Normatywne modele przywództwa I.

Wiatr - Przywództwo polityczne. Studium politologiczne (22 - 55)

Przywództwo polityczne

• Przywódca polityczny = ten, kto w stopniu szczególnie znacznym jest w stanie skłonić swych zwolenników do dobrowolnego działania zgodnie z wolą przywódcy

• Relacja między tymi, którzy przewodzą a tymi, którzy za nimi podążają - między przywódcami i zwolennikami

• Dobrowolna relacja między przywódcą i jego zwolennikami

• Przywódca może sprawować władzę, ale o tym, że jest przywódcą decyduje nie sprawowana przez niego władza, lecz dobrowolne poparcie udzielane mu przez zwolenników

• Przywódca opiera się tylko na autorytecie

• Sprawowanie władzy nie jest warunkiem niezbędnym przywództwa

• Przywódca polityczny = taki przywódca, który prowadzi swych zwolenników do działań politycznych, a więc skierowanych na zdobycie władzy, jej sprawowanie lub wywieranie wpływu na tom jak władza jest sprawowana

Biografie przywódców politycznych

• Kryteria odróżniające politologiczne prace o poszczególnych przywódcach od prac czysto historycznych

1. Politolog zajmuje się współczesnymi przywódcami politycznymi x historik współczesnymi i biografię kogoś z odległej przeszłości

2. Biografia czysto historyczna może ograniczyć się do przedstawienia życia i działań jej bohatera x politolog rekonstrukcję drogi życiowej przywódcy musi odnosić do szerszego kontekstu politycznego i społecznego

• „biografie niedokończone” = pisane za życia bohaterów, gdyż badany przywódca nie zakończył jeszcze swej kariery

• Autobiografie → cenny materiał, z którego politolog może wiele skorzystać

Badania nad przywództwem politycznym

• W latach 70. Założenia metodologiczne badań sprecyzowali Robert Putnam i William Welsh

• Badania w latach 60 i 70 były oparte na agregowanych danych biograficznych wydobywanych z oficjalnych publikacji i systematycznie gromadzonych w bankach danych

• Główny nurt skupiał uwagę na składzie społecznym i kanałach rekrutacji elit przywódczych w ówczesnych państwach komunistycznych

• Carl Beck stworzył skomputeryzowany bank danych biograficznych na temat elit przywódczych w wybranych państwach komunistyczych Europy Wschodniej

• Wartość badań pomniejszały 2 okoliczności:

• Z agregowanych danych nie można wnioskować o postawach i o zachowaniach polityków objętychtakimi analizami

• Nie można było wyróżnić rzeczywistych przywódców spośród znacznie liczniejszej zbiorowości osób zajmujących względnie wysokie stanowiska polityczne

• Studia porównawcze nad przekonaniami i wzorami zachowań działaczy politycznych w wybranych krajach

• Metoda obserwacji

• Badania w małych grupach

• Obserwacha zachowań przywódców dokonywana przez innych polityków

• Eksperymenty dotyczące zachowań przywódczych

Typologie przywódców politycznych

• Poziom na jakim realizuje się przywództwo - narodowy, regionalny, lokalny, ponadnarodowy

• Przywódcy u władzy x w opozycji

• W demokracji jest normalne, że partie polityczne raz wygrywają, a kiedy indziej przegrywają wybory i tym samym dochodzą do władzy lub ją tracą → nawet wtedy, gdy przejściowo znajdują się w opozycji, są jednak przywódcami państw → liczą się z tym, że mogą wrócić do władzy

• Przywódcy, którzy stoją na czele ruchów nie mających szans na zdobycie władzy w skali przewidywanego życia aktualnego pokolenia przywódców (np. przywódcy socjalistyczni w XIXw.) → przywódcy są bardziej skłonni do formułowania programów o silnym akcencie ideologicznym; wiedząc, że nie będą sprawowali władzę, są gotowi obiecywać to, czego nie są w stanie przeprowadzić

• Demokraci i autokraci

• Przywódca demokratyczny = akceptuje podstawowy kanon wartości demokratycznych:

• Zasadę, że władza pochodzi od obywateli, którzy o jej sprawowaniu decydują w wolnych i uczciwie przeprowadzonych wyborach

• Zasadę, że wszyscy obywatele korzystać powinni z jednakowych praw i wolności i że wszyscy podlegają powszechnie obowiązującemu prawu

• Zasadę, że państwo jednakowo sprawiedliwie traktować powinno wszystkie nurty polityczne

• Zasadę wolności sumienia i wyznania, a także wolności słowa

• Akceptują te zasady nie tylko w słowach, ale także w czynach

• Przywódcy demokratyczni działający w niedemokratycznych warunkach → są to Ci, którzy swym działaniem starają się stworzyć warunki przejścia do demokracji (Juan Carlos w Hiszpanii)

• Przywódcy autokratyczni, niedemokratyczni działający w systemach niedemokratycznych

• Przywódcy ideologiczni x pragmatyczni

• Przywódca ideologiczny = w swym działaniu kieruje się w wysokim stopniu racjami wynikającymi z przyjmowanej przez nich ideologii (np. Roman Dmowski

• Przywódca pragmatyczny = elastycznie traktuje zasady doktrynalne (np. Józef Piłsudski)

• Typologia ról przywódców

• Przywódca jako wyzwoliciel i budowniczy państwa narodowego - George Washington, Simon Bolivar

• Przywódca jako obrońca ojczyzny - Józef Piłsudski w czasie wojny z Rosją w latach 1919 - 20; Winston Churchill; Charles de Gaulle

• Rewolucjoniści - Georges Danton, Maksymilian Robespierre

• Są radykalni i skłonni do podejmowania wielkiego ryzyka; bardzo silnie motywowani ideologicznie; politykę traktują jako walkę ja śmierć i życie

• Przywódcy reformatorzy - polityci działający w ramach istniejącego prawa dla przebudowywania stosunków społecznych i politycznych (Franklin Delano Roosevelt)

• Przywódcy konserwartorzy - polityka jest sztuką zachowania i umocnienia; nie wykluczają zmian, ale pod warunkiem, że zmiany te nie sięgają zbyt głęboko (Dwight Eisenhower, Ronald Reagan)

• Tyrani - stawiają ponad wszystkim utrzymanie i wzmocnienie swojej absolutnej władzy i posługujący się w tym celu szczególnie brutalnymi metodami (Adolf Hitler)

Zuba - Przywództwo w teorii nauk politycznych (11 - 32)

Przywództwo polityczne wobec fenomenu władzy

• Przywództwo ścisłe wiąże się z fenomenem władzy

• Władza jest zjawiskiem szerszym; przywództwo jest formą władzy → Max Weber (nie każdy, kto sprawuje władzę jest przywódcą)

• Burns: przywództwo ma charakter relacyjny, kolektywny i zorientowany na cele → przywódca nie może narzucać swej władzy

• Podstawową cechą przewodzenia jest dobrowolność relacji pomiędzy przywódcą a stronnikami

• Wg Blondela - władza przywódcza cechuje się dwoma zasadniczymi atrybutami określającymi jej zakres:

• Ma charakter ciągły, względnie trwały; nie może być przywództwem jednostkowe, jak również krótkotrwałe oddziaływanie na władzę

• Odnosi się do działań i decyzji strategicznych dla grupy

Źródła przywództwa politycznego

• Główne nurty badań:

• Osobowościowy/psychologiczny: przywództwo jako sfera działania wynikająca z określonych, na ogół wybitnych cech jednostki

• Interakcyjne: przywództwo jako zespół relacji pomiędzy przywódcą a grupą (stronnikami)

• Instytucjonalne: przywództwo jako zespół określonych, zrutynizowanych utrwalonych działań, w ramach których rozdzielone zostały role i formuły postępowania

• Sytuacyjne: przywództwo jako „produkt” określonej konfiguracji procesów i wydarzeń

• Psychologiczny/osobowościowy model przywództwa

• Najstarszy nurt (już w platońskiej koncepcji)

• Charyzma = konglomerat cech osobowościowych, które czynią jednostkę zdolną do wypełniania roli przywódczej

• Lasswell: określone cechy osobowościowe nadające przywódcy charakter agitatora, administratora lub teoretyka predysponują go do odgrywania roli w zależności od otoczenia, w jakim on działa

• Barnes: „predyspozycje” = połączone kategorie „stylu” i „politycznych kompetencji”

• „kompetencja” = konglomerat czynników, które decydują o umiejętnościach poruszania się przywódcy w otoczeniu politycznym (wiedza, poziom wykształcenia, świadomość ideologiczna i skuteczność polityczna)

• Interakcyjny model

• Burns: przywództwo ma charakter relacyjny

• 2 główne typy przywództwa:

• Transformacyjne = opiera się na wspólnym zawierzeniu w określone ideały; subkategorie: intelektualne, reformatorskie, rewolucyjne oraz heroiczne/ideologiczne; zyski dla obu stron mają charakter moralny lub ideologiczny

• Transakcyjne = chodzi zwykle o konkretne profity; subtypy: przywództwo opinii (media), przywództwo grup (małe grupy i grupy interesu), przywództwo partyjne, parlamentarne i w ramach władzy wykonawczej

• F.G. Bayley

• Przywództwo to sztuka kontrolowania stronników

• Rodzinny - „dobry”; opiera swe relacje ze stronnikami na zaufaniu, ich podstawą jest moralność; uznanie stronników wynika z rodzaju więzi podobnej pokrewieństwu

• Niszczycielski - „złe”; łame wszelkie proceduralne reguły postępowania; nieliczenie się z nikim dookoła nie przeszkadza bynajmniej utrzymać nimb wśród stronników, którzy przypisują mu nadzwyczajne możliwości i umiejętności

• Numeniczny - cechy „dobrego i złego”; to osobnik, który w swych oczach i oczach stronników pełni rolę przywódcy, gdyż posiada nadzwyczajne cechy, niedostępne dla pozostałych członków grupy

• Status aktorów - decyduje o nim (wg Lewisa J. Edingera):

• Relacje nierówności, sankcjonowane przez legitymizację lidera do sprawowania władzy

• Zdolność dostarczania korzyści oraz stosowania sankcji

• Stopień niezależności lidera od czynników zewnętrznych

• Nurt sytuacyjny - „to czasy tworzą przywódców” („czasy” = niepowtarzalny układ wydarzeń i procesów o charakterze obiektywnym, które generaują warunki dla określonego typu przywódcy

• Aaron Wildawski i David M. Rosen → koncept kultury politycznej jako całościowo ujętego zespołu czynników warunkujących określony kształt reżimu politycznego

• Wildawski - 4 typy przywództwa:

• Despotyczne = w kulturach typu fatalistycznego ; w społecznościach cechujących się słabością więzów i dużą liczbą występujących nakazów → sprzyja to przejęciu kontroli nad grupą przez ludzi z zewnątrz; nieograniczony charakter; władza długotrwała

• Charyzmatyczne = w reżimach kumunitarnych (kultura egalitarna), powstający w silnych grupach podlegających niewielkiej liczbie nakazów; nieograniczony zakres władzy, władza charyzmatyczna jest zwykle krótkotrwała

• Pozycyjne = ograniczone, trwałe; w ramach kultury hierarchicznej w grupach o wyraźnie zakreślonych granicach i dużej liczbie nakazów; charakterystyczne dla społeczności tradycyjnych; ograniczenia władzy wynikają z norm

• Przywództwo typu „meteoryt” = najsłabsze przywództwo; charakterystyczne dla reżimów rynkowych, o niewielkiej liczbie nakazów, w których hołduje się postawom indywidualistycznym; władza bardzo ograniczona i krótkotrwała

• Rosen - 3 zmienne (sposób dystrybucji; sposób alokacji; sposób mobilizacji)

• Typ egalitarny; semi-egalitarny; hierarchiczny → dotyczą społeczności prostych lub prymitywnych; do społeczności historycznych

• Typ stratyfikacyjny → w społecznościach nowoczesnych; wyraźne oddzielenie elity kontrolującej dystrybucję środków i dóbr do pozostałej rzeszy wytwórców

• 2 podkategorie: demokratyczna (pozycja przywódcza osiągana w drodze współzawodnictwa) i autorytarna (pozycja jest przypisana jednostce z kręgu grupy rządzącej)

• Nurt instytucjonalny

• Instytucjonalizacja = to zamykanie określonych form organizacyjnych, działań, zachowań społecznych i norm w ustalone, względnie trwałe struktury, cechujące się utrwalonymi schematami działania, podziałem ról i kompetencji w ich ramach

• Instytucjonalizacji przyja trwałość i stabilność układów społecznych

• Instytucjonalizacja prowadzi do rutynizacji zachowań, ich kodyfikacji, stworzenia określonej struktury, w ramach której dochodzi do ustalenia reguł gry, podziału ról i określenia pozycji poszczególnych aktorów

• Instytucje odgrywają bardzo doniosłą rolę w kszałtowaniu przywództwa w systemie demokracji liberalnej

• Robert Elgie i Richard Neustadt - znaczenie odgrywają elementy jak mechanizm powoływnania i odwoływania przywódców; zakres władzy, który przywódca uzyskuje; ulokowanie urzędu względem innych urzędów

• Edwin Hollander - uwaga jak fakt legitymizacji wyborczej wpływa na postrzeganie przywódcy przez stronników

• Decentralizacja państwa wymusza decentralizację przywództwa

Typ reżimu	Ranga poszczególnych determinant
		I	II	III	IV
Demokracja plebiscytarna	Interakcje	Instytucje	Cechy osobowościowe	Środowisko
Demokracja konsensualna	Instytucje	Interakcje	środowisko	Cechy osobowościowe
Autorytaryzm	Środowisko	Cechy osobowościowe	instytucje	Interakcje
Totalitaryzm	Cechy osobowościowe	Środowisko	interakcje	instytucje

Funkcje przywództwa

• Blondel → funkcje są uzależnione od dwóch zmiennych:

• Zakresu działania przywódcy (globalny, umierkowany, specjalistyczny)

• Zakresu oddziaływania na otoczenie celem jego zmiany

• 2 typy funkcji przywództwa:

• Zaspokajanie potrzeb indywidualnych

• Zaspokajanie potrzeb zbiorowych

1

---