Kodeks cywilny. Komentarz

red. prof. dr hab. Krzysztof Pietrzykowski

Rok wydania: 2008

Wydawnictwo: C.H.Beck

Wydanie: 5

Komentowany przepis

Art. 364. [Sposób zabezpieczenia] § 1. Ilekroć ustawa przewiduje obowiązek zabezpieczenia, zabezpieczenie powinno nastąpić przez złożenie pieniędzy do depozytu sądowego.

§ 2. Jednakże z ważnych powodów zabezpieczenie może nastąpić w inny sposób.

1. Przepis art. 364 nie określa samodzielnie przesłanek zabezpieczenia, ale odsyła w tym zakresie do odpowiednich postanowień ustawowych, w których ustanawiany jest obowiązek zabezpieczenia (zob. art. 269, 270, 461 § 1, art. 490, 496, 552, 601). Nie znajduje zatem zastosowania w odniesieniu do zabezpieczeń wynikających z czynności prawnych. Por. jednak stanowisko co do zastosowania art. 364 w drodze analogii w wypadkach umownego zabezpieczenia wyrażone przez T. Wiśniewskiego, w: Komentarz 2003, t. I, s. 83. Przepis art. 364 nie znajduje natomiast zastosowanie w wypadkach złożenia do depozytu przedmiotu świadczenia (por. art. 321, 381 § 2, art. 463, 465 § 3, art. 467, 486 § 1, art. 921¹¹). Co do tych kwestii por. J. Brol, Depozyty sądowe. Praktyka sądowa. Wnioski de lege ferenda, Warszawa 2003.

2. Regulacja art. 364 dotyczy w konsekwencji tych przypadków ustawowego zabezpieczenia, w których strony nie osiągnęły porozumienia co do sposobu zabezpieczenia (argumentum a maiori ad minus: skoro może być żądane zabezpieczenie w formie określonej w ustawie bez zgody dającego zabezpieczenie, to tym bardziej forma i zakres zabezpieczenia mogą być przedmiotem uzgodnienia przez same strony).

3. Podstawową formą zabezpieczenia przewidywaną w art. 364 jest złożenie pieniędzy do depozytu sądowego. Należy uznać, że zasadniczo przedmiotem depozytu powinny być pieniądze polskie. Nie ma jednak, jak się wydaje, przeszkód, aby strony uzgodniły, że zabezpieczenie nastąpi przez złożenie do depozytu pieniędzy zagranicznych. W wypadku sporu co do tej kwestii sąd rozstrzygnie na podstawie art. 364 § 2 (złożenie pieniędzy zagranicznych będzie innym sposobem zabezpieczenia, o którym mowa w tym przepisie).

4. Uprawniony do otrzymania zabezpieczenia może żądać ustalenia obowiązku w tym zakresie w drodze powództwa o ustalenie. Przedmiotem rozstrzygnięcia sądowego może być również forma zabezpieczenia, jeżeli zachodzą przesłanki z art. 364 § 2 (zob. niżej). Sankcja z tytułu niewywiązania się z obowiązku dania zabezpieczenia jest swoiście określona w odpowiednich przepisach ustanawiających obowiązek zabezpieczenia (np. sankcją niezłożenia zabezpieczenia przewidywanego w art. 269 jest wyznaczenie zarządcy rzeczy).

5. Do zabezpieczenia w postaci złożenia pieniędzy do depozytu znajdą zastosowanie przepisy art. 692 i nast. KPC (por. podobnie F. Błahuta, w: Komentarz 1972, t. 2, s. 884, dopuszczający odpowiednie stosowanie tych przepisów). W kwestiach szczegółowych znajdą też odpowiednie zastosowanie regulacje zawarte w rozp. Ministra Sprawiedliwości z 24.9.1965 r. o zasadach i trybie postępowania w sprawach o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego (Dz.U. Nr 42, poz. 261).

6. Złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego może być dokonane dopiero po uzyskaniu zezwolenia sądu, jeżeli jednak przedmiotem świadczenia są pieniądze polskie, złożenie do depozytu może być dokonane również przed uzyskaniem zezwolenia sądu. Składający zabezpieczenie nie może nim dysponować bez zgody osoby, na rzecz której zostało ono dokonane.

7. Sąd postanowi wydać depozyt osobie, na rzecz której nastąpiło zabezpieczenie, jeżeli zachodzą warunki określone we wniosku o złożenie do depozytu (por. m.in. § 2 oraz § 14 rozp. Ministra Sprawiedliwości z 1965 r.).

8. Złożenie zabezpieczenia w innej postaci może nastąpić jedynie z ważnych powodów. Do kategorii ważnych powodów należą zarówno okoliczności o charakterze podmiotowym dotyczące osoby zobowiązanego (np. przejściowe trudności po stronie tej osoby, powodujące brak środków na danie zabezpieczenia w formie podstawowej), jak i przedmiotowym, dotyczące rodzaju zabezpieczenia (np. skuteczność zabezpieczenia w innej postaci).

9. Wśród innych alternatywnych sposobów zabezpieczenia można wymienić m.in. weksel własny z poręczeniem, hipotekę, zastaw (w tym przede wszystkim na tzw. pierwszorzędnych papierach wartościowych, np. bonach skarbowych), gwarancję bankową, poręczenie.

Safjan