PAREMIE RZYMSKIE

░ Nie wszystko, na co pozwala prawo jest uczciwe (Non omne quod licet honestum est) i Summum ius, summa inuria - najdokładniej zastosowane prawo może doprowadzić do niesprawiedliwości; postuluje się więc uwzględnianie w prawie słuszności (aequitas) rozumianej jako równość w prawnym traktowaniu i zgodność ze sprawiedliwością. Zasada słuszności najbardziej zauważalna jest w ius honorarium (prawie pretorskim).

░ Jeden z pierwotnych sposobów nabycia własności:

Akcesja (accessio) - nabycie własności przez połączenie rzeczy; polegała na tym, że pewna rzecz samodzielna została jako rzecz uboczna przyłączona do drugiej rzeczy głównej - stała się częścią składową i własnością właściciela rzeczy głównej. Accessio cedit principali - rzecz przyłączona przypada rzeczy głównej

░ Właściwość sądu - który sąd z mocy prawa powołany jest do rozstrzygnięcia danej sprawy spornej. Dla ustalenia właściwości miejscowej podstawowa zasada: actor sequitur forum rei - powód idzie za miejscem sądu pozwanego. Powód pozywał pozwanego przed sąd, w tym miejscu, gdzie pozwany stale mieszkał

Odstępstwa :

- w razie skargi z deliktu, właściwy był sąd miejsca, gdzie popełniono delikt (forum delicti commissi), skargi z kontraktu - sąd miejsca wykonania

- za dominatu także sąd miejsca położenia danej rzeczy spornej (forum rei sitae), sąd miejsca zawarcia kontraktu (forum contractus)

- prorogacja sądu (prorogatio fori) - strony na podstawie umowy co do właściwości miejscowej mogły poddać swój spór rozstrzygnięciu dla dowolnie wybranego sądu.

░ Przy postępowaniu formułkowym w stadium in iure:

- po udzieleniu skargi pozwany mógł uznać żądanie powoda za słuszne - traktowany był wtedy jako zasądzony - confessus pro iudicato est, przy procesach o długi postępowanie się kończyło, a jeśli wymagane było wycenienie wartości przedmiotu sporu to ciągnęło się dalej

- po dokonaniu litis contestatio gasło roszczenie powoda - nie mógł w tej samej sprawie w przyszłości wnieść skargi: bis de eadem re ne sit actio - aby nie było postępowania po raz drugi w tej samej sprawie

░ Postępowanie formułkowe w stadium apud iudicem:

• najważniejszą częścią apud iudicem było postępowanie dowodowe prowadzone przed sędzią przez strony, gdzie obowiązywała zasada audiatur et altera pars - należy wysłuchać obu stron

• ciężar dowodu (onus probandi) spoczywał na stronie, która występowała z twierdzeniem - ciężar przeprowadzenia dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym kto zaprzecza - Ei incumbit probatio qui dicit, non qui negat. W efekcie ciężar dowodu spoczywa na powodzie biorąc pod uwagę fakty, na których opierał swoją skargę. Wyraża to zasada: actori incumbit probatio (na powodzie leży ciężar dowodzenia)

• Gdy pozwany zgłaszał zarzut procesowy (exceptio), to pozwany musiał udowodnić fakty będące podstawą ekscepcji. Odpowiada to zasadzie: Reus expiciendo fit actor - pozwany przez zarzut jest powodem

░ Wydany wyrok był prawomocny materialnie - tzn. treść wyroku jest zgodna z prawdą; res iudicata pro veritate accipitur - prawomocny wyrok przyjmuje się za prawdę; ustalał on ostatecznie stan prawny między stronami; konsekwencje:

- dany spór nie mógł być ponownie przedmiotem procesu między tymi samymi stronami; pozwanemu przysługiwał zarzut sprawy już raz prawomocnie osądzonej

- wygrywający powód mógł wymusić a pozwanym wykonanie treści wyroku za pomocą egzekucji

░ Interpellatio (wezwanie) - to wezwanie dłużnika przez wierzyciela do uregulowania świadczenia, gdy termin nie był oznaczony; nie stosowano interpellatio, gdy: termin długu był kalendarzowo oznaczony: Dies interpellat pro homine - termin wzywa zamiast osoby

░ Diei adiectio pro reo est, non pro stipulatore - oznaczenie terminu wykonania zobowiązania następuje w interesie dłużnika, a nie wierzyciela; jeśli termin został wyznaczony w umowie to wierzyciel przed jego upływem nie mógł domagać się spełnienia świadczenia; dłużnik mógł je jednak wykonać

░ Przesłanki adopcji opierały się na zasadzie, że przysposobienie powinno naśladować naturalny stosunek między ojcem a dzieckiem; adoptio naturam imitatur - przysposobienie naśladuje naturę; dziecko w drodze adopcji wchodziło pod władzę ojcowską adoptującego

░ Odpowiedzialność dłużnika za niewykonanie zobowiązania: na zasadzie winy ma charakter subiektywny; zależy od zachowania się dłużnika, zwłaszcza wykazanej przez niego staranności, jednak odpowiedzialności za dolus nie da się usunąć, nawet za pomocą umowy: dolus semper praestatur - za podstęp zawsze się odpowiada. W prawie justyniańskim zrównano z dolus odpowiedzialność za culpa lata (grube niedbalstwo, gdy ktoś zaniedbał takiej staranności, jaką zachowuje każdy przeciętny człowiek. Było to zgodne z zasadą magna culpa dolus est - wielka wina równa się podstępowi.

░ Falsa causa non nocet - fałszywa pobudka nie szkodzi ważności czynności prawnej; treść pobudek natury osobistej lub gospodarczej jest obojętna dla ważności danej czynności prawnej; nawet jeśli motywy okażą się nietrafne i nieuzasadnione to czynność prawna jest nadal ważna

podobnie błąd co do prawa nie wpływał na ważność i skuteczność czynności prawnych - ignorantia iuris nocet

░ Zobowiązania z przedmiotem świadczenia - in genere lub in specie; przedmiotem świadczenia mogła być rzecz oznaczona :

- indywidualnie (in specie): gdy rzecz oznaczona in specie, przez przypadek zginęła (za przypadek ten dłużnik nie ponosi odpowiedzialności), świadczenie było niemożliwe do wykonania to dłużnik był wolny od świadczenia, zobowiązanie wygasało, zasad: species perit ei cui debetur (rzecz indywidualnie oznaczona ginie na szkodę wierzyciela)

- lub gatunkowo (in genere): nie może zginąć, bo egzemplarz rzeczy, która zginęła może być zastąpiony innym egzemplarzem (tej samej wagi, miary i gatunku), wyrażają to zasady genus perire non censetur uważa się, że gatunek nie ginie

░ Cechy świadczenia: zobowiązanie do świadczenia niemożliwego nie mogło powstać (imposibilium nulla obligatio), z zastrzeżeniem, że chodziło o świadczenie obiektywnie niemożliwe do wykonania (gdy nikt nie umiałby go wykonać), jeśli chodzi o świadczenie subiektywnie niemożliwe dla konkretnego dłużnika, to zobowiązanie było ważne

░ Małżeństwo rzymskie opierało się na wolnej woli osób; dotyczyło to zawarcia i rozwiązania małżeństwa

„Libera matrimonia esse antiquitus placuit”- konstytucja Aleksandra Sewera, od dawna przyjmowano, że małżeństwa są wolne

░ Numptias non concubitus, sed consensus facit - małżeństwo powstaje nie przez wspólne pożycie, lecz przez zgodne oświadczenie obu stron; konsens małżeński, obok dojrzałości fizycznej i conubium był prawną przesłanką d powstania małżeństwa

░ Zawsze możliwe było przeprowadzenie dowodu, że dziecko urodziła dana kobieta (żona). „Mater semper certa est” - matka zawsze jest pewna.

Udowodnienie ojcostwa było bardzo trudne; prawo rzymskie znało domniemanie ojcostwa: dziecko zrodzone w małżeństwie pochodzi od męża matki. Stąd zasada: „Pater is est, quem nuptiae demonstrant” (ojcem jest ten na którego wskazuje małżeństwo)

* Za dziecko pochodzące z małżeństwa uważano to, które urodziło się najwcześniej w 182 dni po zawarciu małżeństwa i najpóźniej w 300 dni po rozwiązaniu.

* Domniemanie ojcostwa - działało wobec dzieci urodzonych po tym terminie w czasie trwania małżeństwa. Domniemanie ojcostwa można obalić jeśli mąż dziecka przebywał w kilkuletniej podróży i po powrocie zastał w domu roczne dziecko.

░ Zasiedzenie było możliwe, gdy nabywający posiadanie uważał, że nabył je od właściciela. Gdy zasiadający po nabyciu w dobrej wierze dowiedział się, że nabył rzecz nie od właściciela, nie przeszkadzało to jego zasiedzeniu (zgodnie z zasadą: Mala fides superveniens non nocet = później powstała zła wiara nie szkodzi zasiedzeniu), decydowała tutaj bona fides w chwili nabycia - przeświadczenie, że nabywa na słusznej podstawie i nie narusza niczyich uprawnień do rzeczy

░ Semel heres, semper heres - raz ustanowiony spadkobierca jest nim zawsze, nie było więc możliwe ustanowienie go pod warunkiem lub terminem rozwiązującym czy terminem zawieszającym, takie klauzule zgodnie z favor testamenti uważano za nienapisane

░ Dziedziczenie testamentowe i beztestamentowe wykluczają się, nie można było dziedziczyć tego samego spadku częściowo w oparciu o testament, a częściowo beztestamentowo. Wyraża to zasada: Nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potest - Nikt nie może umrzeć rozporządziwszy częściowo w testamencie, a częściowo beztestamentowo.

░ Postumus rumpit testamentum - pogrobowiec obala testament, gdy po śmierci testatora przyszło na świat dziecko jako pogrobowiec, testament nieważny, z czasem wprowadzono możliwość powoływania lub wydziedziczenia z góry takich pogrobowców, by zabezpieczyć wartość testamentu

░ Nomina ipso iure divisa sunt - wierzytelności dzielą się z mocy samego prawa; w przypadku kilku wierzycieli lub dłużników w jednym zobowiązaniu, wierzytelność i dług dzieliły się pomiędzy poszczególnych dłużników lub wierzycieli o ile świadczenie było podzielne; np. wierzytelność spadkowa dzieliła się między spadkobierców w stosunku do ich udziału w spadku

░ Prior tempore, potior iure - pierwszy czasem, lepszy prawem; przy zastawie umownym możliwe było umówienie się z kilkoma wierzycielami co do prawa zastawu na jednej swojej rzeczy, zasada ta regulowała stosunek między tymi wierzycielami, wcześniejszy termin ustanowienia zastawu decydował o lepszym prawie

░ Quot generationes, tot gradus - ile urodzeń, tyle stopni, sposób obliczania stopnia pokrewieństwa, oblicza się liczbę urodzeń niezbędną do powstania pokrewieństwa nie wliczając urodzenia wspólnego przodka

░ Pacta sunt servanta - umów należy dotrzymywać, wynika ze zobowiązania pretora do uznania i ochrony zawartych umów, które były zgodne z zasadami obowiązującego prawa i zasadami słuszności i uczciwości

░ Res nullius cedit primo occupanti - rzecz niczyja przypada temu, kto ją pierwszy zawłaszczył; zawłaszczenie polegało na nabyciu własności na rzeczach niczyich przez objęcie ich w posiadanie z zamiarem zatrzymania dla siebie; res nullius - nienależące do nikogo, mogące się stać częścią majątku prywatnego np. dzikie zwierzęta na wolności, zwierzęta oswojone ; muszle; perły na wybrzeżu; mienie cudzoziemców.

░ W prawie rzymskim oddzielono władztwo faktyczne nad rzeczą od prawa do rzeczy Ponadto odróżniali posiadanie od własności zgodnie z zasadą „separata esse debet possessio a proprietate” (posiadanie powinno być odróżnione od własności), bo posiadanie jest kwestią faktu a nie prawa. Ponieważ posiadanie jest kwestią faktu a nie prawa władztwa mogły występować:

- łącznie (posiadacz jest jednocześnie właścicielem)

- rozdzielnie (kto inny jest posiadaczem, a kto inny właścicielem tej samej rzeczy)

░ Tres faciunt collegium - do powołania stowarzyszenia, czyli osoby prawne typu korporacyjnego potrzeba co najmniej trzech osób

░ Rodzaj ochrony praw prywatnych: obrona konieczna - polegała na odparciu własnymi siłami bezprawnego zamachu na dobro chronione. Kierowano się zasadą: Vim vi repellere licet - siłę można odpierać siłą

░ Volenti non fit iniuria - chcącemu nie dzieje się krzywda w sytuacji, gdy osoba poszkodowana w wyniku inurii (naruszenie nietykalności osobistej, godności osobistej i dobrego imienia) akceptowała takie działania, wyłączało to odpowiedzialność sprawcy

░ Servitus in faciendo consistere nequit - służebność nie może polegać na czynieniu; Treścią służebności nie mogło być facere (obowiązek wykonania pewnych pozytywnych czynności przez właściciela rzeczy obciążonej). Jedynym wyjątkiem od tej zasady była Servitus oneris ferendi - służebność oparcia budynku o ścianę sąsiada, bo sąsiad musiał utrzymać ścianę w takim stanie by wytrzymała ciężar opartego o nią budynku.

Inne zasady służebności to:

- Nulli res sua servit - nie można mieć służebności na własnej rzeczy, bo służebność jest prawem na rzeczy cudzej

- Servitus servitutis esse non potest - nie można ustanowić służebności na służebności

- Servitutibus civiliter utendum est - służebność należy wykonywać civiliter, w sposób oględny, oszczędzający prawo właściciela

░ Służebności gruntowe: jedna z zasad: grunt służebny musi dawać trwałe gospodarcze korzyści gruntowi władnącemu (Servitutis causa perpetua esse debet - cel, dla którego powstała służebność musi mieć charakter trwały)

░ Superficies solo cedit - to, co połączone z powierzchnią gruntu, należy do gruntu; dotyczy to budynków i innych urządzeń, drzew i roślin, z niej wypływała:

Akcesja (nabycie własności przez połączenie rzeczy) - dwa rodzaje: implantatio (rośliny i drzewa zapuściły korzenie, stały się częścią składową gruntu), inaedificatio - dom zbudowany na cudzym gruncie i trwale z nim połączony (fundamenty) stawał się częścią gruntu i własnością właściciela gruntu

1

---