Definicja modelu

W metodologii nauk społecznych jest utożsamiany z pewnym wzorcem bądź ideałem jakiegoś stanu

Model - słowne lub graficzne przedstawienie procesu komunikowania w sposób uproszczony i zwykle mało sformalizowany.

Modele są teoretyczną, hipotetyczną konstrukcją myślową, w której uwzględnione są zmienne (cechy, relacje) istotne z punktu widzenia celu lub etapu prowadzonych badań

Rodzaje modeli komunikowania (kryterium: budowa modelu)

Linearne - statyczne,proces komunikowania ukazany jest w linii ciągłej, przebiega w tym samym kierunku, służy opisowi elementów i relacji między nimi

Koncentryczne - dynamiczne, obrazują przebieg komunikowania, ukazują go w kategoriach negocjacji lub transakcji między nadawcą i odbiorcą (zmiana ról, ważne sprzężenie zwrotne)

Rodzaje modeli komunikowania
(kryterium: użyteczność modelu)

Opisowe (strukturalne, deskryptywne) - wskazują elementy procesu komunikowania

Funkcjonalne - określają relacje pomiędzy elementami, odkrywają różne zależności

Dynamiczne - ilustrują przebieg komunikowania

Operacyjne - pozwalają na prognozowanie przebiegu komunikowania

Rodzaje modeli komunikowania
(typologia D.McQuaila)

Transmisji - oparty na schemacie N-P-O, koncentruje się na instrumentalnych celach komunikowania (informowanie, perswazja, propaganda, zaplanowane efekty)

Rytualny - podkreśla unifikującą rolę komunikowania

Przyciągania uwagi - analizuje procesy komunikowania w kategoriach zdobywania rozgłosu, przyciągania uwagi, utrzymywania audytorium

Recepcji - skupia się na badaniu przyczyn i uwarunkowań transformacji znaczeniowej przez jaką przechodzi przekaz

Inne podziały

Modele socjologiczne, politologiczne, psychologiczne, kulturowe, matematyczne - w zależności od tego, z perspektywy jakiej nauki badany jest proces komunikowania. W takim ujęciu decydujące znaczenie dla przebiegu tego procesu będą mieć zmienne (pojęcia, obiekty, działania, konstrukcje, procesy) właściwe, podstawowe dla tych dyscyplin.

ZDECYDOWANA WIĘKSZOŚĆ MODELI MA CHARAKTER LINEARNY I OPISOWY

Model wszechmocy propagandy
/ S. Tchakhotine, 1939 /

Model wszechmocy propagandy - założenia teoretyczne

Popularne w dwudziestoleciu międzywojennym teorie psychologiczne : teoria odruchów warunkowych, psychoanaliza, behawioryzm, teoria instynktów i socjologiczne - teoria społeczeństwa masowego

Wyobrażenia o psychice ludzkiej: nieracjonalność natury ludzkiej. Działaniami człowieka kierują popędy (S. Freud, C. Jung), odruchy (I. Pawłow), instynkty (W. McDougall), mechaniczne działania na zasadzie: bodziec - reakcja (system kar i nagród)

Teoria społeczeństwa masowego

Jest produktem rewolucji przemysłowej

Słabną więzi pokrewieństwa, braterstwa, sąsiedztwa, maleje rola grup pierwotnych

Wzrasta znaczenie kontaktów opartych na umowie, kontrakcie, wymianie, relacjach formalnych i transakcyjnych typowych dla grup wtórnych - depersonalizacja stosunków

Maleje kontrola zbiorowości nad jednostką, coraz mniej liczy się zwyczaj i tradycja

Jednostka zyskuje większą swobodę działania - indywidualizm, siła przebicia, akceptacja opinii publicznej

Ale też: brak oparcia dla własnej osobowości i działań w zbiorowych systemach wartości - izolacja, alienacja

Model wszechmocy propagandy

Charakterystyka odbiorcy: jednostka pasywna, kierująca się emocjami, popędami, instynktami, działająca w sposób irracjonalny

Charakterystyka publiczności: zatomizowana zbiorowość niepołączona silnymi relacjami wewnętrznymi, ale powiązana z wszechpotężnymi mediami masowymi

Model wszechmocy propagandy - wnioski

Pasywny i nieracjonalny odbiorca oraz zatomizowana publiczność są łatwym obiektem perswazji i manipulacji

Skuteczność propagandy gwarantowana jest przez częste, uporczywe wręcz powtarzanie komunikatów oraz umiejętne skojarzenie treści propagandowych z popędami (instynktami) ludzkimi - dominującymi nastrojami społecznymi

Model transmisji sygnału
/ C. Shannon, 1948 /

Model transmisji sygnału

Opracowany przez matematyka C. Shannona, początkowo służył do badania transmisji sygnału pomiędzy urządzeniami technicznymi, potem przystosowany do badań komunikacji międzyludzkiej

Podstawowy cel i główne pytanie badacze: od czego zależy wierność przekazu?

Model transmisji sygnału

Wprowadził do analizy procesu komunikowania pojęcie szumu (zakłóceń)

Początkowo koncentrował się na badaniu zakłóceń technicznych, potem także szumu semantycznego i tzw. szumu wewnętrznego

Bardzo ważna przy analizie wierności przekazu: WSPÓLNOTA KODU- to pozwala uniknąć zakłóceń semantycznych (właściwe odczytanie kodu)

Model transmisji sygnału

Inne czynniki determinujące wierność przekazu:

Przepustowość kanału

Szum informacyjny (nadmiar informacji)

Pojemność odbiorcy

Zmęczenie informacją

Model transmisji sygnałów

Model ten nazywany jest także modelem teorii informacji

Teoria informacji to ogólna matematyczna teoria przekazywania wiadomości za pomocą sygnałów

Teoria informacji nie interesuje się treścią ani sensem przekazywanych wiadomości - wiadomość to sygnał - zmaterializowana postać zakodowanej w nim wiadomości np. tekstu: to ciąg głosek, liter, impulsów elektrycznych, znaków alfabetu Morse'a

Teoria informacji

Tak rozumiana wiadomość dociera ze źródła, poprzez nadajnik (kodowanie) za pomocą nośnika, czyli sygnału do odbiorcy - z wykorzystaniem odbiornika (dekoduje)

Na etapie kodowania i przesyłania mogą się pojawić zniekształcenia (zakłócenia, szumy) - trudności w odtworzeniu wiadomości

Aby temu zapobiec sygnał zawiera nadwyżkę informacji zwaną redundancją (w pisanych tekstach języka naturalnego zajmuje ona co najmniej połowę ich objętości). Inny mechanizm przeciwdziałający zakłóceniom to sprzężenie zwrotne

Redundancja (J. Fiske)

Redundancja jest tym, co przewidywalne lub konwencjonalne w przekazie. Jest wynikiem dużego prawdopodobieństwa

Przekaz o dużej przewidywalności jest redundantny i zawiera niewiele informacji

Np. wyleje komuś kawę na spodnie i mówię: bardzo przepraszam - wysyłam komunikat redundantny

Redundancja - znaczenie kontekstu

Konwencja (nasze doświadczenie, znajomość kodu, kontekstu, typu informacji) jest głównym źródłem redundancji i przez to upraszcza dekodowanie. Jeżeli powiemy: karnawał to czas...., to tworzymy kontekst, w którym słowo „zabawy” jest bardzo prawdopodobne. Ale jeżeli dopełnimy słowami „depresyjnej pogody” to będzie przykład mniej redundantnego użycia języka

Pisarz, poeta, artysta, który łamie konwencję, nie chce być łatwo zrozumiany (i na odwrót)

Teoria informacji

Przeciwieństwem redundancji jest entropia - jest wynikiem małego prawdopodobieństwa

Przekaz z małą przewidywalnością jest entropiczny - zawiera wiele informacji (np. kultura wysoka, ambitne, nowatorskie dzieła sztuki, performance)

Istotą informacji w tej teorii jest zaspokojenie przez wiadomość niepewności (niewiedzy) po stronie odbiorcy

Im niepewność co do tego, co przyniesie wiadomość, czyli jej nieprzewidywalność dla odbiorcy jest większa, tym więcej informacji ona przynosi

Teoria informacji

Wielkość tej nieprzewidywalności (zwanej entropią) uznaje się za miarę informacji, której jednostką jest BIT (zwany też szanonem)

BIT - skrót od „cyfra binarna”, oznacza wybór tak lub nie. Takie binarne opozycje są podstawą języka komputerowego, na tej zasadzie działa także nasz mózg. Np. 5 bitów to pięć wyborów

Model analizy aktu komunikowania
/ H. Lasswell, 1948 /

Model H. Lasswella

Nazywany też modelem perswazyjnym, formułą pięciu pytań, formułą Lasswella

Modelem klasycznym - zdominował naukę o komunikowaniu, stając się podstawą wielu badań

Charakter linearny, transmisyjny, przekaz jednokierunkowy

Bierny odbiorca

Koncentruje się na efekcie komunikowania

Model Lasswella

Komunikowanie traktuje jako proces perswazyjny

Nadawca ma tu precyzyjnie określony cel: wywołanie zaplanowanego, wyznaczonego skutku w postaci zmiany, utrwalenia, lub też ukształtowania nowej postawy odbiorcy

Zmiany w zachowaniach odbiorczych są nie tylko zauważalne, ale i możliwe do pomiaru

Efekty komunikowania wywołane są przez określone, łatwe do identyfikacji elementy modelu -zmiana jednego z nich powoduje zmiany w efektach komunikowania

Model komunikowania jako przepływu informacji
/ K. Lewin, 1947 /

Model K. Lewina

Komunikowanie to przepływ informacji - jest niecałkowity, niepełny, nierównomierny

Jest regulowany przez szereg barier (gates - bramy), które są kontrolowane przez jednostki lub instytucje pełniące rolę selekcjonerów (gatekeeperzy - odźwierni)

Ich funkcje polegają na: zatrzymywaniu jednych i przepuszczaniu innych informacji (selekcja), kontrolowaniu dostępu do informacji, nadawaniu im rangi, stymulacja (zbierają informacje i przekazują innym)

Model K. Lewina

W komunikowaniu masowym gatekeeperm może być np.: właściciel gazety, redaktor naczelny, redaktor odpowiedzialny, dziennikarz (reporter, korespondent), agencja informacyjna, producent, itp..

Podstawowe pytanie badawcze: jak działają selekcjonerzy?

Model K. Lewina

Początkowo skupiano się na tzw. negatywnej selekcji - przyczyny nieprzepuszczania pewnych materiałów - będącej subiektywną decyzją gatekeepera (np. uprzedzenia)

Oraz selektywności nadawczej - założenie, że koniecznym warunkiem przekazania przez media wiadomości o wydarzeniu jest posiadanie przez to wydarzenie pewnych cech - później nazwano je kryteriami „wartości informacyjnej wydarzenia”

Selekcja pozytywna - np. przyjemność, użyteczność

Gatekeeping

Umowne określenie filtrowania materiałów i relacji docierających do mediów, które mają szansę stać się wiadomością (selektywność, wybiórczość). W szerszym znaczeniu odnosi się także do rzeczywistości okołomedialnej (agencje reklamowe, PR, marketingowe) pozamedialnej (różne organizacje społeczne, polityczne, firmy)

Model dwustopniowego przepływu informacji
/ P. Lazarsfeld, E. Katz /

Dwustopniowy przepływ informacji

Zakłada, że w procesie komunikowania masowego informacje rozpowszechniane przez media docierają najpierw do bardziej aktywnych odbiorców (przywódców opinii), a następnie przekazywane są do mniej zaangażowanych członków publiczności (odbiorców opinii)

Przywódcy opinii (opinion leaders) - to odbiorcy, którzy w obrębie danej dziedzin zainteresowań korzystają z mediów w znacznie wyższym stopniu niż inne jednostki

Przywódcy opinii - cechy

Wyróżnia ich:

lepsze przygotowanie do odbioru przekazów,

umiejętność selekcji informacji

aktywność w ich poszukiwaniu

umiejętność nawiązywania kontaktów społecznych

są postrzegani jako lepiej poinformowani, kompetentni, autorytety w danej dziedzinie

Przywódcy opinii - funkcje

Przekazywanie informacji i idei

Filtrowanie

Interpretowanie

Komentowanie

Radzenie jak skorzystać z informacji

Przywódcy opinii - funkcje wobec mediów masowych

Filtrując przekazy masowe, przetwarzają je zgodnie ze stanem swojej wiedzy, swoim systemem wartości, poglądami

Decydują o nastawieniu odbiorców do treści przekazu, mają wpływ na skuteczność oddziaływania mediów

Mogą działać na rzecz ich wzmocnienia lub osłabienia

Przywódcy opinii - kiedy są potrzebni?

Brak lub ograniczenia w dostępie do mediów

W sytuacjach nadmiaru informacji

W sytuacjach niepewności

Gdy pojawia się coś nowego, nieznanego

Czasem zastępują kontakt z mediami

Dwustopniowy przepływ informacji

Publiczność w tym modelu nie jest jednorodną, zatomizowaną masą

Jest zróżnicowana - bardziej i mniej aktywni odbiorcy

Dostrzega się także więzi, relacje pomiędzy odbiorcami

Jest to zatem model wskazujący na zależności pomiędzy komunikowaniem interpersonalnym i masowym

Model wielostopniowego przepływu informacji
/ M. Robinson /

Wielostopniowy przepływ informacji

Model powstał na gruncie krytyki koncepcji dwustopniowego przepływu

Zarzut podstawowy - uproszczenia w wyjaśnianiu relacji pomiędzy N-O

Wskazywano na złożoność relacji społecznych i bardziej akcentowano wagę komunikacji interpersonalnej

Wielostopniowy przepływ informacji

Po pierwsze: na drodze informacji może pojawić się dwóch a nawet więcej przywódców opinii => przywódcy opinii mają swoich przywódców, mogą podlegać wpływom innych, którzy są lepiej poinformowani i bardziej kompetentni

Po drugie: wskazywano na sytuacje odbioru informacji bez pośrednictwa przywódców opinii

Po trzecie: pomiędzy odbiorcami opinii nawiązywane są interakcje komunikacyjne i dokonuje się partnerska wymiana informacji (dyfuzja)

Dyfuzja informacji
(z łac. Diffusio - rozlanie)

Samorzutne, spontaniczne rozprzestrzenianie się informacji wśród członków danej zbiorowości

Dynamika dyfuzji zależy od wagi i znaczenia informacji dla odbiorców

Dyfuzja informacji w komunikowaniu masowym => tylko część odbiorców w danym momencie korzysta z mediów, jeżeli uznają informację za ważną przekazują ją, drogą kontaktów interpersonalnych, pozostałym, którzy się z nią nie zetknęli

Dyfuzja informacji

Najszybciej rozchodzą się informacje niespodziewane, zaskakujące, sensacyjne, dramatyczne

Tego typu wiadomości są zwykle powtarzane przez wszystkie media, szybko docierają także do tych, którzy z mediów nie korzystają

Dyfuzja informacji sprzyja nawiązywaniu kontaktów społecznych, wzmacnia spójność i poczucie wspólnoty w grupie

Model socjologiczny Rileyów
/ J.Riley i M.Riley, 1959 /

Model socjologiczny

Rozpatruje wpływ zmiennych socjologicznych na proces oddziaływania mediów masowych

Do najważniejszych należą: zjawisko konformizmu społecznego, grupy pierwotne, grupy wtórne (szersze struktury społeczne)

Konformizm społeczny

Według E. Aronsona występuje on wtedy, gdy rozbieżność między poglądami jednostki a poglądami innych ludzi jest rozwiązywana poprzez przyjęcie poglądów większości (eksperyment Asha - porównywanie długości odcinków).

Do mechanizmów konformizmu wg Aronsona należy:

uleganie - podporządkowujemy się dopóty, dopóki mamy z tego korzyści (władza, nagroda)

identyfikacja - jest związana z chęcią upodobnienia się do osoby, którą podziwiamy (atrakcyjność)

internalizacja - jednostka przyjmuje normy, bo uważa je za słuszne (uwewnętrznienie norm, oparte na wiarygodności)

Konformizm społeczny - od czego zależy stopień uległości

Jednoznaczność sytuacji podlegająca ocenie

Wielkość grupy

Jednomyślność grupy

Osobowość (samoocena)

Ocena własnych kompetencji

Skład grupy (autorytety, specjaliści, osoby znaczące, podobne do mnie)

Pozycja w grupie

Grupa pierwotna

Grupa pierwotna jako grupa społeczna posiada następujące cechy:

Względna długotrwałość istnienia

Niewielka liczebność

Wielofunkcyjność (brak specjalizacji)

Więzi oparte na bezpośrednich stosunkach o charakterze osobistym, intymnym

Do grup pierwotnych zaliczamy: rodzinę, kręgi sąsiedzkie, koleżeńskie, itp.

---