• Narracja jako forma kultury. Idea narracyjności w humanistyce i psychologii. Narracja jako sposób rozumienia rzeczywistości. Przekazy narracyjne jako łącznik pomiędzy kulturą a osobowością. Typy narracji. Społeczne tworzenie narracji.

• Komunikacja werbalna i niewerbalna.

Narracja

• Podstawowa definicja: wypowiedź monologowa prezentująca ciąg zdarzeń, powiązanych z postaciami i światem przedstawionym;

zwrot narratywistyczny – k. XX wieku:

• Definicja rozszerzona: reprezentacja świata i autoprezentacja podmiotu; narracjodawca – narracjobiorca;

Uznanie wszelkich form aktywności duchowej i kulturowej człowieka za rodzaj narracji;

Pojęcie maksymalnie interdyscyplinarne

Zwrot narratywistyczny w humanistyce

• termin z teorii literatury – do opisu fikcji literackiej;

• Szkoła narratologii francuskiej – lata 60. (R. Barthes, A. J. Greimas): pierwotność i uniwersalność narracji;

• Model tik – tak (model mikrofabuły);

• Nauka jako story – filozofia, teoria literatury, antropologia, językoznawstwo – wielkie narracje prezentowane z pewnego punktu widzenia – nie ma uniwersalnych teorii ani metajęzyka naukowego

Zwrot narratywistyczny

• Psychologia

• Psychologia społeczna i socjologia

• Nauki o kulturze

• Historia

Uniwersalna struktura narracji

• bohater, mający określone intencje, napotyka na trudności, które, w wyniku toczących się zdarzeń związanych z zagrożonymi celami, zostają bądź nie zostają przezwyciężone

Myślenie a narracja

• Myślenie paradygmatyczne

• Myślenie narracyjne- opowiadanie o zmienności ludzkich intencji w czasie w odniesieniu do ludzkich potrzeb, doświadczeń, celów

• Autonarracja – wybór zdarzeń i ich łączenie; całościowa interpretacja naszego życia

• Tożsamość – historia zmienności mojego losu;

• Własne życie jako historia;

• Homo – narrator

Teoria Dana McAdamsa (2001)

• Nadanie życiu sensu i spójności;

• Interpretacja doświadczeń w pewnej perspektywie;

• Elementy mitu osobistego;

• Historia „wcześniaka” McAdamsa – fikcyjna historia jako trzon tożsamości

Teoria dialogowego Ja Huberta Hermansa (2002)

• Umysł ludzki funkcjonuje dialogowo –konfrontowanie różnych punktów widzenia, kontynuowanie niedomkniętych rozmów, wewnętrzne dialogi różnych części naszego Ja lub z z wymyślonymi postaciami;

• Ich aktywizacja w różnych sytuacjach np. rozwiązywania trudnych problemów, podejmowania decyzji;

• Ja – optymista, ja – pesymista;

• Ja – racjonalne, ja – marzyciel;

• Ja – krytyk; ja – dawca pochlebstw;

Teoria dialogowego Ja
Huberta Hermansa (2002)

Dialogowy umysł („bicie się z myślami”) nie ma nic wspólnego z psychopatologią;

• W zaburzeniach: zjawiska dialogowe są mocno zredukowane lub wymykają się intencjonalnej kontroli;

• Dominacja jednego głosu;

• Tłumienie wewnętrznych głosów prowadzi do wewnętrznych napięć i konfliktów;

Zwrot narratywistyczny w psychologii

• Analizy lingwistyczne – struktura narracyjna – badania psychologiczne

• Narracyjne metody badań psychologicznych – nurt idiograficzny (przypominanie sobie faktów z przeszłości, badanie poglądów i postaw, wizji świata i siebie);

• Narracyjna terapia (traumatyczne zdarzenia – przeżywanie emocji pod wpływem opowiadania – autorefleksja)

Narracja w naukach o kulturze

• Narracja jako główna metoda tworzenia sensu – życie toczy się według logiki opowieści;

• Rzeczywistość jest rozumiana przez ludzi w postaci opowiadanych sobie historii;

• Umysł narzuca na rzeczywistość formę narracji;

Narracje jednostkowe a kultura

• Narracje powszechne stanowią rusztowanie dla naszych osobistych historii;

• Odtwarzanie pewnych wspólnych, powszechnych , znanych narracji;

• Wspólnota narracyjnej wiedzy;

• Kultury różnią się regułami interpretacji świata

• Społeczne, kulturowe tworzenie narracji:

• gotowe scenariusze najważniejszych historii;

• ich treść jest negocjowana;

• reinterpretacja opowieści pod wpływem słuchającego;

Narracyjny wymiar kultury –
narracja w naukach o kulturze

• Znalezienie właściwej „opowieści”;

• Schemat narracyjny – dramaturgiczny model określonej sfery świata który pozwala „czytać” bieg zdarzeń;

• Dynamika schematów narracyjnych (dramat, komedia, saga);

• Doświadczanie historii a refleksja nad historią (insight);

Narracje społeczne i jednostkowe

• Historie – początek, sensowny logiczny ciąg zdarzeń, koniec;

• Intuicyjna „gramatyka narracyjna”, niezależna od socjalizacji jednostek;

• Narracyjne widzenie rzeczywistości – badania Michotte (1966) i Heider , Simmel (1944)

• Przykład – werdykt sądowy – poczucie prawdopodobieństwa zdarzeń

• Przykład – słuchowisko Wellsa;

Narracje społeczne i jednostkowe

• Im ważniejszy dla życia społ. jest wytwór kulturowy, tym pewniejsze, że będzie miał on formę opowieści;

• Ideologie, religie, mitologie, zbiorowa świadomość historyczna, wiedza moralna, ontologia, pochodzenie świata i własnej grupy społecznej, wiedza naukowa – forma opowieści

Narracje społeczne i jednostkowe

• Narracja – sposób poznania rzeczywistości, określenie uczuć, postaw, motywów;

• Jak reagujemy na historie o chorobie konkretnego człowieka; jak na wiedzę medyczną tej samej choroby dotyczącą?

Dwa typy autonarracji –
narracja w ujęciu socjologii i psychologii społecznej

• proaktywne (intencja – próba realizacji planu – komplikacje – nowe działania – rozwiązanie)

• defensywne (komplikacje - reakcja zagrożonego podmiotu (zagrożenie nieaktywnych dotąd intencji) – obrona status quo);

• Badania wśród bezrobotnych

• Badania wśród młodych matek tuż po urodzeniu pierwszego dziecka;

• Badania mężczyzn po zawale serca

Polacy a style autonarracji

• Badania 2002 r.

• Więcej korzyści ze zmian po 1989 r. dostrzegają osoby o proaktywnym stylu;

• Proaktywny styl narracji pozytywnie wpływa na udział w wyborach (67% - 53%);

• Najbardziej prawdopodobna utrata pracy i najmniejsza liczba godzin na dokształcanie się – osoby „defensywne”

• Czy gdyby byli bogaci, to czy pracowaliby nadal? – 82% - 74%

Polacy a style autonarracji (czynniki społeczne)

• Wykształcenie: im wyższe, tym częstsze narracje proaktywne (co jest przyczyną a co skutkiem?);

• Płeć: Polki sa bardziej defensywne niż Polacy (niezależnie od wykształcenia lub zatrudnienia);

• Wiek: starsi – preferencje dla defensywnego (u kobiet - 25/30 lat – przesunięcie w stronę defensywności) – przemiany ról życiowych;

• Miejsce zamieszkania: im większa miejscowość; tym większe proaktywne nastawienie (wyjątek: defensywność w miastach średniej wielkości, 100-250 tys. mieszk.)

Wady i zalety obu stylów autonarracji

• Chaos – bardziej funkcjonalne społecznie autonarracje defensywne;

• Ład – a. proaktywne

• Warunki makrospołeczne sprzyjające lub niesprzyjające powstawaniu określonego stylu autonarracji

Komunikowanie niewerbalne

• Wszelkie formy komunikowania spoza repertuaru środków językowych;

• Gesty, mimika, pantomimika, timbre i wysokość głosu, postawa ciała, posługiwanie się przestrzenią;

• Język ciała?

Komunikowanie niewerbalne

• 38% całości przekazu – poziom wokalny;

• 55% - poziom mimiki i języka ciała;

• 7% - poziom werbalny (A. Mehrabian);

• 60-70% całości komunikowania to komunikowanie niewerbalne (R. Birdwhistell) ;

• O ponad 20% zwiększa się rozumienie wypowiedzi, gdy towarzyszą jej gesty;

• Przyjazność – wrogość

• Dominacja - podporządkowanie

Komunikowanie niewerbalne a kontrolowalność

• Hierarchia:

Werbalne

Mimika twarzy

Ciało – ręce –nogi – stopy

Właściwości głosu

‘Typowe’ niewerbalne sygnały kłamstwa (fałszowanie i ukrywanie)

• Komunikowanie niewerbalne – bardziej wiarygodne niż mowa; szczególnie w sytuacjach konfliktu pomiędzy mową a gestami i sygnałami parawerbalnymi

• Unikanie spojrzenia;

• Niepokój;

• Zmniejszenie pochylenia ciała do przodu;

• Zwiększanie fizycznego dystansu;

• Zbyt wysoka lub zbyt niska siła emisji głosu;

• Stłumiona ekspresja twarzy

• Zasłanianie twarzy i/lub ust;

• Zwiększona liczba błędów językowych i sygnałów parawerbalnych;

• Uśmiech kontrastujący z treścią wypowiedzi; „fałszywy” uśmiech;

• Zmiana tętna, ciśnienia krwi, rytmu oddychania

• Zawodowi i patologiczni kłamcy?

Niewykryte kłamstwa , niesłuszne podejrzenia - czy można się pomylić?

• Ryzyko Brokawa – brak niewerbalnych sygnałów kłamstwa nie oznacza, że dana osoba mówi prawdę

• Błąd Otella – oznaki kłamstwa nie oznaczają, że dana osoba mówi nieprawdę (np. sytuacja stresu lub zaniepokojenia)

Casus Clintona (w czasie przesłuchania w sprawie skandalu obyczajowego dot. Moniki Lewinsky)

• Kaseta z nagraniem wideo z przesłuchania prezydenta w 1998 r. – zdjęcia w prasie;

• Różnice w interpretacji zachowań niewerbalnych prezydenta w komentarzach prasowych

Emocje prezydenta wnioskowane ze zdjęcia nr 1

• niepewny;

• ukrywający emocje;

• „pod ciśnieniem”

• nad wyraz spokojny i opanowany;

Emocje prezydenta wnioskowane ze zdjęcia nr 2

• zawstydzony, zakłopotany

• w szoku;

• niepewny;

• przestraszony;

• „gotowy do walki”, skupiony

Emocje prezydenta wnioskowane ze zdjęcia nr 3

• zły, wściekły;

• w rosnącej desperacji;

• agresywny;

• cyniczny;

• Różnice w interpretacji wynikały z różnych ideologii prezentowanych przez gazety

Cechy komunikacji niewerbalnej

• trudne do interpretacji; wieloznaczne;

• wysyłane intencjonalnie lub nieintencjonalnie?;

• spontaniczne lub regulowane normami

• mogą oznaczać różne pojęcia w różnych kontekstach;

• hic et nunc

Cechy komunikowania niewerbalnego cd.

• Wielokanałowe (angażują nasze zmysły);

• Słabo zarysowana struktura (system mniej „sztywny” niż język);

• Ukazują głównie stany emocjonalne (często nieuświadamiane);

Cechy komunikowania niewerbalnego cd.

• Zjawiska:

• Kinezyka (gesty, ruchy różnych części ciała – świadome lub nie; )

• Mimika twarzy – mikroekspresja (prawdziwy, a nie udawany wyraz twarzy, pojawiające się na twarzy człowieka czynniki, które świadczą o jego prawdziwej reakcji na nasze słowa. Przyjmuje się, iż takowa prawdziwa reakcja trwa mniej niż sekundę)

• Proksemika (zarządzanie przestrzenią)

• Przestrzeń dospołeczna

• (zwiększa poczucie bezpieczeństwa; jeżeli uznajemy otoczenie, jego wyposażenie, kolorystykę i tym podobne za sprzyjające nam, tym swobodniej się czujemy i tym pewniejszymi stajemy się rozmówcami)

• Przestrzeń odspołeczna (przestrzeń, w której wskaźnik naszego bezpieczeństwa spada, w zamian za to rośnie natomiast przykre poczucie dyskomfortu: w środkach masowej komunikacji, na bardzo dużych ulicach, na szpitalnych korytarzach, w urzędach, w dużych pomieszczeniach typu sportowe hale, puste place i tym podobne)

trzy rodzaje dystansów

• Społeczny, dotyczy relacji osób znajdujących się we wspólnej przestrzeni, ale nie zainteresowanych sobą.

• Strefa 3 - 1 metr plus kontakt wzrokowy nazywa się dystansem towarzyskim . Pragniemy nawiązać kontakt lub zademonstrować chęć jego uniknięcia.

• Odległość mniejsza jak metr (suma wyciągniętych do powitania przedramion) oznacza relacje intymne i dlatego nazywa się dystansem osobistym .

• Ta bezpośrednio otaczająca nas strefa zwana jest strefą osobistą, przeznaczoną wyłącznie dla naszego użytku.

Dotyk i kontakt fizyczny

wielkość dystansu fizycznego = wielkość dystansu psychicznego

inwazyjność:

w kulturze polskiej : odległość wyprostowanej ręki (ok. 90 cm);

w kulturze latynoskiej – ok. 70 cm;

różny stopień akceptacji dotyku (Włochy a Wielka Brytania);

dotyk:

funkcjonalno-profesjonalny,

grzecznościowo-rytualny,

przyjacielsko-koleżeński,

miłosno-intymny,

seksualno-pobudzający,

Cechy komunikowania niewerbalnego cd.

• „Moc” dotyku:

• Ludzie są bardziej skłonni do spełniania próśb nieznajomych, gdy towarzyszy im lekkie dotknięcie ręki

(Kleinke 1977, w budce telefonicznej: 96%-63%; 29%-51%);

Dlaczego? – złudzenie bliskości psychicznej lub

uprawnienia społeczne

Uważaj na kelnerów…

• Klienci dotykani za ramię przez kelnerów wręczają znacznie wyższe napiwki (szczególnie, gdy kelner był innej płci)

• (Hubbard 2003)

Wygląd fizyczny:

• Ubiór, uczesanie, ozdoby, biżuteria,

tatuaże, makijaż

„kreowanie wizerunku”;

Ubiór wyraża: status materialny, szacunek wobec rytuałów; nastrój i zamiary danej osoby, płeć i tożsamość grupową, zawód i funkcje społeczne)

Brak ubioru – bezbronność

Pozycja ciała w interakcji:

• „otwarcie” lub „zamknięcie”;

• poziom napięcia i rozluźnienia;

• pochylenie ciała do przodu,

• wyprostowanie lub krzyżowanie rąk i nóg

Chronemika

• zarządzanie czasem:

• punktualność,

• konieczność czekania,

• długość trwania spotkania

Sygnały parawerbalne

• głośność i szybkość mówienia,

• milczenie w czasie rozmowy,

• wysokość, intonacja, akcent, barwa i ton głosu,

• elementy parawerbalne (yhhh…, eeeee, ssss…), jęki, westchnienia, płacz, śmiech, sapanie,

Kontakt wzrokowy

• Spojrzenie, jego długość,

• intensywna wymiana spojrzeń – oznaka sympatii, flirtu lub przeciwnie - agresji;

• „unikanie” spojrzenia – oznaka antypatii lub przeciwnie - nieśmiałości,

• ludzie częściej spełniają prośby, gdy proszący utrzymuje z nimi kontakt wzrokowy.

Funkcje komunikacji niewerbalnej

• Informacje o mówiącym i jego stanie emocjonalnym, psychicznym;

• Kierowanie interakcją (rozpoczynanie lub kończenie rozmowy, przejmowanie replik);

• Towarzyszenie komunikacji werbalnej

• Podkreślanie przynależności do pewnej grupy;

• Wyrażenie własnej indywidualności;

Typologia Ekmana i Friesena

• emblematy (zastępujące słowa i zdania) ;

• ilustratory (uzupełnienie, komentarz do tekstu, np. gesty przy pokazywaniu drogi, rysowanie w „powietrzu”);

• wskaźniki emocji (np. silna gestykulacja rąk);

• regulatory konwersacyjne (podnoszenie ręki, kiwanie głową);

• Adaptatory, ruchy automanipulacyjne (pomoc w adaptacji do sytuacji: ściskanie dłoni, poprawianie się na krześle, przestępowanie z nogi na nogę, bawienie się długopisem);

Komunikowanie niewerbalne

• Znaczenie społeczne k. niewerb. – wymiar mocy (dominacja versus poporządkowanie)

• Asymetryczny stosunek między rozmówcami

Dominacja – aspekt niewerbalny

• Bezpośredniość (dotyku, wyrażania uczuć) osób dominujących;

• Osoby dominujące wykazują mniejsze zaangażowanie w inicjowanie lub podtrzymywanie kontaktu, poświęcają mniej uwagi osobom o niższym statusie;

• Podporządkowany zwykle odczuwa pobudzenie, zdenerwowanie – zrelaksowana, rozluźniona postawa dominującego ;

• Formalność i dystans

• Aktywność, narzucanie innym działania (skok przez płot…)

Dominacja – aspekt niewerbalny

• Dominacja nad terytorium (więzienia, przesłuchania, komisje);

• Ciało (podwyższenie: tron, przejazd na koniu, ukłon i klękanie, przechadzanie się z rekami założonymi w tył)

Dominacja – aspekt niewerbalny

• Gesty rąk (ręce uniesione do góry);

• Zdejmowanie nakrycia głowy (jak Sobieski z Leopoldem I…);

• Wskazywanie palcem

• Łapanie za pośladki, całowanie w pośladki, bicie w pośladki…

• W języku: poczuć się dotkniętym, poczuć się urażonym, być przybitym

Dominacja – aspekt niewerbalny

• Mimiczne sygnały dominacyjne: kontakt wzrokowy (zerkanie, obserwacja, gapienie się, zmrożenie spojrzeniem, przeszywanie wzrokiem), ściągnięcie brwi,