Spotkanie 1 i 2: Psychologia jako nauka i wiedza praktyczna
1. Pierwszą filozoficzną rozprawę na temat duszy napisał ARYSTOTELES (IV wiek p.n.e.) Arystoteles w sprawie relacji ciało-dusza zajmował stanowisko monistyczne - przyjmował, że człowiek składa się z jednego rodzaju tworzywa. Duszę określał jako formę ciała decydującą o tym, że jest ono żywe. Pogląd Arystotelesa na relacje ciała i duszy nazwano hylemorfizmem.
Arystotelesowskie rozróżnienie przyczyny sprawczej i celowej można odnieść do używanego współcześnie rozróżnienia zachowań reaktywnych i zachowań celowych Zachowanie reaktywne (reakcja) to odruch będący odpowiedzią na jakiś bodziec. Zachowanie celowe to dążenie do osiągnięcia określonego celu.
Do Arystotelesa nawiązał święty TOMASZ z Akwinu żyjący w XIII wieku. Traktował on duszę jako stworzoną (wraz z ciałem), ale nieśmiertelną.
2. Pierwszym przedstawicielem monizmu materialistycznego, czyli zwolenników poglądu, że rzeczywistość ma jednolitą naturę (monizm) i że nie istnieje nic poza materią (materializm) był filozof grecki DEMOKRYT (żył na przełomie V i IV wieku p.n.e).
3. Za umowną datę narodzin psychologii naukowej przyjęto rok 1879. Uważa się, że wówczas Wilhelm WUNDT założył na Uniwersytecie w Lipsku pierwsze w świecie laboratorium psychologiczne.
4. Przedmiot psychologii, według najbardziej rozpowszechnionego obecnie ujęcia, to zjawiska psychiczne i zachowanie ludzi (i zwierząt). Według Tadeusza TOMASZEWSKIEGO psychologia jest nauką o czynnościach człowieka i o człowieku jako podmiocie czynności.
5. Tadeusz TOMASZEWSKI w ramach drugiego ujęcia swej teorii czynności zaproponował, by jako kluczowe terminy opisujące czynności człowieka potraktować pojęcia „zadania” i „wyniku”.
„Zadanie” (Z) to sytuacja, kiedy człowiek chciałby zmienić aktualny stan rzeczy, aby osiągnąć jakiś stan pożądany. Stan pożądany staje się założonym „wynikiem” (W).
Aby osiągnąć wynik, podjęta zostaje aktywność, której poszczególne ogniwa są złożone z reakcji (R) na bodźce (S). Symbolicznie ujmowała to formuła: Z (S - R) W.
6. Synonimem „psychologii praktycznej” jest „psychologia stosowana”. Przykładem „psychologii stosowanej” jest psychologia kliniczna. Zajmuje się ona prawidłowościami leczenia zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania. Chodzi przede wszystkim o leczenie metodami wpływającymi na sferę psychiki (różne odmiany psychoterapii).
7. W 2001 r. Sejm uchwalił „Ustawę o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów”.
Tutaj nastąpi uzupełnienie zawierające podstawowe wiadomości ze Spotkań 3 - 10
Spotkanie 11: Świadomość
1. Jednym z aspektów świadomości jest tzw. „ja przedmiotowe” czyli wiedza o sobie samym (samowiedza), drugim aspektem jest tzw. „ja podmiotowe” czyli zdolność człowieka do podejmowania decyzji.
Przykładami zjawisk związanych z „ja przedmiotowym” są:
- „poprawianie” samowiedzy tak, by była bardziej pozytywna (tego zjawiska dotyczy teoria „totalitarnego ja”)
- zwiększone skupienie uwagi na własnych cechach pod wpływem zobaczenia siebie w lustrze
2. „Transowa” teoria hipnozy ujmuje hipnozę jako zmieniony, osobliwy stan świadomości, w którym człowiek przestaje kierować sobą, jego doznania kształtowane są przez wypowiedzi („sugestie”) osoby hipnotyzującej.
„Społeczno-psychologiczna” teoria hipnozy zakłada, że osoba hipnotyzowana świadomie pełni dobrowolnie przyjętą rolę : aktywnie współdziała z osobą hipnotyzującą, tworząc odpowiednie wyobrażenia.
Zjawisko „płytkiej” hipnozy dobrze wyjaśnia „społeczno-psychologiczna” teoria hipnozy a zjawisko „głębokiej” hipnozy lepiej tłumaczy „transowa” teoria hipnozy.
Spotkanie 12: Procesy i zjawiska emocjonalne
1. Wyraz mimiczny podstawowych uczuć (radość, smutek, złość, strach, wstręt, i zdziwienie) jest podobny u ludzi na całym świecie.
Uśmiechowi wyrażającemu prawdziwą radość towarzyszy nie tylko rozchylenie warg i podniesienie kącików ust, ale również skurcz mięśni otaczających oczy. Uśmiech wyrażający się tylko w „odsłonięciu zębów” jest udawany.
Uczucie rozbawienia (odczucie śmieszności) zależy od tego, czy możemy uśmiechnąć się. Jeśli możemy usmiechnąć się, jest większe, a jeśli nie możemy, jest mniejsze
2. Metoda leczenia fobii zwana „desensytyzacją” (odwrażliwieniem) opiera się na wykorzystaniu zjawiska WYGASANIA warunkowej reakcji strachu.
3. Agresja może być wyrazem złości, formą gniewu (mówi się o niej wówczas „agresja gniewna” lub „agresja emocjonalna”). Jeśli taka agresja człowieka skierowana jest nie na kogoś, kto go rozzłościł, ale na kogoś innego lub na coś innego (np. na jakiś przedmiot), mówimy o „agresji przeniesionej”. Agresja bywa też działaniem podejmowanym bez złości w celu osiągnięcia jakiegoś celu (nazywa się ją wtedy „agresją instrumentalną” lub „agresją zadaniową”).
Prawdopodobieństwo przejawienia agresji przez człowieka rośnie, gdy człowiek ma kontakt z bodźcami kojarzącymi się z agresją. Takim bodźcami są np. widok pistoletu, noża, itp
4. Zgodnie z „Cebulową teorią szczęścia” szczęście jest jak cebula: ma „warstwy”. Najgłębszą warstwą (podstawą) szczęścia, najmniej podatną na zmiany, jest „wola życia”, „poczucie, że warto żyć”. Większość ludzi jest, patrząc z tego punktu widzenia, szczęśliwa. Druga grupa przesłanek szczęścia to „ogólne poczucie zadowolenia z życia”, „dobry stan ( = dobrostan) psychiczny”. Trzecia grupa warunków szczęścia to „cząstkowe poziomy zadowolenia z różnych powodów” (np. z własnego wieku, płci, wydarzeń życiowych, itd.) oraz „cząstkowe poziomy zadowolenia z różnych dziedzin życia” (praca zawodowa, małżeństwo, dzieci, zdrowie, itd.). Cząstkowe poziomy zadowolenia są najmniej trwałe, najbardziej zmienne. Odpowiadają one powierzchownej warstwie cebuli.
5. Według historycznie pierwszej teorii emocji, zwanej „obwodową” teorią emocji, przyczyną emocji jest odczucie (uświadomienie sobie) zmian w stanie organizmu wywołanych jakimś zdarzeniem.
Według dwuczynnikowej teorii emocji czynnikami, od których zależy emocja, są: stopień pobudzenia fizjologicznego i interpretacja jego przyczyn.
Według współczesnej teorii emocji powstają one dzięki temu, że procesy nerwowe przebiegają dwiema drogami.
„Droga dolna” to szlak od receptorów przez wzgórze do ciała migdałowatego stąd zaś do narządów wykonawczych regulujących ekspresję emocjonalną. Dzięki tej drodze emocje powstają bardzo szybko, zanim jeszcze jednostka uświadomi sobie, co się dzieje.
„Droga górna” to szlak od wzgórza poprzez korę sensoryczną do ciała migdałowatego. Dzięki tej drodze powstaje świadomość emocjonującego zdarzenia, a także uświadomienie sobie stanu emocjonalnego, który powstał już dzięki procesom na „dolnej drodze”. Proces ten jest wolny, ale dzięki zaangażowaniu procesów poznawczych prowadzi do bardziej precyzyjnej oceny sytuacji.
6. Prawo Yerkesa-Dodsona mówi o krzywoliniowej zależności między siłą pobudzenia emocjonalnego a sprawnością działania: bardzo małe pobudzenie emocjonalne wiąże się z niską sprawnością działania, średnie pobudzenie emocjonalne wiąże się z większą sprawnością działania, a bardzo duże pobudzenie emocjonalne wiąże się ponownie z niską sprawnością działania.
Poziom pobudzenia umożliwiający optymalną sprawność działania jest najniższy dla zadań trudnych a najwyższy dla zadań łatwych.
Są autorzy, którzy uważają, że prawo Yerkesa-Dodsona powinno zostać anulowane, ponieważ nie opisuje dobrze rzeczywistości.
Spotkanie 13: Motywacja
1. „Motyw” to pojedynczy czynnik uruchamiający działanie zmierzające do jakiegoś celu i sterujący tym działaniem tak, aby cel został osiągnięty. Przez „motywację” zazwyczaj ma się na myśli określony typ zbliżonych motywów, to znaczy motywów związanych z osiąganiem podobnych do siebie celów.
2. Poznawcza teoria motywacji zakłada, że siła dążenia do danego celu zależy od dwu czynników: „użyteczności” sukcesu oraz szans jego osiągnięcia. Dokładniej mówiąc, chodzi o
a) subiektywną „użyteczność” sukcesu czyli wartość, jaką ma dla konkretnego człowieka osiągnięcie danego celu. („Użyteczność” sukcesu zwana jest też wartością gratyfikacyjną sukcesu),
b) subiektywną (osobistą) ocenę szans osiągnięcia sukcesu.
Pierwszym zastosowaniem poznawczej teorii motywacji były badania nad tzw. motywacją osiągnięć.
John ATKINSON sformułował i potwierdził w badaniach hipotezę, że najsilniejsze dążenie do osiągnięć wiąże się z wyborem zadań średnio trudnych. Osoby, u których dominuje lęk przed niepowodzeniem chętniej wybierają zadania bardzo łatwe albo bardzo trudne.
3. Tadeusz TOMASZEWSKI, na początku lat sześćdziesiątych XX wieku, w swej książce „Wstęp do psychologii” po raz pierwszy rozróżnił dwa rodzaje motywów: potrzeby i zadania.
W ujęciu Janusza REYKOWSKIEGO zadania wiążą się ze stawianiem celów i programowaniem działań wiodących do tych celów w dwu sytuacjach:
a) kiedy wystąpi ujemna rozbieżność między stwierdzeniem jakiegoś stanu rzeczywistego a wyobrażeniem tzw. stanu normalnego (typowego);
b) kiedy wystąpi ujemna rozbieżność między stwierdzeniem jakiegoś stanu rzeczywistego a wyobrażeniem tzw. stanu idealnego.
4. MASLOW opracował teorię hierarchii potrzeb opartą na założeniu, że potrzeby ujawniają się w pewnym charakterystycznym porządku: najpierw dają znać o sobie potrzeby podstawowe; gdy te są przynajmniej do pewnego stopnia zaspokojone, pojawiają się potrzeby wyższe o jeden szczebel w hierarchii. Poziomów potrzeb jest sześć.
Najniżej w hierarchii stoją potrzeby fizjologiczne , nieco wyższe miejsce zajmują potrzeby bezpieczeństwa. Kolejna grupa potrzeb to potrzeby przynależności i miłości. Następny poziom to potrzeby szacunku. Najwyższy poziom potrzeb to potrzeby samourzeczywistnienia (samorealizacji). Do tej grupy potrzeb należą m.in. potrzeba wiedzy, rozumienia, potrzeby estetyczne.
Potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności i miłości oraz szacunku Maslow nazywa potrzebami deficytu, a potrzeby samourzeczywistnienia określa jako potrzeby wzrostu.
Spotkanie 14: Osobowość
1. Niektórzy psycholodzy zakładają, że osobowość człowieka można porównać do zbioru urządzeń, mechanizmów sterowniczych, do pewnej wewnętrznej organizacji.
Zwolennicy tego podejścia opisują ową organizację w języku funkcji, jakie pełnią poszczególne jej elementy.
We współczesnej psychologii zdecydowanie przeważa inny sposób pojmowania osobowości: ujęcie osobowości jako zbioru cech. Taki pogląd na osobowość nawiązuje do spojrzenia potocznego.
2. Przykładem rozumienia osobowości jako wewnętrznej organizacji jest Regulacyjna Teoria Osobowości (RTO) Janusza REYKOWSKIEGO.
REYKOWSKI rozróżnił dwa typy struktur regulacyjnych osobowości
a) Mechanizmy Popędowo - Emocjonalne (MPE)
b) Sieć Poznawczą
Mechanizmy Popędowo-Emocjonalne działają tak, aby intensyfikować emocje pozytywne oraz osłabiać lub usuwać emocje negatywne.
Sieć Poznawcza skłania do poszukiwania potwierdzenia informacji w niej zawartych oraz eliminowania sprzeczności między informacjami.
Przykładami mechanizmów popędowych są odruchy pokarmowe, odruchy związane z wydalaniem produktów przemiany materii, odruchy seksualne, itd.
Jednym z mechanizmów emocjonalnych jest tzw. pierwotna potrzeba afektywna. Jej jądrem jest pozytywna emocja związana z przytuleniem do matki.
Innym mechanizmem emocjonalnym jest potrzeba optymalnej stymulacji tzn. doznawania odpowiedniego nasilenia (liczby i natężenia) bodźców fizycznych.
Janusz REYKOWSKI sformułował tezę, że doświadczenia małego dziecka kumulują się „wokół emocji”. Ta teza jest metaforą.
Andrzej GOŁĄB oparł na tej metaforze hipotezę, że u dziecka każda emocja ma swój własny magazyn pamięciowy.
W pierwszym okresie życia Sieć Poznawcza funkcjonuje początkowo w dużej mierze jako tzw. Sieć Wartości (zbiór informacji o wartości różnych składników rzeczywistości).
Z biegiem życia rozwija się poznanie bardziej obiektywne. Sieć Poznawcza używana w roli źródła informacji nie zabarwionych wartościowaniem nazywana jest w RTO Siecią Operacyjną.
Te obszary Sieci Poznawczej, które ujmują własną osobę, w RTO nazywa się Strukturą Ja. Informacje składające się na dojrzałą Strukturę Ja odnoszą się do trzech aspektów Ja: tożsamości (kim jestem), samooceny (co potrafię) i własnej wartości (ile znaczę).
3. Pionierem pojmowania osobowości jako zbioru cech psychicznych określających indywidualność człowieka jest Gordon ALLPORT.
Współczesnymi reprezentantami tego podejścia są autorzy kwestionariusza NEO-FFI badającego pięć ważnych cech tzw. „Wielką Piątkę”. Te cechy to: neurotyzm, ekstrawersja, otwartość na doświadczenie, ugodowość i sumienność.
4. Gdy osobowość pojmuje się jako zbiór indywidualnych cech, do osobowości zalicza się takie cechy jak inteligencja oraz cechy temperamentu.
„Inteligencja” najczęściej traktowana jest jako najogólniejszy rodzaj zdolności, tzn. takich zdolności, które sprzyjają realizacji bardzo różnorodnych zadań.
Od lat trzydziestych XX wieku, iloraz inteligencji (określany skrótem IQ) jest wyliczany na podstawie ustalenia, w jakim stopniu wynik danej osoby odbiega od średniego wyniku w grupie porównawczej (ta sama płeć, zbliżony wiek).
Za wynik dokładnie równy wynikowi średniemu (w odpowiedniej grupie porównawczej) przyznaje się iloraz inteligencji równy 100.
Autorem testów inteligencji do dziś najpowszechniej stosowanych na świecie był Amerykanin WECHSLER.
Polski psycholog Jan STRELAU jest twórcą tzw. Regulacyjnej Teorii Temperamentu.
Wyróżnia on obecnie dwa skrajne typy temperamentu.
Pierwszy typ temperamentu mają tzw. osoby o wysokim poziomie aktywowalności (poprzednio STRELAU nazywał je wysoko reaktywnymi). Są one stale pobudzone wewnętrznie, w związku z czym są wrażliwe i mało wytrzymałe. Silnie reagują emocjonalnie. Są mało żwawe i mało aktywne.
Drugi typ temperamentu mają osoby o niskim poziomie aktywowalności (poprzednio STRELAU nazywał je nisko reaktywnymi) Mają one stały niedobór wewnętrznego pobudzenia. Są mało wrażliwe, ale wytrzymałe. Słabo reagują emocjonalnie. Są żwawe i aktywne.
Wprowadzenie do psychologii 2007/2008 Wykładowca: dr hab. A.Gołąb Najważniejsze wiadomości do utrwalenia przed egzaminem
Wersja nieostateczna: zostanie uzupełniona o wiadomości ze Spotkań 3-10 Strona 1 z 5