Temat: Cele kształcenia według Marii Węglińskiej

Formułowanie celów edukacji szkolnej ( w ujęciu Kazimierza Denka)

Teologia pedagogiki wczesnoszkolnej i dokonujące się w niej zmiany.

W Teorii, z zwłaszcza w praktyce edukacji wczesnoszkolnej ciągle jeszcze formułowane są cele w 3 niezależnych grupach.

Wyróżnić można cele:

- poznawcze

- kształcące

- wychowawcze

Podział celów poprzez swoją rozłączność sugeruje nauczycielowi różne drogi, które prowadzą do realizacji tych celów. Jest to poważne utrudnienie w planowaniu przez nauczyciela pracy dydaktyczno - wychowawczej i zapewnieniu edukacji wczesnoszkolnej jednokierunkowej.

Odchodzi się od układu celów w postaci:

Wiadomości - umiejętności - rozwój osobowości - kształtowanie postaw, świata wartości, światopoglądu - przygotowanie do samorozwoju

Do głosu dochodzi natomiast nowe ujęcie celów edukacji:

Rozwój osobowości, kształtowanie postaw, świata wartości, światopoglądu, przygotowanie do samorozwoju - wyposażenie w sprawności i umiejętności

Oznacza więc to przeniesienie akcentów z przedmiotowej na podmiotową stronę osobowości.

Formułowanie celów lekcji w edukacji wczesnoszkolnej

Cele klasyfikujemy na:

- ogólne (uniwersalne)

- szczegółowe

- operacyjne

Cele ogólne wyrażają to, co ma być produktem końcowym szkoły. Wyrażamy je w kategoriach funkcji. Kiedy wyróżnimy z nich czynności - otrzymujemy cele pośrednie. Gdy cele zostaną wyrażone w kategorii zadań - otrzymamy cele szczegółowe. Proponowane jest także sprowadzenie interesującego nas elementu pedagogiki na cel operacyjny. W rezultacie realizacji celów operacyjnych dziecko może odpowiedzieć, co: zna, rozumie, umie i chce.

Zastosowanie celów ogólnych, szczegółowych i operacyjnych na przykładzie lekcji matematyki w klasie trzeciej szkoły podstawowej:

Cel ogólny: uczeń będzie znał ułamki o mianowniku 10, rozumiał i wykonywał proste działania w ich obrębie.

Cele pośrednie:

1. Uczeń wykaże się znajomością definicji i zasad dotyczących ułamków i działań na nich;

2. Rozumie pojęcie ułamka jako podziału określonej wielokrotności na części;

3. Zastosuje w praktyce nabyte wiadomości, a więc odpowiednie zasady, z którymi zetknął się na lekcji;

4. Zapisze konkretne sytuacje za pomocą symboli matematycznych (myślenie logiczne);

Cele szczegółowe: po zakończeniu zajęć uczeń powinien:

1. Znać i rozumieć definicję ułamka;

2. Bezbłędnie nazywać ułamki i ich elementy;

3. Zaznaczyć ułamki na osi liczbowej;

4. Odczytać wartości ułamków z rysunków;

5. Przedstawić ułamki w postaci graficznej na kole, prostokącie […]

Dokonując operacjonalizacji celów należy pamiętać o przestrodze Gilberta Higheta:

Określając zbyt ściśle punkty odniesienia dla procesu dydaktyczno - wychowawczego, w rzeczywistości ryzykuje się zmarnowaniem jego możliwości (Kazimierz Denek)

Cel lekcji (w ujęciu Lucyny Jeleńskiej)

Przystępując do opracowania należy zastanowić się nad tym, co lekcja ma dać uczniom dla ich rozwoju intelektualnego i moralnego, czym ich wzbogacić.

Cele lekcji muszą być jasno sformułowane , nie mogą być ujęte ogólnikowo. Trzeba zastanowić się także nad tym jak należy daną lekcję przeprowadzić.

Cele lekcji ( w ujęciu Tadeusza Wróbla)

Lekcja zawiera zazwyczaj wiele celów, nie tylko jeden. Cel może być sformułowany bardziej ogólnie, ale też może być skonkretyzowany w postaci dwóch , a nawet trzech szczegółowych zadań. W pracy na lekcji nauczyciel realizuje wielostronne zadania dydaktyczne (poznawcze, kształcące) oraz wychowawcze.

Określając cel lekcji należy wskazać najważniejszy cel (główny, centralny - wiodący, podstawowy).

Termin cel zachowujemy dla ogólnie sformułowanej myśli, a zadanie to szczegółowe ujęcie tej głównej myśli dydaktycznej.

Należy pamiętać, że każda lekcja ma swoje miejsce w systemie lekcji, ma ona swoich poprzedników, a po niej przyjdą lekcje następne. Miejsce danej lekcji w systemie, zespole lekcji, wyznacza jej rola w realizacji szerszego celu i szerszych zadań. Miejsce konkretnej lekcji w jednostce metodycznej trzeba określić przez trafne sformułowanie jej istotnego zadania.

Proces nauczania jest czymś ciągłym, trwającym w czasie, nie jest jednorazowym zabiegiem. W procesie nauczania kształtowane są pojęcia i umiejętności.

Określenie celu lekcji, mniej lub bardziej szczegółowe, wpływa na sposób sformułowania jej tematu, który powinien być tak ujęty, aby uczniom jasno określał, co mają zrobić.

Przykład:

W związku z uczczeniem pamięci poległych za Ojczyznę żołnierzy dla cyklu dwóch lekcji określamy cel: zachowanie w pamięci tych, którzy walczyli za Ojczyznę.

Jest to kształtowanie uczuć patriotycznych i stawianie uczniom wzorców do naśladowania. Cel ten inaczej będzie formułowany dla nauczyciela, a inaczej dla uczniów. Dla nich cel ma kryć się w temacie lekcji jako krótko ujęte hasło do pracy. Temat ma więc określać: hasło do ukierunkowania pracy, cel dydaktyczny i cel wychowawczy.

W konkretnym Przypadku tematem i równocześnie celem lekcji może być sformułowanie: zwiedzamy pomniki żołnierzy poległych za Ojczyznę. (Tadeusz Wróbel)

Cele lekcji (w ujęciu Marii i Ryszarda Radwiłowiczów)

Zdarza się, że nauczyciele, zamiast ujmować oddzielnie cel poznawczy i kształcący, wysuwają jeden cel dydaktyczny. Jednak tylko oddzielne formułowanie każdego z tych dwóch celów może sprawić, iż nauczyciel nie ograniczy się tylko do jednego z nich.

Cel poznawczy określa to, czego dzieci mają się nauczyć, jakie zdobędą nowe wiadomości (pojęcia, sądy, reguły, twierdzenia).

Cel kształcący dotyczy formułowania przedmiotowo specyficznych pojęć i operacji umysłowych, jak tez rozwijania ogólnych operacji myślowych i ogólnych sposobów racjonalnego uczenia się ( w tym wdrażania do posługiwania się słownikiem, tabelami ortograficznymi, a nawet encyklopedią). Chodzi też o wyrabianie koncentracji i podzielności uwagi, kształcenie pamięci logicznej, rozwijanie elementarnych sprawności, to jest umiejętności i nawyków, zarówno intelektualnych , jak i moralnych, o charakterze ogólnym, międzyprzedmiotowym, jak: czytanie, pisanie, liczenie, umiejętność wypowiadania się, manipulowanie.

Cel wychowawczy odnosi się do tzw. kierunkowej strony osobowości, a zatem do kształtowania przekonań, postaw, dyspozycji do społecznie wartościowych działań. (Maria i Ryszard Radwiłowiczowie)

Cele lekcji (w ujęciu Bogusławy Jodłowskiej)

Cele lekcji dzielimy na:

• dydaktyczne

• wychowawcze

W skład celów dydaktycznych wchodzą:

1. Cel poznawczy (aby uczeń poznał, zrozumiał, zapamiętał materiał przeznaczony na lekcję)

2. Cel kształcący (rozwój, kształcenie zdolności poznawczych w zakresie materiału nauczania, kształtowanie umiejętności i nawyków)

Cele wychowawcze zajmują się kształtowaniem postaw i systemu wartości ucznia na podstawie materiału lekcyjnego.

Cele dydaktyczne służą wpływaniu na rozwój strefy instrumentalnej (pamięć, myślenie, postrzeganie, itd.), natomiast cele wychowawcze rozwojowi procesów wartościowania i kształtowania postaw społecznych. Warto wspomnieć ,że lekcja prowadzona przez nauczyciela nie mającego świadomości celów działania, jest chaotyczna, rwana, mozaikowa w układzie zdań.

Cel lekcji jest poprawnie sformuowany, gdy można w nim wyróżnić:

• działanie, które ma być wykonane

• treść, która wyraża przedmiot, materiał, w stosunku do których działanie jest podjęte

• warunki, okoliczności, w jakich działanie ma miejsce;

• standard- najniższy poziom reakcji zachowania, określenie oczekiwanego poziomu wykonania.

Do najczściej popełnianych błędów wśród młodych nauczycieli zaliczamy:

• formuowanie celów lekcyjnych w sposób ogólnikowy;

• utożsamianie celów lekcji z tematem, zagadnieniem programowym

• brak zgodności celów z tokiem lekcji;

• pomijanie w ogóle celów lekcji

Podsumowując rozważania dotyczące precyzowania celów, należy zaznaczyć ,że nauczyciel nie musi za wszelką cenę dążyć do realizacji wyznaczonych celów lekcji, jeżeli zajdą nieoczekiwane okoliczności, które zakłócą jej tok, może się nawet okazać, że nauczyciel postawił zbyt ambitne cele.

Cele nauczania ( w ujęciu Marii Nagajowej)

Cele uczenia:

• dydaktyczny tj poznawczy- kiedy zmierza się do powiększenia wiedzy ucznia

• kształcący- kiedy doskonali sie jego umiejętności

• wychowawczy- kiedy oddziaływa się na osobowość wychowanka

I.Ogólne cele przedmiotowe zostają sformuowane w części wstępnej programu

2. Szczegółowe cele przedmiotowe ustala sie dla każdej lekcji; muszą one być sformuowane precyzyjnie. Szczegółowe cele lekcji ustala sam nauczyciel, kierując sie celami ogólnymi i materiałem nauczania podanymi w programie.

3. Ile celów na jednej lekcji? (nie wszystkie trzy muszą być realizowane jednocześnie na jednej lekcji)

4. Formułowanie celu wychowawczego. Cel wychowawczy lekcji nie zawsze musi być wyraźnie formuowany i zapisywany w konspekcie lekcij. Realizacja celu wychowawczego nie wymaga oddzielnej pogadanki i specjalnego zwracania uwagi uczniów, postawy, poglądy i oceny nie mogą być bowiem odgórne i narzucone. Cel wychowawczy ma być ściśle związany z tokiem całej lekcji, a więc uzależniony od odpowiednio sformułowanego tematu lekcji, od treści lekcji. Jednak realizacja takich celów wychowawczych, jak właściwa postawa ucznia w czasie lekcji i wobec nauczyciela, jest związana z dobrą organizacją pracy i autorytetem nauczyciela, a nie z treścią lekcji.

5. Cel kształcący a rozwijanie umiejętności. Każdy fragment wprowadzonej wiedzy ściśle się wiąże z kształceniem umiejętności tworzących z daną wiedzą nierozerwalną całość.

6. Ważność szczegółowego sprecyzowania celów.

1. Od sprecyzowania celu lekcji zależny jest dobór metody i temat lekcji.

2. Sprecyzowane cele zapobiegają rozproszeniu, odbieganiu od tematu, zmuszają do skupienia uwagi na określonych w celach zagadnieniach i czynnościach.

3. Szczegółowo sformułowane cele są jednocześnie podstawą nauczycielskiej kontroli, określeniem wyników lekcji. Po jej skończeniu nauczyciel łatwo może sobie odpowiedzieć na pytanie czy osiągnął zamierzony cel i w jakim stopniu.

4. Cele lekcji formułuje nauczyciel dla siebie, ale musi pośrednio poinformować o tym uczniów, dla których uświadomienie sobie celu pracy lekcyjnej jest równie ważne, co dla nauczyciela, sprzyja bowiem koncentracji ich uwagi, powoduje, że widzą oni pożytek z lekcji i umieją ocenić jej wynik.

Jedność kształcenia i wychowania (w ujęciu Marii i Ryszarda Radwiłowiczów)

Warunki jedności kształcenia i wychowania:

A. Umiejętne formułowanie tematów poszczególnych lekcji, tak aby realizowały one szersze hasła programowe odnoszące się do celów kształcenia i wychowania przewidzianych do danego przedmiotu, ale uwzględniając zarazem postulaty dotyczące integracji międzyprzedmiotowej.

B. Umiejętność w miarę konkretnego formułowania wszystkich trzech celów lekcji adekwatnie do tematu danej lekcji.

C. Nauczycielska świadomość i umiejętność formułowania i ewentualnego modyfikowania pod wpływem reakcji uczniów zadań adresowanych do nich w taki sposób, aby oddziaływać na trzy sfery psychiki. Zadania te formułuje nauczyciel w trzech postacjach jako pytania, polecenia i sytuacje zadaniowe. Natomiast przez wpływ na trzy sfery psychiki rozumie się tutaj oddziaływanie na intelekt, uczucia i wolę, przejawiające się w działaniach i postępowaniu jako całosci.

D. W umiejętności formułowania oraz modyfikowania wszystkich kolejnych zadań adresowanych do uczniów w toku lekcji, tak aby w sumie realizowały one cele wyznaczone przez nauczyciela dla tej lekcji.

---