PODSTAWY BIOLOGICZNEGO ROZWOJU CZŁOWIEKA - DR. MAŁGORZATA CZAPLA
Człowiek rozwija się w każdym okresie swojego życia. Od narodzin aż do śmierci
Rozwój- stały postęp
-rozwój osobniczy- jest procesem genetycznie zaprogramowanych zmian zachodzących w ciągu życia człowieka.
-zwiększenie wymiarów i masy ciała oraz liczby komórek (wzrastanie)
-zmiany struktur tkanek i narządów oraz proporcji ciała (różnicowanie)
-doskonalenie funkcjonalne (dojrzewanie)
AUKSOLOGIA
Biologicznym sensem jest reprodukcja. Nauką o rozwoju osobistym człowieka jest auksologia. Nauka o czynnikach, mechanizmach i rozwoju progresywnym człowieka w procesie antogenezy oraz o sposobach umocnienia zdrowia i metodach kontroli rozwoju biologicznego, psychicznego i społecznego; auksologia jest naukową podstawą działu medycyny zwanego pediatrią.
GERONTOLOGIA
Nauka o biologicznych, psychicznych i społecznych procesach starzenia się i przejawach starości; gerontologia jest naukową podstawą działu medycyny zwanego geriatrią.
K: Zwierzęta
T: Strunowce
Podtyp: Kręgowce
G: Ssaki
Rz: Naczelne
Podrząd: Małpy wąskonose
Rodzina: Człowiekowate
Rodzaj: Homo
Gatunek: Homo Sapiens
CECHY SPECYFICZNE LUDZKIE
-pionizacja postawy ciała i chód dwunożny przez skorelowane z nimi przekształcenia morfologiczne w budowie ciała
-kulista forma mózgoczaszki o wydatnie zwiększonej pojemności i redukcji twarzoczaszki
-uzębienie typu wszystkożernego o zredukowanych kłach, upodobnionych do trzonowców zębach przedtrzonowych i łuku zębowym w kształcie paraboli
-wydłużenie wszystkich faz rozwoju osobniczego
-zdolność posługiwania się mową
-rozwój inteligencji i powstanie myśłenia abstrakcyjnego oraz związane z tym świadome tłumienie emocji oraz wytwarzanie ideologicznego systemu sterującego
-wybitny rozwój zachowań społeczno-kulturowych, niespotykany u zwierząt żyjących stadnie, wpływ czynników społecznych na funkcje intelektualne
-rozwój strefy etycznej, w szczególności bezinteresownego altruizmu
FAZY ROZWOJOWE
Rozwój to proces ukierunkowanych zmian w których można wyróżnić następujące po sobie etapy przemian(fazy rozwojowe) danego obiektu, wykazujące różnicowanie się tego obiektu pod określonym względem.
BIOLOGICZNE ASPEKTY ROZWOJU OSOBNICZEGO
A. Materialne aspekty jakościowe rozwoju fizycznego
1. Wzrastanie (powiększenie się ciała)
-rozrost (zwiększenie się wymiarów i masy tkanek)
-rozplem (mnożenie się liczby komórek- mitoza)
2. Różnicowanie (doskonalenie struktury)
3. Dojrzewanie (doskonalenie funkcji)
-specjalizacja (kształtowanie się specyficznych funkcji narządów i układów)
-integracja (dostrajanie się funkcji w ramach organizmu i zjawiska kompensacji)
4. Postęp (doskonelenie organizacji organizmu jako system)
Trzy możliwości rozrostu tkanki:
-zwiększenie wymiarów komórek
-zwiększenie substancji międzykomórkowej
-zwiększenie masy komórek
B. Materialne aspekty ilościowe rozwoju fizycznego
1. Kinetyka (poziom, na jakim rozwój przebiega)
2. Rozmach (wielkość zmian względem wyjściowej wielkości cechy)
3. Dynamika (szybkość i zmiany tempa rozwoju)
4. Rytm (kolejność występowania odmiennego kierunku i szybkości rozwoju)
C. Energetyczno-informacyjne aspekty rozwoju fizycznego
1. Energetyka (źródła energii i koszt energetyczny działalności organizmu)
2. Informatyka (źródła, charakter i mechanizmy przekazywania informacji)
3. Metabolika (mechanizmy stymulacji i charakter przemiany energii)
4. Dystrybucja (ekonomia- sposób wykorzystania energii i materii)
Wzrastanie polega na kolejnym lub jednoczesnym wzroście lub rozplemie.
KOMÓRKI O RÓŻNYM TYPIE ROZPLEMU
1. Statyczne- podlegające rozplemowi tylko w pewnych stadiach rozwoju ortogenetycznego, a następnie trwająca tak długo, jak długo istnieje cały organizmu. Komórki te tracą zdolność do podziałów mitotycznych na krótko przed lub po urodzeniu się osobnika (neurony, włókienka mięśni prążowanych, komórki rozrodcze jajnika)
2. Ekspansywne- potencjalnie stałe zdolne do rozplemu, który ma miejsce w określonych warunkach lub okresach (tkanki łączne, wątroba, nerki, gr.dokrewne)
3. Wymieralne- niestałe, o krótkim okresie trwania podlegają wymianie na nowe (naskórek, śluzówka macicy, komórki rozrodcze jąder, częściowo tkanka krwiotwórcza- ciałka krwi)
EKSPRESJA- efekt działania genów
MUTACJE
-genowe (punktowe) zmiany w obrębie poj. nukleotydów
Substytucja- zastąpienie jednego innym- zaburzenia metaboliczne- fenyloketonuria
-chromosomowe
a) strukturalne
b) liczbowe- zmiana liczby chromosomów np. monosomia, trisomia 2n+1
Chromosomu X- zespół Turnera
Chromosomu 21- zespół Downa
UKŁAD HORMONALNY
Podwzógrze: ADH, oksytocyny i hormony regulatorowe
Szyszynka: melatonina
Przysadka: ACTH, TSH, GH
PODWZGÓRZE -> PRZYSADKA
Sprzężenie zwrotne ujemne
Podwzgórze uwalnia LIBERYNY- stymulują działanie przysadki
STATYNY- hamują działania przysadki
Podwzgórze odbiera informacje o stanie organizmu
Przysadka: hormony tropowe (dwa płaty)
PRZEDNI: ludzki hormon wzrostu GH, FSH, ACTH
Czynniki dzięki którym rośnie:
Czynnik wątrobowy, hormony tarczycy, GH i hormony płciowe w okresie dojrzewania płciowego
OKRES ŻYCIA PŁODOWEGO
-faza jaja płodowego (od momentu zapłodnienia do ok. 8 dnia)
-faza zarodka (od 2 tygodnia do ok. 9 tygodnia życia
-faza płodowa (od 9 tygodnia do ok. 38-42 tygodnia życia)
OKRES NOWORODKOWY
Od urodzenia do 28 dnia życia
Stan noworodka (bicie serca, oddychanie, napięcie mięśni, reakcja na bodźce, kolor skóry)
Standardowe wymiary:
-ok. 3,5kg
-długość 50-52cm
-obwód głowy ok. 35cm
Ciemiączka- niezrośnięte kości czaszki
Nieporadność ruchowa- niedojrzałość komórek nerwowych
Odruchy bezwarunkowe- mimowolne reakcje fizyczne na określone bodźce np. ssanie, odruch chwytny
OKRES NIEMOWLĘCY (1 rok życia)
-potrojenie masy ciała do 1 roku życia
-wyrównanie proporcji ciała i głowy
-kształtują się krzywości kręgosłupa
-zaczynają się wyżynać zęby:
ZĘBY MLECZNE:
I 6-8
II 8-12
III 16-20
IV 12-16
V 20-3
MIESIĄCE
ZĘBY STAŁE:
1-> 6-8
2->7-9
3->9-13
4->9-12
5->10-14
6->5-8
7->10-14
8->16-40
LATA
OKRES PONIEMOWLĘCY (2 i 3 rok życia)
-2,5roku koniec wyrzynania wszystkich zębów mlecznych
-doskonalenie umiejętności chodzenia
-rozrzutność ruchowa
-18miesięcy koło 10 słów
-w 3 roku życia buduje proste zdania
OKRES PRZEDSZKOLNY (3-4 oraz 5 rok życia)
-małe tempo wzrastania
-dziecko jest cały czas szczupłe
-wydłużają się kończyny
-poszerzają się szczęki
-1 ząb stały ok 6 roku życia to szóstka
-silna potrzeba ruchu
-ostatecznie ustala się lateralizacja (prawo lub leworęczność)
-początek dymorfizmu płciowego
-nauka czyszczenia zębów
-czynności samoobsługi
MŁODSZY WIEK SZKOLNY (7-10 lat)
-pod koniec tego okresu mózg osiąga ostateczną wielkość
-wydłużenie kończyn
-szczyt rozwoju tkanki limfatycznej
-rozwój umiejętności sportowych
WPŁYW DIETY NA ROZWÓJ DZIECKA
-zasady prawidłowego żywienia
-witaminy i składniki mineralne- wapń
-obraz kliniczny
-kiedy i gdzie szukać pomocy lekarskiej
-co można zrobić w warunkach domowych
U nastolatków WAPŃ + WITD
Związek między jedzeniem a dyspozycją do nauki
4x4x4 cztery razy dziennie, cztery posiłki co 4 godziny
Co wpływa na rozwój: geny
„O dziewczynce, która nic nie jadła”
WIEK MŁODZIEŃCZY
Addescencja- dojrzewanie, dorastanie, młodzieńczość
Orchidometr- stopień dojrzałości płciowej chłopca- określa się
Etap stabilizacji 20-25 do 50-60
Stabilizacja procesów anabolicznych i katabolicznych (są w równowadze)
Równowaga metaboliczna
WIEK 20+
-płodność kobiety najwyższa
-popęd seksualny mężczyzny największy
WIEK 35+
-wydolność organizmu człowieka zaczyna się powoli zmniejszać w zależności od prowadzonego stylu życia
-motoryczność uboższa niż dziecięca