DYSLEKSJA
KTO I W JAKI SPOSÓB MOŻE POMÓC UCZNIOM Z DYSLEKSJĄ?
Czym jest dysleksja?
Niektóre źródła donoszą, że ok. 20 % dzieci nie potrafi dostosować się do wymagań programu nauczania powszechnie obowiązującego w szkole. Do tej grupy należą dzieci, których rozwój przebiega nietypowo i dlatego mają większe trudności w uczeniu się niż ich rówieśnicy. Dzieci ze specjalnymi potrzebami w uczeniu mogą kontynuować naukę w tzw. szkołach masowych, ale potrzebują pomocy pedagogicznej w formie specjalnego programu i metod nauczania dostosowanych do ich potrzeb, ograniczeń i możliwości.
W grupie dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych znajdują się też takie, których niepowodzenia szkolne nie są uogólnione o i dotyczą tylko niektórych dziedzin. Mówimy wówczas o specyficznych trudnościach w nauce. Ich trudności mają charakter wybiórczy i przejawiają się najczęściej niepowodzeniem w uczeniu się czytania, pisania, czy liczenia.
Czym więc jest dysleksja rozwojowa?
Powszechnie przyjęta definicja mówi, że dysleksja rozwojowa to zaburzenie manifestujące się trudnościami w nauce czytania, mimo:
stosowania obowiązujących metod nauczania,
normalnej inteligencji,
sprzyjających warunków społeczno - kulturowych.
Dysleksja rozwojowa to specyficzne trudności/zaburzenia w nauce czytania, którym często towarzyszą trudności w pisaniu.
Określenie ,,rozwojowa” oznacza, iż opisane trudności występują od początku nauki szkolnej.
Termin ,,dysleksja” wywodzi się z języka greckiego i łacińskiego, w których przyrostek dys- oznacza brak czegoś, niemożność, trudność.
Przykłady:
Dysortografia- to specyficzne trudności/zaburzenia w komunikowaniu się za pomocą pisma, szczególnie w opanowaniu poprawnej pisowni (występują błędy ortograficzne)
Dysgrafia - to specyficzne trudności/zaburzenia w opanowaniu właściwego poziomu graficznego pisma.
Termin dysleksja jest więc nadrzędny, choć czasami w literaturze autorzy posługują się tymi trzema terminami.
A więc podstawą rozpoznania dysleksji jest występowanie wybiórczych niepowodzeń w nauce czytania, czy też poprawnej pisowni i poziomu graficznego pisma.
Dysleksja ma wiele oblicz, ich zróżnicowanie można wiązać m.in. z tym, że (Rawson):
Dysleksja jest raczej procesem niż stanem, a zatem z natury jest zmienna i dynamiczna;
Dysleksja realizuje się u indywidualnych osób w sposób niepowtarzalny;
Problemy językowe będące podłożem trudności w uczeniu się ujawniają się w różny sposób;
W dysleksji obok słabości poznawczych występują tez mocne strony i talenty;
Manifestacje dysleksji bywają odmienne mimo identycznych źródeł;
Dysleksja może mieć różnorodne społeczne i emocjonalne konsekwencje
Jakie są jej przyczyny dysleksji?
Jest kilka punktów widzenia na patogenezę, czyli przyczyny występowania dysleksji.
1.Zaburzenia rozwojowe niektórych funkcji poznawczych
- rozwoju języka dziecka (zaburzenia fonologiczne)
- percepcji słuchowej dźwięków mowy
- funkcji ruchowych
- integracji wszystkich funkcji leżących u podstaw pisania i czytania
2. Specyficzne zaburzenia o podłożu językowym uwarunkowane konstytucjonalnie np. zmianami w centralnym układzie nerwowym powodujące dysharmonię.
Zmiany mogą powstać
- genetycznie (niedokształcenie kory mózgowej w okolicach związanych z mową)
- w okresie prenatalnym
- na skutek mikrouszkodzeń c.u.n w okresie porodu lub wczesnego dzieciństwa
Wiedza na temat przyczyn i mechanizmów specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu umożliwia zrozumienie wielu paradoksów np. gdy dziecko dużo czyta i zna zasady ortografii, a popełnia błędy.
Omawiane problemy dotyczą 10- 15% populacji. Poważniejsze przypadki występują u 2-4% populacji.
Jaka jest rola nauczyciela, rodzica, pedagoga i psychologa w rozpoznaniu dysleksji?
Diagnozę formuje psycholog na podstawie opinii pedagoga i informacji o występowaniu ewentualnych symptomów dostarczonych od rodzica, nauczyciela. Dysleksje rozpoznaje się tylko w przypadku stwierdzenia prawidłowego rozwoju umysłowego.
Symptomy dysleksji rozwojowej, Jakie problemy towarzyszą dzieciom z dysleksją?
Informacje od rodzica i nauczyciela:
1. Wiek niemowlęcy i poniemowlęcy;
- opóźnienie w rozwoju mowy i rozwoju ruchowym:
później wypowiadają pierwsze słowa, zdania, późno zaczynają chodzić, są mało zręczne manualnie, często są nieporadne w samoobsłudze np. myciu rąk, ubieraniu się, jedzeniu łyżką, nie lubią rysować.
2. Wiek przedszkolny (3-5 lat)
- mała sprawność ruchowa ciała: słabo biega, ma problem z utrzymaniem równowagi, z trudem uczy się jeździć na rowerku,
- mała sprawność ruchowa rąk: trudność w zapinaniu guzików, sznurowaniu butów, źle trzyma ołówek lub za słabo albo za mocno go naciska przy rysowaniu
- słaba koordynacja wzrokowo- ruchowa: budowanie z klocków sprawia mu trudność, rysuje niechętnie i nieładnie np. nie umie narysować: ,,koła” jako 3 latek, ,,kwadratu” jako 4 latek, trójkąta jako 5 latek.
- brak przejawów preferencji jednej z rąk
- ma trudności w składaniu układanek i puzzli
- trudności z wypowiadaniem złożonych wyrazów, zapamiętywaniu nazw, zniekształca nazwy
3. Wiek 6-7 lat (to co przedtem i)
- trudność ze wskazaniem na sobie części ciała, określając je terminami prawe-lewe, nie umie określić kierunku na prawo i na lewo od siebie (np. droga na lewo)
- trudność w rysowaniem figur geometrycznych i szlaczków
- trudność z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki, z odróżnianiem kształtów podobnych (np. liter m-n, l-t, b-d)
- trudność poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych w zakresie stosunków przestrzennych: nad-, pod-, itp.
- wadliwa wymowa, przekręcanie niektórych wyrazów (sosa zamiast szosa)
-trudność trudność nauczeniem wiersza, zapamiętywaniem materiału uszeregowanego w serie i sekwencje (np. nazwy dni tygodnia, pór roku, posiłków)
- trudność w orientacji w czasie (określeniu godziny)
- trudność w nauce czytania (wolno czyta, sylabizuje, przekręca, często nie rozumie)
- często pisze ,,zwierciadlane” litery lub od prawej do lewej
4. Wiek szkolny (klasa I- III)
- niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych i lekcjach wf
- trudność odróżnieniem prawej i lewej ręki
- pisze koślawo, ręka szybko się męczy
- trudność z zapamiętywaniem np. wierszy
- trudność z opanowaniem poprawnej pisowni, popełnianie błędów podczas przepisywania tekstów
-mylenie głosek nosowych ą- om, ę-en, nagminne opuszczenie liter i sylab, pisanie wyrazów bezsensownych
-wolno czyta (głosuje lub sylabizuje)
5. Wiek szkolny (powyżej IV klasy)
- niechęć do czytania zwłaszcza głośnego (problem z intonacją)
- nieprawidłowa pisownia, błędy ortograficzne,
- trudność w przedmiotach szkolnych wymagających dobrej percepcji wzrokowej, przestrzennej np. geografii- zła orientacja na mapie,
- trudność w przedmiotach szkolnych wymagających dobrej percepcji i pamięci słuchowej dźwięków mowy: w historii - w zapamiętaniu nazwisk i nazw, uczenie się wieszam, tabliczki mnożenia
- trudność w nauce języków obcych, którą cechuje znaczna rozbieżność między wymową a pisownią wyrazów
- nierówna koncentracja uwagi i wolne tempo pracy .
Wyróżnia się dwa główne typy dysleksji
1. Związana z zaburzeniem spostrzegania i pamięci wzrokowej (spostrzeganie przestrzeni)
2. Związana z zaburzeniem spostrzegania i pamięci słuchowej dźwięków mowy i funkcji językowych
Każde dziecko może mieć nieco inne objawy zaburzeń i problemy szkolne, co wskazuje na udzielnie mu pomocy z uwzględnieniem indywidualnych specjalnych potrzeb edukacyjnych.
Część dzieci dyslektycznych doznaje trudności w matematyce, dysleksja bowiem wpływa na:
Zdolność czytania, a przez to rozumienie problemów np. zadań z treścią;
Przetwarzanie językowe i posługiwanie się językiem:
Rozumienie i posługiwanie się różnymi terminami np. licznik - mianownik
Rozumienie zróżnicowanych znaczeń słów no. Dwa, kwadrat
Stosowanie wyrazów w terminologii matematycznej, którym nadawane jest inne znaczenie niż w mowie potocznej no potęga, pierwiastek
Funkcje wzrokowo-przestrzenne i orientację przestrzenno-czasową:
Określenie miejsca po przecinku oraz funkcji zera
Różnicowanie cyfr i liczb o podobnych kształcie: 2-5, 609-906
Zdolność do prawidłowego umieszczania figur na stronie czy liczb w kolumnie
Tworzenie i posługiwanie się tabelami i schematami
Funkcje pamięci i tempa przetwarzania informacji:
Uczenie się tabliczki mnożenia
Liczenie w pamięci
Dysleksję diagnozuje psycholog (z poradni pedagogiczno-psychologicznej) po dokonaniu badań diagnostycznych, oraz uzyskaniu opinii nauczyciela i pedagoga szkolnego.
Pedagog robi test cichego czytania, określa poziom rozwoju czytania i pisania.
Co powinna zawierać opinia nauczyciela: z jakiej rodziny pochodzi (z jakiego środowiska pochodzi dziecka- warunki materialne, jak się uczy, jakiego typu ma problemy, jakie jest- cechy charakteru, czy ma problemy emocjonalne, jakie są kontakty z rówieśnikami, w jaki sposób funkcjonuje w klasie, jakie są mocne strony dziecka, zainteresowania) - czytam opinię.
Kto i w jaki sposób może pomóc dzieciom z dysleksją?
Pomoc specjalistyczną udzielaną dzieciom ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu
nazywa się terapią pedagogiczną. Oddziaływania mają charakter korekcyjno-
kompensacyjny. Ukierunkowane są na ulepszanie zaburzonych funkcji (korekcję) oraz wspomaganie funkcji dobrze rozwijających się.
Poziomy terapii
1. Pomoc udzielana przez rodziców pod kierunkiem nauczyciela. W opinii z poradni psychologiczno-pedagogicznej są wskazania dotyczące terapii i sposobu postępowania z dzieckiem. Nauczyciel może się także zwrócić do doradcy w Wojewódzkim Ośrodku Metodycznym. Nauczyciel powinien zapewnić dziecku dyslektycznemu indywidualny program oraz wskazać dodatkowe ćwiczenia do wykonywania w szkole i w domu, pozostając w ścisłej współpracy z rodzicami.
2. Zajęcia w zespole korekcyjno-kompensacyjnym w szkole prowadzone pod kierunkiem pedagoga.
3. Terapia indywidualna udzielana w poradni psychologiczno-pedagogicznej.
4. Klasy terapeutyczne (realizowane są w nich autorskie programy dydaktyczne, które obok obowiązującego programu nauczania, zawierają oddziaływania o charakterze terapii pedagogicznej
5. Stacjonarne odziały terapeutyczne dla dzieci, które mają poważne i wtórne zaburzenia emocjonalne (nerwicowe)
Pomoc na każdym etapie rozwoju jest potrzebna. Najbardziej w wieku przedszkolnym. U dzieci starszych pierwsze efekty oddziaływania terapeutycznego mogą pojawić się dopiero po 2 latach.
Jednym z najpoważniejszych problemów jest powstawanie wtórnych zaburzeń emocjonalnych i nieprawidłowego rozwoju osobowości na skutek
wieloletnich niepowodzeń szkolnych.
Co wynika z rozporządzeń prawnych:
1.W szkole na wniosek ucznia i rodzica umożliwia się objęcie kompleksowa opieką
dzieci, które ze specyficznymi trudnościami w nauce (zajęcia korekcyjne, kompensacyjne z
pedagogiem, logopedą itp.)Istnieje też możliwość przyznania zajęć indywidualnych
finansowanych z budżetu szkolnego.
3. Nauczyciel może obniżyć wymagania programowe ucznia, u którego stwierdzono deficyty rozwojowe.
4. Kolejne rozporządzenie pozwala na dowolność w uznawaniu przez szkołę opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej. Nie daje on przywalenia na indywidualny system oceniania w przypadku przedmiotów wiodących, związanym z profilem nauczania w liceum ogólnokształcącym. (uczeń może przejść do klasy o innym profilu niż humanistyczny). Dokument dotyczy procesu oceniania z języka polskiego podczas egzaminów wstępnych do szkół ponadpodstawowych oraz egzaminu dojrzałości. Dokument wskazuje, że ocena poziomu ortograficznego jest jednym z 5 aspektów oceny pracy pisemnej.
Świadomość zjawiska dysleksji w społeczeństwie pozwala na szybką interwencję i skuteczne oddziaływanie terapeutyczne.
Przykłady zaleceń i ćwiczeń do wykonywania w szkole i w domu
1.Indywidualny sposób oceniania z uwzględnieniem szczególnie strony merytorycznej
2.Skoncentrowaniu się na nauce tylko jednego języka obcego.
3.Wydłużenie limitu czasu na pisanie sprawdzianów, prac itp.
4.Nie odpytywanie z czytania na głos przed innymi uczniami
5.Na lekcjach wychowawczych wprowadzanie zabaw ruchowych i integracyjnych, (podniesienie nastroju, rozwijanie empatii)
6.Zezwolenie na nagrywanie lekcji na dyktafon
7.W przypadku dysgrafii pisanie prac na komputerze.
8.Zastąpienie prac pisemnych odpytywaniem ustnym
9.Zgoda na korzystanie kalkulatora, palmptopa
10.Rodzice mają pomóc dziecku kierować jego procesem samokształcenia i samokontroli: systematyczna praca ze słownikiem ortograficznym, codzienna czytanie min. 20 minut dziennie i stopniowo coraz więcej
11.Wspracie i wyrozumiałość, rozwijanie zainteresowań, twórczego myślenia i wszechstronnego myślenia poprzez zadawanie pytań, rozmowa z dzieckiem o jego potrzebach i trudnościach
12. Docenienie dziecka poprzez pochwałę, uśmiech, werbalne nagradzanie poprawnych odpowiedzi
13. Zachęcanie do kontaktów z rówieśnikami służące rozwijaniu kompetencji społecznych, zachęcanie do zabaw na powietrzu, uprawianie sportu lub sztuk walki
Nauczyciel może:
Posadzić dziecko blisko siebie co: sprzyja koncentracji uwagi przez dziecko, ośmiela je do zadawania pytań, gdy czegoś nie rozumie, pomaga nauczycielowi kontrolować prace ucznia np. sprawdzać czy nadąża z przepisywaniem tekstów.
Dziecku, które ma problemy z „ładnym” pismem pozwolić długo pisać ołówkiem, a dziecku leworęcznemu pokazać (nauczyć je) prawidłowy chwyt narzędzia pisarskiego i ułożenia zeszytu.
Dziecka słabo czytającego nie odpytywać na forum klasy. W przypadku ciężkiej dysleksji pozwolić na korzystanie z książek mówionych.
W przypadku dziecka dysortograficznego ocenę za prace pisemną stawiać na podstawie innych wskaźników niż liczba błędów w pisowni. Pozwolić na stałe korzystanie ze słownika ortograficznego (także w czasie pracy klasowej).
W klasach starszych (szczególnie w szkole średniej) uczniom z dysgrafia pozwolić na nagrywanie wykładu nauczyciela i odrabianie zadań domowych przy pomocy komputera.
Nie wyrywać do natychmiastowej odpowiedzi (dyslektycy mają kłopoty z szybkim przypominaniem sobie terminów, dat, słówek, długich ciągów reakcji chemicznych i in).
Dać więcej czasu na wykonanie zadania (dzieci te często pracują wolniej) oraz stosować przerwy z powodu zwiększonej męczliwości tych uczniów.
Pamiętajmy jeszcze o tym, że dziecku dyslektycznemu nie pomoże więcej tego samego czyli np. przepisywanie dziesiątki razy wyrazów, w których popełnia błędy. Zajęcia terapeutyczne nie powinny być powtórzeniem lekcji. Dla uczniów dyslektycznych najważniejsze jest prawidłowo zaprogramowane (zindywidualizowane) nauczanie. Jak dotąd nie ma leków farmakologicznych, które leczyłyby to zaburzenie.
Wszyscy nauczyciele uczący dane dziecko powinni zapoznać się z opinią poradni. Zalecenia powinny być brane pod uwagę, gdy dziecko wykazuje się systematyczną pracą. Warto uświadomić sobie, że praca tanie koniecznie musi przynieść zlikwidowanie występujących trudności czy nawet poprawę.
Dekalog dla rodziców dzieci dyslektycznych
opr.: prof.dr hab. Marta Bogdanowicz
NIE - "nie czyń bliźniemu, co Tobie niemiłe".
Nie traktuj dziecka jak chorego, kalekiego, niezdolnego, złego lub leniwego.
Nie karz, nie wyśmiewaj dziecka w nadziei, że zmobilizujesz je to do pracy.
Nie łudź się, że dziecko "samo z tego wyrośnie", "weźmie się w garść", "przysiądzie fałdów" lub że ktoś je z tego "wyleczy".
Nie spodziewaj się, że kłopoty dziecka pozbawionego specjalistycznej pomocy ograniczą się do czytania i pisania i skończą się w młodszych klasach szkoły podstawowej.
Nie ograniczaj dziecku zajęć pozalekcyjnych, aby miało więcej czasu na naukę, ale i nie zwalniaj go z systematycznych ćwiczeń.
TAK - "strzeżonego Pan Bóg strzeże".
Staraj się zrozumieć swoje dziecko, jego potrzeby, możliwości i ograniczenia, aby zapobiec trudnościom szkolnym.
Spróbuj jak najwcześniej zaobserwować trudności dziecka: na czym polegają i co jest ich przyczyną. Skonsultuj się ze specjalistą (psychologiem, pedagogiem, logopedą).
Aby jak najwcześniej pomóc dziecku:
zaobserwuj w codziennej pracy z dzieckiem, co najskuteczniej mu pomaga,
korzystaj z odpowiedniej literatury i fachowej pomocy nauczyciela - terapeuty (w formie terapii indywidualnej i grupowej),
bądź w stałym kontakcie z nauczycielem i pedagogiem szkolnym.
Bądź życzliwym, pogodnym, cierpliwym przewodnikiem i towarzyszem swego dziecka w jego kłopotach szkolnych.
Chwal i nagradzaj dziecko nie tyle za efekty jego pracy, ile za włożony w nią wysiłek. Spraw, aby praca z dzieckiem była przyjemna dla was obojga.
2