WYKŁAD 06.05

Dla teorii języka stał się wiek XVII i gramatyka Port-Royal.

1660 r. powstaje gramatyka Port-Royal oparta na folozofii Kartezujsza. Tak poszukiwano uniwersaliów językowych oraz związków gramatyki z logiką.

Teorie wyłożyli dwaj filozofowie i ideolodzy: A.Arnauld i C. Lancelot w dziele gramatycznym opracowanym jako podręcznik do gramatyki w szkołach opactwa Port-Royal pod Paryżem. Ta gramatyka jest I próbą opracowania podręcznika do językoznawstwa ogólnego.

Założenia:

- wszystkie języki mają tę samą podstawę strukturalną, bowiem oparte są na uniwersalnym charakterze rozumy ludzkiego i na zasadach logicznego myślenia.

Jest to bardzo wyraźna myśl teoretyczna:

„Normy gramatyczne powinny maksymalnie odpowiadać postulatom logiki, logika jest jedna, ogólnoludzka, uniwersalna, dlatego możliwe jest zbudowanie uniwersalnej teorii gramatyki, która by odpowiadała naturze wszystkich języków świata.”

Takie założenie wymagało zestawienia wielu języków i poszukiwania tzw. uniwersaliów językowych.

W opracowaniu gramatyki:

- rozróżniono litery jako znaki graficzne i głoski jako dźwięki,

uchwycono także dwustronność znaku językowego (znaczące i znaczone),

oddzielono naukę o materialnej (fonetyczno-graficznej stronie języka) od opisu jego wyższych poziomów,

w podziale na części mowy uwzględniono kryterium syntaktycznego orzekania, tzw. akcydencji, odróżniając tym samym przymiotniki od rzeczowników.

Akcydens - łac. accidens ‘okoliczność, przypadek’, orzekanie przypisane jest rzeczownikowi, bowiem rzeczownik oznacza przypadkowość, nieistotność, zmienność i zależność cech rzeczy.

W przeciwieństwie do atrybutu, który stanowi cechę stałą

akcydens - atrybut

rzeczownik przymiotnik

W zdaniu sygnalizowano predykatywną funkcję orzeczenia i atrybutywną funkcję dopełnienia jako dookreśleń.

dopełnienie - dookreślenie obligatoryjne

okolicznik - dookreślenie fakultatywne

orzeczenie - dopełnienia (=dookreślenia); funkcja atrybutywna (niezmienna, musi zaistnieć) obligatoryjnie dopełnia

Człowiek leży nad Wisłą funkcja akcydentalna (w znaczeniu położył się i leży)

Kraków leży nad Wisłą funkcja atrybutywna

- Podkreślano, że naukowy charakter mają tylko twierdzenia ogólne o języku, bowiem gramatykę uważano raczej za sztukę niż naturę,

wprowadzono fonetyczną definicję wyrazu

Kontynuacja -> - w XVII i XVIII wieku powszechnie nawiązywano do uniwersalnych idei gramatyki Port-Royal,

- w XIX wieku koncepcje te krytykowano, a komparatyści zwłaszcza,

młodogramatycy ignorowali, a nawet wyśmiewali teorie

uniwersalne,

- przełom XIX/XX wieku to koncepcje gramatyki Port-Royal, wysoko

je ocenił Ferdynand de Saussure,

- wiek XX nawiązywał do badań nad uniwersaliami poprzez teorie

gramatyk generatywnych.

Koniec XVIII początek XIX wieku

Ważną postacią dla tego czasu był W. von Humboldt, w swoich opracowaniach teorii nawiązywał do kartezjańskiego uniwersalizmu. Uczony twierdził:

- tak jak każdy człowiek ma swój język indywidualny, tak cała ludzkość ma jeden język, który Humboldt nazwał językiem w ogóle. A cechy indywidualne poszczególnych języków (każdej zbiorowości) to wynik oddziaływania na siebie języka w ogóle i ducha danego narodu. Na tej podstawie ten jeden z najwybitniejszych polilogów w dziejach opracował swoją teorię, a badaniami objął języki Dalekiego Wschodu i całej Ameryki,

- Humboldt język traktował jako działanie (energia), a nie jako wytwór działań (ergon)

- nawiązując do Kanta i Hegla uznał, iż w języku trzeba odróżniać konkretne realizacje od wewnętrznej formy językowej, a rozwój języka jest przejawem wewnętrznej formy,

- podkreślał związek między myśleniem a językiem, przy czym język subiektywizuje poznanie, bowiem w języku odbija się światopogląd danego narodu,

- uznał, że język zakreśla w poznaniu człowieka ZAKLĘTY KRĄG, tzn. zaczyna się, krąży i zatacza krąg. Jedynym wyjściem z tego kręgu jest poznanie innego języka. ucząc się go, poznajemy właściwą mu siatkę pojęciową i przyjmujemy inny światopogląd,

- gramatyce racjonalnej (oświeceniowej) przeciwstawiał gramatykę opartą na analizie empirystycznej. To jest zapowiedź XIX wiecznego empiryzmu pozostającego pod wpływem Darwina, czyli uznanie języka za naukę empiryczną w opozycji do kartezjańskiej logiki i ratio.

Taka teoria prowadziła do typologii języków, a gramatyka oświeceniowa była nie do przyjęcia wg Humboldta ze względu na swoje koncepcje aprioryczno-logiczne.

Kontynuacja -> Teoria Humboldta choć wewnętrznie niespójna (połączenie idealizmu i empiryzmu) wywarła wpływ na językoznawstwo XIX i XX wieku.

Teoria Humboldta odrodziła się na nowo w postaci tzw. Neo-Humboltyzmu, objawiającego się w koncepcji teorii pól semantycznych tzw. pola leksykalne, leksykalno-semantyczne, wyrazowe, raz odrodziła się także w postaci antropologicznej lingwistyki amerykańskiej, które częściowo była nazywana jako etnolingwistyka oraz w postaci prób typologicznej klasyfikacji języków.

XIX wiek

Zainteresowania językiem w I połowie XIX wieku zrodziły się w opozycji do badań i koncepcji z XVIII wieku. Podczas gdy w XVIII wieku zwracano uwagę przede wszystkim na uniwersalia, co wiązało się z poszukiwaniem ponadjednostkowych w języku. To wiek XI trzeba generalnie związać z poszukiwaniem metod opisu płaszczyzny życia języka. Jeśli mówimy o płaszczyźnie “życia języka” to wiek XIX musimy wiązać z jednostkowych konkretnych faktów w opozycji do XVIII uniwersaliów badań.

Taki właśnie kierunek przyjęli uczeni związani bezpośrednio z odkryciem Darwina.

ZAPOWIEDŹ

Niemiecki uczony A. Schleicher pod wypływem Darwina (biologizm) stworzył specyficzną koncepcję języka traktując język jako część organizmu.

Językoznawstwo jest nauką przyrodniczą w płaszczyźnie historycznej, potraktował język jako żywy organizm, który rodzi się z prajęzyka, rozwija, zamiera i tym samym ustępuje miejsca innemu, nowemu językowi.

Schleicher wydzielił okresy:

prehistoryczny - okres rozwoju języka,

historyczny - czas jego zamierania,

moment przełomowy - pojawia się literatura, czynnik hamujący.

Osiągnięcia Schleichera:

Pierwszy zdefiniował pojęcie rodziny językowej oraz pokrewieństwa językowego,

upowszechnił znak * dla forum rekonstruowanych.

Świadomie dążył do rekonstrukcji prajęzyka indoeuropejskiego i był pewien jego realności do tego stopnia, że napisał bajkę w tym języku ,,Owca i Konie”.

Z biologizmem jego teorii ostało się ziarno prawdy, a mianowicie to, że język jako zdolność mówienia jest właściwością genetyczną.

W XIX wieku nie tylko Schleicher wiązał swoje teorie z empiryzmem, poszukiwania językoznawcze wiązano wówczas z dziedziną nauk biologicznych, związki te zainspirowały szerokie poszukiwania praźródeł, czy też w ogóle języka.

Takie przeorientowanie zainteresowań z płaszczyzny języka na płaszczyznę “życia języka” zrodziło XIX-wieczną komparastykę, co zaowocowało powstaniem gramatyki porównawczej. Jej powstaniem wiązane jest przede wszystkim z naukową działalnością niemieckiego językoznawcy Bopp’a. To on w 1816 r. przedstawił jako pierwszy światu nowy język zwany sanskrytem. Uzasadniając potrzebę jego badań jako języka indoeuropejskiego. Odkrycie sanskrytu wymagało zestawienia go z innymi językami z rodziny indoeuropejskiej, tak różniącego się od greki i łaciny, które to języki uznano za modelowe wzorce.

Bopp jako pierwszy uznał, iż badanie wzajemnych stosunków między językami indoeuropejskimi może być przedmiotem studiów naukowych. Wśród wielu zwolenników komparastyki szczególne miejsce zajmuje niemiecki uczony J. Grimm. To on koncentrował swe badania na fonetyce i fon logii, dzięki czemu sformułował teorię na temat pewnych prawidłowości spółgłosek germańskich, które przedstawił na tle innych języków indoeuropejskich. Prawidłowości te uznane są językoznawczo pod nazwą ,,Prawa Grimma” dotyczącego tzw. Przesuwki spółgłoskowej.

germańskie spółgłoski inne

[f] father  [p] pater

[p]  [b]

[th] brother  [t] (gockie braar)

łac. Frater

[t]  [d]

Grimm w głośnej ,,Gramatyce niemieckiej” poruszył wiele zagadnień w aspekcie fonetycznym wspólnych dla całej grupy germańskiej: (gocki, niemiecki, angielski, holenderski, fryzyjski oraz grupę języków skandynawskich).

Grimm badał jedynie prawidłowości. Natomiast rozwój form wyjątkowych nadal.

go zajmował. Wszystkie prawa - głosił- : są realizowane mniej lub bardziej kompletnie. Natomiast to, ze wyrazy pozostają w okresie wcześniejszym to tylko nieważne.