Choroby cywilizacyjne - globalnie szerzące się schorzenia związane z ujemnymi skutkami życia w warunkach wysoko rozwiniętej cywilizacji (sytuacjach stresowych, napięciu nerwowym, małej ruchliwości mięśniowej, oddziaływaniu skażeń środowiska i hałasu, nieracjonalnym odżywianiu). Częstość ich występowania zależy od stopnia rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa. Nie ma dokładnego podziału i nie można jednoznacznie powiedzieć czy dana choroba jest chorobą cywilizacyjną.
Choroby cywilizacyjne:
cukrzyca
nadciśnienie tętnicze
choroba wieńcowa
alkoholizm
gruźlica
astma oskrzelowa i inne choroby alergiczne
Nazwą tą określa się także:
otyłość
zespół metaboliczny
narkomania i lekomania
choroby reumatyczne
Świat w którym żyjemy nieustannie się zmienia a lista wyzwań cywilizacyjnych i społecznych jest coraz dłuższa. Świadomi jesteśmy, że na całym świecie wskutek stałego rozwoju cywilizacyjnego oraz postępującego uprzemysłowienia i urbanizacji gwałtownie wzrasta liczba czynników powodujących bezpośrednie zagrożenie życia i zdrowia ludzkiego.
Największą grupę stanowią zagrożenia związane z chorobami cywilizacyjnymi. Zaliczamy do nich schorzenia układu oddechowego, krążeniowego, uczulenia, nowotwory, AIDS, chorobę Alzheimera, a także „zespoły ucieczki" (narkomanię, lekomanię, alkoholizm, ostre zaburzenia psychiczne). Dodatkowo narastające od lat skażenie środowiska spowodowało, że powietrze, którym oddychamy, znacznie odbiega od normy, na jakie jesteśmy genetycznie „zaprogramowani". Opisanym wyżej przypadkom towarzyszy ostatnio jeszcze jedna grupa zdarzeń kardiologicznych - nagłe zaburzenia rytmu. Zjawisko to uderza w starych i młodych mężczyzn i kobiety. Dodatkowy problem stanowi fakt, że są to w dużej części przypadki niespodziewane. Rażony takim zdarzeniem traci przytomność i pada jak kłoda na ziemię.
Choroby cywilizacyjne są wywołane nie tylko wykorzystywaniem tzw. zdobyczy cywilizacji. Te zdobycze pozwalają człowiekowi na maksymalne ograniczenie ruchu fizycznego, angażując tylko niektóre mięśnie, ale również eliminują naturalne czynniki środowiska, warunkujące dobry stan zdrowia człowieka. Stanowią one u nas ok. 80% wszystkich przyczyn zgonów. Są to głównie choroby krążenia, układu oddechowego (np. astma - silne napady duszności wywołane skurczami oskrzelików itd.), alergie, nowotwory (nieprawidłowy nadmierny rozrost tkanki ustrojowej, nieskoordynowany, trwający mimo ustąpienia czynnika, który go wywołał i nie reagujący na naturalne mechanizmy regulacyjne organizmu) i choroby o podłożu psychicznym (nerwice, depresje, stres, schizofrenie, manie itp.).
NADCIŚNIENIE TĘTNICZE :
Nadciśnienie tętnicze inaczej hipertensja to wzrost ciśnienia tętniczego krwi ponad wartości uznane za graniczne (wg WHO 150/90 mm Hg). Stały lub napadowy objaw chorobowy w pierwotnych schorzeniach nerek, tętnic, nadnerczy, przysadki i in. narządów lub schorzenie samoistne, tzw. choroba nadciśnieniowa, stanowiąca ponad 90% przypadków nadciśnienia tętniczego. W jej rozwoju duże znaczenie mają bodźce psychiczne, związane zwłaszcza z nerwowym, konfliktowym życiem we współczesnym świecie, powodujące wyzwalanie przez ośrodkowy i autonomiczny układ nerwowy substancji podwyższających ciśnienie krwi (gł. adrenalina i noradrenalina). Choroba nasila się stopniowo. Bóle i zawroty głowy, zaburzenia widzenia, szum w uszach. Napadowe nadciśnienie tętnicze jest wywoływane przez chromochłonny gruczolak nadnercza, wyzwalający falowo duże ilości noradrenaliny. Nadciśnienie tętnicze utrwalone (niezależnie od przyczyn) wywołuje zmiany miażdżycowe w tętnicach, prowadzi do przerostu serca i do niewydolności mięśnia sercowego. Groźnym powikłaniem jest udar mózgowy i zawał serca. Leczenie przyczynowe lub objawowe.
OTYŁOŚĆ :
Otyłość to zaburzenie przemiany materii, nadmierne odkładanie się tłuszczu, głównie w tkance podskórnej, niekiedy też otłuszczenie serca, jelit i innych narządów. Za otyłość bezwzględną uważa się przekroczenie o 25% wagi należnej dla wieku, płci i wzrostu. Otyłość sprzyja powstawaniu wielu chorób, m.in. miażdżycy tętnic, niewydolności krążenia. W leczeniu otyłość uwzględnia się dietę, tryb życia i hormonoterapię.
CHOROBA WIEŃCOWA :
Choroba wieńcowa to schorzenie spowodowane niedostatecznym, w stosunku do potrzeb, zaopatrzeniem mięśnia sercowego w krew tętniczą przez naczynia wieńcowe. Najczęstszą przyczyną choroby wieńcowej jest miażdżyca tętnic wieńcowych, powodująca zwężenie ich światła i usztywnienie ścian utrudniające regulację światła naczyń. Czynnikami sprzyjającymi powstawaniu i rozwojowi choroby wieńcowej są: nadciśnienie tętnicze, otyłość oraz stany zwiększonego napięcia układu nerwowego (charakterystyczne dla trybu życia w środowiskach o wysokiej cywilizacji), z nadmiernym uwalnianiem związków hormonalnych zwanych katecholaminami (adrenalina i noradrenalina). Objawami choroby wieńcowej (dławica piersiowa) są napadowe bóle zamostkowe, promieniujące często do lewej ręki, uczucie lęku, czasem nudności i zaburzenia oddechowe. Napady bólowe są wywołane wysiłkiem, emocjami, często związane także ze zmianami meteorologicznymi. Bóle trwają kilka minut i mogą ustępować w warunkach spokoju samoistnie lub po podaniu leków rozszerzających naczynia wieńcowe, np. nitrogliceryny. Przedłużające się niedokrwienie mięśnia sercowego może prowadzić do martwicy pewnego obszaru, zawału serca.
CHOROBA WRZODOWA :
Choroba wrzodowa to przewlekłe schorzenie polegające na powstawaniu owrzodzeń żołądka lub dwunastnicy. Owrzodzenie w postaci niszy wrzodowej drążącej w głąb ściany żołądka lub dwunastnicy może grozić przebiciem do jamy otrzewnej lub sąsiadującego narządu (np. do trzustki) albo uszkodzeniem naczynia krwionośnego i krwotokiem. Powstawanie wrzodowej choroby nie jest w pełni
wyjaśnione, wiąże się je ze skłonnościami dziedzicznymi, typem konstytucjonalnym, zaburzeniami autoregulacji wydzielania żołądkowego, czynnikami emocjonalnymi (stresy), paleniem tytoniu. Objawy: bóle w nadbrzuszu (zwykle 1/4-2 godz. po jedzeniu), bóle nocne i na czczo, krwawienia (czarny smolisty stolec). Wrzodową chorobę cechuje wieloletni przebieg, nasilający się zwykle wiosną i jesienią, z długotrwałymi okresami remisji, często samoistnej. Leczenie farmakologiczne i dietetyczne, niekiedy operacyjne.
ALERGIA :
Alergia [gr.], termin wprowadzony 1906 przez K. von Pirqueta na określenie stanu zmienionej i nadmiernej odpowiedzi immunologicznej organizmu. Obecnie używany zwyczajowo jako synonim nadwrażliwości. W praktyce alergię uważa się za zjawisko chorobowe, niekorzystne, polegające na zbyt łatwym wytworzeniu przeciwciał i zbyt burzliwej reakcji na ponowny kontakt z alergenem. Pojęcie alergia ma dwojakie znaczenie: jako objaw naturalnego lub sztucznego (szczepienia ochronne) kontaktu z alergenem, co jest na ogół związane z odpornością, oraz jako stan chorobowy (np. dychawica oskrzelowa, katar sienny, choroba posurowicza), czasem nawet groźny dla życia (np. wstrząs anafilaktyczny).
ZABURZENIA PSYCHICZNE :
Zaburzenia psychiczne to zakłócenia czynności organizmu uniemożliwiające człowiekowi utrzymanie równowagi wewnętrznej lub zrównoważonej wymiany z otoczeniem, manifestujące się w zakresie czynności psychicznych (przeżyć, zachowań). Mogą polegać na zmianie natężenia, tempa lub kolorytu prawidłowych czynności lub na pojawieniu się czynności zniekształconych bądź nowych, niespotykanych w zwykłych warunkach. Często towarzyszą temu: kryzys uznawanego dotąd systemu wartości, zakłócenia w pełnieniu należnych ról społecznych i niezdolność do realistycznej oceny rzeczywistości. Zaburzenia psychiczne wiążą się z cierpieniem, którego czasem chory nie odczuwa. Przyczyną zaburzeń psychicznych mogą być pierwotne lub wtórne deficyty i dysfunkcje mózgu (zaburzenia psychiczne somatogenne), wadliwie ukształtowana osobowość bądź urazy psychiczne (zaburzenia psychiczne psychogenne). W wielu zaburzeniach psychicznych przyczyny nie są dostatecznie poznane, choć prawdopodobnie wiążą się z cechami dziedzicznymi i hipotetyczną dysfunkcją układu nerwowego (zaburzenia psychiczne endogenne). Zaburzenia psychiczne wymagają pomocy, opieki lub leczenia. Mogą stanowić przedmiot orzecznictwa ubezpieczeniowego (niezdolność do pracy, inwalidztwo) lub sądowego (niezdolność do czynności prawnych, niepoczytalność).
ALKOHOLIZM:
nałogowe
nadużywanie alkoholu etylowego, rodzaj toksykomanii z
uzależnieniem
psychicznym;
prowadzi do poważnych zmian w organizmie i psychice człowieka;
choroba powstająca
wskutek
nadużywania alkoholu),
NIKOTYNIZM:
nałóg
palenia lub żucia tytoniu albo zażywania tabaki; może doprowadzić
do zatrucia
nikotyną),
otyłość (masa przekraczająca o 20% górną granicę
prawidłowej masy ciała; przyczyny:
czynniki
genetyczne, niewłaściwe odżywianie, niezdrowy tryb życia-brak
ruchu, tempo życia, stresy i inne
uwarunkowania
psychiczne i społeczne; skutki: skłonność do cukrzycy, miażdżycy,
nadciśnienia, chorób
serca,
nowotworów, bezpłodności, reumatyzmu; powoduje skrócenie życia),
CHOROBY REUMATYCZNE:
zmiany zapalne lub zwyrodnieniowe, dotyczące głównie narządów ruchu; mogą dotyczyć: stawów, tkanek okołostawowych, mięśni ścięgien; osteoporoza - zanik kości itp.)
GRUŹLICA:
zakażenie prątkami gruźlicy, które wyzwalają w organizmie reakcje prowadzące do uszkodzenia tkanek
NERWICA:
Nerwica, często określana jako nadmierna nerwowość, charakteryzuje się obecnością uczucia przejmującego lęku. Uczucie lęku może występować przejściowo i być powodowane strachem przed zbliżającym się istotnym dla danej osoby zdarzeniem, takim jak egzaminy szkolne czy badanie lekarskie. Lęk występujący w takich sytuacjach jest reakcją normalną. Natomiast u chorych z nerwicą uczucie lęku występuje właściwie we wszystkich sytuacjach związanych z pewną dozą niepewności, a nawet bez jakiejkolwiek przyczyny. W skrajnych przypadkach w ciężkiej nerwicy, pacjent doprowadzony jest do całkowitego emocjonalnego wyczerpania i bezsenności. Chorzy ci są również bardziej podatni na występowanie dolegliwości, których przyczyny są związane ze stresem.
Lęk przyjmuje niekiedy postać napadu panicznego lęku. Napad ten charakteryzuje się bardzo silnym lękiem połączonym z obecnością objawów somatycznych, takich jak ból w klatce piersiowej, trudności w oddychaniu, uczucie zagrażającej śmierci. W ostatnich latach stwierdzono, że napady lękowe często występują rodzinnie i nierzadko rozpoczynają się w okresie dojrzewania. Podczas napadu lęku często
występuje hiperwentylacja, to znaczy zwiększona częstotliwość płytkich oddechów. Powoduje to zaburzenie równowagi między stężeniem tlenu i dwutlenku węgla we krwi, co z kolei prowadzi do zawrotów głowy, uczucia bicia serca oraz innych dolegliwości. Objawy te mogą być tak nasilone, że same stają się przyczyną narastania lęku, powodując zwiększenie częstotliwości i nasilenia napadów. Osoby z nerwicą starają się za wszelką cenę unikać sytuacji, które, ich zdaniem, powodują wystąpienie lęku. Niektórzy nawet boją się wychodzić z własnych domów. Określane to jest jako agorafobia.
OBJAWY :
- Uczucie duszności
- Niepewność, zawroty głowy, omdlenia
- Kołatanie serca
- Drżenie
- Obfite poty
- Ból lub uczucie rozpierania w klatce piersiowej
- Nudności, bóle brzucha
- Odbijanie, uczucie dławienia
- Uderzenia ciepła i zimna
- Drętwienie i mrowienie dłoni lub stóp
- Strach przed utratą równowagi
- Uczucie obawy przed śmiercią
LECZENIE :
Zazwyczaj stosuje się łącznie psychoterapię oraz leczenie farmakologiczne.
Leczenie farmakologiczne Tak w leczeniu nerwic, jak i napadów lęku podstawowym lekiem są środki przeciw lękowe i uspokajające. Leki te działają poprzez blokowanie przewodzenia impulsów nerwowych, co prowadzi do zmniejszenia uczucia zdenerwowania lub niepokoju. Niekiedy w leczeniu nerwic zamiast leków uspokajających podaje się leki, które nie powodują uzależnienia. Są one skuteczne w leczeniu niektórych rodzajów nerwic, szczególnie tych z przeważającymi napadami lękowymi. Leki te zmniejszają uczucie lęku poprzez hamowanie działania noradrenaliny i adrenaliny, neuroprzekaźnków wydzielanych w reakcji na stres. W przeszłości w leczeniu nerwic stosowano meprobamat, będący lekiem uspokajającym, oraz fenobarbital. Zwykle poza lekami uspokajającymi psychiatrzy zalecają chorym psychoterapię. Stosowane są różne rodzaje terapii, od długotrwałej psychoterapii indywidualnej po krótkotrwałą terapię poznawczą. Podczas tej ostatniej pomaga się pacjentom właściwie oceniać własną osobę i występujące lęki. Przykładem może być osoba z lękiem napadowym, która uczy się, jak sobie radzić z niepokojącymi ją objawami. Innym podejściem terapeutycznym jest włączenie się w terapię grupową.
CUKRZYCA:
Cukrzyca jest przewlekłą chorobą metaboliczną, w której ustrój albo nie wytwarza insuliny, albo nie w pełni ją zużytkowuje. Wskutek tego nie może prawidłowo przyswajać węglowodanów, a w mniejszym stopniu również białek i tłuszczów. Stężenie cukru (glukozy) we krwi rośnie i nerki wydalają jego nadmiar z moczem. Pomimo nadwyżki glukozy w organizmie mózg i inne tkanki potrzebujące paliwa nie są w stanie jej zużyć. Następuje więc rozpad białek i tłuszczów, jako zastępczego źródła energii, co w konsekwencji prowadzi do ciężkich zaburzeń biochemicznych. W dalszym przebiegu choroby duże stężenie glukozy we krwi uszkadza tkanki, zwiększając ryzyko wystąpienia takich powikłań, jak: niewydolność serca i nerek, ślepota, udar, zaburzenia neurologiczne. Chociaż istnieją skuteczne metody leczenia, cukrzyca należy do bardzo poważnych chorób (np. w Stanach Zjednoczonych jest jedną z głównych przyczyn zgonów). Rozróżnia się dwa jej rodzaje: typ I, charakteryzujący się całkowitym ustaniem wytwarzania insuliny, oraz typ II, w którym organizm bądź wytwarza niewystarczające ilości tego hormonu, bądź nie w pełni go zużytkowuje. Typ I nazywa się również cukrzycą insulinozależną lub młodzieńczą. Zwykle ujawnia się on w pierwszych 20 latach życia i polega na zniszczeniu komórek tzw. Wysp trzustkowych, wskutek czego zanika możliwość wytwarzania insuliny. Jego objawami są: częste oddawanie moczu, utrata masy ciała, nadmierne pragnienie, osłabienie, senność i zwiększone uczucie głodu. Typ II, zwany także insulinoniezależnym lub cukrzycą dorosłych, ujawnia się głównie u osób otyłych i starszych, chociaż zdarza się również u ludzi szczupłych. Rozwija się znacznie wolniej; u wielu chorych bywa rozpoznany dopiero po upływie lat. Oprócz objawów opisanych w typie I, charakterystyczne dla niego są: częste zakażenia, kurcze i mrowienie, zaburzenia w gojeniu, impotencja u mężczyzn oraz przewlekłe zapalenie pochwy u kobiet. Przyczyna cukrzycy nie jest znana, przypuszcza się jednak, że w trybie I układ odpornościowy niszczy własne komórki wysp trzustkowych wytwarzające insulinę. Fakt iż choroba występuje rodzinnie, może wskazywać także na czynnik genetyczny.
LECZENIE :
Jak dotychczas, nie ma skutecznego sposobu wyleczenia obu typów cukrzycy, ale chorobę można kontrolować skojarzonym leczeniem. Chorym na cukrzycę typu I trzeba regularnie wstrzykiwać insulinę. Jest również konieczne stosowanie specjalnej diety i ćwiczeń fizycznych. Muszą również sami mierzyć sobie poziom cukru we krwi. W przypadku typu II często wystarczy schudnąć, przestrzegać diety i wykonywać odpowiednie ćwiczenia. Badania wykazały, że w cukrzycy tego typu 80% otyłych chorych samo zmniejszenie masy ciała normalizuje poziom glukozy we krwi. Inni mogą potrzebować doustnych leków przeciwcukrzycowych, które zwiększają wytwarzanie i skuteczność działania własnej insuliny. Coraz więcej lekarzy zachęca więc chorych do narzucenia sobie reżimu, pozwalającego na osiąganie poziomu glukozy możliwie najbardziej zbliżonego do wartości prawidłowych. W praktyce oznacza to częste, co najmniej czterokrotne, sprawdzanie poziomu cukru w ciągu dnia i dostosowywanie do niego dawek insuliny lub innych leków. Istotne znaczenie mają też ćwiczenia fizyczne oraz przestrzeganie wskazówek dietetycznych dotyczących rodzaju i częstotliwości spożywanych posiłków. Podawanie insuliny ułatwiają specjalne wstrzykiwacze. Nosi się je w kieszeni lub przytwierdzone do paska. Można je odpowiednio zaprogramować, aby wstrzykiwały niewielkie dawki insuliny w określonym czasie.
AIDS :
Terminem AIDS ( Acquired, Immune, Deficiency, Syndrome ) oznacza się chorobę określaną jako zespół nabytego upośledzenia odporności. Nazwa choroby jest długa, lecz łatwo zrozumiała, jeśli przeanalizujemy każdy wyraz oddzielnie.
Słowo zespół oznacza w medycynie zestaw objawów, które wskazują na jakąś chorobę. Słowo nabyty mówi nam, że AIDS jest czymś otrzymywanym, czyli nabywanym, w tym przypadku od kogoś. Pomimo to, że AIDS może być przekazywany przez zakażoną kobietę jej nienarodzonemu dziecku, nie jest to cecha odziedziczona po rodzicach, tak jak wzrost lub kolor oczu albo włosów. AIDS nie jest także chorobą pojawiającą się jak gdyby bez żadnej uchwytnej przyczyny, jak na przykład nowotwór. Nie jest także związany z procesem starzenia się organizmu, tak jak to się dzieje w chorobie Alzheimera. AIDS jest chorobą wywoływaną przez wirusa zwanego w skrócie HIV ( Human, Immunodeficiency, Virus), czyli ludzkiego wirusa upośledzenia odporności.
LECZENIE:
W tej chwili nie ma szczepionki przeciwko AIDS. To znaczy nie można się zaszczepić, aby uchronić się przed wirusem AIDS, tak jak to się dzieje w przypadku odry czy polio, ponieważ AIDS jest różny u różnych osób. Z tego względu trudno jest wyprodukować szczepionkę skuteczną dla każdego. Nawet u jednej osoby wirus z upływem czasu potrafi zmienić swoją budowę.
Dlatego szczepionka, która może pomóc jednego dnia, drugiego może być już bezużyteczna. Naukowcy prowadzą badania nad wynalezieniem szczepionki przeciwko HIV, ale wątpliwe jest, czy będzie ona dostępna przed upływem pięciu, dziesięciu lat.
Choroby cywilizacyjne stają się co raz bardziej powszechne i dotykają nie tylko ludzi starszych czy dorosłych, ale także młodzież, a nawet dzieci. Niektóre są łatwe do wyleczenia, ale niektóre wiążą się z powikłaniami oraz długotrwałymi, kosztownymi i skomplikowanymi kuracjami, a jeszcze niektóre są wręcz nieuleczalne. Aby uniknąć wszystkich należy prowadzić zdrowy, aktywny tryb życia, uprawiać sporty, zdrowo się odżywiać, unikać stresów, zapobiegać nałogom lub rzucać je, jeżeli takowe istnieją, unikać przypadkowych stosunków płciowych z wieloma partnerami (w przypadku chorób wenerycznych). W ten sposób zapobiegniemy chorobom cywilizacyjnym również przyszłych pokoleń.
Choroby cywilizacyjne występują najczęściej z zanieczyszczenia powietrza lub innych zakaźnych zjawisk. Powietrze nad wieloma miastami jest żółtobrunatne a horyzont ginie za mgłą nazywaną smogiem. Ten przerażający widok spowodowany jest zanieczyszczeniami powietrza. Współcześnie do atmosfery ziemskiej masowo dostają się gazy i mikroskopijne pyły. Tylko czasem pochodzą one ze źródeł naturalnych, jak np. wybuchy wulkanów lub pożary buszu. Powietrze w mieście zawiera mieszaninę szkodliwych gazów. Toksyczne gazy z zakładów przemysłowych mieszają się z sadzą, tlenkami azotu, tlenkami węgla i ołowiem ze spalin samochodowych.
Choroby cywilizacyjne nierozłącznie wiążą się z pojęciem chorób społecznych. Granica między nimi jest dość niewyraźna. Choroby cywilizacyjne przez swą powszechność stają się chorobami społecznymi. Ich przyczyną jest postęp techniczny, rozwój przemysłu, urbanizacji, motoryzacji oraz chemizacja środowiska. Wiele z tych schorzeń jest następstwem wypadków, zatruć przemysłowych, hałasu, zanieczyszczeń środowiska, a zwłaszcza skażenia gleb, wody, powietrza i żywności.
Choroby społeczne to różnego typu schorzenia przewlekłe, szeroko rozpowszechnione w społeczności. Jedną z podstawowych cech tych chorób jest możliwość ich zwalczania w sposób kompleksowy. Indywidualne zabiegi nie są w stanie opanować choroby społeczne, mogą być co najwyżej cennym uzupełnieniem masowych, zorganizowanych i systematycznie prowadzonych kuracji obejmujących całe społeczeństwo lub ich określone grupy.