym j. państwa Izrael.
j. aramejski - wywodzi swą nazwę od regionu Aram, starożytnej Syrii. Początkowo mówiono nim na terenach od Damaszku aż po Eufrat. Za panowania perskiego wpływ jego rozciągał się od Babilonii po Egipt. U Żydów zastąpił on w życiu codziennym j. hebrajski. Niektóre wyrazy aramejskie znajdują się w Ewangeliach (np. Golgota). Żydzi przełożyli na aramejski dużą część swej Biblii oraz ułożyli wiele modlitw, które do dziś odmawiane są w synagogach. Aramejski stał się j. liturgicznym wielu Kościołów Wschodu, przeobraziwszy się w j. syryjski. Mówi się nim jeszcze w niektórych miejscowościach Syrii oraz Iraku.
kohelet - nazwa funkcji, urzędu mędrca przemawiającego na zebraniu. Znamienne, że tytuł Księga Koheleta funkcjonuje zamiennie z określeniem: Księga Eklezjastesa, bowiem gr. „ekklesia” oznacza „zgromadzenie”.
synoptyk - tu: opisujący mniej więcej te same fakty i wypowiedzi z życia Jezusa.
św. Piotr - jeden z dwunastu Apostołów, męczennik rozsławiony przez Sienkiewicza w „Quo vadis”, jedyny, który do dziś ma swego następcę w osobie papieża, biskupa Rzymu.
św. Paweł z Tarsu - nazywany „Apostołem Narodów” ze względu na zapał z jakim odbywał podróże misyjne; tradycja mówi, że poniósł śmierć męczeńską ścięty w Rzymie, miejscu obecnie zwanym „Tre Fontane”.