CASSIRER Ernst (1874-1945)

niemiecki filozof i teoretyk kultury pochodzenia żyd.; prof. uniw. w Hamburgu, po dojściu Hitlera do władzy wykładał w Szwecji i USA; twórca teorii filozofii kultury zw. symbolizmem; zajmował się gł. problematyką poznania; uważał, że człowiek żyje nie tylko w świecie fizycznym, ale również w świecie symboli (w skład którego wchodzą język, mit, religia, sztuka i nauka), a różnorodności form symbolicznych odpowiada różnorodność form ludzkiego poznania; C. uważał, że mit, religia, język i sztuka są równie ważnym źródłem poznania jak nauka; wysunął tezę, że człowieka ze świata natury wyróżnia jego zdolność do posługiwania się symbolami (człowiek to animal symbolicus), które służą mu jako środki organizowania doświadczeń, a więc pozwalają na zrozumienie samego siebie i otaczającego świata.

Dzieła:

Filozofia form symbolicznych

Esej o człowieku

Symbol i język

1. Kluczem do natury człowieka jest symbol

Opierając się na schemacie świata biologicznego wg Johannesa von Uexkula, stwierdza, że tym co odróżnia człowieka od zwierząt jest oprócz systemu receptorów i efektorów, trzecie ogniwo- system symboliczny.

- trochę biologii, czyli TEORIA UEXKULA

Anatomia porównawcza jest kluczem do zrekonstruowania trybu doświadczenia, który tworzy „własny świat” ( w ” ”,bo tyczy się to również zwierząt, przykład „ w świecie muchy są tylko musze rzeczy”). Chodzi głównie o układ nerwowy i narządy zmysłów, które dają wewnętrzny i zewnętrzny obraz świata organizmu. Mamy system receptorów odbierających bodźce, i system efektorów reagujących na bodźce, całość nazywa kręgiem funkcjonalnym.

- obecność systemu symbolicznego sprawia, że ludzki krąg funkcjonalny jest szerszy zarówno ilościowo, jak i jakościowo. U człowieka droga między receptorem a efektorem jest dłuższa, a spowalnia ją proces myślowy- osiągnięcie ludzkości. Reakcja jest zatem pośrednia, nie jak zazwyczaj u zwierząt bezpośrednia.

- człowiek nie żyje zatem tylko w świecie fizycznym, czyli zgodnie ze swoimi bezpośrednimi potrzebami i pragnieniami, w świecie czystych faktów, ale również w świecie symbolicznym- wśród nadziei, lęków, wyimaginowanych uczuć, marzeń.

- częściami składowymi świata symbolicznego są: język, mit, sztuka i religia. Doświadczenia człowieka są zaplątany w sieć owych elementów, wszelki postęp ludzki w dziedzinie doświadczenia i mysli umacnia tę sieć, wobec czego fizyczna rzeczywistość się cofa, a symboliczna postępuje. Sferę symboliki wytwarza tylko człowiek, i tylko on potrafi się w niej poruszać, a porusza się przy pomocy języka.

2) KRYTYKA ANIMAL RATIONALE

Nie da się ukryć, że zdolność rozumowania jest nieodłączną cechą wszelkiej ludzkiej działalności, ale aby objąć formy życia kulturalnego człowieka w całym ich bogactwie i różnorodności, pojęcie rozumu jest zbyt wąskie. Nie wszystko opiera się na logice, rozumie, Obok języka logicznego istnieje „język wyobraźnie poetyckiej”, a sam język nie tyle wyraża myśli i pojęcia co uczucia i emocje. Dlatego też, aby wskazać gatunkową odrębność człowieka, należy określić go jako animal symbolicum. Tym, co ludzi wyróżnia jest kultura, a cały jej postęp jest uwarunkowany charakterystycznymi cechami życia ludzkiego, czyli myślą symboliczną i zachowaniem symbolicznym.

1. RÓŻNE ZACHOWANIA SYMBOLICZNE

- pewne zachowania symboliczne występują u zwierząt, bodźce reprezentatywne ( efekt Pawłowa, eksperymenty z antropoidami, które nauczyły się reagować na symbole w zastępstwie nagród żywnościowych)

- mowa

a) język uczuć, gesty wyrażające uczucia ( obecne również u np. szympansów)

b) język twierdzeń, gesty o obiektywnym znaczeniu ( nie odnalezione u zwierząt, czyli nie potrafią opisywać przedmiotów, ich gama fonetyczna również jest subiektywna)

Zatem tym co odróżnia człowieka od małpy, czyli świat ludzi od świata zwierząt jest różnica między językiem twierdzeń a językiem uczuć. Zwierzęta nie przeszły od języka afektów, subiektywnego, do języka twierdzeń, obiektywnego.

2. SYGNAŁY I SYMBOLE

- zwierzęta mogą być wrażliwe na pewne sygnały, np. modulację ludzkiego głosu, ale nie oznacza to, że rozumieją ludzką mowę. Zatem nie można symboli sprowadzić do zwykłych sygnałów. Sygnał zawsze jest czymś w rodzaju fizycznego, materialnego bytu, a symbol ma wartość tylko funkcjonalną.

Sygnał jest częścią świata fizycznego ( wspólnego ludziom i zwierzętom), a symbol częścią ludzkiego świata treści.

- zwierzęta wykazują inteligencję praktyczną (umiejętność posługiwania się narzędziami, nie myślą o rzeczy np. wodzie, jak ona jest, tylko myślą -„rzecz”- woda ) a człowiek inteligencję symboliczną

- w rozwoju każdego umysłu nastepuje przejście od inteligencji praktycznej do symbolicznej. Przykład - przypadek Laury Bridgman i Heleny Keller, dwóch niewidomych i głuchoniemych dziewczynek, któ®e najpierw wydawały dźwięki odpowiednie dla np. napotkanej osoby lub rzeczy lub gestykulowały, w stosunku do każdej w inny sposób, później, dzięki wytrwałej pracy wychowawców zaczęły zauważać, że każda rzecz ma swoją nazwę.

Przeszły zatem od użycia znaków i pantonimy do uzycia słów czyli symboli.

- Umiejętność posługiwania się symbolami, znajomość ich oraz uniwersalność symbolizmu daje dostęp do świata człowieka, do świata kultury. Posiadanie klucza do świata symbolicznego umożliwia dalszy postęp człowieka i jak pokazuje przypadek obu dziewczynek, braki w materiale zmysłowym nie stoją na przeszkodzie ku owemu postępowi.

- Wniosek z tego taki, że teorie sensualizmu są niesłuszne. Szczególny charakter kultury wywodzi się nie z materiału jaki ją tworzy ale z formy, „ architektonicznej struktury”. W przypadku obu dziewczynek materiał był ubogi (znaki dotykowe, wystukiwanie palcami słów), jednak zdołały pochwycić znaczenie mowy ludzkiej.

3. JESZCZE RAZ SYMBOL

- można go stosować powszechnie, jest uniwersalny

- każda rzecz ma swoją nazwę

- jest zmienny , tą samą treść można wyrazić w różnych językach

- prawdziwy ludzki symbol charakteryzuje zmienność i wszechstronność, „ruchliwość”

Ludzkość potrzebowała trochę czasu aby dojść do powyższych cech symbolu. Na początku rzecz była swoim określeniem. Obrzęd religijny, jeśli miał być skuteczny, musiał być zawsze identycznie odprawiany, w mitologii imię boga, było integralną częścią jego natury.

Jest natomiast tak, że nie każda nazwa przedmiotu jest „imieniem własnym”, a ta sama rzecz może mieć różne nazwy, np. w różnych językach.

5) TYP MYŚLENIA DOSTĘPNY TYLKO CZŁOWIEKOWI

Chodzi o szczególny typ myślenia relacjonalnego, czyli zdolność do wyodrębniania związków i rozpatrywania ich w znaczeniu abstrakcyjnym. Nie są do tego potrzebne dane zmysłowe.

4. HERDER O JĘZYKU

Herder- filozof ludzkości, rozważa o języku odrzucając tezę o jego nadprzyrodzonym pochodzeniu, chociażby ze względu na o, że język nie jest niczym fizycznym, nie jest przedmiotem. Jest natomiast procesem, funkcją ogólną umysłu ludzkiego. Tłumacząc język i mowę kładzie nacisk na refleksję. Myśl refleksyjna to zdolność do wyodrębniania z całej nie zróżnicowanej masy zjawisk zmysłowych, pewnych elementów stałych, po to aby po oddzieleniu ich skoncentrować na nich uwagę. Wg Herdera język powstał z języka duszy , pierwotnego charakteru świadomości.

5. I NA KONIEC O CZŁOWIEKU I O SPOŁECZEŃSTWIE

-Swiat kultury nie jest zbiorowiskiem luźnych i oderwanych faktów tylko systemem, organiczną całością.

- Człowiek jest jednością funkcjonalną, nie znaczy to jednak, że jest zbudowany z jednorodnych pierwiastków, przeciwnie współistnieją w nim przeciwieństwa

- Arystotelesowska definicja człowieka jako stworzenia społecznego nie jest wystarczająca, bo nie jest to wyłącznym atrybutem rodzaju ludzkiego (np. mrówki)

- w przypadku człowieka mamy do czynienia nie tylko ze społeczeństwem pracy ( to też występuje u wyżej wspomnianych mrówek) ale przede wszystkim społeczeństwa myśli i uczucia

- rzeczywistość symboliczna (mit, religia itp.) są istotnymi warunkami wyższej formy społeczeństwa

- ŚWIADOMOŚĆ SPOŁECZNA CZŁOWIEKA ZALEZY OD UTOŻSAMIENIA ( ŻYCIE W SPOŁECZEŃSTWIE) i od rozróżnienia (uświadomienie własnej indywidualnośći)

- we wszystkich dziedzinach życia kulturalnego istnieje dualizm między innowacją a tradycją, siłami zachowawczymi a wytwórczymi( człowiek przekazuje swoje umiejętności, wytwory, następnym pokoleniom, utrwala je, utrzymuje stare formy, ale dąży też do nowych, lepszych) Z jednej strony stabilizacja, z drugiej innowacja.

- najbardziej stabilizacyjne, konserwatywne siły w życiu ludzkim stanowią mit i religia, tłumaczące wszystko odwołaniami do przeszłości.

- język podobnie jak religia jest jedną z najtrwalszych sił zachowawczych w kulturze, bez swojego zachowawczego charakteru nie spełniałby swojej funkcji czyli komunikowania, z drugiej strony nie może zamykać się całkowicie na zmiany, gdyż jako to chamowałoby jego proces rozwoju

- innowacja, indywidualność najbardziej przejawia się w sztuce, gdzie nie zadowalające jest powielanie schematów

- nauka z kolei naznaczona jest dualizmem obiektywno subiektywnym, autor- naukowiec i obiektywna wiedza służąca całej nauce. Cechy indywidualne zostają zatarte w obiektywnym dorobku nauki.

- kultura jest procesem samowyzwalania się człowieka, język, sztuka, religia, nauka są fazami procesu wyzwalania, a we wszystkich tych przejawach, dziedzinach człowiek odkrywa i udowadnia swoją moc

- różnorodność i wielokierunkowość otwiera nowe perspektywy, mimo, że nie sposób sprowadzić wszystkiego do wspólnego mianownika, wszystkie funkcje zwyczajnie się uzupełniają

---