Stadia postępowania ustawodawczego w Sejmie p. nr 76

Ustawa uchwalana jest w specjalnym trybie, określanym mianem "postępo­wania ustawodawczego" lub "procedury ustawodawczej". Wiele zasad trybu ustawodawczego zawartych jest w postanowieniach Konstytucji.

Etapy tzw. drogi ustawodawczej można klasyfikować różnie. Najczęściej wyodrębnia się takie elementy postępowania, jak: wykonanie prawa inicjatywy ustawodawczej, obrady w Sejmie i jego organach, prace nad ustawą w Senacie i ewentualne ustosunkowanie się Sejmu do stanowiska Senatu zakończone gło­sowaniem oraz uprawnienia Prezydenta związane z podpisaniem i ogłoszeniem ustawy.

Rozpatrywanie projektu ustawy przez Sejm

Przedłożenie Sejmowi projektu ustawy przez upoważniony do tego podmiot rozpoczyna kolejny etap postępowania ustawodawczego, mający doprowadzić do uchwalenia (ustanowienia) bądź odrzucenia ustawy.

By projekt mógł stać się przedmiotem prac Sejmu (i jego organów), inicjatywie ustawodawczej należy "nadać bieg" w trybie i formie przewidzianej regulaminem. Prawo "nadania biegu inicjatywom ustawodawczym" należy do Marszałka Sejmu, do niego też należy wstępna kontrola projektu, tj. ocena, czy projekt odpowiada wymogom konstytucyjnym i regulaminowym. Regulamin Sejmu wymaga złożenia projektu na piśmie i wskazania przez wnioskodawcę przedstawiciela upoważnionego do reprezentowania go w pracach nad tym projektem oraz dołączenia do projektu uzasadnienia. Powinno ono zawierać między innymi wskazanie potrzeby oraz cel wydania ustawy, przedstawienie rzeczywistego stanu rzeczy i różnicy pomiędzy dotychczasowym a projekto­wanym stanem prawnym, przedstawiać przewidywane skutki społeczne, gospo­darcze, finansowe i prawne, wskazywać źródła finansowania, jeżeli projekt ustawy pociąga za sobą obciążenie budżetu państwa. Do uzasadnienia projektu wniesionego przez Radę Ministrów dołącza się projekty podstawowych aktów wykonawczych.

Jeżeli projekt nie odpowiada wymogom formalnym, Marszałek Sejmu może zwrócić go wnioskodawcy. Może także, po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu, skierować projekt, co do którego istnieje wątpliwość dotycząca jego zgodności z prawem, do Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka, celem wyrażenia opinii. Komisja większością 3/5 głosów może zaopiniować projekt jako nie­dopuszczalny.

Rozpatrywanie projektów ustaw przez Sejm odbywa się według dość ściśle określonego porządku, obejmującego kolejne fazy postępowania, tradycyjnie nazwane "czytaniami". Konstytucja ustanawia zasadę trzech czytań, dzielących debatę na bardziej generalną (dotyczącą zasad ogólnych projektu) i bardziej szczegółową (odnoszącą się do poszczególnych jego postanowień).

Pierwsze czytanie projektu przeprowadza się na posiedzeniu komisji, z wy­jątkiem projektów ustaw o zmianie konstytucji, ustaw budżetowych i podatko­wych oraz projektów ustaw regulujących prawo wyborcze, ustrój i właściwość władz publicznych, a także projektów kodeksów. Jeżeli pierwsze czytanie ma miejsce na plenum izby, debata toczy się nad ogólnymi zasadami projektów i obejmuje przedstawienie przez wnioskodawcę uzasadnienia projektu, pytania posłów oraz odpowiedzi wnioskodawcy.

Jeżeli Sejm nie odrzuci (w głosowaniu) założeń projektu, kieruje się go do odpowiedniej komisji i dalszy tok prac sejmowych nad nim odbywa się według tej samej procedury, która przewidziana jest dla projektów kierowanych bezpośrednio w I czytaniu do właściwej (lub kilku właściwych) komisji.

Pierwsze czytanie w komisji ma na celu rozpatrzenie nie tylko ogólnych zasad projektu, ale też szczegółowych rozwiązań. Na tym etapie prac sejmowych mogą być zgłaszane poprawki.

Rezultatem prac komisji jest sprawozdanie, określające jej stanowisko wobec projektu, w którym komisje wnioskują o: przyjęcie projektu bez poprawek, przyjęcie projektu z określonymi poprawkami w formie tekstu jednolitego lub odrzucenie projektu w całości. W sprawozdaniu, na żądanie wnioskodawcy, zamieszczane są zgłaszane na piśmie wnioski mniejszości. Przygotowanie spra­wozdania przez komisję jest niezbędnym warunkiem przystąpienia do drugiego czytania.

Drugie czytanie obejmuje: przedstawienie przez sprawozdawcę komisji sprawozdania o projekcie ustawy, przy czym nie może on przedstawiać innych wniosków niż zamieszczone w sprawozdaniu, przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków. Jeżeli poprawki nie zostały zgłoszone lub też ich zgłoszenie nie spowodowało konieczności odesłania projektu do komisji, Sejm może niezwłocznie przystąpić do III czytania.

W razie odesłania projektu po II czytaniu do komisji przygotowuje ona, po rozpatrzeniu zgłoszonych poprawek i wniosków, dodatkowe sprawozdanie, w którym proponuje ich przyjęcie lub odrzucenie.

Czytanie III obejmuje: przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub - jeżeli projekt ustawy nie został ponownie do niej skierowany - przed­stawienie przez posła-sprawozdawcę poprawek i wniosków, które zostały zgłoszone podczas II czytania, oraz głosowanie - wedle ustalonego w regu­laminie porządku - nad zgłoszonymi wnioskami i poprawkami, a także nad całością projektu.

Zgodnie z art. 120 Konstytucji Sejm uchwala ustawy większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.

Zgodnie z art. 121 uchwaloną przez Sejm ustawę Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi, który w ciągu 30 dni może: przyjąć ją bez zmian, uchwalić poprawki lub uchwalić odrzucenie jej w całości. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy nie podejmie stosownej uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm.

Jeżeli Senat ustawę przyjmie lub nie podejmie stosownej uchwały, postę­powanie w parlamencie ulega zakończeniu i ustawa przekazywana jest do podpisu Prezydentowi. Jeżeli Senat odrzuci ustawę lub zaproponuje do niej poprawki, uchwała Senatu przekazywana jest do Prezydium Sejmu.

Na tym etapie postępowania ustawodawczego prace w Sejmie toczą się wyłącznie nad uchwałą Senatu o odrzuceniu ustawy lub proponującą w niej określone zmiany. Marszałek Sejmu kieruje uchwałę do rozpatrzenia przez komisje, które poprzednio projekt ustawy rozpatrywały. Sejm, na wniosek Marszałka, może rozpatrzyć propozycje Senatu dokonania określonych zmian lub odrzucenia ustawy, bez uprzedniego kierowania ich do komisji.

W przypadku przekazania uchwały Senatu do komisji przedstawiają one Sejmowi sprawozdanie, w którym wnioskują o uchwalenie proponowanych przez Senat zmian w całości lub w części, lub o nieprzyjęcie uchwały Senatu.

Zgodnie z art. 121 ust. 3 "uchwałę Senatu odrzucającą ustawę albo poprawkę zaproponowaną w uchwale Senatu uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów".

Po zakończeniu postępowania w Sejmie nad uchwałą Senatu Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu Prezydentowi Rzeczypospoli­tej Polskiej.